...كەزەكتى جەڭىس كۇنى ءوتتى...

“70 جىل قۇتتى بولسىن!” – دەپ قانشاما جايداق-جالاۋلاتساق تا، كەشەگى سوۆەت-ورىستىڭ ەكىجۇزدى وسەك-وتىرىگىمەن ء“وسىپ-وركەندەگەن” بۇگىنگى قازاق شەنەۋنىكتەرى بىردە-ءبىر مايدانگەردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، شىنايى قۋانتا المادى. بار بولعانى: كەزەكتى داستارحان جايۋلار، ارزانقول سىيلىقسىماقتار، قۇر سوزدەر، قۇرعاق ۋادەلەر، “ارسىز” العىستار، رەتسىز “راحمەتتەر”، بوس بىلجىراقتار عانا...

بۇگىنگى ورىس بيلىگى ماسكەۋدەگى قىزىل الاڭدا الەمگە كۇش كورسەتۋگە تىراشتانىپ، تىراپاي اسىپ جاتسا; كەشەگى سوۆەتتىڭ زورلىقپەن باسىپ العان جەرلەرىندە قالىپ قويعان قالعان-قۇتقان ورىستار جەر-جەردە الاقوڭىز (“گەورگەۆ لەنتاسىن” ەل اراسىندا “وسىراق قوڭىز” دەپ اتايدى) تاققان بەلگىلەرىن بەلدەرى مەن بەلشەلەرىنە بايلاپ، ءبىراز اۋرە-سارساڭعا ءتۇستى...

الدىمەن، ورال قالاسىنداعى “دينا” ساۋدا ورتالىعىنىڭ ماڭايىنداعى كولىك تۇراعىندا سوعىس زامانىنىڭ گيمناستەركاسى مەن پيلوتكاسىن كيگەن، كولىكتەرىنە سسرو اتتى مارقۇم بولعان مەملەكەتتىڭ بەلگىلەرى مەن جالاۋلارىن تاققان، “بەرلينگە باسىپ كىرەمىز!”، “ستالين ءۇشىن العا!”، “جەڭىس ءۇشىن اتامىزعا العىس ايتامىز!”، “اجەمىزدىڭ ايدىك وقتارى ءومىرىمىزدى ساقتاپ قالدى!” دەگەن ۇراندار ۇستاعان 50-گە تارتا كولىك جينالىپ، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ تيىم سالعانىنا پىسقىرماي، كولىك كەرۋەنىن وتكىزۋگە تىرىستى (سۋرەتتەردى مىنا سىلتەمەدەن كورە الاسىزدار: http://abai.kz/post/view?id=3517).

بقو ءىىد باستىعى ماحامبەت ابيساتوۆ(سۋرەتتە): “300 مىڭ تۇرعىنى مەن 250 مىڭ كولىگى بار قالادا كولىك كەرۋەنىن وتكىزۋگە جەرگىلىكتى اكىمشىلىك تيىم سالعان. رۇقسات جوق! زاڭدى ءبارىمىز بىردەي ورىنداۋعا ءتيىسپىز!” – دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى باتىلدىقپەن مالىمدەمە جاساعاننان كەيىن عانا جول ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بۇزىپ، زاڭسىز كولىك كەرۋەنىن وتكىزۋگە ۇمتىلعان توبىر امالسىز ايالدادى...

ايتكەنمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ جايىق جاعالاۋىنداعى ناداندىق ارەكەتتەرىنە نارازىلىق قارداي بورادى. مىسالى، جانات باعاۋوۆ: “قازاق ەلىندەگى “كازاكتاردى” ورىنىنا قوياتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن!”دەسە، جەرگىلىكتى جىگەرلى جۋرناليست لۇقپان احمەدياروۆ: “ۆ ۋرالسكە، نە سموتريا نا زاپرەت ۆلاستەي، اۆتوپروبەگ ۆ چەست 9 مايا سوستويالسيا، نو تام ي بليزكو نە بىلو نيچەگو، چتو يمەلو بى وتنوشەنيە ك پوچيتانيۋ پامياتي پاۆشيح... ي ەششە پوزجە نا ۋليتساح گورودا يا زامەتيل دۆە كولونى س روسسيسكيمي فلاگامي. كستاتي، اۆتوموبيل “ۆولگا كابريولەت”، بىل ەدينستۆەننىم، كوتورىي پريەحال نا اۆتوپروبەگ س كازاحستانسكيم فلاگوم. ي يمەننو ەتوت اۆتوموبيل پوليتسيا زادەرجالا ي زاستاۆيلا فلاگ ۋبرات. ۆوپروس ك اكيماتۋ زكو. فلاگي كازاحستانا ۋ ۆاس پود زاپرەتوم، ا سسسر نەت؟..” – دەپ جازدى. ال، ەلامان شالاباەۆ: “نۇرلان نوعاەۆتى وبلىس باسشىسى قىزمەتىنەن الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى قويۋ كەرەك. سوندا ورالداعى وزبىر ورىستار مەن كەڭكەلەس كازاكتار نە “قازاق بولادى، نە تاباندارىن جالتىراتىپ، تايىپ تۇرادى” – دەگەن اشىنعان جازبا قالدىردى...

...ال، اقتوبەنىڭ جاستارى جەڭىس كۇنى “ولمەيتىن پولك” شەرۋى كەزىندە سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ پورترەتتەرىن كوتەرىپ، جەردەگى اياق استىنا دا قويىپ، يىعىنا سالىپ، جاۋعان جاڭبىردان قورعانىپ، باسىنا جاپتى دا، اقىرىندا، جاقىن جەردەگى قوقىس جاشىگىنە لاقتىرىپ كەتتى...

...مۇنداي قيسىنسىز قىلىقتى” ماسقارا!” دەپ “مازاقتاي” بەرىپ ەدىك، “قۋىرداقتىڭ كوكەسىن - تۇيە سويعاندا كورەسىڭ” دەمەكشى، قازاقتىڭ ەڭ ۇلكەن شاھارى – الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى زاۋرەش امانجولوۆانىڭ (سۋرەتتە) ۋكراينانىڭ قىرىم تۇبەگىن باسىپ-بارىمتالاپ الۋدى قوسقولداپ قولداعان كرەملدىڭ قولبالاسى “تۇنگى قاسقىرلار” بايكەرلىك كلۋبىنىڭ باسشىسىن رەسمي ساحنادا قارسى الىپ، جەڭىس جالاۋىنىڭ كوشىرمەسىن قابىلداۋى - ەشقانداي ساۋ اقىل، سالقىن سابىرعا سيىسپادى. كۇنى كەشە بۇل كلۋبتى بىردە-ءبىر ەۋروپا ەلى ءوز شەكاراسىنان وتكىزبەي قويعان بولاتىن. سوندا الماتى قالاسى اكىمىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى ورىنباسارى زاۋرەش امانجولوۆا حانىم ساياساتتان ماقۇرىم با، الدە، ماماندىعى ايەلدەر دارىگەرى بولعاندىقتان، ءباسپاسوز قۇرالدارىن مۇلدەم وقىماي ما؟!.

اتالعان اتىشۋلى توپ قازاق باتىرى راقىمجان قوشقارباەۆقا “رەسەيدىڭ باتىرى” اتاعىن بەرۋ ءۇشىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.ءپۋتيننىڭ اتىنا ءوتىنىش جازاتىندىقتارىن ايتتى.

رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ جەڭىسكە نەمەسە قازاق باتىرى راقىمجان قوشقارباەۆقا قانداي قاتىسى بار؟ شىن مانىسىندە رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن تىككەن راقىمجان قوشقارباەۆقا باتىرلىق مارتەبەلى اتاقتى وزگە ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ەلباسىمىز بەرۋى كەرەك. راقىمجان اتامىزدىڭ بۇگىنگى اۋلەتى مەن نەمەرەسى داۋرەن قوشقارباەۆ وسى اقيقاتتى ەستەرىندە مىقتاپ ۇستاۋى كەرەك.

