فرانتسيا – ورتا عاسىرلاردا ويقاستاعان، جاڭا داۋىردە جارقىلداعان، قازىرگى كەزەڭدە دە قاۋقارلى، ءسوزى ءوتىمدى ەۋروپاداعى ساناۋلى دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ ءبىرى. ءتىلىن ساقتاعان دەگەن ءسوزدى بۇل مەملەكەتكە قاتىستى ايتا المايسىز. كەرىسىنشە، فرانتسۋز ءتىلى بىرنەشە عاسىردان بەرى بيىگىنەن تۇسپەي، وركەندەپ، ءتىپتى كەي كەزەڭدە الىس­جاقىن ەلدەردىڭ بيلىگى ءۇشىن بەدەلدى تىلگە اينالعانى دا بار. وتار ەلدەرىن قوسپاعاندا. قازىردە فرانتسۋز ءتىلى – بۇۇ­نىڭ قارىم­قاتىناس تىلدەرىنىڭ ءبىرى.

ەكونوميكاسى دا الىپ. الەمدىك ەكونوميكانىڭ شامامەن 3,81%-ى! گەرمانيادان از دەمەسەڭىز، رەسەيدەن كوپ. ازاماتتىق قوعام، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ جولىندا جۇرگەن ءبىزدىڭ ەلگە دە بەرەرى بار.

سونداي مەملەكەتتىڭ بىزدەگى وكىلى – فرانتسيانىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى فرانسيس ەتەنمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

– فرانتسيا، گەرمانيا – ەۋروپاداعى عانا ەمەس، الەم ەلدەرى ىشىندە دە بوسقىنداردى كوپ قابىلداپ كەلگەن، ءالى دە قابىلداۋ ۇستىندەگى مەملەكەتتەر. وسى جاعىنان العاندا بولاشاق فرانتسيانى قالاي ەلەستەتەسىز؟..  

– بىزدە كوشى­قون ساياساتى وتە ۇيىمداسقان نەگىزدە ءجۇرۋى كەرەك. بۇل تەك فرانتسيا شەڭبەرىندە عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپا دەڭگەيىندە سونداي بولۋى ءتيىس.

 بوسقىندارعا قاتىستى ماسەلەنى ەڭ الدىمەن ۇلتتىق دەڭگەيدە تالقىلاپ الامىز. قازىرگى تاڭدا ءبىز بوسقىنداردى پاريج، كالە قالالارىندا قابىلدايمىز.

 شەنگەن ايماعى بويىنشا ايتقاندا، بوسقىنداردى ءار ەل ءبولىپ الۋى كەرەك. ويتكەنى، ولاردىڭ كەلۋى – ۋاقىتشا ۇدەرىس ەمەس. ءالى دە بولادى. بۇل ەۋروپانىڭ ەڭ جوعارى دارەجەلەرىندە تالقىلانۋدا.

– سوندا بوسقىندارعا قانداي تالاپ قوياسىزدار؟ ازاماتتىق الۋعا مۇمكىندىگى بار ما؟

– ءبىز ولارعا ازاماتتىقتى بىردەن بەرمەيمىز. ەڭ ءبىرىنشى ماقسات – ولاردى ورنالاستىرۋ. سودان كەيىن بارىپ، ازاماتتىق ماسەلەسىن قارايمىز. ويتكەنى، دۋبلين كەلىسىمى بويىنشا جاسالعان كوپتەگەن ەرەجەلەر بار. ءبىز سول ەرەجەلەردى باسشىلىققا الىپ، جۇمىس جاسايمىز. سونداعى تالاپتارعا ساي كەلسە بارىپ بەرەمىز.

 بىراق، قازىرگى ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – ولاردى ورنالاستىرۋ. وعان كوپ قاراجات كەرەك.

 كەشە عانا پرەزيدەنتىمىز ايتقانىنداي، باسپانا قۇقىعىن سۇراعاندار عانا ەلىمىزدە قالادى. باسقاشا جاعدايدا ەلىنە قايتارىلماق.  

– ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوبىندە سالىستىرمالى تۇردە العاندا ازاماتتىق قوعام بارىنشا دامىعان. الەۋمەتتىك جاعدايى جوعارىلاۋ. مۇنىڭ بارلىعى جۇزمىڭداعان بوسقىنداردىڭ باسقا قۇرلىقتاردان اعىلۋىنا ۇلكەن سەبەپ. قالاي ويلايسىز، بۇل ەۋروپاعا قاۋىپتى ۇلكەن سالماق پا، الدە بۇرىنعىداي رەنەسسانس – قايتا ورلەۋىنە جاڭا تاريحي مۇمكىندىك (ارزان جۇمىس كۇشى، ينتەللەكتۋال ازاماتتار ت.ب.) پە؟

– بىزگە شەتەلدىكتەر كەلسە، ولاردى، بىرىنشىدەن بايلىق دەپ قارايمىز. دەگەنمەن بوسقىنداردى بەلگىلى ءبىر مولشەردە قابىلدايمىز. ەكىنشىدەن، ولار – ادامي قۇندىلىق. سوسىن ساراپتاپ تا شىعامىز: ءبىزدىڭ ەلگە پايداسى بار ما دەگەندەي.

قوسىمشا رەتىندە، جاڭا ءسىز رەنەسسانستى ايتىپ كەتتىڭىز، سوعان قاتىستى ايتارىم: 1945-1946 جج. ەۋروپاعا 15 ميلليونداي بوسقىن كەلدى. ونىڭ جارتىسىن، كوپ بولىگىن گەرمانيا الدى. بىراق، ءبىر بولىگى فرانتسياعا كىردى. فرانتسيا قابىلداعان بوسقىنداردىڭ كوبىسى – پولياكتار بولدى. اتالعان ۇلت قاي جاعىنان الىپ قارامايىق، كوپ پايداسىن تيگىزدى، ياعني قازىرگى ءبىزدىڭ جاساپ جاتقان ساياساتىمىز: قانداي دا ءبىر وزگەرىس ەنگىزسەك، ءبىز ونىڭ ناتيجەسىن ءبىر ايدان نەمەسە بىرنەشە جىلدان كەيىن كورمەيمىز، بىراق، بىرنەشە ۇرپاقتان سوڭ كورۋىمىز مۇمكىن دەگەنگە سايادى. سوندىقتان قازىرگى ساياساتىمىزدىڭ جەمىسىن، بالكىم، كەم دەگەندە 20 جىلدان كەيىن كورەرمىز...

...فرانتسۋز ءتىلىن بىلگەننەن كەيىن بارىپ، ازاماتتىق الۋىنا مۇمكىندىك بار.

– فرانتسۋزداردىڭ ۇلتتىق كەلبەتىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن سىزدەردە قانداي ىستەر اتقارىلادى؟.. جاھاندانۋ كەزەڭىندە.

