دەربەستىگىمىزدى الىپ، تاۋەلسىزدىك تۋىن كوتەرگەنىمىزگە جيىرما بەس جىل تولدى. تۇتاس ءبىر ەل، جەكە قوعام ءۇشىن بۇل ۋاقىت ونىڭ دامۋ تاريحىندا اققان جۇلدىزداي قاس-قاعىم ءسات. ويتكەنى، كەز كەلگەن قوعامداعى ەلەۋلى وزگەرىستەر جولىندا ونداعان، ءتىپتى، جۇزدەگەن جىلدار وتە شىعاتىنى تاريحتان بەلگىلى. دەگەنمەن، قوعام دامۋىنىڭ، ونداعى كۇردەلى وزگەرىستەردىڭ ءبىر جىلى ون جىلعا، ءتىپتى، ودان دا ۇزاق مەرزىمگە تاتيتىن كەزەڭدەر بولادى. سونداي كەزەڭدەردىڭ ءبىرى – ءبىز، قازاقتار، قازاقستاندىقتار، اتاپ وتكەلى وتىرعان ەگەمەندىگىمىزدىڭ العاشقى شيرەك عاسىرى. ال وسى شيرەك عاسىرداعى قارىشتى قادامدارىمىزدىڭ بىردەن-ءبىر جەتەكشىسى، البەتتە، تۇڭعىش پرەزيدەنت، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. ونىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان كەزەكتى تۋىندىسى – «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» – قازاق ساحاراسىنىڭ ەلدىك فيلوسوفياسى دەر ەدىم.

شيرەك عاسىر شىڭدارى

اڭگىمە باسىن، تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما بەس جىلىنداعى جەتىستىكتەردەن باستاساق. وسى تاريحي كەزەڭ ەشكىمگە جال­تاقتاماي تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋ­دىڭ قامىنا كىرىسۋگە جول اشتى. ءبىز ازاتتىعىمىزدىڭ ارقاسىندا وركە­نيەت­تى ەلدەردىڭ جولىمەن جۇرۋگە مۇم­كىندىك الدىق. وسى ۋاقىت ىشىندە كوپ­تەگەن كۇردەلى رەفورمالار جۇرگىزىپ، قوعامىمىزدىڭ بۇرىنعى بەتپەردەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، قازىرگى زامان تالابىنا ساي قايتا جاساۋعا كىرىستىك.

ۇلان-عايىر ىستەردىڭ العاشقى جىلدارىن­دا ءارتۇرلى سەبەپتەردەن تۋعان باتپان­داي قيىن­دىقتاردى دا باسىمىزدان وتكىزۋگە تۋرا كەلدى. ولار­دى ەڭسەرە ءبىلىپ، قول جەتكىزگەن جە­تىستىكتەرىمىزدى اۋىز تولتىرىپ اي­تۋعا بولادى. العاشقى ونجىلدىقتا مەم­لەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى، ىشكى-سىر­تقى ساياسات، الەۋمەتتىك قورعاۋ، نا­رىقتىق ەكونوميكا جۇيەلەرى جاسالىپ، ىسكە قوسىلدى. الەمدىك قاۋ­ىمداستىقتا دەموكراتيا مەن نارىقتىق ەكو­نوميكاعا كوشكەن ەل رەتىندە ءتيىستى ور­نى­مىزدى الدىق.

ءبىز جۇرگىزگەن سىرتقى ساياسات كوپ­تە­گەن الەم ەلدەرىمەن دوستاسۋ­ىمىزعا، ولار­مەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا كەرەك مۇم­كىندىكتەردى كەڭىنەن پايدالانۋعا جاع­داي جاسادى. شيرەك عاسىر ىشىندە قازاقستان ەشبىر ەلمەن داۋلاسپادى، جا­عا جىرتىسپادى. بۇگىنگى الاي-تۇلەي زاماندا بايسالدى، بەيبىت قالپىن ساقتاي بىلگەن بىردەن-ءبىر ەل – ءبىزدىڭ قازاقستان.

