رەسەيدەگى قازاق ءتىلى ورىسقا ەمەس، قازاققا كەرەك، سوندىقتان قانداستاردىڭ «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن ىزدەۋى ۋاقىت تالابى. قالاي دەسەك تە، رەسەي جەرى كەڭ بايتاق. چەليابى قالاسىنا قازاقتار ەلدىڭ جيىرمادان اسا ايماعىنان جينالدى. ولاردىڭ ءبىرى سەگىز ساعات اسپاندا قالىقتاپ ۇشىپ ساحا جەرىنەن، ءبىرى بىرەر ءتۇنىن جولدا قونىپ ومبىدان، ودان ءارى تۇمەننەن، التاي ولكەسىنەن، تومسكىدەن، نوۆوسىبىردەن، ەلدىڭ تاعى ءبىر شالعاي سامارا مەن ۆولگا بويىنان، ورىنبور مەن ماسكەۋدەن كەلىپ جەتتى. جىلقىمىنەز قازاعىم-اي، قۇلىنداي شۇرقىراسىپ، تابىسىپ جاتىر. ءححى عاسىر باسىنان ءبارى وتكەن قازاققا: «اسىقپاعان اربامەن قويان الادىنى» بەكەر-اق ايتقانسىڭ-اۋ» دەپ تۇر. جينالعانداردىڭ بارلىعى دا ىسكەر ادامدار، ۋاقىتتىڭ نارقىن بىلەتىن جاندار. سوندىقتان رەسەي قازاقتارىنىڭ باسقوسۋىن ۇيىمداستىرعان چەليابى وبلىستىق «ازامات» قازاق قوعامدىق ورتالىعى بۇل شارانىڭ باستالۋىن دا ەرتەلەتتى. الدىمەن فورۋم اياسىندا «رەسەي فەدەراتسياسى ايماقتىق بيلىك ورگاندارى مەن قازاق ۇلتتىق-مادەني قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋدىڭ بىرىككەن ءىس قيمىلى مەن پەرسپەكتيۆالارى. رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ايماقتارىنىڭ شەكارالىق ىنتىماقتى ىستەرگە رەسەي قازاق قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ناقتى قاتىسۋى. مادەنيەت، ءبىلىم جانە بيزنەس سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق» دەگەن تاقىرىپتاردى قامتىعان عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا بولدى.

رەسەيدەگى قازاق ءتىلى ورىسقا ەمەس، قازاققا كەرەك، سوندىقتان قانداستاردىڭ «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن ىزدەۋى ۋاقىت تالابى. قالاي دەسەك تە، رەسەي جەرى كەڭ بايتاق. چەليابى قالاسىنا قازاقتار ەلدىڭ جيىرمادان اسا ايماعىنان جينالدى. ولاردىڭ ءبىرى سەگىز ساعات اسپاندا قالىقتاپ ۇشىپ ساحا جەرىنەن، ءبىرى بىرەر ءتۇنىن جولدا قونىپ ومبىدان، ودان ءارى تۇمەننەن، التاي ولكەسىنەن، تومسكىدەن، نوۆوسىبىردەن، ەلدىڭ تاعى ءبىر شالعاي سامارا مەن ۆولگا بويىنان، ورىنبور مەن ماسكەۋدەن كەلىپ جەتتى. جىلقىمىنەز قازاعىم-اي، قۇلىنداي شۇرقىراسىپ، تابىسىپ جاتىر. ءححى عاسىر باسىنان ءبارى وتكەن قازاققا: «اسىقپاعان اربامەن قويان الادىنى» بەكەر-اق ايتقانسىڭ-اۋ» دەپ تۇر. جينالعانداردىڭ بارلىعى دا ىسكەر ادامدار، ۋاقىتتىڭ نارقىن بىلەتىن جاندار. سوندىقتان رەسەي قازاقتارىنىڭ باسقوسۋىن ۇيىمداستىرعان چەليابى وبلىستىق «ازامات» قازاق قوعامدىق ورتالىعى بۇل شارانىڭ باستالۋىن دا ەرتەلەتتى. الدىمەن فورۋم اياسىندا «رەسەي فەدەراتسياسى ايماقتىق بيلىك ورگاندارى مەن قازاق ۇلتتىق-مادەني قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋدىڭ بىرىككەن ءىس قيمىلى مەن پەرسپەكتيۆالارى. رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ايماقتارىنىڭ شەكارالىق ىنتىماقتى ىستەرگە رەسەي قازاق قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ناقتى قاتىسۋى. مادەنيەت، ءبىلىم جانە بيزنەس سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق» دەگەن تاقىرىپتاردى قامتىعان عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا بولدى.

