جاسىراتىنى جوق، بiز اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ بiر ەمەس، بiرنەشە ءتاسiلi بولاتىنىن نارىقتىق ەكونوميكاعا ەندi-ەندi قادام باسقان توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا بiلدiك. ول تاسiلدەردi بiر-بiرiمەن سالىستىرىپ، تيiمدiسiن عانا تاڭداپ الۋعا سول بiر ەلەڭ-الاڭ شاقتا ۋاقىت تا تاپشى ەدi. جەتپiس جىل بويى كوممۋنيستiك يدەولوگيانىڭ قۇرساۋىندا بولعان قوعامعا شەتەل ماماندارى وزدەرi جاساپ بەرگەن دايىن رەتسەپتi ۇسىنا قويدى دا ەل جاپپاي جەكەشەلەندiرۋگە كوشتi. ول كەزدە ەكونوميستەر ءاربiر وتباسىنىڭ شارۋانى دوڭگەلەتiپ كەتۋگە جەتەرلiك جەرi, مالى بولسا بولدى، وزدەرi اقىرىن شارۋاسىن دامىتىپ، بiر-بiرiمەن ساۋدالاسىپ، جەرگiلiكتi ەكونوميكا كوتەرiلەدi دەپ ويلادى. الايدا، بۇل جوبا كۇتكەندەگiدەي ناتيجە بەرمەدi. بارلىعىن وكiمەتتەن وڭاي نەمەسە تەگiن الىپ ۇيرەنگەن حالىق نارىقتىق ساياساتقا بiردەن بوي ۇيرەتiپ كەتە المادى. قازiر تاۋەلسiزدiك العالى جيىرما بەس جىل بولدى، وكiنiشكە قاراي، قازاق اۋىلدارى ءالi بوي تiكتەپ كەتە قويعان جوق.

وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىندا 4 قالا، 11 اۋدان بار، ال، ءار اۋداندا 15-25 اۋىلدىق وكرۋگتەردەن بار. اۋىلداردىڭ بارلىعىنىڭ جاعدايى نەگiزiنەن بiر-بiرiمەن شامالاس دەسەك قاتەلەسپەيمiز.

كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ ءار تۇكپiرiنەن مىسال iزدەپ اۋرە بولۋدىڭ قاجەتi جوق، اركiم ءوز اۋىلىنىڭ وتكەنi مەن بۇگiنiنە بiر ءسات ۇڭiلسە، تالاي ماسەلەگە كوز جەتكiزەر ەدi. ماسەلەن، مەنiڭ اۋىلىم – سايرام اۋدانىنداعى جiبەك جولى اۋىلى (بۇرىنعى «سۆەردلوۆ» ۇجىمشارى) زامانىندا داڭقى الىسقا كەتكەن شارۋاشىلىقتاردىڭ بiرi بولاتىن. سەنەسiزدەر مە، بۇگiندە تالاي اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ارمانىنا اينالعان تابيعي گاز بiزدiڭ اۋىلعا 1971 جىلى-اق تارتىلىپ قويعان بولاتىن. ول جىلدارى تازا اۋىزسۋ دەگەننەن پروبلەما بولعان ەمەس، ەڭ شەتكi كوشەلەردiڭ وزiنە اسفالت جول توسەلگەن ەدi. اۋىلداعى قانت زاۋىتى مەن كiرپiش زاۋىتىندا، سيىر، قوي، شوشقا فەرمالارىندا مىڭداعان ادام جۇمىس iستەيتiن. ەستەرiڭiزدە مە، كەڭەستiك كەزەڭدە نە بولسا سول دەفيتسيت بولۋشى ەدi عوي.