مەملەكەتىمىز جۇرگىزگەن ىشكى ساياسات ەگەمەندىك جىلدارىندا ەلىمىزدەگى ۇلتتار دوستىعىن، بىرلىگىن ساقتاپ، بارشا حالىقتىڭ ءبىر ماقساتقا جۇمىلا كىرىسۋىن قامتاماسىز ەتتى. ءاربىر قوعام­نىڭ ساپاسى ونىڭ تۇراقتى دامۋىمەن ول­شەنەدى. ەگەمەندىكتىڭ تۇسىندا قازاق قو­عامى تۇراقتى دامۋدىڭ ۇلگىسىن كور­سەتتى. ارالاسقان الەم ەلدەرى ءبىزدىڭ قو­عامنىڭ وسى قاسيەتىن ءار ۋاقىتتا اي­تىپ، ۇلگى ەتىپ جۇرەدى. ەگەمەندىك تۋىن كوتەرگەنىمىزگە ون جىلعا جەتپەي، اقش، گەرمانيا، فرانتسيا، يتا­ليا، اۆستريا سياقتى دامىعان ەلدەر قازاقستاندى دەموكراتيالىق ءۇردىستى قابىلداعان، نارىق ەكونوميكاسى ەلى دەپ تانىدى. ناتيجەسىندە، شەت ەلدەردەن بىزگە كەرەك ميللياردتاعان ينۆەس­تيتسيا كەلدى، جۇزدەگەن كاسىپورىن بوي كوتەردى، ءوندىرىستىڭ بىزدە بۇرىن بول­ماعان – ماشينا جاساۋ، اقپاراتتىق تەح­نولوگيا، يادرولىق ەنەرگەتيكا، حيميا، قۇرىلىس ماتەريالدارى ءون­دى­رىسىنىڭ زاماناۋي سالالارى، وڭدەۋ، تا­ماق­ ونەركاسىبىنىڭ كوپتەگەن نىساندارى سالىنىپ، ىسكە قوسىلدى.

ەگەمەن ەلدىڭ وزىنە ءتان سالىق، بيۋدجەت جۇيەلەرى، كەدەن كەشەنى قۇرىلدى، ب­ۇ­گىن وسى سالالاردىڭ بارلىعى دا ەلى­مىزدە تۇراقتى تۇردە جۇمىسىن جال­عاستىرۋدا. كاسىپكەرلەردىڭ سانى دا، ساپاسى دا ءوستى. قازىر بىزدە الەمدەگى وزىق ۇلگىگە سايكەس جاسالعان قارجى جۇيەسى بار. قازاقستان ەكونوميكاسىن كەلەڭسىز جاعدايلاردان ساق­تان­دى­راتىن، تىعىرىقتان شىعۋى­نا تىكەلەي جاردەمدەسەتىن وتە قو­ماق­تى قارجى جينالعان ۇلتتىق قو­رى­مىز جۇمىس ىستەيدى. ەگەمەن ەل­دىڭ ەكو­نو­مي­كا­سىنىڭ اينالىمىن قام­تا­ماسىز ەتە­تىن ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە بار. ءبىر سوز­بەن ايتقاندا، ەلىمىزدە نارىق ەكونو­ميكاسى تولىققاندى جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ونىڭ بارلىق تەتىكتەرى جاسالدى.

تاۋەلسىز ەلدىڭ كوشىن باستاعان تۇلعا

تاۋەلسىزدىك اسۋلارىن بايانداي كە­لىپ، ەلىمىزدىڭ كوشىن باستاعان، رە­فور­مالاردى تاباندىلىقپەن جۇر­گىزە بىلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى­نىڭ ەڭبەگى ەرەن دەپ ايتۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نا­زارباەۆ تاريحىمىزدىڭ وتە ءبىر كۇر­دەلى كەزەڭىندە ەگەمەندىگىمىزدىڭ تۋىن كو­تەرىپ، مەملەكەتىمىزدى باسقارۋ ىسىن­دە كەمەڭگەرلىگىن كورسەتە بىلگەن قاي­راتكەر. ونىڭ سارابدال ساياساتى قا­زاق­ستان جۇرتىنىڭ قول جەتكىزگەن جە­تىس­تىكتەرىنىڭ دەمەۋشىسى ءھام جەبەۋشىسى بولدى.

