بۇگىنگى "ايتۋعا وڭايدان" وليمپيا اپانى، دەلەگات جىگىتتى، ساددام بالاقايدى كورگەندە ەسىمە ەرىكسىز دۋلات يسابەكوۆتىڭ "بوناپارتى" ءتۇستى...

"بالاعا ات قويۋعا كەلگەندە قازاقتان وتكەن «ناحال» ەشكىم جوق. ولار دۇنيەجۇزىلىك ەسىمدەردىڭ قوجاسىنداي ونىڭ توبەسىنە شىعىپ وتىرىپ الادى دا، «مىناۋ انانىكى ەكەن، مىناۋ مىنانىكى ەكەن» دەپ باس قاتىرىپ جاتپاي، قايسىسى اۋزىنا تۇسسە سونىسىن الىپ بالاسىنا جاپسىرا سالادى. ول ەسىم جاقسى ما، جامان با، قازاق توپىراعىنا ۇيلەسە مە، ۇيلەسپەي مە، ۇيلەسە قالعان كۇندە ءدال سونىڭ بالاسىنا كەلىسە مە، كەلىسپەي مە – ونىمەن ءىسى دە بولمايدى. ءتىپتى، سول ءوزى قۇرمەتتەپ وتىرعان ادام كىم بولعان، نە ىستەگەن، ۇلتى قايسى، قازاققا ونىڭ قاتىسى بولىپ پا ەدى، بولماپ پا ەدى، ونى دا ويلاپ باس قاتىرىپ جاتپايدى. ات پا – ات، سونداي بىرەۋ بولدى ما – بولدى، بولا ما – بولادى، باسقاسىنىڭ وعان كەرەگى شامالى. ءتىپتى، الگى ادام بۇكىل ءومىرىن قازاققا قارسى جۇمساپ ءجۇرىپ سارىپ ەتسە دە ول ونىڭ اتىن بالاسىنا قويۋدان تايىنبايدى. ەگەر ون ميلليون قازاقتى ارالاپ شىعا الساڭىز دۇنيەجۇزىندەگى بارلىق ۇلتتار مەن تايپالاردىڭ اتتارىن ءتۇپ-تۇگەل كەزدەستىرە الاتىنىڭىزعا كامىل سەنەمىن.
قازاقتار ءۇشىن دۇنيەجۇزىلىك ەسىمدەردى ەمىن-ەركىن يەمدەنۋ حح عاسىردىڭ 30-60 جىلدارى ارالىعىندا ەرەكشە دامىدى. امەريكانىڭ العاشقى پرەزيدەنتىنەن باستاپ قاراسپانداعى بازاركوم وقاپقا دەيىنگى اتتار قازاقستاندا تىڭ جەرلەردى يگەرۋ ناۋقانىنداي كەڭ اۋقىمدا ەمىن-ەركىن يگەرىلدى. دۇنيەجۇزىلىك ەسىمدەردى يەمدەنۋ ناۋقانى بارلىق ۇلكەن جاڭالىقتار سەكىلدى ءار جەردە ءارتۇرلى ءجۇردى دە، كەيبىر الىس تۇپكىرلەرگە تىم كەش جەتىپ، كەش اياقتالدى. سول كەزدەگى ساياسي وقيعالاردىڭ ءتىرى كورسەتكىشىندەي وكتيابر، سوتسيال، اۆرورا، پوتەمكين، رەۆا، ليۋتسيا، كوممۋنا، ستاحان، چاپاي، شورس، رومان، روللان، ماكسيم، ماركس، ەنگەلس ەسىمدى بالالار كوشە-كوشەلەردە قۇلىنداي شاۋىپ ءجۇردى. ءتىپتى، ءبۇتىن ءبىر مەملەكەتتەر مەن استانالاردىڭ اتىنا يە بوپ قالعان قارا دومالاق بالالار دا از كەزدەسپەيدى.