شىندىق ىزدەپ شىرىلداعان كۇندەرى “شىن” پورتالىندا ءاليابۋ كەشۋباي: “قازاقتىڭ ۇلانعايىر جەرiن تارتىپ الۋ ءۇشiن ورىس پاتشالىعى ۇلت اراسىنا سىنا قاقتى. 300 جىل بويى قازاقتى بiر-بiرiنە ايداپ سالىپ، سۇيەككە تالاسقان يتتەي قىرقىستىرىپ قويدى. كەزiندە ءۋالi سوزگە توقتايتىن تەكتi قازاقتىڭ تۇقىمى وسىلاي توزدى...” – دەپ، شىر-پىر بولدى. بەلگىلى جۋرناليست توقتار جاقاش“فەيسۋك”-تەگى جازباسىندا ودان ءارى وتالىپ، وتتى سوزدەرمەن جارقىلدادى:“...وتارشىلاردىڭ رۋحىمىزدى السىرەتىپ، بويىمىزعا مىسقالداپ ەنگىزگەن بۇل كەسەلى بۇگىندە زاردابىن تارتقىزا باستادى. ءباسپاسوز قۇرالدارىن بىلاي قويعاندا، ەندى الەۋمەتتىك جەلى تۇتىنۋشىلارى، ونىڭ ىشىندە قازاقتىلدىلەر تاپتاۋرىن ۇستانىمعا قاتىپ قالعان...

باياعىدان جازىلماعان ءبىر ءۇردىس بار ەدى. سىرتتان تاڭىلعان نارسە ەكەنىنە ءشۇبام جوق. ونى كتك-نىڭ ورىس ءبولىمى باستاعان، 31-ارنانىڭ ورىس ءبولىمى قوشتاعان. “كاراۆان” مەن “ۆرەميا” باسىلىمدارى ءتىپتى ۇدەتىپ جىبەرگەن. قالاي بولعان كۇندە دە قازاق اكىمدەرىن، مينيسترلەرىن، دەپۋتاتتارىن كورەرمەن الدىنا توپاس ەتىپ كورسەتۋگە ۇمىتىلاتىن. كەز-كەلگەن يگى ءىستىڭ كولەڭكەسىن، كوڭ-قوقسىعىن تۇرتكىلەۋگە، بىقسىتىپ-جايراتۋعا قۇمار ەدى. ارعى جاعىنداعى “قازاق ەل بولا المايدى. قازاق ەل باسقارا المايدى” دەگەن پيعىلى كورىنىپ تۇراتىن. ءتىپتى، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پرەمەر-مينيستر بولعاندا، كتك ەكرانىنان كورسەتۋگە اشىق تىيىم سالىندى. ءۇش جىلداي ۋاقىت كتك ارناسىندا “پرەمەرسىز قازاقستان” اتتى جيىركەنىشتى ءارى سۇرقيا شارا ءجۇرىپ جاتتى. ۇكىمەت وتىرىسى تۋرالى ايتىلا قالسا، ۇكىمەت باسشىسى كادرعا ىلىنبەيدى. بۇل – رەۆانشيزمنىڭ، ورىس بيلىگىن اڭساۋدىڭ “بالالىق اۋرۋى” بولاتىن...

ايتپەسە، الەمدى جايراتىپ كەتكەن حراپۋنوۆتى قاي ورىس باسىلىمى سىنادى؟ ءماسىموۆتىڭ كەمشىلىگىن، روگوۆتىڭ ءبىر ورىنعا “جابىسىپ” قالعانىن، تەرەششەنكونىڭ اۋىلشارۋاشىلىعىن ەسەڭگىرەتىپ تاستاعانىن، بەلياەۆتىڭ سالىمشىلارى دالادا قالعانىن، ءتىپتى، جىلدا تابيعات اپاتىن “كۇتپەي قالاتىن” بوجكو، 25-كە تولماعان ۇلى اكىم بولا سالاتىن كۋلاگين تۋرالى ءبىر ارتىق-اۋىز ء“لام” دەدى مە، ورىستار؟ جوق!