ماسەلەن، قازiر دۇكەندەردە وتپەي تۇرعان شۇجىقتاردى ول كەزدە دۇكەنشi تانىسى بارلار عانا ساتىپ الا الاتىن. ال، بiزدiڭ اۋىلدا... سول دەفيتسيت شۇجىقتى شىعاراتىن تسەح بولۋشى ەدi. جەرلەستەرiمiز ماقسارىدان ماي شىعارىپ، ودان كiر سابىن وندiرەتiن. قىرماندا تاۋ-تاۋ بولىپ ۇيiلگەن ارپا-بيداي مولشىلىقتىڭ سيمۆولىنداي ەدi. جەمiس-جيدەك مول سالعان جىلدارى كولحوزشىلار ونى جيناپ الۋعا ۇلگەرمەي، اۋىل شارۋاشىلىعى جۇمىستارىنا ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى جۇمىلدىرىلاتىن. شاعىن اۋىلداعى شاراپ زاۋىتىندا وندiرiلگەن شيپۋچي جەڭiل شارابى قازاقستاننىڭ ساۋدا ورىندارىن بىلاي قويعاندا، ۆاگون-ۆاگون بولىپ رەسەيگە جونەلتiلەتiن. 1980 جىلى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىسى د.قوناەۆ كەلiپ «ميلليونەر اۋىل» دەگەن مارتەبە بەرiپ كەتiپ ەدi. سول كەزدەگi مەرەكەلەردiڭ ءبارiن بۇكiل كولحوز بiر ءۇيدiڭ بالاسىنداي بولىپ تويلايتىن. اس تا توك داستارقان، ۇجىمدىق كوڭiل-كۇي، بiر سوزبەن ايتقاندا، ءومiر دەگەنiڭiز قىز-قىز قايناپ جاتاتىن. ول كۇندەر كوزدەن بۇل-بۇل ۇشتى. تراكتور، كومباين ايدايتىندار «جوسپار ورىندالىپ، جانارماي ارتىلىپ قالسا، بوشكەسiمەن دالاعا توگiپ تاستايتىنبىز» دەگەندi ءالi ايتادى. كولحوز تاراعان سوڭ «جاڭا قازاقتار» ون جىل توناپ، اتاقتى شارۋاشىلىقتىڭ مال-مۇلكiن ارەڭ تاۋىستى. قازiر سول بايلىقتان تۇك جوق.

كولحوز-سوۆحوزدار تاراعان سوڭ اركiم تيەسiلi ون گەكتار جايىلىم، بiر گەكتار سۋارمالى جەرiن الدى دا قازاقستاندا بiر كۇندە پالەنباي جەر يەلەنۋشi پايدا بولدى. دەگەنمەن، سوندا دا ەشكiم بايىپ كەتكەن جوق. بايىعانىڭىز بىلاي تۇرسىن، سول جەردەن ماندىتىپ ءونiم دە الا العان جوق. سەبەبi, شارۋالاردىڭ نە تەحنيكاسى، نە اقشاسى جوق ەدi. بارiنەن بۇرىن كوپشiلiگiندە قاراپايىم نيەتتiڭ ءوزi جوق ەدi. نەگە؟ نەگەسi سول، كوممۋنيزمگە قۇدايداي سەنگەن اعا بۋىن ول جىلدارى مورالدىق سوققى العانداي ەسەڭگiرەپ قالدى. ورتا بۋىن مەن جاس بۋىن ادىرا قالعان اۋىلدى تارك ەتiپ، قالاعا قاشتى. زامانىندا تابىستىڭ كوزi بولعان جەرلەر قاڭىراپ بوس قالعان سوڭ ونىڭ يەلەرi نە iستەدi دەيسiزدەر عوي. نە iستەۋشi ەدi, «بiر سيىرعا جەتەتiن سابان مەن ەكi-ءۇش قاپ بيدايىمدى توگiپ بەرسەڭ بولدى» دەپ الگi جەرلەرiن تەحنيكاسى بارلارعا اشەيiننەن اشەيiن بەرە سالدى. ءدال وسى قۇبىلىس 1993 جىلدان باستالىپ، 2014 جىلعا دەيiن سوزىلدى، بiراق، سول ارالىقتا قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى جىلىنا ءتورت پايىزبەن قارقىندى دامۋ ۇستiندە بولدى. ويتكەنi, ول جىلدارى مۇنايدىڭ بiر باررەلiنiڭ قۇنى 110 دوللاردىڭ شاماسىندا ەدi. اتا-بابامىزدان قالعان قاسيەتتi توپىراقتىڭ استىنداعى «قارا التىننىڭ» قازىناعا تۇسكەن 25%-نىڭ ءوزi 17 ملن. حالىقتىڭ تاماعى مەن كيiمiنە ءھام جالاقىعا مولىنان جەتiپ جاتتى.

