- ءسىز ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن كەيىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە 12 جىل جۇمىس ىستەدىڭىز. كەيىننەن «نۇر استانا» باسىلىمىندا قىزمەت اتقارىپ، بۇگىندە وسى گازەتتى باسقارىپ وتىرسىز. بايقاساق، جۋرناليستيكادا جۇرگەنىڭىزگە باس-اياعى جيىرما جىلداي بولىپتى. از تەر توكپەگەن سياقتىسىز؟
- شىنىندا دا جۋرناليستيكا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىمىزگە جيىرما جىلعا جۋىقتاپتى. بىلاي قاراساڭىز، از مەرزىم ەمەس. الايدا جۋرناليستيكاداعى قولتاڭبا جىلدار كوشىمەن ولشەنبەسە كەرەك-ءتى. ويتكەنى ۇزاق جىلدار بويى ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، كەيبىرەۋلەر قوعامدىق پىكىر تۋعىزاتىنداي، وقىرماننىڭ جادىندا قالاتىنداي ماقالا جازباۋى دا مۇمكىن. كەرىسىنشە، جۋرناليستيكاعا كەلە سالا، جارق ەتىپ كورىنىپ جاتاتىن جاستار دا از كەزدەسپەيدى. ەندەشە، جۋرناليستيكاداعى قولتاڭبانىڭ سالماعى جىلدار مولشەرىمەن ەمەس، جازىلعان دۇنيەنىڭ سالماعىمەن ولشەنەدى دەر ەدىم. وسى جىلدار ىشىندە بەلگىلى ءبىر بەلەسكە قول جەتكىزسەك، شىعارماشىلىعىما بەرىلگەن باعا - سول.
- قازىر كوماندامەن جۇمىس ىستەۋ ءۇردىسى بەلەڭ الىپ بارادى. بۇعان قالاي قارايسىز؟ ءسىزدىڭ دە جاساقتاعان ءوز كومانداڭىز بار ما؟

- ءسىز ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن كەيىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە 12 جىل جۇمىس ىستەدىڭىز. كەيىننەن «نۇر استانا» باسىلىمىندا قىزمەت اتقارىپ، بۇگىندە وسى گازەتتى باسقارىپ وتىرسىز. بايقاساق، جۋرناليستيكادا جۇرگەنىڭىزگە باس-اياعى جيىرما جىلداي بولىپتى. از تەر توكپەگەن سياقتىسىز؟
- شىنىندا دا جۋرناليستيكا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىمىزگە جيىرما جىلعا جۋىقتاپتى. بىلاي قاراساڭىز، از مەرزىم ەمەس. الايدا جۋرناليستيكاداعى قولتاڭبا جىلدار كوشىمەن ولشەنبەسە كەرەك-ءتى. ويتكەنى ۇزاق جىلدار بويى ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، كەيبىرەۋلەر قوعامدىق پىكىر تۋعىزاتىنداي، وقىرماننىڭ جادىندا قالاتىنداي ماقالا جازباۋى دا مۇمكىن. كەرىسىنشە، جۋرناليستيكاعا كەلە سالا، جارق ەتىپ كورىنىپ جاتاتىن جاستار دا از كەزدەسپەيدى. ەندەشە، جۋرناليستيكاداعى قولتاڭبانىڭ سالماعى جىلدار مولشەرىمەن ەمەس، جازىلعان دۇنيەنىڭ سالماعىمەن ولشەنەدى دەر ەدىم. وسى جىلدار ىشىندە بەلگىلى ءبىر بەلەسكە قول جەتكىزسەك، شىعارماشىلىعىما بەرىلگەن باعا - سول.
