جاستارىمىز ۇلتتىق مەملەكەت قۇرسىن دەسەك...
ەسiڭدە بار ما جاس كۇنiڭ،
كوكiرەگiڭ تولىق، باسىڭ بوس.
قايعىسىز، ويسىز، ماس كۇنiڭ،
كiمدi كورسەڭ - ءبارi دوس، - دەپ اباي اتامىز ايتقان ءسوزدiڭ ءبارi راس. جاستىق شاقتا نە iستەمەيسiڭ، كiمنiڭ ايتقانىنا ەرمەيسiڭ، كiممەن دوس بولمايسىڭ؟ دۇنيەنiڭ ءبارi ساعان كۇلiپ تۇرعانداي بولاتىن. بiز ول كەزدە بولشەۆيكتiك يدەولوگيا نىق ورناعان كەڭەستەر وداعى دەگەن مەملەكەتتە ءومiر سۇردiك. بiز ءۇشiن بولاشاعىمىزدى ۇكiمەت ويلايتىن. 3-4 اي جۇمىسسىز ءجۇرiپ قالساڭ، "جاتىپiشەرسiڭ" دەپ سوتتاپ جiبەرۋگە دەيiن باراتىن. كۇن سايىن الاتىنىڭ قاساڭ اقپارات، كوممۋنيستiك پارتيانىڭ قۇدiرەتتiلiگi تۋرالى جاۋىر بولعان جاڭالىق، لەونيد يليچ برەجنەۆتiڭ جۇرگiزiپ وتىرعان ساياساتىنىڭ ارقاسىندا كۇن سايىن دامىپ بارا جاتقان قوعام جايلى "جاعىمدى سوزدەر". "ويپىر-اي، قانداي باقىتتى قوعامدا ءومiر ءسۇرiپ جاتىرمىز", - دەپ بiر-بiرiمiزگە قاراپ، جىميىپ قوياتىنبىز... سويتسەك، ونىڭ ءبارi قىپ-قىزىل وتIرIك ەكەن. 1991 جىلدىڭ 17 ناۋرىزىنداعى "كەڭەستەر وداعىن" ساقتاپ قالۋعا بايلانىستى وتكەن رەفەرەندۋمنىڭ رەسمي قورتىندىسى بويىنشا 113,5 ميلليون (76,43%) ادام ء"يا" دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. جارتى جىلعا جەتپەس ۋاقىتتان كەيiن وسى وتانى "وپىرىلىپ" جاتقان كەزدە بiرەۋi دە قولىنا قارۋ تۇگiلi, تاياق الىپ شىقپادى. سونشا ادامنىڭ داۋسى دا وتIرIك بولىپ شىقتى ءسويتiپ، ادامدى جەك كورۋگە قۇرىلعان يدەولوگيانىڭ كۇشiمەن ورناعان قانقۇيلى يمپەريا قۇلادى. كوممۋنيزمدە ءومiر سۇرەمiز دەگەن ءۇمiتiمiز جەلگە ۇشتى.
ەسiڭدە بار ما جاس كۇنiڭ،
كوكiرەگiڭ تولىق، باسىڭ بوس.