مەملەكەت باسشىسى حالقىمىزدىڭ كەلەشەگىن انىقتايتىن، بولاشاعىن بۇ­تىن­دەي­تىن كۇن ءتارتىبىن ۇسىنا ءبىلدى جانە ونىڭ جۇزەگە اسۋىن ۇلكەن شە­بەرلىكپەن، جاسام­پاز­دىقپەن باس­قاردى. قازىرگى زاماننىڭ ەڭ وزەكتى ما­سەلەلەرىن كوتەرىپ، ولاردى شەشۋ جول­دارىن الەم ەلدەرىنىڭ نازارىنا ۇسىنعانى – ونىڭ حالىقارالىق دا­رەجەدەگى قايراتكەر ەكەنىن تانىت­تى. مۇنى الەمدىك دەڭگەيدەگى سايا­سات­كەرلەردىڭ پرەزيدەنتىمىز تۋرالى شەشىلە سويلەگەن سوزدەرىنەن، ىس­كەر­لىگىن مويىنداعان پىكىرلەرىنەن بىلەمىز.

ءبىزدى، قازاقتاردى، الەم ساحناسىنا شىعا­رىپ، ەلدىگىمىزدى بارشاعا پاش ەتە العان نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنداي قاي­­راتكەر قازاق تا­ريحىندا بۇرىن بول­­­عان جوق. ول ۇسىنعان، حالىق قول­دا­­عان ساياساتتىڭ ارقاسىندا ءبىز، قا­زاق­­ستاندىقتار بارشا الەمدى شار­لا­­­دىق، جەر بەتى وركەنيەتىنىڭ وزىق ۇل­­گى­لەرىمەن سۋسىندادىق. دامىعان ەلۋ ەلمەن يىق تىرەستىك. ەلباسى كو­رە­­گەندىگىمەن قولعا الىنعان شارۋا­لار ەلىمىزدى ءالى تالاي بەلەستەردەن بيىك­تە­تىپ، اسۋلاردان اسىراتىنىنا سەنىم مول.

ول جاڭا استانامىزدى تۇرعىزدى، ءوزى­نىڭ كەمەڭگەرلىگىمەن استانانى الەم ەلدەرى باسشىلارى جينالىپ، زاما­نىمىزدىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى تۋرالى كەڭەس قۇراتىن بەدەلى جوعارى حالىقارالىق ورتالىق دارەجەسىنە كوتەرە ءبىلدى. استانالىق فورۋمدار شەشىمدەرى الەم ەلدەرى تاريحىندا ساقتالاتىنىنا كۇمان جوق.

قازاق ساحاراسىنىڭ ەلدىك فيلوسوفياسى

وسىدان ءبىر-ەكى جىلداي بۇرىن نۇر­سۇلتان ءابىشۇلىنىڭ قالامىنان شىق­قان ءوزى تۋرالى ەستەلىگىن ونىڭ تاماشا باياندالعان ءومىر فيلوسوفياسى دەپ ەدىم.

مىنە، ەلباسىنىڭ قالامىنان تا­عى ءبىر تاماشا تۋىندى جارىق كور­دى. وقىدىم، تاقىرىپتارىنا كوز جىبەردىم، تەرەڭ سىرلارىنا دا بوي­لاۋعا تىرىستىم. وسىلاردان كەي­ىن
«ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» قا­زاق ساحا­راسىنىڭ عاسىرلار بويى قا­لىپ­تاسقان ەلدىك فيلوسوفياسى دەگەن تۇ­جىرىمعا كەلدىم. تۇرمىس، سالت-ءداس­تۇر، دارحان كوڭىل، قاريالار مەن جاس ۇر­پاق، جاقسى مەن جامان، ۇكىلەگەن ءۇمىت، الەم ەلدەرى مەن قازاق قوعامى، ماڭ­گىلىك ەل بولۋ جولدارى، وسىلاردىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمىمىز بەن اسقاق ارمانىمىزدى كورسەتە بى­لە­تىن ۇلى دالا پەرزەنتتەرىنىڭ ادامي قىر­لا­رى. ولار تەرەڭ وي، سۇلۋ سوزبەن ەرەكشە بە­زەندىرىلگەن.