– بۇل جاعدايدا ساياسي جۇيە مەن قوعام بىرلەسە جۇمىس جاسايدى. ءۇش تۇعىردان تۇراتىن ساياسات جۇرەدى. ەڭ ءبىرىنشى بۇل – ءتىل. فرانتسۋزدار ءتىلدى ءبىلۋى ءتيىس. مىسالى، مەنىڭ ايەلىم فرانتسياعا كەلگەن جىلى (1985-ج.) فرانتسۋزشا بىلمەيتىن. ول كەز ەكەۋمىزدىڭ ۇيلەنبەي تۇرعان ۋاقىت ەدى. مەن وعان ءبىر جىلدان كەيىن عانا ۇيلەندىم. ول اۆستراليادان كەلگەن بولاتىن. ۇلىبريتانيا ازاماتى ەدى. اعىلشىنشا سويلەگەنىمەن، فرانتسۋزشا بىلمەيتىن. ول ءبىر جىلدا فانتسۋزشا ۇيرەندى. مەن اعىلشىنشا ەمەس، نەمىسشە سويلەيتىنمىن. ءبىز 1986-جىلى ۇيلەندىك. بىراق، ول كىسىنىڭ قاشان ازاماتتىق العانىن بىلەسىز بە؟! 2012-جىلى! 26 جىل كۇتتى! فرانتسۋز ازاماتى بولۋعا لايىقتىمىن دەگەندە بارىپ الدى. مۇنىڭ بارلىعى كوپتەگەن ميگرانتتارعا ءتان دەۋگە كەلەدى، ياعني فرانتسۋز ءتىلىن بىلگەننەن كەيىن بارىپ، ازاماتتىق الۋىنا مۇمكىندىك بار. ەكىنشى. مەكتەپ. كەلگەن ميگرانتتار فرانتسيا ازاماتتىعىن الۋى ءۇشىن مەكتەپتەگى بالالارى ارقىلى فرانتسۋز ءتىلىن ۇيرەنەدى. فرانتسۋز مادەنيەتىن قابىلدايدى. وسىلايشا ولاردىڭ فرانتسۋز تىلىمەن، مادەنيەتىمەن ينتەگراتسياسى باستالادى. ينتەگراتسيانىڭ ءۇشىنشىسى جانە ەڭ قيىنى – جۇمىس تابۋ، ىستەۋ. ءبىزدىڭ ەلگە كەلگەندەردىڭ ءبارى جۇمىس جاساۋى قاجەت. جاڭا ايتقان، ايەلىمە قايتا ورالايىن. ول كىسى فرانتسياعا 1985-جىلدىڭ 5-ساۋىرىندە كەلگەن. اعىلشىن ءتىلىن بىلگەندىكتەن، بارلىق جاققا تۇيىندەمەلەرىن جىبەردى. سوسىن سول جىلدىڭ 1-مامىرىندا جۇمىسقا تۇردى. ءۇش اپتا ىشىندە. وسى مىسال ارقىلى نە ايتقىم كەلەدى؟ ەڭ ءبىرىنشى جۇمىسقا دەگەن قۇلشىنىس بولۋى قاجەت. ءتىلدى بىلۋگە نيەتى بولۋى ءتيىس. قوعامعا سىڭىسە الاتىنداي بولۋى كەرەك. بىراق، قازىر، جۇمىس تابۋ قيىن بولعاندىقتان، ميگرانتتار ماسەلەسى دە كۇردەلى... جۇمىس بولسا، قوعامعا ءسىڭىسۋى دە جىلدام جۇرمەك.

– فرانتسۋز مادەنيەتىن، ءتىلىن ساقتاۋ، الەمگە تاراتۋ ءۇشىن ناقتى تاعى قانداي ىستەر اتقارىلادى؟  

– ءبىزدىڭ تىلگە قاتىستى ءوز تالاپتارىمىز بار. مىسالى، فرانتسيادا ءبىر عانا اعىلشىن تىلىندە ەشقانداي جارناما جاساي المايسىز. جاساي قويساڭىز، جانىندا فرانتسۋزشا اۋدارماسى تۇرۋى مىندەتتى. ەگەر، تەلەديداردا اعىلشىن تىلىندە جارناما كورسەتىلسە، فرانتسۋزشا ءسۋبتيترى دە بولۋى ءتيىس. ەكىنشى. فيلمدەر. مىسالى، امەريكالىق ءار كورسەتىلگەن فيلمدەر فرانتسياعا سالىق تولەيدى. تۇسكەن سالىقتان فرانتسۋز فيلمدەرى شىعارىلۋدا. شىعىننىڭ 50%-دايىن سول امەريكالىق فيلمدەردەن تۇسكەن سالىق جابادى. وسى جۇيەنى سىزدەردىڭ ەلدە قولدانۋ ءۇشىن مادەنيەت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنا ۇسىنىس جاساپ جاتىرمىز. وسىندا (قازاقستان – ق.ن.) كورسەتىلىپ جاتقان قىتاي، كورەيا، ءۇندىستان فيلمدەرى سالىق تولەۋى كەرەك. سوندا سىزدەردىڭ كينوماتوگرافيا داميدى.