جىلدار جىلجىپ، 2015 جىلدىڭ ورتاسىندا مۇنايدىڭ بiر باررەلiنiڭ باعاسى 110 دوللاردان 32 دوللارعا بۇرق ەتiپ بiر-اق قۇلادى. مۇنداي ەكونوميكالىق كاتاستروفانى ەشكiم كۇتپەگەن جانە بۇعان ەشكiم دايىن دا ەمەس ەدi. جالاقى، ازىق-تۇلiك، الەۋمەتتiك جاردەماقى بولىپ اعىپ قازىنامىزعا توگiلiپ جاتقان اقشا 70%-عا بiردەن كەمiدi. وكiمەت حالىقتى اش قالدىرا المايدى، سوندىقتان وسى ۋاقىتقا دەيiن التىن قورعا جينالعان قۇنى 70 ملرد. دوللارعا تەڭ التىنداردى ساتا باستادى. التىن قورىن 800 ملرد. دوللارعا جەتكiزگەن اراب مەملەكەتتەرi, نورۆەگيا سەكiلدi باسقا دا مۇنايلى ەلدەر «ەرتەڭ قورىمىزداعى التىن بiتسە نە بولامىز» دەپ دابىل قاعىپ، الەمدiك كوشتەن قالماۋ ارەكەتتەرiن جاساپ، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارعا جۇگiنiپ، قۋات كوزiن كۇننەن، جەلدەن، سۋدان الۋ جولدارىن قاراستىرا باستادى.

ال، بiز شە؟ بiز جەر كولەمi جاعىنان الەمدەگi 200 مەملەكەتتiڭ iشiندە توعىزىنشى ورىندامىز. مىناۋ ۇلى دالاعا بەس فرانتسيا نەمەسە جارتى ەۆروپا سىيىپ كەتەدi. سونىمەن، بiلiكتi مامانداردىڭ باسىم كوپشiلiگi جەردi دۇرىس يگەرۋiمiز قاجەت دەگەن تۇجىرىمعا توقتادى. ەلباسى دا جان-جاقتى ساراپتالعان زەرتتەۋلەردەن سوڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرiن دامىتىپ، ءوز تاماعىمىز بەن كيiمiمiزدi ءوزiمiز ءوندiرۋiمiز كەرەك دەگەن شەشiم قابىلداپ، «اگروبيزنەس–2020»، «بيزنەستiڭ جول كارتاسى–2020» اتتى باعدارلامالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋiنە جول اشتى. جانە ول باعدارلامالارعا قازىنادان 2 ترلن. تەڭگە ءبولiندi.

اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى بويىنشا وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ الەۋەتiمەن رەسپۋبليكادا بiردە-بiر ءوڭiر تالاسا المايدى. قۇدايدىڭ ءوزi بiزدiڭ تۋعان جەرiمiزدiڭ كليماتىن ديقانشىلىققا قولايلى ەتiپ قويعان. ەڭ حالقى كوپ ءوڭiر، جۇمىس قولى ارزان، ءارi تۇرعىنداردىڭ جارتىسىنان كوبi اۋىلدى جەرلەردە تۇرىپ، باۋ-باقشا وسiرۋگە ماماندانعان.

ەندiگi جەردە «اۋىلدى قالاي كوتەرەمiز، قالاي اۋىل تۇرعىندارىن جiگەرلەندiرiپ، بوس جاتقان جەرلەردi زامان تالابىنا ساي يگەرەمiز؟» دەگەن ساۋال تۋادى.