كەز كەلگەن قوعامنىڭ كەمشىلىگى دە بار. پرەزيدەنت بۇل تۋىندىسىندا ءدال قازىرگى كەزدەگى ءتۇيىندى ماسەلەلەردى دە، شەشۋى قيىن پروبلەمالاردى دا ءسوز ەتكەن ەكەن. جانە ولاردى تارقاتۋ جولدارىن دا ەگجەي-تەگجەيلى بايانداي كەتەدى. سوندىقتان قوعام نازارىن تىككەن ەڭبەكتى ەندىگى دامۋ جولىمىزدىڭ ءبىر جوس­پارى دەپ تە ايتۋعا بولادى.

«ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» وقىر­ما­نىنا وي سالادى، جاس ۇرپاقتىڭ ءوز وتانىنا قۇرمەتىن ارتتىرادى. ەل­دى­گى­مىز­دى پاش ەتكەن ەڭبەك ورىس، اعىلشىن تىل­دەرىنە اۋدارىپ، الەم جۇرتشىلىعى نا­زارىنا ۇسىنۋعا سۇرانىپ-اق تۇر. ەل­با­سىنىڭ ءوز حالقىن، ونىڭ ءومىر فيلوسو­فيا­سىن الەمدىك قوعامداستىقتىڭ بى­لۋىنە جاساعان تاعى ءبىر ءساتتى قادامى بو­لار ەدى.

كەنجەعالي ساعاديەۆ، اكادەميك

تۋعان ءتىلدىڭ تۇعىرى

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى ەڭبەگىندە تىلگە بايلانىستى تەبىرەنىسىن وسىلاي «تۋعان ءتىلدىڭ تۇعىرى» دەگەن تاقىرىپپەن باستاپتى. ول تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ سان ءتۇرلى وزەكتى ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانا ءجۇرىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن دا ەشقاشان ەسىنەن شىعارعان ەمەس.

حالىقتىڭ ۇلى پەرزەنتى «ەڭ اۋەلى قازاق ەلى باردا قازاق ءتىلى ءومىر سۇرەدى، وسەدى، وركەندەيدى، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ءتىلى ماڭگىلىك» دەگەندى نىسانا ەتىپ، ارعى-بەرگى تاريحتى ويمەن شارلاپ وتەدى. شىنىندا، انا ءتىلىن ارداق تۇتا­تىن ءبىزدىڭ قازاقتاي ەل كوپ ەمەس. مۇنى ەلباسى بۇكىل بولمىس-بىتى­مىمەن، جان-تانىمەن تۇيسىنە وتى­رىپ، ءوزىنىڭ زامانداستارىنا، جاس جەتكىنشەكتەرىنە جەرىنە جەت­كىزە ايتىپتى. كەشەگى كەڭەستىك داۋ­ىر­دەگى وتارلىق قۇرساۋدىڭ تە­مىر قاق­پانى انا ءتىلىمىزدىڭ ادى­مىنا شىدەر سالىپ، دامۋى تو­قىر­اي جاز­داعانى ءمالىم. مۇنى بۇ­گىنگى ۇر­پاق ۇمىتپاۋى ءتيىس. «ۇلت­تىڭ ۇل­ى قازىناسى انا ءتىلىن جاڭا عاسىر بيىگىنە ابىرويمەن الىپ شىعۋ – بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ پا­راسات­تى پارىزى» دەيدى ەلباسى. ءوزىم ءتىل مامانى، حالىقارالىق «قا­زاق ءتىلى» قوعامىنىڭ باسشىسى بول­عان­دىقتان دا، «ۇلى دالا ۇلا­عات­تا­رىن­داعى» تىلگە بايلانىستى تول­­عانىستارعا باسا نازار اۋداردىم. «تاۋەلسىزدىك بىزگە نە بەردى؟» دە­گەن­دە، الدىمەن ايتارىمىز، تۋ­­عان ءتىلىمىزدىڭ بۇرىن بولماعان مەم­­­لەكەتتىك مارتەبە يەلەنىپ، كون­ستيتۋتسيامىزدىڭ 7-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەم­لەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى» دەپ بە­كىتىلۋى بولاتىن.