قايعىسىز، ويسىز، ماس كۇنiڭ،
كiمدi كورسەڭ - ءبارi دوس، - دەپ اباي اتامىز ايتقان ءسوزدiڭ ءبارi راس. جاستىق شاقتا نە iستەمەيسiڭ، كiمنiڭ ايتقانىنا ەرمەيسiڭ، كiممەن دوس بولمايسىڭ؟ دۇنيەنiڭ ءبارi ساعان كۇلiپ تۇرعانداي بولاتىن. بiز ول كەزدە بولشەۆيكتiك يدەولوگيا نىق ورناعان كەڭەستەر وداعى دەگەن مەملەكەتتە ءومiر سۇردiك. بiز ءۇشiن بولاشاعىمىزدى ۇكiمەت ويلايتىن. 3-4 اي جۇمىسسىز ءجۇرiپ قالساڭ، "جاتىپiشەرسiڭ" دەپ سوتتاپ جiبەرۋگە دەيiن باراتىن. كۇن سايىن الاتىنىڭ قاساڭ اقپارات، كوممۋنيستiك پارتيانىڭ قۇدiرەتتiلiگi تۋرالى جاۋىر بولعان جاڭالىق، لەونيد يليچ برەجنەۆتiڭ جۇرگiزiپ وتىرعان ساياساتىنىڭ ارقاسىندا كۇن سايىن دامىپ بارا جاتقان قوعام جايلى "جاعىمدى سوزدەر". "ويپىر-اي، قانداي باقىتتى قوعامدا ءومiر ءسۇرiپ جاتىرمىز", - دەپ بiر-بiرiمiزگە قاراپ، جىميىپ قوياتىنبىز... سويتسەك، ونىڭ ءبارi قىپ-قىزىل وتIرIك ەكەن. 1991 جىلدىڭ 17 ناۋرىزىنداعى "كەڭەستەر وداعىن" ساقتاپ قالۋعا بايلانىستى وتكەن رەفەرەندۋمنىڭ رەسمي قورتىندىسى بويىنشا 113,5 ميلليون (76,43%) ادام ء"يا" دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. جارتى جىلعا جەتپەس ۋاقىتتان كەيiن وسى وتانى "وپىرىلىپ" جاتقان كەزدە بiرەۋi دە قولىنا قارۋ تۇگiلi, تاياق الىپ شىقپادى. سونشا ادامنىڭ داۋسى دا وتIرIك بولىپ شىقتى ءسويتiپ، ادامدى جەك كورۋگە قۇرىلعان يدەولوگيانىڭ كۇشiمەن ورناعان قانقۇيلى يمپەريا قۇلادى. كوممۋنيزمدە ءومiر سۇرەمiز دەگەن ءۇمiتiمiز جەلگە ۇشتى.
بiزدi قويشى. بiز بولارىمىز بولىپ، بوياۋىمىز سiڭگەن ادامدارمىز. قالاي "قيسىق" تاربيەلەدi, سولاي قيسىق بولىپ قالا بەرەمiز. بiزدi وتIرIك بولسا دا بiر يدەولوگيامەن "ۋلاندىردى" عوي. قازiرگi جاستار شە؟ قىزىل يمپەريانىڭ كۇيرەۋi قارساڭىندا، قيراپ جاتقان كەزiندە، قيراندىسىنىڭ ۇستiندە دۇنيەگە كەلگەن جاستار نە iستەپ ءجۇر؟ ولاردىڭ الدى جiگiت جاسى 25-تەن اسىپ بارا جاتسا، ارتى مەكتەپ بiتiرiپ جاتىر. ولار قانداي يدەولوگيالىق ۇستانىمدارعا سۇيەنiپ، "ماستىقپەن" كiمدەردiڭ ارتىنان ەرiپ ءجۇر؟ "قايعىسى" قانداي، "ويى" نەدە؟ وسىعان بiر كوز جۇگiرتiپ كورەلiكشi...