ء ۇشىنشى. كىتاپ وقۋ. ءبىز كىتاپتى كوپ وقيمىز. ماسەلەن، فرانتسيادا جىلىنا 600 مىڭ كىتاپ شىعادى! بۇل دەگەنىڭىز كۇنىنە 2000-داي كىتاپ شىعادى دەگەن ءسوز!

 فرانتسۋز مادەنيەتىن، ءتىلىن الەمگە تاراتۋ، جارنامالاۋ ماقساتىندا شەتەلدەردە ءبىزدىڭ 400 وقۋ ورنىمىز، ال استانا مەن الماتىدا فرانتسۋز اليانستارى جۇمىس جاسايدى. مىسالى، استاناداعى «ميراس» مەكتەبىندە فرانتسۋز سەكتسياسى بار، سول جەردە فرانتسۋز بالالارىن عانا وقىتىپ قويماي، قىزىعۋشىلىعى بار قازاقستاندىقتاردى دا وقىتامىز. مىسالى، شەتەلدە فرانتسۋز ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن، تەڭگەگە شاققاندا جىلىنا 25 ملرد. قاراجات بولىنەدى.

– فرانتسيا كەزىندە بىرنەشە مەملەكەتتەردى ءوز وتارىندا ۇستادى. دەگەنمەن، قازىر ولارمەن تەڭ دارەجەدە بايلانىس جاسايتىنداي كورىنەسىزدەر. سىزدەر سەكىلدى وتار ۇستاعان كەي مەملەكەت، ءالى كۇنگە دەيىن ءوز وكتەمدىگىن جۇرگىزگىسى كەلەتىن ساياسات ۇستانۋى نەندەي سەبەپتەرمەن بايلانىستى؟

– بۇل جاعىنان كەلگەندە، ءار حالىق، بۇرىن كولونيا ۇستاعان ءار ەل ساياساتىن قالاي جۇرگىزەتىنىن ءوزى بىلەدى. مىسالى، فرانتسياعا كەلەتىن بولساق، ءبىز تاريحتان ەشقايدا كەتە المايمىز. تاريح قانداي بولماسىن ءبىز قازىرگى جاعدايدا تەڭدىكتى ۇستاپ، ساقتاپ قالۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ كولونيامىز بولعان ەلدەردىڭ كوبىسى تاۋەلسىزدىگىنە قيىندىقپەن جەتتى. بىراق، بۇل تاريح. قازىرگى كەزدە ەڭ ءبىرىنشى قۇندىلىق – تاۋەلسىزدىك. بۇل قاسيەتتى ۇعىم: ولارعا دا، بىزگە دە. سوندىقتان ەكى ەل اراسىنداعى تەڭدىكتى ساقتايمىز. ءبىزدىڭ بۇرىنعى كولونيا بولسا دا. سونىمەن قاتار، بۇرىنعى وتار ەلىمىزبەن ارقاشاندا ساياسي دا، مادەني دە بولسىن بايلانىستى ساقتاپ قالۋعا تىرىسامىز.

 بۇرىنعى وتارشىل ەلدەردىڭ ساياساتىنا ءبىز جاۋاپ بەرە المايمىز.

– ءوز وكتەمدىگىن جۇرگىزگىسى كەلەتىن ساياساتتى ۇستاناتىندار XXI­عاسىردا ۇزاققا بارمايدى. كەلىسەسىز بە؟

– ءيا، ول الىسقا بارمايدى. مىسالى، ەكى ەل ءوزارا قارىم­قاتىناس جاساۋدا تەڭ بولۋى كەرەك.

سول ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى نارسە - ءار مەكتەپتە دەموكراتيانىڭ نە ەكەنىن بالالاردان باستاپ وقىتۋ كەرەك.

