قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى

ءا.ر. جاقسىبەكوۆكە

                                                                                               جانە

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ

مەملەكەتتىك قۇقىق بولىمىنە

قۇرمەتتى ادىلبەك رىسكەلدىۇلى!

ارعى تاريحتى ايتپاعاندا، وتكەن جيىرماcىنشى عاسىردىڭ قازاققا سالعان ازابى مەن توزاعى از بولعان جوق. قازاقتى قويىپ، ادامزات بالاسىنىڭ ءوزى جارالعاننان بەرى ءدال وسى عاسىرداي لاڭى ەڭ اۋىر عاسىردى كورمەگەن شىعار. بۇكىل دۇنيەنى شارپىعان ەكى ۇلكەن سوعىس، سوتسياليستىك توڭكەرىس دۇنيەنى ەكى ۇيەككە ءبولىپ تىندى. جانە ول ەكى ۇيەك ءبىر-بىرىنە اتا جاۋ بولىپ، شەكاراسىنان ۇشقان شىبىن وتە الماستاي توماعا-تۇيىق زاماندى باسىنان كەشىردى. «تۇيەنى جەل شايقاسا، ەشكىنى اسپاننان كور!» دەگەن ماقال ءدال وسى جەردە ەسكە تۇسەدى. قولىندا وت قارۋى بار حالىقتار الىپ قۇرلىقتىڭ ءوزىن پىشاق ۇستىندە بولىسكە سالىپ جاتقاندا، قازاق بايقۇستىڭ نە كۇيدە بولعانىن ايتۋ – بۇل كۇندە ەسكى جارانى تىرناعانمەن بىردەي، جۇرەك اۋىرتادى.

ايتپاسقا تاعى امالىمىز جوق، بايتاق قازاق جەرىن الىپ يمپەريالار ءبولىپ-ءبولىپ العاننان بەرگى قازاقتىڭ كورگەن كۇنى نە بولدى؟!

بوداندىق! جان ساقتاۋ ءۇشىن ءبىر مەملەكەتتەن ەكىنشى مەملەكەتكە اۋ! ءبولىنۋ مەن جارىلۋ!

بەرگى جاعىن عانا شولىپ وتەيىك، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس، 1928 جىلعى كامپەسكەلەۋ، 1932-1933 جىلدارداعى قولدان جاسالعان اشارشىلىق، 1937-1938 جىلدارداعى جاپپاي ستاليندىك رەپرەسسيا، 1955, 1962 جىلداردا شەتەلدىك قازاقتاردىڭ قازاقستانعا ورالۋى، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى اتاجۇرتقا ورالۋ – وسىنىڭ ءبارى قازاقتى تۋمالارىنان الىستاتىپ، ەكى ەلدە ءبولىنىپ قالۋىنا ىقپال ەتتى.

ارينە، 1991 جىلى 18 قاراشادا «اۋىلدىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىنىڭ باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەت ەلدەردەن قازاق كسر-ىنا كوشىپ كەلۋى ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» اتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ شىعارعان اقجولتاي قاۋلىدان سوڭ جاڭا قازاقستاننىڭ تاسىن بىردەن ورگە دومالاتقان ۇلى كوشتىڭ ءجونى بولەك! بۇل – زورلىق-زومبىلىقپەن ەمەس، قايتا كوك تۋدىڭ، قارا شاڭىراقتىڭ استىنا بىرىگۋ ماقساتىندا سانالى تۇردە بولعان  ءبولىنۋ مەن جارىلۋ!

قۇدايعا تاۋبە، اللا عاسىر توعىسىندا قازاقتىڭ ماڭدايىن جارقىراتتى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنداي ۇلى تۇلعانى كوشباسشى ەتىپ سىيلادى. مىنە، نەبارى 25 جىلدا الەم كارتاسىندا «قازاقستان» دەگەن شىت-جاڭا مەملەكەت پايدا بولدى. بۇدان اسقان باقىت جوق!