- قازىر كوماندامەن جۇمىس ىستەۋ ءۇردىسى بەلەڭ الىپ بارادى. بۇعان قالاي قارايسىز؟ ءسىزدىڭ دە جاساقتاعان ءوز كومانداڭىز بار ما؟
- كوماندا؟ قىزىق ەكەن. ويلانباپپىن ول تۋرالى. دەگەنمەن بۇل «قۇبىلىس» ءورىستىلدى گازەتتەردە ءجيى ۇشىراسادى. كوماندا دەگەنىڭىز - «كوشىپ، قونىپ جۇرەتىن» جۋرناليستەر توبى ءتارىزدى. مەن سىرتتاي بىلەتىن «نوۆيكوۆ كومانداسى» وسىلايشا جاڭادان اشىلعان گازەتتەردىڭ ىلعي «تۇساۋىن كەسىپ» جۇرگەنى. ولاردىڭ سوڭعى تۇراعى - «فوكۋس» اپتالىعى. مەن مۇنى شىعارماشىلىق ەڭبەكتەن گورى، كوممەرتسيالىق جوباعا ۇقساتامىن. ويتكەنى جاڭادان اشىلعان باسىلىمعا قاشاندا قارجى مولىنان قۇيىلادى...
«كوماندا» دەگەننەن گورى، «ۇجىم» دەگەن ۇعىمعا ىقىلاسىم كوبىرەك اۋادى. ال سول ۇجىمنىڭ ىشىندە ماشينەنىڭ ءاربىر تەتىگى ىسپەتتى اركىمنىڭ ءوز ورنى بولاتىنى ءسوزسىز. سول سەبەپتى، العا قويىلعان ماقساتتى جۋرناليست جەتە ءتۇسىنىپ، ونى ءارى قاراي كەڭىنەن ورىستەتىپ جاتسا، ودان مىقتى جۋرناليست جوق قوي! «ءوز ورنىنداعى» ءاربىر جۋرناليست وسىلاي ەڭبەك ەتسە، ۇجىمنىڭ دا، باسىلىمنىڭ دا مارتەبەسى بيىك بولارى ءسوزسىز. «كوماندالىق» تۇسىنىك مەنىڭشە وسىعان سايادى.
- قازىرگى قوعامدا قانداي ەلدىك ماسەلەلەر ماڭىزدى؟ باسىلىم بەتىندە قاي تاقىرىپتى كوبىرەك كوتەرگىڭىز كەلەدى؟
- قوعامدا قوردالانعان وزەكتى ماسەلەلەر جەتكىلىكتى عوي: قايسىبىرىن تەرمەلەپ ۇلگەرەمىز. دەگەنمەن مەن ءبىر-اق نارسەنى ايتايىن. سوڭعى كەزدەرى ءدىني ماسەلە كوبىرەك الاڭداتاتىن بولىپ ءجۇر. قازاق جەرى ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ «ءداستۇرلى پلاتسدارمىنا» اينالعانداي. انا ءبىر جىلى استانا قالاسىنىڭ ءدىني احۋالىن زەرتتەپ، ماقالا جاريالاعانىمىزدا، وزىمىزدەن-ءوزىمىز شوشىدىق. ەلوردانىڭ ءدىني كارتاسىندا بار بولعانى 3 مەشىت بار، قالعانى - باسقا دىندەر، ونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى ەمەس دىندەر ورتالىقتارى...
بۇگىندە قازاقستاندا قاناتىن جايا باستاعان ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ اتىنان دا، سانىنان دا ادام شاتاسادى. «باحاي» سەنىمى، «بىرلەستىك شىركەۋى»، «يەگوۆا كۋاگەرلەرى»، «كريشنانى تانۋ قوعامى»، «ۆايشناۆتار»، «سوڭعى وسيەت شىركەۋى»، «ساەنتولوگيا» شىركەۋى، «مورموندار»، «ساحادجا يوگا»، قۇداي-اۋ، نەسىن ايتاسىڭ، جەتىپ ارتىلادى. قازاق دالاسى شىن مانىندە، الەمدەگى ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ورتالىعىنا اينالعانداي. باسقاسىن ايتپاعاندا، وتكەن جىلعى ەسەپ بويىنشا ەلىمىزدە «يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ» 76 قاۋىمداستىعى بار ەكەن. ادىلەت دەپارتامەنتتەرىنىڭ رەسمي دەرەكتەرى بويىنشا «يەگوۆا كۋاگەرلەرى» ءىزباسارلارىنىڭ سانى 6000-نان اسادى.