بۇكىل رەسپۋبليكا شەتەلدىك اتتارعا ءبىرشاما توياتتاپ، باسىن استاۋدان كوتەرىپ، كۇيىس قايىرىپ تۇرعان شاقتا «جيدەلى» كولحوزىنا بۇل ناۋقان ەندى عانا جەتىپ ەدى. جالپى، بۇل اۋىلعا جاڭالىق بىتكەن جۇرتتىڭ ەڭ سوڭىنان جەتەتىن ادەتى، ءتىپتى، سوۆەت ۇكىمەتى دە سىردان كەشىپ ءوتىپ، اللانىڭ ۋىسىنداعى الىس اۋىلدى تابامىن دەگەنشە دە ەكى جىل جۇرگەن. سوۆەت ۇكىمەتى دەگەندى بۇل اۋىل كەنەتتەن ەستىدى. بەس قانات قارا ءۇيدىڭ الدىندا قاتپا قارا كەمپىر جايباراقات جاباعى جازىپ وتىرعان، ەكى اتتى جەردەن شىققانداي تابان استى ساۋ ەتە قالدى. ساۋ ەتە قالدى دا ال كەپ بۇنىڭ اتى-ءجونىن، اكەسىنىڭ اتىن، قايدان شىققانىن، كىمنەن تۋعانىن، كىممەن تۇراتىنىن، ساياسي كوزقاراسىن، بالا-شاعاسىن ءتۇپ-تۇگەل سۇراپ شىقتى. سۇراپ بولعان سوڭ: «ەندى ءسىز سوۆەت ادامى بولاسىز» دەدى دە، اتتارىنا ءمىنىپ باسقا ۇيلەرگە كەتتى. قارا كەمپىر تۇككە تۇسىنبەي قالدى. فەوداليزم كەزىندە تۇتكەن ءجۇنىن سوتسياليزم كەزىندە دە جالعاستىرىپ، قاننەن-قاپەرسىز وتىرا بەردى. ءبۇتىن ءبىر داۋىردەن ءبۇتىن ءبىر داۋىرگە ءجۇن ءتۇتىپ وتىرىپ-اق اتتاپ كەتكەنىن ول ويلاعان دا جوق. ەرتەسىنە دە ويلامادى، ويتكەنى ويلاناتىنداي ەشتەڭە دە وزگەرمەدى: سول اۋىل، سول ادامدار، سول ءۇي، سول ءجۇن، سول تىرشىلىك، سول كۇلكى، سول مۇڭ.
تەك ءبىر جارىم ايدان سوڭ عانا ءبىر قاراشا ءۇي قىزىل وتاۋ دەپ اتالىپ، ماڭدايشاسىندا: «جولسى بيلار جاسىن كەدلەر» دەگەن ەشكىمگە تۇسىنىكسىز ءبىر جازۋ مەن ورىسشا بوقتاي الاتىن «كوزى اشىق» مۇرتتى قازاق پايدا بولدى. الگى قىزىل پولاتنايدا قانداي ءسوز جازۋلى تۇرعانىن ول ءۇش كۇننەن سوڭ كەشكە قاراي ون شاقتى قيقى-جيقى ادامدى جيناپ الىپ ءتۇسىندىرىپ بەردى. سويتسە، ول ۇران ەكەن. ۇران بولعاندا دا كىسىنىڭ زارە يمانىن ۇشىراتىن ۇران بوپ شىقتى. «جويىلسىن بايلار، جاساسىن كەدەيلەر!» مىنە، گاپ قايدا! ال بۇلار وسىنداي ءۇزىلدى-كەسىلدى ساياسي ۇراننىڭ استىندا ءۇش كۇن بويى (!) مامىراجاي ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن!
جۇرت جۇمىلىپ ىسكە كىرىستى دە كەتتى.
التى كۇننىڭ ىشىندە باي جويىلىپ، كەدەيلەر عانا قالدى.
كەلەسى ايدا ۇراننىڭ «جولسى بيلار» دەگەن جارتىسى ءوشىرىلىپ، «جاسىن كەدلەر» دەگەن ەكىنشى جارتىسى عانا قالدى.