تاۋەلسىزدىكتىڭ اتى – تاۋەلسىزدىك! قولىنا بيلىك تيە قويىپ ەدى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىردەن قازاقتى جانە ونىڭ كەتكەن ۇپايىن تۇگەندەۋدى قولعا الدى: قاۋلى قابىلداتىپ، كوشى-قون ساياساتىن جولعا قويدى (1991 جىلى 18 قاراشا); توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا تارىداي شاشىراعان قازاقتىڭ قايماقتارىن قارا شاڭىراققا شاقىرىپ، دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىن وتكىزدى (1992 جىلى 28 قىركۇيەك پەن 4 قازان ارالىعىندا); ارنايى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ (1997 جىلى 13 جەلتوقسان) قابىلداتتى...

وسىنىڭ ءبارى بۇگىنگى ۇلى دالا ەلىنىڭ بولاشاق تاعدىرى ءۇشىن جاسالعان ۇلى ەڭبەكتەر!

سونىڭ ارقاسىندا 25 جىلدا ءبىر ميلليوننان استام قانداسىمىز اتاجۇرتىنا ورالدى.

وسى جەردە ءبىر ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ ايتا كەتكەن ءجون. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان قازاقستانعا ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا دەگەن كوزقاراس تۇبەگەيلى وزگەرۋ كەرەك! ولار بىردەمە الام دەپ كەلىپ جاتقان جوق! ۇلى دالا ەلىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ورالۋدا! ءبىر-اق مىسال ايتايىن، 2016 جىلى 16 مىڭ 417 وتباسى نەمەسە 33 مىڭ 754 ەتنيكالىق قازاق تاريحي وتانىنا قايتا ورالىپ، ورالمان مارتەبەسىن الدى، - دەپ حابارلايدى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى. ۇكىمەت ورالماندار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى قابىلداۋدىڭ 2016 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسىن بەكىتىپ، 1259 وتباسىدان تۇراتىن ورالماندارعا عانا ءبىر جولعى كوشىپ كەلۋ قاراجاتىن بەردى. ال، قالعان 15 مىڭ 158 وتباسى ءبىر تيىن دامەتپەستەن، ءوز بەتىمەن كەلىپ قونىستانىپ، تىرشىلىگىن باستاپ كەتتى.

دەمەك، قازىرگى تاڭدا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتار ءۇشىن ەڭ قاجەتتى نارسە – تەزدەتىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋ. قۇدايعا شۇكىر، بۇل جاعى دا شەشىلگەن، قولدانىستاعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 16-1- بابىنا ساي، شەتتەن ورالعان قانداستارىمىز جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن (تىركەۋ تارتىبىمەن) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋدا.

ارينە، وسى زاڭ جوباسىنىڭ 16-1- بابى بويىنشا دا شەتتەن كەلەتىن قانداستارىمىز ازاماتتىعىن الىپ، كوش جالعاسا بەرەدى دەپ بويدى كەڭگە سالىپ جۇرە بەرۋگە بولاتىن ەدى.

بىراق، اتالمىش «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 2013 جىلى 15 جەلتوقساندا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن ەتىپ كۇتپەگەن جەردەن قاتاڭداتىلىپ قابىلدانۋى – بۇل سەنىمىمىزگە سەلكەۋ ءتۇسىردى. سەلكەۋدى قويىپ، اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ الدىندا بەس جىلسىز دەپ، كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتى مەن ماجىلىسىندەگى ساناۋلى عانا دەپۋتاتتاردىڭ قارسىلىعىمەن بۇل ءتارتىپ ءتورت جىلعا ءتۇسىرىلىپ قاس قاعىمدا وزگەرتىلە سالعانىن ويلاساق، توبە شاشىمىز تىك تۇرادى.

جاسىراتىن تۇگى جوق، بولاشاقتى بولجاۋ قيىن. دۇنيە قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلۋدا. ەكى الىپ يمپەريانىڭ ورتاسىندا ءبىر-اق ۋىس حالىقپەن «شىقپا، جانىم، شىقپالاپ» كەلە جاتقانىمىز دا جاسىرىن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، ەلدىڭ ءبارى قيادان جول، قيىننان داڭعىل سالا بىلەتىن  نۇرسۇلتان نازارباەۆتاي كەمەڭگەر، كورەگەن بولا السا جاقسى. ەرتەڭ  «الدەبىرەۋلەر كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قازاق كوشىنىڭ كەلۋىن قيىنداتىپ، ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ دا ازاماتتىق الۋىن وزگە كەلىمسەكتەردىكىمەن تەڭەستىرە سالماي ما؟!» دەگەن قاۋىپ قانداستارىمىزدىڭ كوڭىلىنەن كەتەر ەمەس! شەتتەگى بەس ميلليون قازاقتىڭ قۇدايدان كەيىنگى سۇيەنەرى دە، اتباسىن تىرەيتىن پاناسى دا وسى جالعىز قازاقستان!