«ساەنتولوگيا شىركەۋى» ءىزباسارلارىنىڭ سانى شامامەن 5 000-عا جۋىقتايدى. ساەنتولوگتاردىڭ وزدەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا، قازىر 30 000-عا جۋىق قازاقستاندىق ساەنتولوگيامەن تانىسىپ جانە ونى ءوز ومىرىندە قولدانادى. جىل ساناپ ءوسىپ بارا جاتقان ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ىقپالى دا ارتا تۇسەتىنى بەلگىلى. ولاي بولسا، بۇل الاڭداتارلىق احۋال ەمەس پە؟!
- يسلام دىنىندەگىلەر دە تارماق-تارماققا بولىنە باستاعانداي...
- ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ 70 پايىزى مۇحاممەد پايعامباردىڭ ۇممەتى دەپ ءجۇرمىز. «احماديە جاماعاتى»، «الليا-ايات» (فارحاتشىلار) كۋلتتىك-ميستيكالىق ءدىني اعىم، «اتا جولى» («اق جول»), تاحريرشىلدەر، تابليعاتشىلار، سالافيلەر، تاكپيرشىلەر، كورانيتتەر، قىسقاسى، يسلامنىڭ ءوز ءىشى قىرىق تارماققا ءبولىنىپ وتىر. سىرتقى ىقپالدى كۇشتەردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەندەر دە جەتكىلىكتى. بۇرىن-سوڭدى قازاقتا اتا-باباسىنىڭ باسىنا تۇرعىزىلعان كەسەنەنى بۇزۋ دەگەن بولىپ پا ەدى؟! بۇگىن وسىعان جول بەرسەك، كۇنى ەرتەڭ ۇلىلارىمىزدىڭ باسىنا تۇرعىزىلعان تاريحي كەسەنەلەردى قيراتۋ بەلەڭ الماي ما؟! قالاي بولعاندا دا قازاق قوعامىندا ءدىني احۋالدىڭ ءتىنىن تارقاتۋ وڭاي بولمايىن دەپ تۇر.
- ەندەشە، بۇل باعىتتا نە ىستەۋ كەرەك؟
- ەلىمىزدەگى ءدىني ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن «ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلداعان ابزال. بۇل جەردە «دەموكراتياشىل» باتىستىڭ، يسلامشىل اراب الەمىنىڭ تالابىنا مويىنسىنا بەرۋ - ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، ۇلتتىڭ تۇتاستىعىنا قاتەر ءتوندىرۋى ابدەن ىقتيمال. ليۆانداعى قاقتىعىس، بالقان تۇبەگىندەگى، كاۆكاز بويىنداعى سوعىس، ءبارى دە ءدىني الاۋىزدىقتان ورشىگەنى بەلگىلى. كوپۇلتتىلىقتان گورى، كوپدىندىلىكتىڭ زاردابى اۋىر ەكەندىگىنە الەمدەگى ورىن العان وقيعالار دالەل. سول سەبەپتى «ەسىمىز باردا» ەلدىڭ ەرتەڭىن بۇگىن ويلاماساق، بارماق تىستەپ قالۋىمىز مۇمكىن.