– كەزىندە شارل دە گولل – رەفەرەندۋمعا شىعارعان ساياسي رەفوماسى قولداۋ تاپپاسا، بيلىكتەن كەتەتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. سوزىندە تۇرىپ، بيلىكتەن كەتتى. ويتكەنى، رەفورماسى قولداۋ تاپپادى. وسىنداي ساياسي دەموكراتيانى، ازاماتتىق قوعامدى قۇرعان فرانتسيا – توتاليتارلىق جۇيەگە بۇرىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن قانداي كەپىلدىك بار؟

– قاۋىپ ارقاشان دا بار. زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەتكە قاشاندا قاۋىپ جاقىن. تەك فرانتسياعا عانا ەمەس، بارلىعىنا دا. ءيا، بارلىق ەلگە قاتىستى. ويتكەنى، جاڭاعى توتاليتارلىق جۇيەنى قولدايتىندار دا كوپ. ول بارلىق ەلدە بار. سول جۇيە جاقسى دەپ تۇسىنەتىندەر ەگەر بيلىككە كەلسە، بۇل بارلىق ەلگە قاۋىپتى. دەموكراتيا مەن زايىرلىلىققا قاۋىپ ارقاشان دا جانە ءار جەردە دە بار. سول ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى نارسە - ءار مەكتەپتە دەموكراتيانىڭ نە ەكەنىن بالالاردان باستاپ وقىتۋ كەرەك. توتاليتارلىق جۇيە بولعان جەردە قاۋىپ ارقاشان دا بىرگە جۇرەدى.

– سوندا ساياسي دەموكراتياسى دامىعان اقش، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا، گەرمانيا، فينليانديا سەكىلدى ەلدەردىڭ بارلىعىنا دا قاۋىپ بار ما؟   

– دەموكراتيا بۇل ءوزى نەگىزى پارادوكس. چەرچيلل ايتقانداي، دەموكراتيانىڭ دا كەمشىلىگى بار. دەموكراتياعا دا، دەموكراتيادان دا كەلەتىن قاۋىپ بار. ىشتەن دە، سىرتتان دا بولاتىن فاكتورلار ءوزىنىڭ اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. دەموكراتيادا باستى ءرولدى وينايتىندار قوعامدىق ينستيتۋتتار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار (ۇەۇ), سونىمەن قاتار مەديا – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى.

ءبىز، فرانتسيا دا كوپتەگەن رەجيمدەردى باستان وتكەردىك. كوپتەگەن ازامات سوعىستارى بولدى. سودان كەيىن رەسپۋبليكا قۇردىق. رەسپۋبليكانى ەڭ جاقسى رەجيم دەپ ساناپ. 1939­جىلى فاشيستىك رەجيممەن كۇرەستىك. سولاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەلدىڭ رەسپۋبليكاعا، دەموكراتياعا دەگەن كوزقاراسىن بىلدىرەدى. دەموكراتيا كىشكەنە السىزدەۋ بولۋى مۇمكىن. بىراق، ول ءبارىبىر جەڭەدى. دەموكراتيامەن قاتارلاسا كۇرەس تە جۇرەدى، ياعني، فاشيزم شىقسا، سوعىسامىز. دالىرەك، ايتسام، ءبىز وعان توتەپ بەرەمىز.    

– فرانتسيا مەملەكەتى ەۋرازيا قۇرلىعى بويىنشا، وليمپيادا – 2024-ءتى وتكىزۋگە تالپىنىپ وتىرعان ەكى مەملەكەتتىڭ ءبىرى. ال، يتاليا بولسا باس تارتتى. سىزدەردىڭ ۇمتىلىستا نە سىر بار؟