«اتا زاڭ» كۇندە وزگەرە بەرمەيدى. ال، وزگەرتۋ مۇمكىندىگى تۋعان  جاعدايدا وعان ەل بولىپ ءۇن قوسۋ، ۇتىمدى، ساليقالى ۇسىنىستار بەرۋ، ول ۇسىنىستى جۇزەگە اسىرۋ – ەلىڭنىڭ بولاشاعى، ۇلتىڭنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاساعان ەرلىك بولماق. ەڭ باستىسى ءارى قۋانىشتىسى، وزگەرەتىن دە، تولىعاتىن دا ءوز «اتا زاڭىمىز». وزگەرتەتىن، تولىقتىراتىن تاعى ءوزىمىز – قازاقتار!

مىنە، ەلباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى بيلىك تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، سول وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى تالقىلاۋعا ءبىر اي ۋاقىت بەردى. كوزدى اشىپ، جۇمعانشا ونىڭ دا جارىمى وتە شىقتى. حالىق بۇل باستامانى قۋانا-قۋانا قولداعانىمەن، ەڭ كەرەكتى ۇسىنىستاردى بەرۋگە كەلگەندە بويكۇيەزدىك بايقالادى. اسىرەسە، تاعدىرى تالاپايعا كوپ تۇسكەن، تۋمالارى تىس جەردە قالىپ وتىرعان، كوزدەرىن اشا سالىپ تاۋەلسىزدىكتى سارعايا كۇتكەن ازاماتتار ورايدى مىقتى ۇستاۋعا شاباندىق قىلۋدا...

سوندىقتان، الداعى زامانداردا دا قازاق ەلىنە ورالعىسى كەلەتىن شەتتە جۇرگەن قانداستارىڭىزدىڭ «نۇرسۇلتان سالعان نۇرلى جولى» ماڭگى اشىق بولسىن دەسەك، سىزدەردەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيانىڭ 10-بابىن «رەسپۋبليكا شەگiنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەدەرگىزسىز ورالادى جانە تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن (تىركەۋ تارتىبىمەن) الادى.» - دەگەن جاڭا ءبىر تارماقپەن تولىقتىرۋ كەرەك!

ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وتكەن جىلا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جارىق كورگەن «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» كىتابىنىڭ «قيىردان كەلسە قانداستار» اتتى تاراۋىنداعى «اعايىنعا ارناپ كوپ نارسەنى ايتقىم-اق كەلەدى. الايدا، ىشتەگىنىڭ ءبارى سىرتقا شىعا بەرمەيدى عوي. ەل تىرلىگى، كوپۇلتتى قازاقستاننىڭ بىرلىگى مەن تىنىشتىعى جاتسام-تۇرسام كوكەيىمنەن كەتپەيتىن ماعان جالعاسىپ جاتقان قازاق كوشىنىڭ تاعدىرى ءتىپتى دە وڭاي سەزىلىپ تۇرماعانىن ايتقىم كەلەدى. جىراقتاعى جۇرتىڭ تۋعان جەرگە جاۋتاڭداپ قاراپ وتىرسا، كىسىنىڭ جانى قالاي جاي تابادى؟!» دەگەن ۇلاعاتتى سوزدەرىن ءبىز ەستەن شىعارماۋىمىز، استارىن تەرەڭ تۇسىنە بىلگەنىمىز ءجون!

مەن ازامات، اقىن، قازاق كوشىنىڭ جاناشىرى رەتىندە وسى ۇسىنىستى باتىل قابىلداۋدى، وعان ەل بولىپ قولداپ، جۇزەگە اسۋىنا ىقپال ەتۋلەرىڭىزدى وتىنەمىن!

قۇرمەتپەن،

اۋىت مۇقيبەك

استانا 

Abai.kz