- وتاندىق باسىلىمدارداعى قانداي كەمشىلىكتەردى اتاپ كورسەتەر ەدىڭىز؟
- ورتاق كەمشىلىك- اسىرا ماداقتاۋعا، مەرەيتويشىلدىققا ۇيىرسەكتىك پەن داتتاۋعا قۇشتارلىق. ماقتاسا اياعىن جەرگە تيگىزبەي، كوككە كوتەرەدى. سىناسا، جەرگە ءبىرجولا كومىپ تاستايتىن داعدى كوبىرەك. ناقتىلىقتان گورى، سوزۋارلىق ءالى دە باسىم. اسىرەسە، شەكپەندىلەر مەن شەنەۋنىكتەرگە كەلگەندە، ءسوز سارايى ەركىن اعىتىلاتىنىن قايتەرسىڭ! «ۇلىققا - قوشەمەتشىل دە ءبىر، قۇل دا ءبىر» دەيدى ۇلى اباي. بۇدان ارتىق ايتىلعان ءسوز بولا ما؟! ەندەشە، قازاق ءباسپاسوزىن جايلاپ العان قوشەمەتشىلدىك جاقسى ءۇردىس ەمەس.
- ال قازاق قوعامىنا ءتان دەپ قانداي كەمشىلىكتى ايتار ەدىڭىز؟
- وعان جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن «سىرت كوزدىڭ»، جاتجۇرتتا جۇرگەن باۋىرىمىزدىڭ كوزىمەن قاراپ كورەلىك. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الار قارساڭىندا گەرمانيادا تۇراتىن ءبىر باۋىرىمىز اتاجۇرتقا ات باسىن تىرەپ، سونىمەن، ەمەن-جارقىن سۇحباتتاسۋدىڭ ورايى كەلگەن ەدى. اڭگىمە-دۇكەن بارىسىندا «شالعايدا جۇرگەن قازاقتار مەن اتاجۇرتتاعى باۋىرلارىڭىزدىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار» دەگەن ساۋال قويعان بولاتىنبىز. سوندا نەمىس جەرىنەن كەلگەن قانداسىمىز: «اتامەكەندەگى باۋىرلارىمىز ءبىر شارۋانى قولعا الاتىن بولسا، «انانى ويتەيىن دەپ جاتىرمىز، مىنانى بۇيتەيىن دەپ جاتىرمىز» دەپ جالاۋلاتا بەرەدى ەكەن دە، ەڭ اقىرىندا ناقتى شارۋاعا كەلگەندە، دىڭكەلەپ، جوسپارلانعان ءىس جۇزەگە اسپاي قالاتىنعا ۇقسايدى. ال المانياداعى قازاقتار اۋەلى شارۋانى ءبىرجولا تياناقتاپ الادى دا، باسقا جۇرتقا «انا، قازاقتار الدەقاشان شارۋاسىن تىندىرىپ قويىپتى» دەپ ايتقىزىپ قويادى» دەگەن-ءدى. بۇل شىنايى بولمىسىمىزدىڭ باعاسىنداي...
- قالاي ويلايسىز، گازەت يدەولوگيالىق قارۋ بولا الا ما؟
- بولعاندا قانداي! اقش-تىڭ ءبىر كەزدەگى پرەزيدەنتى توماس دجەففەرسون بىلاي دەگەن ەدى: «ەگەر دە ماعان گازەتسىز ۇكىمەت نەمەسە ۇكىمەتسىز گازەتتى تاڭداۋ مۇمكىندىگى بەرىلسە، مەن ءسوز جوق، سوڭعىسىن تاڭدار ەدىم» دەيدى. ياعني ۇكىمەتسىز گازەتتى. وسىنىڭ ءوزى-اق گازەتتىڭ قانشالىقتى يدەولوگيالىق قارۋ ەكەندىگىن كورسەتەدى. قازىرگى كەزدە وتاندىق باسىلىمدار «بەت-بەتىمەن» ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمەن، ولار بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بەلگىلى ءبىر يدەولوگيانى جۇزەگە اسىرادى. ول يدەولوگيا كىمنىڭ مۇددەسىن كوزدەيدى، ول بولەك اڭگىمە.