ءسويتىپ، بۇل وڭىردە جاڭا ءومىر – كەدەيلەر ءومىرى باستالدى.
سول قاتپا قارا كەمپىردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى ءابداشىم قازىر وسى اۋىلدا پاداشى. ونىڭ ون ءبىر بالاسى بار، بەسەۋى قىز، التاۋى ۇل. سونىڭ التىنشى ۇلى، ياعني، ۇلدان كەنجەسى تۋعاندا بۇكىل اۋىل بوپ ونىڭ اتىن ءبىر اۋىزدان بوناپارت قويدى. باياعى وسى اۋىلدا العاش پايدا بولعان ورىسشا بوقتاي الاتىن مۇرتتى قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى بۇل بالانى وسىلاي اتاسا وتە دۇرىس بولادى دەپ شەشتى. بوناپارتتىڭ كىم ەكەنىن بىلىڭكىرەمەي ءبىر توپ قيقى-جيقى قازاق داعدارىپ قالدى. «بوناپارت – فرانتسۋز دەگەن ەلدىڭ پاتشاسى. ولاردىڭ كۇشتى اسكەرى بولعان، بۇل سونىڭ كومانديرى،– دەپ دالەلدەدى ول ويىن. –نەمەنە، بالاڭ بوناپارتتاي بولسا تاقياڭا تارلىق قىلا ما؟»
بالانىڭ اكەسى ءابداشىم:
–تارلىق قىلمايدى عوي، – دەپ كۇمىلجىدى. – بىراق، تىم شەتەل ەكەن. وسى ءوزىمىزدىڭ سوۆەت ماملاكاتىنەن سول سياقتى ەشكىم جوق پا؟
–بار، – دەدى وسى اۋىلعا العاش ورىسشا بوقتاۋدى ۇيرەتكەن قازاقتىڭ تۇقىمى. – كوتوۆسكي بار، شورس بار، چاپاي بار. بىراق ولاردىڭ ءبارى قويىلىپ ءجۇر. ءبىز ەشكىمدە جوق جاڭاسىن الايىق. وسكەسىن بالاڭ دا بارىمىزگە ريزا بوپ ءجۇرسىن.
–تىم شەتەل ەكەن-اۋ…
–نەسى بار شەتەل بولسا! ۇلتتىق تار شەڭبەردە قالماي كەڭىرەك، بيىگىرەك ويلاۋ كەرەك. ولار دا ءبىزدىڭ اتتارىمىزدى الىپ جاتىر عوي.
–قانداي اتتاردى؟
–بۇكىل امىريكا مەن نەمىس ەلىن الىپ قاراڭدارشى، كونراد دەگەن فاميليادان اياق الىپ جۇرە المايسىڭ.
–كونراد؟
ء–يا، كونراد! ول كادىمگى ءسىز بەن ءبىزدىڭ رۋىمىز!
–قوڭىرات پا؟
–ەندى قالاي؟ قوڭىرات! قياداعى ءبىر ەلدەر ءبىزدى سىيلاپ، رۋىمىزدى فاميليا قىلىپ الىپ جاتقاندا ءبىزدىڭ توماعا تۇيىق جاتقانىمىز ۇيات ەمەس پە؟ ولار دا ەل، ولار دا ماملاكات. بوناپارت تا ءبىر ەلدىڭ ازاماتى. ەسىتە قالسا ۇرپاعى قۋانار، ەستىمەسە ارۋاعى رازى بولار.
مۇرتتى قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى لوگيكالىق جاعىنان جۇرتتى جەڭىپ كەتتى دە، ءابداشىمنىڭ بالاسى بوناپارت دەپ اتالدى.
توي تويلاندى، ازان شاقىرىلدى، ات قويىلىپ، رەسمي بەكىپ كەتتى..."

جازۋشى دۋلات يسابەكوۆتىڭ "بوناپارتتىڭ ۇيلەنۋى" اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى.

اڭگىمەدەن ءۇزىندىنى الىپ دايىنداعان - ساكەن سىبانباي

Abai.kz