وندا الدىمەن شەكارا ماڭىنداعى ايماقتاردا تۇراتىن قازاق جاستارىنا جوعارى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى اڭگىمە بولدى. بۇل جونىندە رەسەي قازاقتارىنىڭ فەدەرالدىق ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى مۇقات تولەپوۆ سامارا وبلىسىنىڭ مىسالىندا بايانداپ بەردى. سامارا رەسەيدىڭ ونەركاسىپتى، ەكونوميكاسى دا، الەۋمەتتىك قارىمى دا جوعارى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار ەلدىڭ اەروكوسموستى دامىتۋ ورتالىعى دا سامارا بولىپ سانالادى. قازاقستانمەن بايلانىس جاساۋ قاي تۇرعىدان العاندا دا ەكى جاققا ءتيىمدى. مىسالى اەروكوسموس سالاسىندا قازاقستانعا بىلىكتى ماماندار كەرەك. شەكارالاس باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى جاڭگىر حان اتىمەن اتالاتىن اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتپەن بىرىگىپ، ساماراداعى اەروكوسموس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورال قالاسىندا فيليالىن اشۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. جالپى قاتار جاتقان ەكى وبلىس اراسىنداعى ەكونوميكالىق-مادەني بايلانىستار ساماراداعى قازاق جاستارىنىڭ ورال قالاسىنداعى جوعارى ورىندارىندا ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزعان. وسى وبلىستاعى قازاقتار جاستارىنىڭ مەكتەپتەن كەيىن 70 پايىزى جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەدى ەكەن. الايدا بۇل تەك سامارا وبلىسىنداعى عانا جاقسى ىستەر. ال رەسەيدىڭ ءار شالعايىنداعى جاعداي ءارتۇرلى. مىسالى، رەسەيدەگى ءبىلىم سالاسىنىڭ 15,2 پايىزى جوعارى كاسىپتىك ءبىلىم. بۇل كورسەتكىش قازاقتار اراسىندا ەكى ەسەگە تومەن. مىسالى چەليابى وبلىسىندا 6,7 پايىزدى، ومبىدا 4,6 پايىزدى، ۆولگوگرادتا 4 پايىز شاماسىن قۇرايدى. ال رەسەيدە قازاقتار نەگىزىنەن سەلولىق جەرلەردە تۇرادى.

كونفەرەنتسيادا ءسوز سويلەگەن چەليابى وبلىسى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىم ءبولىمىنىڭ باستىعى اننا لىمار وڭتۇستىك ۋرال ورتالىعىندا قازاقستاننان 2500 ستۋدەنتتىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتاردا، اكادەميالاردا وقيتىنىن ايتتى. زالدان تۇسكەن «وسى 2500 ستۋدەنتتىڭ قانشاسى قازاق ۇلتىنان؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرۋگە سوتسيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اننا نيكولاەۆنا دايىن ەمەس ەكەن. ول «ونىڭ بارلىعى دا قازاق بولۋى ءتيىس» دەپ سىرعىتپا جاۋاپ قايتاردى. ادەتتە، چەليابىدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا نەگىزىنەن قازاقستاننىڭ شەكارالاس وبلىستارىنىڭ بالالارى وقيدى. ولاردىڭ بارلىعى دەمەسەك تە، باسىم كوپشىلىگى ورىس، ۋكراين جانە باسقا ۇلتتار ەكەنى ايدان انىق. ال سول قازاقستاندىق 2500 ستۋدەنتتىڭ قانشاسى ەرتەڭ مامان بولىپ قازاقستانعا ورالاتىنىن قۇداي ءبىلسىن...

ساراتوۆ قالاسىنان كەلگەن ۆلاديمير تاشپەكوۆ وبلىستىڭ جەرى قۇنارسىز اۋداندارىندا نەگىزىنەن قازاقتاردىڭ تۇراتىندىعىن، سوعان وراي تۇرمىستارىنىڭ دا اۋىر ەكەنىن جاسىرعان جوق. جوعارى ءبىلىم العان جاستار تاباقتاي ديپلومدارىن ساندىققا سالىپ قويىپ، وزدەرى ساراتوۆ بازارلارىندا اربا سۇيرەتىپ ءجۇر. ەلدىڭ باسقا وڭىرلەرىنەن كەلگەن اعايىندار قازاقستاندا شەتەلدەگى قانداستار بالالارى ءۇشىن جوعارى وقۋ ورنىنا بولىنەتىن كۆوتا مولىراق بولسا دەگەندى ايتتى. جىلىنا ەكى رەت كىشى قۇرىلتايعا جينالعان سايىن رەسەي قازاقتارى جاستاردىڭ ءبىلىم الۋى، انا ءتىلى، اتامەكەنمەن بايلانىستى جاقسارتۋ، بيزنەستە ىنتىماقتاسۋ سياقتى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردى قارايدى، ولاردىڭ شەشىمىن ىزدەيدى. جالپاق رەسەي عانا ەمەس، جەر ءجۇزىن ءبىر تارىنىڭ قاۋىزىنا تىعىپ قويعان قارجى داعدارىسىنىڭ زارداپتارى، ەكولوگيا سياقتى ماسەلەلەر كورشى ەلدەگى قانداستارىمىزدى دا تولعاندىرادى. بىراق قازاق ءۇشىن انا ءتىلىنىڭ ماڭىزى تارازىنى باسىپ كەتە بەرەدى.وسى كونفەرەنتسياعا جينالعاندار ءبىلىمدى ايتسا دا، بيزنەستى ايتسا دا اڭگىمە ءتۇيىنى تىلگە كەلىپ تىرەلە بەردى. تۇمەن وبلىستىق دۋماسىندا اۋماقتارمەن جۇمىس جونىندەگى ءبولىمنىڭ كەڭەسشىسى بولىپ قىزمەت ىستەيتىن قانداسىمىز كەنەسارى قويشى سونداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ مادەنيەتى مەن ءداستۇرى، ءتىلىنىڭ ساقتالۋىن سوتسيولوگيادان قورعاعان عىلىمي جۇمىسىنا تاقىرىپ ەتىپ الىپتى. ول تۇمەندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە اعايىننىڭ قۇلقى جوقتىعىن قينالا جەتكىزدى.