«گازەت - حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى» دەگەندى ۇلت قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنۇلى وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن ايتقان-دى. «يدەولوگيالىق قارۋدىڭ» اتقاراتىن قىزمەتى دە وسىعان سايادى. وتاندىق باسىلىمدار وسى ۇدەدەن شىعىپ جاتسا، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ اۋىلىنان دا الىستاماعان بولار ەدىك. بۇل دەگەنىڭىز - حالىقتىڭ جوعىن جوقتاپ، بارىن اسقاقتاتۋ دەگەن ءسوز.
- قازىرگى جۋرناليست بەدەلىنىڭ، ءسوزىنىڭ وتىمدىلىگى كىمگە، نەگە بايلانىستى؟
- ءسوز وتىمدىلىگى. تىڭدالماسا، ءسوز جەتىم. ءسوزدىڭ قۇنى ارزانداعان كەزى بولىپ تۇر قازىر. ۋادە كوپ. انت بەرەتىندەر قاتارى كوبەيگەن سايىن، ونى ورىنداۋ جاعى كەمشىندەۋ. ءCوزدىڭ قۇنى ارزانداعان تۇستا جۋرناليست بەدەلىنىڭ اسقاقتىعى جونىندە اڭگىمە ايتۋ قيسىنسىز. ۇلىقتاردىڭ ءوزى حالىق الدىنداعى ۋادەسىن ورىنداۋعا سەلسوقتىق تانىتىپ وتىرعاندا، تاسقا باسىلعان دۇنيەنىڭ تيىمدىلىگى دە ويداعىداي بولمايدى.
باسىنان ءسوز اسىرماعان بابالارىمىز ورىندى ۋاجگە دە، نوقتالى سوزگە دە توقتاي بىلگەن. بىلگەن سوڭ دا، باسى ارتىق ارەكەتكە بارماعان. ايتپەسە بەكبولات بيگە ۇمبەتەي جىراۋدىڭ تومەندەگىدەي ءسوزدى ايتاتىنداي نە ءجونى بار ەدى:
«بي بولماعان بي بولسا،
ايتىلماعان ءسوز قويماس.
حان بولماعان حان بولسا،
قاناماعان ەل قويماس...»
ۇمبەتەي بابامىز قانشا جەردەن حالىق الاقانىنا سالىپ ايالاعان جىراۋ بولسا دا، بيگە، ياعني بۇگىنگى كۇننىڭ «ادىلەتتى سوتىنا ءتىل تيگىزگەنى ءۇشىن» ەڭ بولماعاندا، اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلعان بولار ەدى. ەگەر قازىر وسى ىڭعايدا اڭگىمە قوزعايتىن بولسا، «ايتىلماعان ءسوز قويماس» دەپ «سوتقا جالا جاۋىپ وتىر» دەگەن باپپەن جىراۋ بابامىزدىڭ جۇرەگىن ءتىلىم-ءتىلىم ەتەر-تۇعىن. ەرتە تۋماي، كەش قالماي، ايتار ءسوزىڭدى ايتا الاتىن، سونىڭ باعاسىن بىلەتىن ءوز زامانىندا تۋعان قانداي جاقسى! ايتپەسە ەستى ءسوزدىڭ قادىرىن تۇسىنبەگەن ەسسىز قوعامدا اتاق-شاتاعىڭا قاراماي، قارا باسىڭا قاۋىپتىڭ قارا بۇلتى ءتونۋى مۇمكىن-اۋ؟..
