وركەنىڭنىڭ ءوسۋى، ەلىڭنىڭ دامۋى، مەملە¬كە¬تىڭنىڭ التىن دىڭگەگى مىقتى بولىپ قا¬لىپ¬تاسۋى ءبىلىم مەن بىلىككە بايلانىستى. سول ءبىلىم مەن بىلىكتى ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ويىنا ورنىق¬تىرۋ جولىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىس¬تار از ەمەس. سونىڭ ءبىرى ونداعان جىلداردان بەرى جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان، مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ ءبىلىمىن ساراپقا سالاتىن ۇلت¬تىق بىرىڭعاي تەست. العاشقى كەزدە جەم¬قور¬لىقتى تىيۋ، ادىلدىكتى ورناتۋ ماقساتىن¬دا ەنگىزىلگەن ءۇردىستىڭ كەي تۇستا شيكىلىگى شىعىپ، شي باسىنان سەكىرگەندەر تابىلىپ جاتتى. ءتىپتى، تەست سۇراقتارىن سۇعاناق قول¬دار سىرتقا شىعارىپ جىبەرىپ، ونى پايدا¬لان¬عاندار دا بولدى. ەل ءىشىن الاتايداي تۋلاتىپ، جاقسى ءىستى قارا باستارىنىڭ قام-قارەكەتىنە جاراتىپ، اتا-انالاردان “كوك قاعاز” جيناۋشىلار توبە كورسەتىپ ءجۇردى. ولاردىڭ ارام نيەتى كەيدە جۇزەگە اسىپ، وقۋشىلار بىلىمگە ەمەس، سولارعا سەنىپ قالعان كەزدەرىنە كۋا بولدىق. وسى تۇستا تەست وتكىزۋ تۋرالى ءار-الۋان پىكىرلەر ايتىل¬دى. بۇرىنعىداي وبلىس ورتالىقتارىندا وتكىزۋ، ولاي بولماعان جاعدايدا جالعاسىپ كەلە جاتقان سىناق ءۇردىسىن تەك مەكتەپ ءبى¬تىرۋ بويىنشا جۇرگىزىپ، ودان كەيىنگى جەردە تالاپكەرلەردى تاڭداعان ماماندىعىنا ساي جوعارى وقۋ ورىندارىنا تەست بويىنشا قابىلداۋ، تاعى باسقا ۇسىنىستار وتكەن جىلى كوپ ايتىلعانى ءمالىم. بىراق، ءبىراز جىلدان بەرگى سىناق ءتۇرى بيىل سول قال¬پىندا قالىپ وتىر.

وركەنىڭنىڭ ءوسۋى، ەلىڭنىڭ دامۋى، مەملە¬كە¬تىڭنىڭ التىن دىڭگەگى مىقتى بولىپ قا¬لىپ¬تاسۋى ءبىلىم مەن بىلىككە بايلانىستى. سول ءبىلىم مەن بىلىكتى ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ويىنا ورنىق¬تىرۋ جولىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىس¬تار از ەمەس. سونىڭ ءبىرى ونداعان جىلداردان بەرى جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان، مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ ءبىلىمىن ساراپقا سالاتىن ۇلت¬تىق بىرىڭعاي تەست. العاشقى كەزدە جەم¬قور¬لىقتى تىيۋ، ادىلدىكتى ورناتۋ ماقساتىن¬دا ەنگىزىلگەن ءۇردىستىڭ كەي تۇستا شيكىلىگى شىعىپ، شي باسىنان سەكىرگەندەر تابىلىپ جاتتى. ءتىپتى، تەست سۇراقتارىن سۇعاناق قول¬دار سىرتقا شىعارىپ جىبەرىپ، ونى پايدا¬لان¬عاندار دا بولدى. ەل ءىشىن الاتايداي تۋلاتىپ، جاقسى ءىستى قارا باستارىنىڭ قام-قارەكەتىنە جاراتىپ، اتا-انالاردان “كوك قاعاز” جيناۋشىلار توبە كورسەتىپ ءجۇردى. ولاردىڭ ارام نيەتى كەيدە جۇزەگە اسىپ، وقۋشىلار بىلىمگە ەمەس، سولارعا سەنىپ قالعان كەزدەرىنە كۋا بولدىق. وسى تۇستا تەست وتكىزۋ تۋرالى ءار-الۋان پىكىرلەر ايتىل¬دى. بۇرىنعىداي وبلىس ورتالىقتارىندا وتكىزۋ، ولاي بولماعان جاعدايدا جالعاسىپ كەلە جاتقان سىناق ءۇردىسىن تەك مەكتەپ ءبى¬تىرۋ بويىنشا جۇرگىزىپ، ودان كەيىنگى جەردە تالاپكەرلەردى تاڭداعان ماماندىعىنا ساي جوعارى وقۋ ورىندارىنا تەست بويىنشا قابىلداۋ، تاعى باسقا ۇسىنىستار وتكەن جىلى كوپ ايتىلعانى ءمالىم. بىراق، ءبىراز جىلدان بەرگى سىناق ءتۇرى بيىل سول قال¬پىندا قالىپ وتىر.