الەمدiك تاريح بiرنەشە تولقىندار مەن تولقۋلاردان ءوتiپ، جەر بەتiندەگi ەڭ قۋاتتى ەلدەرگە اينالعان مەملەكەتتەردە ەڭ الدىمەن يدەولوگيا مىقتى بولعانىن ايتادى. كەشەگi كەڭەس زامانىندا دا يدەولوگيا وتە مىقتى بولدى. راس، ول يدەولوگيا قازاق ۇلتىنىڭ تامىرىنا بالتا دا شاپتى. تiلiمiزدi, دiلiمiزدi, تاريحىمىزدى ۇمىتىپ كەتە جازدادىق. سونىڭ وزiندە جiگەر كۇشiمiز تاسىپ، بەسجىلدىق جوسپارلار بiرنەشە ەسە ارتىعىمەن ورىندالىپ جاتتى.

قازاققا ەڭ كەرەك يدەولوگيا بۇگiن تۋدى. ول قانداي يدەولوگيا؟ ول – سۇلتانماحمۇتتىڭ «الاش تۋى استىندا كۇن سونگەنشە سونبەيمiن»، ءاليحاننىڭ «تiرi بولسام قازاققا قىزمەت قىلماي قويمايمىن»، ابايدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارiن ءسۇي باۋىرىم دەپ جانە حاق جولى وسى دەپ ادiلەتتi»، شاكارiمنiڭ «ادامدىق بورىشىڭ حالقىڭا قىزمەت قىل، اق جولدان اينىما، ار ساقتا ونى بiل» دەگەن ەلشiلدiك، ادامگەرشiلiك يدەولوگياسى! مiنە، ءاربiر قازاق ازاماتىنىڭ جۇرەگiندە وسى ۇراندار وت بوپ جانىپ تۇرعاندا عانا بiزدiڭ بويىمىزعا تاۋسىلماس قايرات قايتا بiتەدi. قازاقتىڭ اتام زاماننان كەلە جاتقان مادەنيەتi مەن ءداستۇرiن ساناسىنا سiڭiرiپ، دارقان دالادا دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار جۇيەسiن تەرەڭ قالىپتاستىرعان ۇلگiسiن الەمگە ماقتان تۇتىپ كورسەتۋگە ابدەن بولادى. «ماڭگiلiك ەل» ۇرانىن تۇمار ەتكەن ازامات ءوزiنiڭ اتا-باباسىنان ميراس بولىپ قالعان قاسيەتتi قارا توپىراعىنا، تۋعان اۋىلىنا كەلiپ جەرلەستەرiنە ۇلگi كورسەتۋi كەرەك. وسى ۇرانمەن مەن دە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن اقش-تىڭ كاليفورنيا شتاتىندا ءۇش جىل وقىپ، اۋىلعا كەلدiم. كەلە سالىپ اۋىلداعى ءاليحان بوكەيحان اتىنداعى ورتا مەكتەپتە سىنىپتاستارىممەن كەزدەستiم. ءبارiمiز جينالىپ ءوزiمiز وقىعان مەكتەپكە ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسكەرتكiشiن ورناتتىق، تۇعىرىنا «تiرi بولسام قازاققا قىزمەت قىلماي قويمايمىن» دەپ ۇلكەن ەتiپ جازىپ قويدىق. ونى وقىعان اۋىلدىڭ ءاربiر جاسى رۋحتانا باستادى.

اۋىلىمدى دامىتامىن دەگەن ادامعا قازiر مۇمكiندiك كوپ. تەك بەرەكەسi كەتكەن شارۋالار مەن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ باسىن قوسىپ، ۇجىم قۇرۋ قاجەت. ونى ورىسشا كووپەراتيۆ دەيدi. كەيبiر كiسiلەر مەنەن «باياعى كولحوزدى قايتا قۇرماقشىسىڭ با؟» دەپ سۇرايدى. ءيا، بۇل قۇرىلىمنىڭ بۇرىنعى كولحوزعا ۇقسايتىن جەرلەرi بار، بiراق، وزگەشەلiگi دە جەتەدi. وزگەشەلiگi قازiرگi زامان تالابىنا ساي نارىقتىق ەكونوميكاعا نەگiزدەلگەن ۇجىمدار قۇرامىز. كiمنiڭ اۋىلى ديقانشىلىقتىڭ قاي تۇرiنە بەيiمدەلگەن بولسا، سول ەگiس ءتۇرiنiڭ ساپاسىن الەمدiك دەڭگەيگە كوتەرۋگە جاعداي جاسالادى. نارىقتىق ەكونوميكانىڭ پرينتسيپi – سۇرانىس پەن ۇسىنىس! سوندىقتان ەلiمiزدە قانداي ءونiم تۇرلەرiنە سۇرانىس جوعارى، الدىمەن سول ءونiمدi وندiرەدi. ءونiم سۇرانىستان اسسا، الەمدiك نارىقتاعى سۇرانىسقا يە تاۋار تۇرلەرiن ءوندiرۋ كوزدەلەدi.