يا، تىلىمىزگە تەڭدىك ءتيدى، تور­گە شىقتى، زاڭدىق نەگىزگە يە بولدى. ەلباسى ايتقانداي، مەم­لەكەتىمىزدىڭ بەدەلىن كوتەرىپ تۇر­عان بۇل باپتى دۇرىس پايدا­لا­نا الماساق، كىمگە وكپە ارتامىز؟ ءوز ءتىلىن وگەيسىنىپ، وزگە ءتىل­دىڭ ىعىنا جىعىلعانداردىڭ قارا­سى ازايعانىمەن، مەملەكەتتىك قىز­مەتتە ءالى دە كوپتەپ كەزدەسەتىنىن ەل­باسى ءبىلىپ وتىر. سودان دا بولار، نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ءبىر كەزدە نامىس پەن جىگەردى قايراپ، «ون بەس جىلدا ايۋ دا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت بولدى» دەپ ايتقانى ءالى ەسىمىزدە. وسى ويلاردىڭ ءبىرازىن تاعى دا قايتالاپ ەسكە سالۋدان جالىقپاي وتىرعان ەلباسىنىڭ ۇلتتىق ماسەلەنى ەسىنەن شىعارمايتىنىن بىلدىرەدى. ء«ار ازامات اۋەلى تۋعان تىلگە دەگەن قۇرمەت پەن جاۋاپ­كەر­شىلىكتى وزىنەن باستاۋى كەرەك، وتباسىنان باستاۋى كەرەك»، دەي­دى ەلباسى. حالىقارالىق «قا­زاق ءتىلى» قوعامىنىڭ دا ءاۋ باس­تان ۇستانعان باعىتى – وسى. ەل­باسى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇنەمى نا­زارىندا ۇستاپ كەلەدى. باعىت-باع­دار سىلتەۋدىڭ ەڭ توتە ءتۇرى ونىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قا­زاق تىلىندە» دەگەن ءسوزى بولاتىن. سونداي-اق، «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» دەگەن ءسوزدى ايتقان دا ەلباسى. قاداپ، قازىپ ايتىلعان بۇل ۇسىنىستاردىڭ قادىرىنە جەتە الماساق، تاعى دا نامىسسىزدىقتىڭ سالدارى.

ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسىن ەل­باسى مەملەكەت دامۋىنداعى ما­ڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ساناي­دى. بۇل دۇرىس. الايدا، مۇنى جۇ­يە­لى، سانالى تۇردە ساۋاتتى ىسكە اسى­رۋدىڭ ورنىنا انا تىلدەن اسىرىپ، جا­لاۋلاتىپ جۇرەتىن جاندار بار. اري­نە، كوپ ءتىل بىلگەننىڭ زيانى جوق. الايدا، قانداي جاعدايدا دا تۋعان ءتىلىمىز، قازاق ءتىلى ءوز مار­تە­بەسىن جوعارى ۇستاۋى ءتيىس دەگەن ۇس­تا­نىمىنان تانبايدى ەلباسى.

پرەزيدەنتتىڭ مەملە­كەت­تىك ىس­تەر­گە باي­لا­نىس­تى تول­عاۋ­لا­رىنىڭ وزى­­نەن اقىن­جان­­دىلىعى باي­قا­لىپ تۇرادى. ول كىسى­نىڭ «قا­زاق ءتىلى­­نىڭ قانىق بوياۋلا­رى – قا­زاق ان­­دەرىندە» دەۋى تەگىن ەمەس. سو­لار­­دى بويعا سىڭىرە ءجۇرىپ، ولەڭ جول­­­دارىن تۋىنداتاتىنى ءمالىم. قا­ز­اعىنىڭ انىنە، كۇيىنە، ونەرىنە، تا­ريحى مەن كەڭ بايتاق جەرىنە سۇي­­سىنە كوز تاستاي ءجۇرىپ:

ارايلاپ تاڭىم،

اسقاقتاپ تاۋىم،

ءان ويناپ كوگىم،

كۇي توگىپ كولىم،

قول جەتتى، مىنە،

اڭساعان كۇنگە

جاساي بەر، جاسا،

قازاعىم مەنىڭ!–دەپ توگىل­دىر­گەن ەلباسى­نىڭ انا ءتىلىن ايالاي بى­ل­ەتىن وسى قاسيەتى حالىق ءۇشىن تۋ­عان، ەل باستايتىن كوسەمدىك مى­نە­زىن تانىتادى.