ءبىر اتاپ وتەرلىگى، وتكەن جىلى مۇنداي تەرىس قىلىققا تەگەۋرىندى توسقاۋىل قويۋعا ۇمتىلىس جاسالدى. تەست تاپسىرمالارىنىڭ بازاسى مەن دۇرىس جاۋاپتار كودى مەملە¬كەت¬تىك قۇپيا بولىپ ەسەپتەلىنەتىن بولدى. ونى بۇزعاندار قولعا تۇسكەن جاعدايدا زاڭ تالابىمەن قاتاڭ جازاعا تارتىلاتىنى دا ال¬دىڭعى كەزەككە شىقتى. سونىڭ ناتيجە¬سىن¬دە وتكەن جىلى ۇرپاق تاعدىرىن شەشەتىن بۇل سىناق ءتۇرى ازداعان كەمشىلىكتەرى بول¬ما¬سا، ءادىل جولعا قويۋعا بولادى دەۋگە نەگىز قالادى. “جارىلقاۋشىلاردىڭ” دەگەنى بول¬ماي، ولارعا سەنگەندەردىڭ ءبىرازى وپىق جەپ قالدى. بيىل ونداي سۇرەڭسىزدىك كوپ ەستىلمەيدى. اتا-انالار دا، وقۋشىلار دا، ۇستازدار دا تەك ءبىلىمدى سىننان سۇرىنبەيدى دەگەنگە دەن قويعان، وزگە ەمەس وزىمىزگە سەنەيىككە بوي الدىرعان. ۇمىتكەرلەر ۇكىلەگەن ءۇمىتىن اققۋ قۇستىڭ بالاپانىنداي قولدارىنا ۇستاپ ءجۇر. ءبىز مۇنى كۇنى كەشە وتكەن سوڭعى قوڭىراۋ كەزىندە اڭعاردىق.
ال ەندى بيىلعى ۇبت-عا ەلىمىز بويىنشا 108 672 مەكتەپ ءبىتىرۋشى ءوتىنىش بەرىپتى. سىناق 4-10 ماۋسىم ارالىعىندا ارنايى جاساقتالعان 154 تەستىلەۋ پۋنكتتەرىندە وتەدى. ونداي ورتالىقتار وتانىمىزدىڭ 49 قالاسى مەن 105 اۋىلدى جەرلەردە جۇمىس ىستەيتىن بولادى. وتكەن جىلدارداعى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ ناتيجەلەرىنە قاراپ وتىرساڭىز، ءار مەكتەپتەگى ءبىلىم ساپاسىنىڭ قانداي دارە¬جەدە ەكەنىن بىردەن اڭعاراسىز. سوعان قاراپ وتىرىپ، الگى مەكتەپتىڭ قانداي دارەجەدە جۇمىس ىستەپ جاتقانىنان، ۇستازىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى قانداي ەكەنىنەن، جالپى وڭىردەگى وقۋ جايىنان حاباردار بولاسىڭ.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، بيىل تەست ۋاقىتى 30 مينوتكە ۇزارتىلىپتى. بۇرىن ءبىر رەتكى ەمتيحان تاپسىرۋعا قاتىساتىن وقۋشىلاردىڭ سانى 1,5 مىڭ بولسا، ەندى ول 800-گە دەيىن ءتو¬مەندەگەن. سول سەكىلدى ۇلتتىق مەكتەپ تۇلەكتە¬رى، ناقتىلاي تۇسسەك ۇيعىر، وزبەك، تاجىك تىلىندە ءبىلىم العاندار ءوز قالاۋىمەن ۇبت-نى مەملەكەتتىك تىلدە نەمەسە ورىس تىلىندە تاپسى¬رۋ¬عا قۇقىسى بار. تەستكە تالاپكەرلەردى كىرگىزۋ كەزىندە ۇبت وتكىزىلەتىن پۋنكتتەردە مىندەتتى تۇردە مەتالل ىزدەۋشى قۇرالدار قولدانىلاتىن كورىنەدى. ول، ۇيالى تەلەفونداردى جاسىرىن الىپ كىرۋگە جول بەرمەۋ، جارىلعىش زاتتار جانە باسقا دا زاڭعا قايشى ىستەردى بولدىر¬ماۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ەڭ باستى نارسە، ەمتيحان بارىسىندا جوعا¬رى بالل جيناۋ ءۇشىن تەست سۇراقتارىنىڭ دۇرىس جاۋاپتارىن جەتكىزۋمەن جاسىرىن اينالىساتىن، “اقىلى قىزمەت” كورسەتپەك نيەت¬تەگى سۋىق قولداردى بولدىرماۋ بيىل