– ءبىز ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدى الدە دە تانىتقىمىز كەلەدى. ەلدە كورسەتەتىن دۇنيەلەر بولسا، كورسەتكىمىز كەلەدى. مىسالى، استانانىڭ ەكسپو وتكىزۋگە ۇمتىلىسى سياقتى. ەكسپو­2017-ءنىڭ ءوز تاقىرىبى بولسا، بىزدە دە بار. ءبىز وسىلاي شەتەلگە مەملەكەتىمىزدى تانىتا تۇسەمىز جانە بۇل كوپتەگەن تۋريستەردى تارتۋعا دا كومەكتەسەدى. مىسالى، مەن پاريجدە تۋدىم، ءوستىم جانە قازاقستاندىقتاردىڭ كەلۋىنە سەپتىگىمدى تيگىزگىم كەلەدى. 

– «نورماند تورتتىگى» (گەرمانيا، فرانتسيا، ۋكراينا، رەسەي) ۋكراينا ماسەلەسىن شەشۋدە ءالى قانداي قادامدار جاساۋى قاجەت دەپ سانايسىز؟

– «نورماند تورتتىگى» فورماتىندا ءالى دە جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەردى تاعى جۇرگىزۋ قاجەت. مينسك كەلىسىمدەرى ىسكە اسۋى ءۇشىن كەلىسسوزدەر كوپ ءجۇرۋى كەرەك.

 سوڭعى كەلىسسوز 14-قازاندا، گەرمانيادا بولدى. بارلىق ءتورت ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارى قاتىستى. تەك قانا بەيبىت كەلىسسوزدەر ارقىلى ۋكرايناداعى جاعدايدى رەتتەۋگە بولادى. 

– ءسىزدىڭ ەلدە ورتاشا جالاقى قانشا؟ ادەتتە، جوعارى جالاقىنى قانداي ماماندىق يەلەرى الادى؟

– ورتاشا جالاقى 2000-2200 ەۆرو. كوپ جاعدايدا جەكە كاسىپپەن اينالىساتىندار، بيزنەسمەندەر جوعارى جالاقى الادى.

– فرانتسيانىڭ بيلىك ينستيتۋتىندا «ەلشى» قىزمەتى قانشالىقتى بەدەلدى؟ قىزمەتتىك وكىلەتتىكتەرى قانداي؟

– ەلشى قىزمەتى – وتە بەدەلدى. بۇكىل مەملەكەتتە دە، بارلىق داۋىردە دە  وتە بەدەلدى قىزمەت بولعان. مەنىڭ ەلشى ەكەنىمدى كەز-كەلگەن ادام بايقاي بەرمەيدى، دەگەنمەن ەلشىمىن دەپ تانىستىرعاندا ەل­جۇرتتىڭ بارىنەن قۇرمەت-قوشەمەتىن بايقايمىن. ەكى ەلدى ەلدەستىرىپ جاقىنداستىراتىن دا، جاۋلاستىرىپ الىستاتاتىن دا، راسىندا، ەلشىلەر عوي.

– سىزدەردە فرانتسۋز ءتىلىنىڭ ماسەلەسى جوق. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەلدە بار. ەندەشە، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى جوق ەلدىڭ وي­پىكىرىن تىڭداپ كورسەك...

– سىزدەردىڭ قازىرگى كەلە جاتقان جولدارىڭىز وتە جاقسى دەپ بىلەمىن. قازاقستان كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلى- مەملەكەتتىك ەڭ ءبىرىنشى ءتىل. سىزدەر ءالى كوپ جەتىستىكتەرگە جەتەسىزدەر. سەبەبى، مىسالى، بىزدە دە فرانتسۋز تىلىندە ءبارى بىردەن سويلەگەن جوق. 1419-جىلعا دەيىن كلاسسيكالىق فرانتسۋز تىلىندە بارلىق جەردە سويلەمەگەن. برەتان ءتىلى سياقتى، ءار ايماقتىڭ ءوز ءتىلى بولدى. تەك 1419-جىلدان بەرى عانا فرانتسۋز ءتىلى بۇكىل فرانتسيادا قولدانىلاتىن ءتىل سانالدى.