ومىرزاق ايتبايۇلى، اكادەميك، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى

قازاقتا «جىلقى كىسىنەسكەنشە، ادام تىلدەسكەنشە»دەگەن ءسوز بار. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءار سانىنا جاريالانىپ وتىرعان «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى كىتابى  حالىق پەن پرەزيدەنتتىڭ ءوزارا تىلدەسۋ، ءتۇسىنىسۋ، سىرلاسۋ ۇلگىسى ەكەنىنە داۋ جوق.

وسى جازبانىڭ «ساياسات سالتاناتى» دەپ اتالاتىن بولىمىندە ءبىزدىڭ ەلى­مىزدىڭ العاش ازاتتىق العان كۇننەن باستاپ وسى كۇنگە قالاي جەتكەنى، قولعا تيگەن تاۋەلسىزدىك قالاي تۇعىرعا قو­نىپ، قالت-قۇلت ەتىپ، جاڭا ءتاي-ءتاي باس­قان مەملەكەت، مەملەكەتتىلىك قالاي قالىپتاسقانى جايىندا تاپتىشتەي بايان­دالادى.

«مەن ءۇشىن ەلىمدى دامىعان مەملە­كەت­تەردىڭ ساپىنا تۇرعىزىپ، ساناتىنا قوسۋدان ۇلكەن ماقسات» جوق دەگەن نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ۇلى مۇرات جولىندا نەمەن جىگەرلەنىپ، كۇش-قۋات­تى، ەرىك پەن رۋحتى، قايراتتى قالاي شىڭ­داعانىنا ءتانتى بولاسىڭ. ەر ازاماتقا قانات ءبىتىرىپ، ۇلى ىستەر تىندىرۋدا سەرىك بولاتىن ەل سەنىمى ەكەن. سونىمەن قوسا، ارينە، تۋعان ەلىنە، جەرىنە دەگەن ماحابباتى، وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى. بۇل ورايدا ەلباسى: «قابىرعالى حالقى بولماسا، قانداي باسشىنىڭ دا تاۋى شاعىلماي، تاۋانى قايتپاي تۇرمايدى»، — دەپ اعىنان جارىلىپتى. ءدال وسى بولىمدە ەلدى ساياسي-ەكونوميكالىق جاقتان ءبىرشاما دامىتىپ، العا مەجەلى مىندەتتەر قويىپ، قارىشتاپ دامىعان قازاقستاندى الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەرى قاتارىنا قوسۋعا كۇش سالعانىن ايتا كەلە، نۇرسۇلتان نازارباەۆ سوڭعى جىلداردا جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزگە دە توقتالا كەتىپتى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ بيىلعى، ياعني 2016  جىلعى 28 ماۋسىمدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولىپ سايلانعانىن ايتادى. «بۇل كەڭەس – بۇۇ-نىڭ جارعىسىمەن «حا­لىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپ­سىزدىكتىڭ باستى  جاۋاپكەرشىلىگى» جۇك­تەلگەن، تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن ورگان. ەلى­مىزدىڭ وعان مۇشە بولۋى قازاق­ستان­نىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلى مەن ەڭبەگىنىڭ مويىندالۋى دەگەن ءسوز»، — دەيدى.