- جۋرناليست قوعامنىڭ تامىرشىسى ءتارىزدى عوي. قازىرگى قازاق قوعامىندا، رۋحاني سالادا، مادەنيەت ماسەلەسىندە قانداي ارتىق-كەم جاعدايلاردى بايقاپ ءجۇرسىز؟
- ارتىقشىلىعى - قازاق قازىر الەمدىك وركەنيەت كوشىنە بەت بۇردى، الەمدىك وركەنيەتتەگى ءوز ورنىن الۋعا ۇمتىلىپ جاتىر. ول قانشالىقتى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىپ وتىر، ول بولەك ماسەلە. ارينە، كەمشىلىك تە بار. ونى باسقالارمەن سالىستىرعاندا تايعا تاڭبا باسقانداي كورىنەدى. مۇمكىندىك پەن بار شىندىق. الەۋەتىمىز قانداي، قازىرگى بولمىسىمىز، تىرلىگىمىز قاي قيىردان كورىنەدى؟ وسى جەردە قازاق ەلىنىڭ الەمدىك وركەنيەتتەگى ورنى انىق بايقالادى. بىزدە جالاۋلاتۋ، ۇرانداتۋ باسىم. PR-عا شەكتەن تىس قۇمارمىز. الدىن الا كەرەمەت جارنامالاعان دۇنيەمىز اقىر اياعىندا سۇمىرەيگەن تۋىندىعا اينالادى. «بۇرىن-سوڭدى قازاق تاريحىندا بولماعان «كوشپەندىلەر» فيلمىنە» جۇمسالعان قارجى ءوزىن-ءوزى اقتامادى. ەسەسىنە، وتاندىق تەلەارنالاردى تۇرىك، قىتاي، كورەي فيلمدەرى جاۋلاپ الدى. وسىلايشا مادەني كەڭىستىگىمىزدە جاتجۇرتتىق تۋىندىلار شەرۋى جالعاسىپ جاتىر. مادەني ەكسپانسياڭىز - وسى. تەلەديدارعا تەلمىرگەن جۇرتتىڭ ساناسىنا اتالعان حالىقتاردىڭ مەنتاليتەتى بىرتىندەپ ورنىعۋ ۇستىندە. مىنە، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ وسال تۇسى.
ءبىلىم سالاسىندا دا وسىنداي پروبلەما. «قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرى» «قازاققا» باسىمدىق بەرگەنىمەن، «ۇپاي» - تۇرىكتەردىڭ ەنشىسىندە. قازاقتىڭ ءبىلىمدى دەگەن ۇلاندارىن ىرىكتەپ الىپ وقىتىپ، «شاكىرتتەرىمىز حالىقارالىق وليمپيادالاردا توپ جارىپ ءجۇر» دەپ ماقتانادى-اي دەرسىڭ. ولاي بولاتىن بولسا، اۋىلداعى ءبىر سىنىپتا تىعىلىسىپ وتىرىپ وقيتىن 30-35 وقۋشىنىڭ ىشىنەن حالىقارالىق وليمپيادادا جۇلدەگەر اتانعان بالاعا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك شىعار؟! ويتكەنى قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىندە ءبىر سىنىپتا 10-15 بالا وقيدى دا، مۇعالىمدەردىڭ ولارمەن جەكەلەي جۇمىس ىستەۋگە تولىق مۇمكىندىگى بار. ءبىلىم بەرۋ دە يدەولوگيا. ءبىلىم سالاسىنىڭ ءبىر تۇتقاسىن قانشا جەردەن ءتۇبى ءبىر تۋىسقان بولسا دا، تۇرىكتەرگە ۇستاتقانىمىز قانشالىقتى ءتيىمدى بولماق؟ وسىدان كەيىن «گالاتاسارايدىڭ» ويىنىنا «ءولىپ-وشەتىن» قازاق ۇلانىنىڭ ەرتەڭگى كۇنى قاي ەلدىڭ نامىسىن جىرتاتىنىن پايىمداي بەرىڭىز.