بiرiنشiدەن، ولاردىڭ بiلiم دەڭگەيلەرiن باعامدايىق. بiلەتiنiم: قازiرگi مەكتەپتەردiڭ كورنەكi قۇرالدارمەن جابدىقتالۋى جەتكiلiكتi دارەجەدە ەمەس. جوعارعى سىنىپتارعا وتكەن سايىن تەست دەگەن پالەكەتكە "تىڭعىلىقتى" دايارلاۋ باستالادى دا، تەستكە قاتىسى جوق پاندەر قاراڭ قالادى. بالالار ءوز بەتتەرiمەن ويلانۋدى قويىپ، تاپسىرمالاردى كوزسiز جاتتاپ الۋعا كوشەدi. ال جاتتاپ الىنعان نارسەنi قايتالاپ وتىرماساڭ، ۇمىتىلىپ قالاتىنى تاعى دا بەلگiلi. ءسويتiپ، جاتپاي-تۇرماي جاتتاۋدىڭ ارقاسىندا جوعارىلاۋ بالل جيناپ، جولى بولعاندارى جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسiپ جاتادى. قالعاندارى كوللەدج، ليتسەيلەرگە iلiنۋگە ۇمتىلىپ، ايتەۋiر بiر ماماندىق يەلەنۋگە تالپىنادى. وسى وقۋ ورىندارىنان دا جاقسى ماماندىق الىپ شىعاتىندارىنا كۇمانiم بار. ال وقۋ ورىندارىنىڭ بiلiم بەرۋمەن قاتار نەگiزگi مiندەتتەرiنiڭ بiرi - ازامات تاربيەلەپ شىعارۋ. وسى مiندەت قالاي جۇزەگە اسىرىلۋدا؟ ءوزiمنiڭ بايقاعانىم: وتكەندە "سارىارقا" كينوتەاترىنىڭ ارتىندا وتكەن كەزەكتi بiر ميتينگiگە بارا قالسام، بiر جوعارى وقۋ ورنىنىڭ قاۋiپسiزدiك قىزمەتiندە جۇمىس iستەيتiن تانىسىم ءجۇر. ونى وسىنداي شارادان كورiپ قالعانىما تاڭدانىس بiلدiرگەنiمدە ول سىبىرلاپ قانا: "ناكە، بiزدەردi ستۋدەنتتەرiمiزدi اڭدۋعا جiبەردi", - دەدi. جاقىندا عانا بiر دوسىم ءوزiنiڭ ستۋدەنت قىزىنان 25 قىركۇيەك كۇنi ەشقانداي وپپوزيتسيانىڭ جينالىسىنا بارمايسىڭدار دەگەن قولحات الدىرىپ العانى تۋرالى ايتتى. بۇل - مەنiڭ بiلەتiندەرiم عانا. ال ءدال وسىنداي سۇمدىقتاردىڭ قانشاسى بولىپ جاتقانىن قايدام... وسىدان كەيiن بۇل جاستاردىڭ بويىندا ازاماتتىق قالاي قالىپتاسادى؟ ولار ەرتەڭ دە قولىندا بيلiگi بار بiر دەماگوگتىڭ "قۇربانى" بولىپ كەتە بەرەدi عوي...
ەكiنشiدەن، جاستاردىڭ قانداي يدەيالاردىڭ سوڭىنان iلەسiپ جۇرگەنiن بiراز شولىپ شىعالىق. قاپتاعان دiني سەكتالاردىڭ جاتپاي-تۇرماي جاستاردى ءوز جاقتارىنا تارتىپ جاتقاندارى بارiمiزگە دە بەلگiلi. بiر جولى ءوزiم بارىپ "يەگوۆو كۋاگەرلەرi" شiركەۋiنە كiرiپ كوردiم. الماتىنىڭ تاۋ بوكتەرiندە ورنالاسقان شiركەۋدە ادامنىڭ ساناسىنا ۋ قۇيۋ قىزۋ ءجۇرiپ جاتىر ەكەن. مەنi كورگەن قازاقتىڭ قىز بەن جiگiتتەرi قاۋمالاي تۇرىپ، سۇراقتارىن جاۋدىرىپ جاتتى. تۇسiنگەنiم: قۇدايدىڭ ەۆرەي حالقىن سونشالىقتى نەگە سۇيەتiنiن مەن ءالi دە بiلمەيدi ەكەنمiن. ال قازاقتىڭ ورiمدەي ۇلدارى مەن قىزدارى توپ-توپقا ءبولiنiپ الىپ، "نەگە سۇيەدi, نەگە سۇيەدi?" - دەپ الىپ، وعان وزدەرi جاپا-تارماعاي جاۋاپ بەرiپ جاتتى. ال مۇنداي شiركەۋدiڭ قازاقستاندا كوپتەپ تابىلاتىنى انىق. بiر توپ جاستاردان ايىرىلدىق دەگەن وسى...