دەگەنمەن بىزدە دياسپورا دەگەن ۇعىم جوق

– فرانتسيادا دياسپوراعا قانداي جاعدايلار جاسالعان؟ ارنايى مارتەبەسى بار ما؟

– فرانتسياداعى شەتەلدىك دياسپورالار ءوز ينتەگراتسياسىن تاپقان. قوعامعا بەلسەنە كىرىسىپ، سىڭىسكەن. بىزدەگى ۇلكەن دياسپورا – قىتايلار. ەۋروپا بويىنشا ەڭ كوپ قىتاي فرانتسيادا ورنالاسقان. دەگەنمەن بىزدە دياسپورا دەگەن ۇعىم جوق. ويتكەنى، ولار – فرانتسۋزدار. ەگەر، ولار فرانتسيا ازاماتتىعىن السا، بىردەن فرانتسۋز بولىپ سانالادى. سىرتتان قاراعاندا قىتايلىق، بولماسا، باسقا ۇلت دياسپورالارى دەپ ايتىلاتىنى دا بار.

– ولاردىڭ مادەنيەتىن، ونەرىن، ءتىلىن ساقتاۋ ءۇشىن ارنايى ساياسات جوق پا؟

– ءيا، ءار دياسپورالاردىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىمدار بار. مىسالى، قىتاي ءتىلىن الايىق. مەنىڭ قىزىم قىتاي ءتىلىن 6-سىنىپتان باستاپ ۇيرەندى. قىتاي ءتىلى مەكتەپتەردە ۇيرەتىلەدى. بىراق، ءبىز ەڭ ءبىرىنشى فرانتسۋز ءتىلىن ۇيرەتەمىز.

– ءحوببيىڭىز قانداي؟ قانداي جانرلاردا جازىلعان كىتاپتار ۇنايدى؟

– مەندە كوپ بوس ۋاقىت بولمايدى. ال بولا قالعان جاعدايدا وتباسىممەن  تابيعاتتا سەرۋەندەگەندى ۇناتامىن. قازىر استاناعا كەلگەلى قىستا شاڭعى تەبەمىن. استانانىڭ ايازىن ۇناتامىن. جەر كورىپ، ەل تانىعاندى دا قوش كورەمىن. قازاقستانعا ەلشى بولىپ كەلگەلى بارلىق ايماقتارىن ارالاپ شىقتىم دەسەم ارتىق ايتقانىم بولماس.

فرانتسۋزداردىڭ ءبارى كىتاپتى وتە كوپ وقيدى، تەك مەن عانا ەمەس. پاريجدە مەتروعا كىرە قالساڭىز جولاۋشىلاردىڭ جارتىسىنان كوبىنىڭ كىتاپ وقىپ وتىرعانىن بايقايسىز. مەن كوبىنەسە تاريحي، ساياسي جانە مەملەكەتتىك باسقارۋعا بايلانىستى كىتاپتاردى وقيىن.

– قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا 25 جىل تولدى. قانداي تىلەك ايتاسىز؟

– قازاقستان تاۋەلىزدىك العان 25 جىل ىشىندە قاينداي جەتىسىكتەرگە جەتسە، الداعى 25 جىلدا دا ونىڭ سونداي ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەنىن قالايمىن.

وسى 25-قاڭتاردا ءبىزدىڭ ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستىڭ ورناعانىنا 25 جىل تولدى. ءبىز ءۇشىن دە، قازاقستان ءۇشىن دە بۇل ماڭىزدى كۇن. 2017-جىل بويى ءبىز وسى ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ 25 جىلدىعىن مادەني، ادەبي جانە ساياسي ءىس-شارالارمەن بارىنشا اتاپ وتۋگە تىرىسامىز.

– سۇحباتىڭىزعا ۇلكەن راحمەت!

سۇحباتتاسقان: قۇرمانعالي نۇرعاليەۆ، جۋرناليست، ەكونوميكا ماگيسترى

Abai.kz