- الەۋەتىمىز قانداي، قازىرگى بولمىسىمىز، تىرلىگىمىز قاي قيىردان كورىنەدى دەپ قالدىڭىز. بىلاي قاراعاندا، الەۋەتىمىز قۇدايعا شۇكىر، جەتكىلىكتى. الايدا بولمىسىمىز بەن تۇرمىسىمىز الەۋەتىمىزگە ساي ەمەس. نەگە؟
- قازاق ەلىنىڭ الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋگە ۇمتىلىسى قۇپتارلىق-اق. الايدا قازىنانىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان كەيبىرەۋلەر تويىمسىزدىق دەرتىنە ۇشىراپ وتىرعاندا، سىبايلاس جەمقورلىق دەرتى ءورشىپ تۇرعاندا، ەلۋلىكتىڭ اۋىلىنا يەك ارتۋعا ەرتەرەك-سىندى. قازىرگى قازاق ۇلىقتارىنىڭ ارەكەتى دە كوكتەم شىعا كوزىن ارباعان كوك شوپكە اشقاراقتىقپەن كىرىسىپ، ءوزىنىڭ كۇپتى بولعانىن بايقامايتىن اشكوز سيىرلاردىڭ قيمىلى ىسپەتتەس. اشكوز سيىردىڭ قارنى جارىلماس ءۇشىن قوجالارى ونىڭ كوكەسىن كوزىنە كورسەتىپ، قامشىنىڭ استىنا الىپ اتپەن قۋالايدى ەمەس پە؟! ىشكەن-جەگەنىنىڭ ءبىرازىن تاستاعان سوڭ، اشقاراق سيىر دا اجالدان اۋپىرىمدەپ امان قالادى...
بايلىققا باس ۇرعانداردىڭ دا پايىم-تۇسىنىگى وسى دەڭگەيدە. ولار تويىمسىزدىقتىڭ اقىرى ارىلماس داۋعا، بويعا بىتكەن بەينەتكە اپارىپ سوقتىراتىنىن شىن تۇسىنگەندە قوعام تۇزەلەدى. جەكە ءوزى بايىپ، ۇشپاققا شىقپايتىنىن، كىسىگە جاساعان جاقسىلىقتىڭ اللادان دا، ادامنان دا قايتارىمى مول ەكەنىن پايىمداعان ساتتە عانا بارىپ، قازاقتىڭ كەرۋەن كوشى وركەنيەت جولىنا تۇسەدى. «ناقاق كوزدەن اققان جاس» ارقىلى تاپقان دۇنيەسىن زاڭداستىرۋشىلاردىڭ تاۋباعا ءتۇسىپ، ناعىز اتىمتاي جومارتتاردىڭ داۋرەنى تۋعاندا عانا بازارداعى «تاشكى» سۇيرەگەن، بولماشى تيىن-تەبەن ءۇشىن كىسىگە جالدانعان جۇمىسسىز قازاقتىڭ باعى جانۋى مۇمكىن.
قازىنامىز جەتكىلىكتى، ايتسە دە حالقىمىز نەگە باقۋاتتى ەمەس؟ بۇل ساۋالعا قاتىستى ويىمىزدى الپاۋىت اقش-تىڭ 26-شى پرەزيدەنتى تەودور رۋزۆەلتتىڭ تۇجىرىمىمەن تۇيىندەگىم كەلەدى. «ءبىزدى ۇلى ۇلت رەتىندە بايلىعىمىز ەمەس، ونى قالاي پايدالانا ءبىلۋىمىز ايگىلەيدى». ولاي بولسا، رۋزۆەلتتىڭ ايتقانىن قازاققا قاراي يكەمدەيتىن بولساق، قازاقتى «ۇلى ۇلت» ەتەتىن قىرۋار بايلىعى ەمەس، بار بايلىقتى ورنىمەن كادەگە جاراتا بىلۋىندە بولىپ شىعادى.