ەرەك¬شە قولعا الىنعان. ماسەلەن، وتكەن جىلى مۇنداي جات قىلىقتار جاساۋعا تالپىنعاندار وپەراتيۆتىك-ىزدەۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە الماتى، قىزىلوردا جانە وڭتۇستىك قازاق¬ستان وبلىستارىندا قولعا تۇسكەن بولاتىن. ولار قك-ءنىڭ 175-بابىنا سايكەس قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانى بەلگىلى. شى¬نىن¬دا، مەملەكەتتىك قۇپياعا قول سالعانداردى وسىنداي جولمەن توسقاۋىل قويۋ قوساقارا¬سىن¬دا جۇرگەندەردى ساپتان شىعارىپ، تالانتتار¬دىڭ العا وزۋىنا مۇمكىندىك جاسارى انىق.
ەندى 2009 جىلعى ۇبت قالاي وتەدى، قانداي وزگەرىستەر بار دەگەن تالاپكەرلەردىڭ سۇراق¬تارى¬نا جاۋاپ بەرەر بولساق، بيىلعى سىناق وتكەن جىلعىداي جالعاسا بەرمەك. بۇل ەم¬تيحان تۇرىنە وقۋشىلاردىڭ ەرىكتى تۇردە قاتى¬ساتىندىعى، ءداستۇرلى ەمتيحان تاپسىرامىن دەگەندەرگە دە مۇمكىندىكتىڭ بولاتىنى، بىراق ولار “التىن بەلگى”، ەرەكشە ۇلگىدەگى اتتەستات الاتىنداردىڭ قاتارىنان تابىلمايتىنىن ايتا كەتسەك دەيمىز. اۋىرىپ قالعان جاعدايدا تالاپكەر مەملەكەتتىك كوميسسياعا انىقتاما تاپسىرسا، ونىڭ شەشىمى قاراستىرىلادى. ءبىز سىناققا وقۋشىلاردىڭ تولقۇجاتپەن، رۇقسات قاعازىمەن كەلۋىن، ۇبت سۇراقتارى نەگىزىنەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا جاسالعانىن ايتا كەتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. اپەللياتسيالىق كوميسسيا قانداي شەشىمدەردى شەشەدى دەگەن سۇراققا مينيسترلىك وكىلدەرىنىڭ جاۋاپتارىن كەلتىرەر بولساق، پاندەر بوي¬ىن¬شا دۇرىس قۇراستىرىلماعان تاپسىرمالاردى قاراستىرادى ەكەن. ەگەر وتىنىشتە جازىلعان ماسەلە دالەلدەنسە، اپەللياتسيالىق كوميسسيا رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا دالەل-دايەكتەرىن جىبەرىپ، بالل قوسىپ بەرۋگە ۇسىنىس تۇسىرەدى. سوڭعى شەشىم سول جەردە عانا ايتىلادى. كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن تاعى ءبىر سۇراق، قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپ ءۇشىن ورىس ءتىلى جانە ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر ءۇشىن قازاق ءتىلى پاندەرىنىڭ ۇبت-داعى قورىتىن¬دى¬سى جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ ناتيجە¬سىنە اسەر ەتە مە دەگەنگە سايادى. وسى ارادا مىنا ءبىر نارسەنى نازارعا سالار بولساق، ۇبت  مەكتەپ بىتىرۋشىلەر ءۇشىن ورتا ءبىلىم تۋرالى اتتەستات الۋمەن قاتار، جوعارى وقۋ ورىن¬دارىنا، كوللەدجدەرگە تۇسۋگە جول اشادى. “تىلدەر تۋرالى” زاڭعا سايكەس ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل جانە قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردەگى ورىس ءتىلى اتتەستاتتا