قازاقستاننىڭ مۇنداي جەتىستىككە جەتۋىنە، ءسوز جوق، تاۋەلسىزدىك الىسىمەن ەلىمىزدىڭ سەمەي يادرولىق-پوليگونىن جابۋى جانە قۋاتى جاعىنان الەمدەگى ءتورتىنشى زىمىراندىق-يادرولىق ارسەنالدان باس تارتۋى، الەمدىك قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق ءىرى جوبالاردى قولعا الىپ، تەرروريزممەن كۇرەستە ءوز پوزيتسياسىن مىقتاپ ۇستانىپ، ۇدايى بەلسەندىلىك تانىتىپ وتىرۋى، قازاقستاننىڭ بەيبىت­قۇ­مارلىعى، تاتۋلىقسۇيگىشتىگى جول اش­قان.

قازاقستان ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنە كورەگەندىگى ۇيلەسكەن پرەزيدەنتتىڭ باس­قارۋىمەن وسى جىلدىڭ وزىندە  حالىق­ارا­لىق دارەجەدە جاڭا ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. 2016 جىلعى 17 ماۋسىمدا قازاق­ستان ورتالىق ازيادا العاشقى بولىپ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ (ەىدۇ) باسەكەلەستىك جو­نىن­دەگى كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىل­داندى. وسىلايشا، جاھاندىق ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋعا اسەر ەتەتىن بەلدى حالىقارالىق ۇيىم جۇمىسىنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ،  الەمدىك نارىقتىڭ باعىت-باعدارىن بەلگىلەۋگە ءوز ىقپالىن تيگىزۋگە ۇمتىلدى. مۇنداي اۋقىمدى شارۋالارعا رۋحى مىقتى، ەڭسەلى ەل عانا بارا الاتىنى انىق. بۇل تۇرعىدا «تۋعان ءتىلدىڭ تۇعىرى» دەگەن تاقىرىپپەن ءوزىنىڭ ءتىل تۋرالى تولعامدارىن، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ قازىرگى قولدانىلۋ كۇيى مەن ونى دامىتۋ، مارتەبەسىن ءوسىرۋ، اياسىن كەڭەيتۋ جايلى ءوز ۇستانىمىن بايانداعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلى الاش ارىسى مۇستافا شوقايدىڭ «ۇلتتىق رۋحتىڭ نەگىزى – ۇلتتىق ءتىل» دەيتىن قاناتتى ءسوزىن تىلگە تيەك ەتىپ، اتا زاڭىمىزدىڭ 7-بابىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى»  دەپ جازۋ  تاۋەلسىزدىكتىڭ، ازاتتىقتىڭ جەمىسى ەكەنىن ەسكە سالىپتى. دەسە دە، ءوز ءتىلىن وگەيسىنىپ، وزگە ءتىلدىڭ ىعى­نا جىعىلعاندار ءالى دە مەملەكەتتىك قىز­مەتتە ءالى دە كوپ كەز­دە­سەتىنىنە قىن­جىلىس بىلدىرگەندەي بولادى. مۇنىڭ ءبارى «ۇلتتىق نامىستىڭ ازدىعى،  ەرسى ارەكەتكە ەلىكتەگىشتىك، ۇلت داستۇرىنە ەنجارلىق» سالدارى ەكەنىن اتاپ وتەدى.

كەيدە حالىق بالا سەكىلدى. قامقور اتا-انا نەنىڭ قاجەت، نەنىڭ بولاشاقتا پايدالى ەكەنىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ وتىرماسا، بولاشاعىن بولجاپ بىل­مەيدى. بۇل ورايدا، ءۇش تۇعىرلى ءتىل سايا­ساتىن ۇسىنعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلى «بۇرىن كوپ ءتىل ءبىلۋ ماقتان بولسا، ەندى ول قاجەتتىلىككە اينالعانىن» ءتۇ­سىندىرىپتى. «الەمدىك اقپارات، تەحنولوگيا، جاڭا يننوۆاتسيالىق يندۋستريا اعىلشىن تىلىندە ءجۇرىپ جاتىر. دەمەك، بۇل ءتىلدى ءبىز ەركىن مەڭگەرۋىمىز كەرەك»، — دەيدى پرەزيدەنت «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» كىتابىندا. ايتسە دە، ۇلتتىق رۋحتىڭ وزەگى تۋعان ءتىل دەپ قابىلداعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ  وتانداستارىن قانشا ءتىل بىلسە دە، تۋعان ءتىلىنىڭ تۋىن جوعارى ۇستاۋعا شاقىرادى.