كووپەراتيۆتەردiڭ قىزمەتi 2015 جىلعى 29 قازاندا قابىلدانعان قر «اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرi تۋرالى» زاڭىمەن رەتتەلەدi. ياعني زاڭدىق قۇقىقتىق نەگiزدەرi جاسالعان. بۇدان بىلاي اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلiگiنiڭ ساياساتى كووپەراتيۆتەردi دامىتۋعا باعىتتالادى. سۋبسيديا الاتىن كەزدە الدىمەن كووپەراتيۆتەرگە باسىمدىق بەرiلەدi. اۋىلدا ماشينا تراكتور ستانسالارىن جاساقتاۋ ءۇشiن كووپەراتسيا قۇرعاندارعا ليزينگكە تراكتور، كومباين، باسقا دا قاجەتتi تەحنيكالار ۇسىنىلادى.

كووپەراتيۆ قۇرۋ بۇگiنگi تاڭدا بiر-اق كۇندiك شارۋا. كووپەراتيۆ قۇرام دەپ قاجەتتi قۇجاتتارىڭىزبەن ءۇش ادام كاسiپكەرلەردi قولداۋ ورتالىعىنا بارساڭىز بiر-اق كۇندە تiركەپ بەرەدi. ال، ەندi سول ۇجىمدى دوڭگەلەتiپ الىپ كەتۋ ناعىز بiلiكتiلiكتi, ادiلدiك پەن كوشباسشىلىق قاسيەتتەردi تالاپ ەتەدi.

قاراپايىم بiر مىسال كەلتiرەيiن. سايرام اۋدانى جiبەك جولى اۋىلىنىڭ ديقانشىلىقتى دامىتۋدى ماقسات ەتكەن ءۇش جiگiتi جينالدى دا كووپەراتيۆ قۇرامىز دەپ شەشتi. جەكە كۋالiك قۇجاتتارىن الىپ «كاسiپكەرلەردi قولداۋ ورتالىعىنا» بارىپ تiركەلدi. ەندi ولار اۋىلدارىنداعى ەلۋ وتباسىمەن كەلiسiپ بەس نەمەسە ون سوتىق ۇيiرگەلiك جەرگە سارىمساق ەگۋدi جوسپارلادى. الدىمەن سارىمساق ساتىپ الاتىن كومپانيانى تابۋىنا اكiمدiك جاردەمدەسەتiن بولدى. سودان سوڭ اۋىلداعى ەلۋ ۇيگە تۇقىمدى كووپەراتيۆتiڭ اتىنان ساتىپ اپەرەدi, ەلۋ ءۇي سارىمساقتى وزدەرi ەسiكتiڭ الدىنا ەگەدi, سارىمساق پiسكەن سوڭ ءونiمدi كووپەراتيۆ ءۇي يەلەرiنەن ساتىپ الادى. تۇقىمدى كووپەراتيۆ مۇشەلەرi بازاردان 700 تەڭگەدەن السا، ءۇي يەلەرiنەن 600 تەڭگەدەن الىپ، پايداسىن كورەدi. كووپەراتيۆ كادiمگi جاۋاپكەرشiلiگi شەكتەۋلi سەرiكتەستiك سەكiلدi كوممەرتسيالىق ۇجىم بولعاندىقتان بiر باعىتتى نەمەسە كوپ باعىتتى قىزمەت اتقارا بەرەدi. ۇيiرگەلiك جەرلەرگە سارىمساق ەگiپ، پايداسىن بiر كورسە، اۋىلدىڭ سىرتىنداعى پايداسى از بيداي القابىنا نەمەسە جوڭىشقالىق جەرلەرگە تيiمدiلiگi جوعارى سارىمساق، تاڭقۋراي نەمەسە قۇلپىناي ەگiپ، تاعى پايدا كورۋلەرiنە بولادى.