- ۇلىلىققا ۇمتىلاتىن ۇلتتىڭ بۇگىنگى ۇرانى قانداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- باسقا ساتتە، باسقا ىڭعايدا ايتىلعانىمەن، جازۋشى ءابىش كەكىلبايدىڭ مىنا ءسوزى كوڭىلگە كوبىرەك قونادى. «ءبىز ەشكىمگە كۇش كورسەتپەيمىز. ءبىز دە ادام پەرزەنتىمىز. كەم پەرزەنتى ەمەس، تەڭ پەرزەنتىمىز. كەرەك كەزىندە كەڭ دە بولا الامىز. كەرەك كەزىندە ەر دە بولا الامىز». ۇلتتىق رۋحتىڭ بۇگىنگى ۇرانى وسىمەن استاسسا كەرەك-ءتى. كەڭ بولىپ كوردىك. كەڭدىگىمىزدى قادىرلەمەدى. تەڭدىگىمىزدى دە تەپكىلەپ، تەگەۋرىنىنە بۇعالىق سالاتىنداي ىڭعاي كورسەتتى. ءتاڭىرى جارىلقاعان جۇرت ەدىك، قايتا تىزگىنگە يە بولدىق. ەندىگى ماقسات - سونى باياندى ەتۋ. ۇلت جۇرەگىنە، ۇرپاق ساناسىنا بابالار رۋحىن سىنالاپ ەنگىزىپ، ۇيىستىرۋ بولماقشى. وسى تۇستا مينيسترلەردىڭ بويىنان، اكىمدەردىڭ ءىس-قيمىلىنان ۇلتجاندىلىقتى كورگىمىز كەلەتىنى راس. بۇل دەگەنىڭىز، ەلدىكتىڭ باستى نىشاندارى - ءتىلدى، ءدىلدى، جەردى، قاۋىپسىزدىكتى قادىر تۇتۋ. وسىدان تۋىندايتىن ماسەلە، باسقا ۇلتتىق توپتارعا «بايىرعى قازاق جەرىندە مەملەكەتتىلىك قۇرىپ وتىرعاندىعىن» شىن مانىندە، ۇعىندىرۋ قاجەت. سوندا عانا سەنىمىمىزگە سەلكەۋلىك تۇسپەيدى. ورتامىزدا كۇمان بولمايدى. باسقانىڭ ايتاعىنا ءۇن قوساتىندار ازايادى. سوندا عانا مەملەكەتتىڭ ىشكى تۇراقتىلىعىنا قۋات بىتەدى. ۇلتتىق ۇرانعا قاتىستى جاۋابىمىزدىڭ ءبىر پاراسى وسىنداي.
- «مەن ىزدەگەن كەيىپكەر» دەپ كىمدى ايتار ەدىڭىز؟
- اۋعانستاندا اسكەري بورىشىن وتەگەن قالقوراز سەيتنيازوۆ دەگەن ازاماتتى. قوس اياعى تىزەسىنەن تومەن قاراي جوق. سوعىستا جارالانعان. پروتەزبەن جۇرەدى. ءاۋ باسىندا ونى ەرلىك كورسەتكەن باتىر دەپ بارىپ، كەزدەسكەن سوڭ، «ءومىرىن ءبىر قۇدىرەت الديلەگەن» - ماحاببات كەيىپكەرى رەتىندە تانىپ قايتتىم. سوعىستا ەرلىك كورسەتپەگەنىمەن، ونىڭ سەزىم مايدانىنداعى اسقاق رۋحى وقىرماندارعا وزىندىك ونەگە بولدى دەگەن ويدامىن. وسى كەزدەسۋدەن كەيىن «ءبىر قۇدىرەت بارىنا سەنەمىن» اتتى ماقالا جارىق كوردى. قالقورازدىڭ ءومىر-شەجىرەسى كىم-كىمگە دە تاعىلىم بولارلىق دەپ ەسەپتەيمىن. ءومىر ءۇشىن كۇرەس ونەگەسى! مەنىڭ كەيىپكەرىم وسىنداي.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

سۇحباتتاسقان
ەرشاي ازىرەت

«ايقىن» گازەتى