الماتى مەن استانا شاھارلارىندا «قاۋىپسىز قالا»باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. اكىمشىلىك، ىشكى ىستەر ورىندارى مەن مامانداندىرىلعان فيرمالار كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ اۋلالارى مەن كىرەبەرىستەرىنە (پودەزد) بەينەباقىلاۋ كامەرالارىن ورناتىپ جاتىر. قىلمىسپەن كۇرەستى سىلتاۋ ەتىپ، بيلىك تىزگىنىن ۇستاعاندار قالالىق تۇرعىنداردى وسىلايشا تاۋلىك بويى قاداعالاۋعا كىرىسۋدە. ايتكەنمەندە، ىسىلعان قاراقشى بەينەكامەرانى سىندىرىپ كەتە الادى نەمەسە بەتىن بۇركەپ الىپ ارام  نيەتتەرىن ىسكە اسىرا بەرمەك. ويتكەنىكامەرالار بەينە تۇسىرەتىن اسپاپتار عانا بولىپ تابىلادى. كۇدىكتى بىرەۋلەر الگى كامەرالاردىڭ استىنان ەبىن تاۋىپ ءوتىپ كەتسە، ەشبىر كۇزەتشى دابىل قاعىپ، ءتارتىپ ساقشىلارى قىلمىستى وقيعا بولعان جەرگە جەتىپ كەلمەيدى.  الايدا،  اۋلا مەن كىرەبەرىسىڭىزدى تاۋلىك بويى باقىلايتىن بەينەكامەرا جۇمىس ىستەپ تۇرادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 18-ءشى بابى بويىنشا،اركىمنىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىلماۋى ءتيىس. ال، اكىمشىلىك پەن پوليتسيا «قاۋىپسىز  قالا» باعدارلاماسىنىڭ بەينەجازبالارىن شەكتەۋسىز پايدالانا بەرەدى. بريتان جازۋشىسى دجوردج ورۋەللدىڭ توتاليتارلىق بولاشاقتى سۋرەتتەيتىن «1984 جىلى» رومانىندا قاناۋشى تاپتار ورناتقان بەينەباقىلاۋ جۇيەسى مىناداي ۇرانىمەن جۇرگىزىلەدى: «اعاي سەنى قاداعالاپ تۇر» («Big Brother Is Watching You»). اتالعان روماننىڭ بەيشارا كەيىپكەرلەرى بەيناباقىلاۋ كامەرالارىنىڭ استىندا ءومىر سۇرەدى. بىزدەگى «قاۋىپسىز قالا» دەگەن باستاما دا سول توتاليتارلىق بولاشاققا قاراي كەزەكتى  قادام دەپ ەسەپتەيمىن. «قاۋىپسىز قالا» كىرەبەرىس پەن پاتەرلەردىڭ ەسىكتەرىنەن باستالۋى كەرەك.  قاۋىپسىزدىكەرەجەلەرى بويىنشا، تۇرعىن ۇيلەردەگى اعاش ەسىكتەرى ىشكە قاراي اشىلۋعا ءتيىس. ويتكەنى، توتەنشە جاعدايدا قۇتقارۋشى، ءورت ءسوندىرۋشى نەمەسە دارىگەر كەز كەلگەن پاتەردىڭ ەسىگىن سىندىرىپ، لەزدە كىرۋگە قۇقىلى. بۇل – الەمدىك تاجىريبەدە بار نارسە.

تۇرعىن ۇيلەردەگى تەمىر ەسىكتەر مەن تەرەزەدەگى تەمىر تورلار تەك قانا قازاقستان، افريكا نەمەسە رەسەي سياقتى تۇراقسىز ەلدەردە ورناتىلادى. مۇنى دا ەسكەرە ءجۇرۋ كەرەك.

استانا مەن الماتى قالالارىندا ورنالاسىپ جاتقان بەينەباقىلاۋ جۇيەسى كوبىنەسە جەكەمەنشىك پاتەرلەردى قاداعالايدى. ءسىز، ءتىپتى، بەينەكامەرالاردى ورناتۋعا رۇقسات بەرمەسەڭىز، كورشىلەرىڭىزدىڭ كەلىسىمى جەتكىلىكتى بولىپ تابىلادى. ياعني، ءسىز كوممۋنالدىق  تولەمدەردىڭ تىزىمىنە سىزگە كەرەك ەمەس قىزمەت ءتۇرى ەنگىزىلەدى. دەمەك،  «قاۋىپسىز قالا» باعدارلاماسىن ۇيىمداستىرۋشىلار ءۇشىن ءسىز جەكەمەنشىك پاتەردىڭ يەسى ەمەسسىز، قۇقىعى شەكتەۋلى جاتاقحانانىڭ كادىمگى تۇرعىنىنا پارا-پارسىز.

كوپتەگەن جاعدايدا بەينەكامەرالاردىڭ جازبالارى قاجەتتى كەزىندە جارامسىز بوپ شىعادى. رەسەي ساياساتكەرى بوريس نەمتسوۆ كىسى قولىنان قازا تاپقاندا كرەملدىڭ جانىنداعى بىرنەشە بەينەكامەرالار وسى قىلمىستى تىركەپ الدى. بىراق، تەرگەۋ بارىسىندا بەيناباقىلاۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسى ەسەپكە الىنعان جوق، تەرگەۋشىلەر وتىرىك ايتتى: «كەيبىر كامەرالار جوندەۋدە بولعان، كەيبىرەۋلەر ىستەن شىقتى» دەپ. زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ۇيىندە دە بىرنەشە بەينەكامەرا بولعان ەدى. ءسىز ولاردىڭ جازبالارىن كوردىڭىز بە؟ سايىپ كەلگەندە، بەينەجازبانى دا بۇرمالاۋ نەمەسە جاسىرۋ قيىن ەمەس.

قازىرگى كەزدە بەينەكامەرالار شاعىن ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىندە دە ورنالاسقان. ويتكەنى، قالامىزدا قىلمىس دەڭگەيى جوعارى ەكەندىگى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان، قوعامىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن بەينەباقىلاۋدان بۇرىن،  ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ ءتۇپ-تامىرىنا بالتا شابۋىمىز كەرەك. ايتپەسە،   زاڭسىز ارەكەتتەردىڭ سەبەبىن جويا المايمىز.

دانيار ناۋرىز

Abai.kz