بۇرىنعى تۇتىنۋشى كووپەراتيۆتەردiڭ كۇشi جويىلىپ، جاڭا زاڭعا ساي وندiرiستiك كووپەراتيۆتەر قايتا تiركەۋدەن ءوتۋi كەرەك. كووپەراتيۆ قۇرۋداعى ۇجىمدىق ماقسات قانە دەيسiز عوي. ايتايىق. ماسەلەن، ماشاتبايدا تراكتور بولسا، سەرiكبايدا سوقا بار، ەركiن اگرونوم بولعانىمەن جەرi جوق، ال، ەرسiننiڭ جەرi بار، وسىلاردىڭ ءبارi جينالىپ، قولدا بار مۇلiكتەرiن ورتاعا سالىپ، وزدەرi باسشى مەن رەۆيزورىن سايلاپ الادى. سولايشا شارۋا قوجالىقتارىن دوڭگەلەتiپ، ناپاقاسىن تابا بەرەدi.

ءيا، قازiر ادام ادامعا سەنبەيتiن زامان، باستىق بولعاندار تەك اقشا جىمقىرۋمەن اينالىسىپ، جەمقورعا اينالۋى قالىپتى جاعداي رەتiندە قابىلداناتىن ءتارiزدi. جەمقورلىق دەرتiنiڭ ەمi تەك قانا ساۋاتتىلىق پەن ازاماتتىق بەلسەندiلiك. بالاسى مەن نەمەرەسiنiڭ بولاشاعىنا جانى اشيتىن ءاربiر ازامات بەلسەندi بولۋى شارت. بەلسەندi بولماساڭىز، الىپ يمپەريالارعا جەم بولعانىڭىز جەم بولعان...

قازiرگi تاڭدا وبلىسىمىزدا 81 كووپەراتيۆ قۇرىلىپ، ولار ءار تاراپتى ونiمدەر مەن كوكونiستەر وندiرۋدە. قايتا ۇجىمداسۋ زامان تالابىمەن بولىپ جاتقان پروتسەسس. وسى كۇنگە دەيiن اياعىنا تۇرىپ، ءوندiرiس اينالىمىن بiرنەشە ميلليون دوللاردان اسىرعان شارۋا قوجالىقتارى مەن اگرو سالاسىنداعى بيزنەسمەندەردiڭ سانى سوڭعى ون جىلدا ەداۋiر ەسەلەنگەن. ۇلكەن زاۋىتتار مەن تسەحتار سالىپ ۇلگەرگەندەر اينالاسىنداعى اۋىلداردى جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشiن كووپەراتيۆ قۇرادى. ءاربiر كووپەراتيۆ مۇشەسi قابiلەتiنە قاراي قىزمەتiن اتقارىپ، iرiلەنۋ پروتسەسi وسە بەرەدi.