ءورىستىلدى فەيسبۋكتا ايتىسىپ-تارتىسقان، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەگەن ورىستى كوردىڭىز بە؟ جوق! نەگە؟ ويتكەنى، ولار ايتىسپايدى! ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەمەيدى! ءوزارا وسەكتەيتىن-اق شىعار. بىراق، ەل الدىندا ماسقارالامايدى.”

ەندى بانك ءىسىنىڭ بەلسەندى ءجۋرناليسى ەربول ازانبەك: “ەستىگەن اڭگىمە. كالاشنيكوۆ اۆتوماتى كالاشنيكوۆ ەمەس، تالدىقورعاننىڭ ماتاي ستانساسىندا تۇراتىن ءبىر اڭشى قازاقتىڭ ويلاپ تاپقانى ەكەن. ساۋاتسىز بولعاندىقتان، باسىنداعى دۇنيەنى كالاشنيكوۆقا ايتىپ، قاعازعا تۇسىرتكىزىپتى. سوسىن، ءارى قاراي نە بولعانى بەلگىلى. مۇنى ماتاي ستانساسىندا تۇراتىن كونەكوز قازاقتار جاقسى بىلەدى دەيدى. بىرەۋلەر بىلەتىن شىعار؟ راس پا، وتىرىك پا؟..” – دەپ، سەنىمسىزدەنە سويلەپ، “ورىس وتىرعان جوق پا؟” دەگەندەي، اينالاسىنا سەزىكتەنە كوز تاستايدى...

...ءوز باسىم ورىستىڭ وزبىرلىعىن قازاقتاي كورگەن  ۇلت جوق  دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان، جالعىز عانا “ۇلى وتان سوعىسى” دەيتىن قان ساسىعان قاساپتا 1 ميلليون 200 مىڭ ادامىنىڭ تەڭ جارتىسىنان استامىنان ايىرىلعان قازاققا اياناتىن دا، قورقاتىن دا ەشتەڭە قالعان جوق! جالىندى جانات باعاۋوۆ تا، ارىندى لۇقپان احمەدياروۆ تا، ەرجۇرەك ەلامان شالاباەۆ تا، كەلىستى ءاليابۋ كەشۋباي دا، جاسىنداي توقتار جاقاش تا، ەلگەزەك ەربول ازانبەك تە – قازاق دەيتىن ءدىلى مەن دارگەيى تەكتى جۇرتتىڭ ۇلىقتى ۇرپاعى. مۇنداي مارقاسقالار تۇرعاندا، ءبىز ەشكىمگە ەسەمىزدى بەرمەيمىز! تەك، ورىس – وزبىرلىعىن، قازاق – قامسىزدىعىن قويماسا، جەڭىس كۇنىنىڭ – كەرىس كۇنىنە اينالۋى الىس ەمەستەي كورىنەدى...

قاجىمۇقان عابدوللا

ەسكەرتۋ: قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ ارنايى قاۋلىسىمەن تيىم سالىنعانىنا قاراماستان، بۇل كەزدەسۋدە ەكى ەلدىڭ وكىلدەرى دە وزبىرلىق-باسقىنشىلىق ساياساتتىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلاتىن الاقوڭىزدى كەۋدەلەرىنە تاعىپ ءجۇردى. ءتيىستى قۇقىق قورعاۋ ورىندارى مەن قازاق قوعامى بۇل ماسەلەگە ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ، قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قارسى پيعىلداعى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر مەن ادامدارعا ءتيىستى شارالار قولدانۋى كەرەك.

Abai.kz