بىرلىگى مىقتى، قۋاتى كۇشتى، قار­قىندى دامۋعا بەيىم ەل بولۋ ءۇشىن سىن­دارلى ساياسات ۇستانىپ، الدى-ارتى با­جايلانعان ەكونوميكالىق باع­دار­لا­مالار قابىلداپ، ەل تۇرمىسىن دامىتۋدى ماقسات تۇتۋ تىم از. ەندەشە، «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» كىتابىنداعى ءبىر ءبولىم ءتىل ماسەلەسىنە ارنالسا، تاعى ءبىر ءبولىمنىڭ ء«دىن مەن ءداستۇر» اتالۋى دا قيسىندى. ءدىندى «رۋحسىزدىق پەن قاناعاتسىزدىقتىڭ الدىنا قويىلعان ەڭ بەرىك قامالداردىڭ ءبىرى» دەپ ايدارلاعان ەلباسى بۇل بولىمدە ەلىمىزدەگى قازىرگى ءدىني احۋالدى ءبىرشاما سارالاپتى. شاريعات تۇرعىسىندا ءبىز دە قازىر بىرنەشە اعىم بار ەكەنىن ايتىپ، «سولاردىڭ ءبىرى – قۇدايسىزدىق پىكىرىن ۇستاناتىندار. ەكىنشىسى – يسلام دىنىنە تازا ۇلتشىلدىق تۇرعىسىنان قارايتىندار. ەندى بى­رەۋ­لەرى – يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزدەرىن حا­لىقشىل-مەملەكەتشىل تۇرعىدان تەرەڭ ءتۇ­سىنىپ، ونىڭ قادىرىن بىلەتىندەر» دەپ اتاپ ءوتىپتى. العاشقى ەكى باعىتتى ۇستانۋشىلار تىنىمسىز ەڭبەكتەنىپ، ءدىني ساۋاتى تاياز تالاي جاستى تۋرا جولدان اداستىرىپ وتىرعانىن جانى قينالا بايانداپتى. وتانداستارىن يسلام ءدىنىنىڭ قۇندىلىقتارىن اجىراتا بىلۋگە، وسى تۇرعىدا ءبىلىمدى ارتتىرىپ، اتا-بابالارىمىز ۇستانىپ كەلە جاتقان مۇسىلمانشىلىق ءداستۇردى، ءوز جولىمىزدى ۇستانۋعا شاقىرعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇگىنگى كۇنى اداسقاندارعا جالاۋ بولعان جيھاد ۇعىمىنىڭ شىن-مانىندە قىرىپ-جويۋ، تەرروريستىك ارەكەت جاساپ، كىسى ءولتىرۋ ەمەس، بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن، ەل مۇددەسى ءۇشىن ىنتا-جىگەر تانىتۋ، كۇش-قايرات جۇمساۋ ەكەنىن دە جالىقپاي ءتۇسىندىرىپ ءوتىپتى. اللا جاراتقان ءومىردى ءسۇيۋ، ادامدى ءسۇيۋ، وتاندى ءسۇيۋ جانە قاستەرلەۋ – مۇ­سىلماننىڭ باستى شارتى ەكەنىن جۇ­رەكتەن شىققان سوزىمەن جەتكىزىپتى. اداسپاۋدىڭ، دۇرىس، تۋرا جولدا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى وتكەنگە تاس اتىپ، وزگە ەلدىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنىڭ ىقپالىندا كەتۋ ەمەس، اتا-بابالارىمىز سالىپ كەتكەن جولدان جاڭىلماۋ، توپشىل بولماي – كوپشىل بولۋ، مەملەكەتشىل بولۋ.

ەل ەرتەڭىنە الاڭداپ، جاس ۇرپاعىمەن سىرلاسقان ابىزداي نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» كىتابىندا وسىنى مەڭزەيدى.

الىبەك اسقار، جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. ۇلتتىق كىتاپ پالاتاسىنىڭ ديرەكتورى

دەرەككوزى. "ەگەمەن قازاقستان"

Abai.kz