ماسەلەن، ارىس قالاسىنداعى تومات شىعاراتىن زاۋىت ارىس قالاسى تۇرعىندارىنان كووپەراتيۆ قۇرىپ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءبارi جاپپاي قىزاناق ەگiپ ناپاقاسىن تابادى. ەكi جاققا دا تيiمدi. لەنگiردەگi «فۋدماستەر» كومپانياسى اۋداننىڭ بiرنەشە جەرiنەن ءسۇت قابىلداۋ ورتالىقتارىن اشىپ، اۋىل تۇرعىندارىن كووپەراتيۆ مۇشەسi ەتiپ قابىلداپ، ولاردىڭ ءسۇتiن ساتىپ الادى. تۇلكiباس اۋدانى كليماتتىق ەرەكشەلiگiنە ساي الما باۋدىڭ وتانىنا اينالماق. تۇلكiباستىڭ الماسىن الەمدiك برەندكە اينالدىرۋدى كوزدەگەن تۇلكiباستىق كووپەراتيۆ اۋداننىڭ بارلىق اۋىلدارىنا الما ەگۋدi جوسپارلاپ وتىر. ماقتاارال مەن تۇركiستاننان لوگيستيكالىق ورتالىقتار اشىپ، ەكولوگيالىق تازا پiسكەن قاۋىندى جۇك كولiكتەرiمەن تiكە ەۆروپاعا جونەلتۋدi سول ايماقتاعى كووپەراتيۆتەر iسكە اسىرىپ جاتىر. سوزاق اۋدانىنىڭ كووپەراتيۆتەرi تۇيە سۇتiنەن ءسۇت ۇنتاعى ءارi تابلەتكا جاسايتىن ينۆەستورلاردى تاۋىپ، وسىناۋ ونiمدەرiن الەمدiك باسەكەگە قابiلەتتi ونiمدەردiڭ قاتارىنا قوسقىسى كەلەدi. سايرامدا الەمدiك سۋپەر-گيپەر ماركەتتەردiڭ تالاپتارىنا ساي مال سويۋ بەكەتi اشىلدى. قازاقستانداعى جىلىجايلاردىڭ 90 پايىزى سارىاعاش اۋدانىندا شوعىرلانعان. سارىاعاشتىقتار كووپەراتيۆ قۇرىپ، جىلىجاي ونiمدەرiنiڭ ساپاسىن يتاليا ونiمدەرiنiڭ ساپاسىمەن تەڭ ەتiپ رەسەي نارىعىن جاۋلاۋعا بەل بۋدى.

سىرت باقىلاعان ادام وڭتۇستiكتiڭ اگرارلىق سەكتورى ەۆوليۋتسيالىق جولمەن باياۋ دامىپ كەلە جاتقانىن بايقار ەدi. Iرi شارۋا قوجالىقتارى اينالاسىنا ۇساق شارۋالاردى بiرiكتiرiپ، اينالىمى ارتقان سايىن ۇلكەيە بەرەدi. قاراجاتى كوبەيگەن سايىن بiلiكتi مامانداردى جالداپ، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ساتىپ الىپ، تابىستارىن دا ەسەلەي بەرەدi. وڭتۇستiكتە 90 مىڭعا جۋىق شارۋا قوجالىقتارى تiركەلگەنiمەن، وكiنiشكە قاراي، ولاردىڭ جارتىسى جۇمىس iستەمەيدi. بiر ميلليون گەكتار جەردi 81 كووپەراتيۆ قايدان يگەرسiن؟!

شارۋا قوجالىقتارىن اشىپ بولىپ، ءارi قاراي بiلiكتi مامان تابا الماي وتىرعان ديقاندارعا ارناپ كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەتتەردەن ارنايى زەرتتەۋ بازالارىن اشىپ وتىرمىز. وسىلايشا ديقانداردى كۋرستان وتكiزۋ جۇيەسiن قالىپتاستىرۋدامىز. كەز كەلگەن شارۋا بiر اپتالىق نەمەسە بiر ايلىق كۋرستان وتكەن سوڭ پروبلەمالارىن بiلiكتi ماماندارمەن بiرگە جەردiڭ باسىندا شەشۋگە جاعداي جاسالادى. دۋالدi وقۋ ادiستەمەسiن قولعا الىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ماماندىقتاردى يگەرiپ جاتقان ستۋدەنتتەردi وندiرiستiك جىلىجايداعى شەتەلدiك اگرونومداردىڭ قاسىنا قوسىپ، تاجiريبەدەن وتكiزۋ جۇيەسi جولعا قويىلدى. دەگەنمەن، مۇنداي ارەكەتتەر ءالi دە ازدىق ەتەدi. سوندىقتان ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋiنە ۇلەس قوسقىڭىز كەلسە، وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ كووپەراتيۆ بولiمiنە كەلiڭiز. كەلiپ قانا قويماڭىز، باعىت-باعدار الىپ، وتانىمىزدىڭ تiرەگiن نىعايتۋعا بەل بۋىپ، التىن بەسiك اۋىلدىڭ اسقاقتاۋىنا ات سالىسىڭىز!

دارحان جيەنباي، وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ مامانى

Abai.kz