مۇنان دا سوراقىسى - مۇسىلمان دiنiن جامىلىپ الىپ، سۇرقيا تiرلiكتەرiن iستەپ جاتقان سەكتالاردىڭ قاپتاپ كەتكەنi. ولاردىڭ سانىن، ول جەرلەردە قانشا جاستاردىڭ ۋلانىپ جاتقانىن ەشكiم دە تاپ باسىپ ايتىپ بەرە المايدى. وزiمە بەلگiلi بولعان بiر جايتتى ايتا كەتەيiن. اپالى-سiڭiلiلi تەتە وسكەن ەكi قىز الماتىداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنا وقۋعا تۇسەدi. تاربيەلەرi ورىسشالاۋ بولعان ەكەن. اكە-شەشەلەرiنiڭ جاعدايلارى جامان بولماعاندىقتان، ەكەۋiنە بولەك پاتەر جالداپ بەرگەن. وسى ەكi قىزدى بiر دiني سەكتا قولدارىنا تۇسiرiپ، تۇمشالاندىرىپ كيiندiرiپ، "تازا قۇداي جولىنا" تۇسiرiپ قويادى. ول ەكەۋi اكە-شەشەلەرiنiڭ بەرگەن تيىن-تەبەندەرiن جاڭاعى سەكتا باسشىلارىنا بەرiپ، وزدەرi "نەسiبەمiز قۇدايدان" دەپ اش جۇرەدi. اقىرىندا ەكەۋi دە قۇرت (تۋبەركۋلەز) اۋرۋىنىڭ اشىق تۇرiنە شالدىعىپ، وقۋ دا جوق، توقۋ دا جوق اكە-شەشەسiنiڭ ۇيiندە "دوماشني ارەستە" وتىر. ولار كiتاپ وقىمايدى، تەلەديدار قارامايدى، توي-تومالاققا بارمايدى، بارلىق سالت-ءداستۇردi مويىندامايدى. جالىنداپ تۇرعان ەكi ءجاسوسپiرiم قىزدىڭ "وتتارى" وسىلايشا ءسوندi. مۇنداي، بولماسا وسىعان ۇقساس مىسالدى كەز كەلگەن ادام ءوزiنiڭ اينالاسىنان كورە الادى. قازiرگi جاستارىمىزدىڭ كوبiسiنiڭ سيقى وسىنداي...
ال ەندi جاستاردىڭ باسىنداعى وسىنداي جانە باسقا دا جاعدايلار نەلiكتەن بولادى دەگەن ماسەلەگە بiرەر ءسوز. مەنiڭ ويىمشا: بۇل بiزدiڭ ءالi دە ۇلتتىق مەملەكەت ەمەستiگiمiزدەن. سوندىقتان دا بiزدە جاستاردى ۇلتتىق نەگiزدە تاربيەلەيتiن باعدارلاما دا، تۇعىرناما دا جوق. ال ونداي قۇجاتسىز جاستارىمىز اۋا جايىلىپ كەتەدi, سولاي بولىپ تا ءجۇر. "نۇر وتاننىڭ" جاستار قاناتى باسقارعان ءارتۇرلi جاستار ۇيىمدارى بiر نارسە جاساعان سياقتى بولعاندارىمەن، ولار بiر رەتتiك قانا شارالار تۇرiندە قالىپ قويىپ ءجۇر. مەملەكەت تاراپىنان ۇلتتىق مۇددەگە نەگiزدەلگەن جالپىعا بiردەي جاستار تۋرالى باعدارلاما جاسالماي، جاستارىمىزدان ايىرىلا بەرەتiن بولامىز. ولار بەتتەرiنە كۇلە قاراعانداردىڭ، تيىن-تەبەننiڭ شەت جاعاسىن كورسەتكەندەردiڭ ەتەگiنەن ۇستاپ كەتە بەرەتiن بولادى. قازiرگi بيلiكتەن دە قايران جوق. ولاردى دا تۇسiنۋگە بولادى. بيلiكتە وتىرعاندار تولىعىمەن دەرلiك بۇرىنعى كوممۋنيستەر مەن كومسومولدار دەسەك، قاتەلەسپەيمiز. ونىڭ ۇستiنە ولار - قىپ-قىزىل كوممۋنيستەر مەن كومسومولدار. ولاردىڭ سىرتقى وڭدەرi وزگەرگەندەرiمەن، iشكi دۇنيەلەرi سولايىمەن قالدى. العان بiلiمدەرi, كورگەن تاربيەلەرi, iستەگەن iستەرi - بارلىعى دا كەڭەس وداعى كەزiندە قالىپتاسقان. ال ول كەزدە ۇلتشىل بولۋ - بارىپ تۇرعان قىلمىس بولىپ تابىلاتىن.
قازiرگi كەزدە، بارiنەن دە جوعارى ۇلت، ۇلتتىق مۇددە ەكەنiن تۇسiنگەن ازاماتتاردىڭ نەگiزگi ماقساتى - سوڭىمىزدان كەلە جاتقان جاستارعا وسى قۇندىلىقتى سiڭدiرۋ بولىپ تابىلادى. سوندا عانا قازiرگi جاستار ۇلتتىق مەملەكەت قۇرا الادى. سول كەزدە بارىپ بiز بولاشاق جاستاردىڭ نىق قولىندا ەكەنiن بiلەتiن بولامىز.
ناعاشىباي ەسمىرزاەۆ،
الماتى قالاسى
"جاس الاش" گازەتى