كورسەتىلەدى. سوندىقتان ء“بىلىم تۋرالى” زاڭعا سايكەس مەملەكەتتىك ءتىل مەن ورىس ءتىلى ۇبت باعدارلاماسىنىڭ نەگىز¬گى پاندەرى بولىپ ەسەپتەلەدى. جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسۋ ءۇشىن تيپتىك ەرەجەگە سايكەس كەشەندى تەستىلەۋ پاندەرى مىنالار: وقىتۋ ءتىلى، قازاقستان تاريحى، ماتەماتيكا، تاڭداۋ ءپانى. ەلىمىزدەگى تىلدەردىڭ ءارالۋان¬دىعىنا وراي رەسپۋبليكانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تالپىنعان تالاپكەرلەر بىردەي جاعدايدا بولۋ ءۇشىن ۇبت-نىڭ قورىتىن¬دى¬سىنداعى باللدار سانى جوعارىداعى ءتورت ءپاننىڭ كورسەتكىشىمەن عانا ەسەپكە الىناتىنىن ەسكە سالا كەتۋدى پارىز ساناپ وتىرمىز. كوپ تالاپكەرلەر ۇيالى تەلەفون الىپ كەلۋگە بولا ما دەگەن سۇراقتار قويىپ جاتىر. وعان ارينە، جوق دەگەن جاۋاپ بە¬رىلەدى. جاۋاپ پاراقشالارىنداعى جاۋاپتى قانداي قالام تۇرىمەن بوياۋعا بولادى دەگەندەر ءۇشىن قارا نە قارا-كوكشىل سيامەن بەلگىلەنەتىنىن، وزگە سيالارعا قاتاڭ توسقاۋىل قويىلاتىنىن العا تارتامىز. جاۋاپ پاراقتارىن ءبۇلدىرىپ السام، باسقا پاراق بەرىلە مە دەگەن سۇراققا جوق، ءۇمىت¬كەرلەر تياناقتى بولۋى كەرەك دەمەكپىز.
تاعى ءبىر سۇراق، 2009 سەرتيفيكاتتاعى باللدار مەكتەپ باعاسىنا قاراي اۋىساتىن بولادى، دەيدى. بۇل وتكەن جىلداعى ۇردىسپەن جالعاسىن تابادى. ايتالىق، 0-2 بالل جيناعاندار – 2, 3-11 بالل العاندار – 3, 12-20 باللدىڭ يەلەرى – 4, 21-25 بالل ەن¬شى¬سىنە تيگەندەر 5 دەگەن باعانى قانجىعا¬لارى¬نا بايلايدى. جوعارىدا ايتقانىمىز¬داي، ۇلتتىق مەكتەپتى بىتىرۋشىلەر ەمتيحان ءتۇرىن وزدەرى تاڭدايدى. سول سەكىلدى  قا¬زاق¬ستان ازاماتى ەمەس ادامدار ءبىزدىڭ وتا¬نىمىزدا ءبىلىمىن جالعاستىرعىسى كەلسە ۇبت-عا مىندەتتى تۇردە قاتىسۋى كەرەك. ەگەر باسقا ەلدەردە ءبىلىم الۋعا تالپىنىپ جۇرسە ءداستۇرلى ەمتيحانعا جىبەرىلەدى. كەيبىر تا¬لاپكەرلەر 11 سىنىپ بازاسىنداعى ءبىلىم¬مەن ۇبت-عا قاتىسپاي كوللەدجگە تۇسۋگە بولا ما دەگەن سۇراق قويادى. بۇعان ارينە، جوق دەي وتىرىپ، مىندەتتى تۇردە ۇبت-نىڭ سەرتيفيكاتى قاجەت ەكەنىن جەتكىزگىمىز كەلەدى. بۇرىن بىتىرگەندەرگە مۇنداي تالاپ قويىلمايدى. ولار كوللەدجدىڭ وزىندە سىناق تاپسىرا الادى. بيىل جوعارىداعى ءپان¬دەردەن 45, ودان دا جوعارى بالل جينا¬عان¬دار جوعارى وقۋ ورىندارىنا قابىلداۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا ءوتىنىش بەرىپ، ستۋدەنت بولۋ ءۇشىن باعىن سىناۋىنا مۇمكىندىك بار. سەرتيفيكات كۇشى وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن عانا جاراي¬تىنىن دا  ايتا كەتپەكپىز.

سۇلەيمەن مامەت.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى  29 مامىر 2009 جىل