-تۇمەندەگى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق- مادەني اۆتونومياسى بالالارعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن جەكسەنبىلىك مەكتەپ اشقان بولاتىن. قازاقتار وعان بالاسىن العاشقىدا اپتاسىنا ەكى رەت 30-40 شاقىرىم جەردەن تاسىپ ءجۇردى. ونى ءتورت جىل عانا ۇستاي الدىق، كەيىن قازاقتار قيىنسىنىپ بالالارىن اكەلمەي قويدى. ال وتكەن جىلى تۇمەن مەملەلەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە تاتار ءتىلىن ۇيرەتەتىن كۋرس اشىلدى دا، بىزگە دە انا ءتىلىن ۇيرەتۋگە قازاق جاستارىن جيناۋدى ۇسىندى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز جاستاردى جيناي المادىق، ەشكىمنىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلمەيدى. گولىشمانوۆ اۋدانىندا مىڭعارالى قازاق تۇرادى. وسى اۋدانداعى ورىس ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى دا قازاق جىگىت. بىراق قازاق ءتىلىن وقىتۋدى ولار ەكى جىل عانا جۇرگىزە الدى، قازاقتار بارماي قويدى. ال مەن عىلىمي جۇمىسپەن اينالىسقان كەزدە كوپتەگەن ساۋالنامالار جۇرگىزدىم. اعايىندار قازاقشا سويلەۋگە، ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋگە قىمسىنادى. سوڭعى جىلدارى ۋاقىتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى اتالارىمىز ۇستاپ-تۇتىنعان ۇلتتىق زاتتار دا سيرەكسىپ بارادى. مىسالى، قازاقتار قازاقتىڭ ەر-توقىمىن جوعالتۋدىڭ الدىندا، كيىز ءۇي قۇرۋدى بىلمەيدى،-دەدى كەنەسارى قويشى.

ەندى رەسەيدەگى 2002 جىلعى ساناق مالىمەتىمەن العاندا 700 مىڭ قازاقتىڭ شاقشاداي باسىن شاراداي ەتكەن وسى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەردىڭ بارلىعى دا التاي ولكەسىنىڭ قۇلىندى اۋدانىنداعى كىپ-كىشكەنتاي كەرەي سەلوسىندا جونىمەن شەشىمىن تاۋىپ جاتىر دەگەنگە كىم سەنەدى؟ وسىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى نۇرعايشا بارينوۆاعا كونفەرەنتسياداعىلار تۇرەگەپ تۇرىپ قوشەمەت كورسەتتى. ول باسقاراتىن قاراكول ورتا مەكتەبى رەسەيدەگى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن ەرەكشە ءبىلىم ۇياسى. بيىل بۇل مەكتەپكە 85 جىل تولادى. ودان الماتىنىڭ، استانانىڭ ورتالىق الاڭدارى، نەگىزگى عيماراتتارى جوباسىنىڭ اۆتورى، اتاقتى ارحيتەكتور مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى قالدىباي مونتاقاەۆ، بەلگىلى وپەرا ءانشىسى نۇرلىبەك قوسبارماقوۆ، سۋرەتشى كانلەنوۆ ماعاۋيا، عالىم تاماەۆا بيعات سياقتى ورەندەر ۇشىپتى.

-ءبىزدىڭ مەكتەپ رەسەيدەگى وتە ەرەكشە جانە ۇزدىك مەكتەپتەر قاتارىنان سانالادى. ءبىزدىڭ وقۋ كورسەتكىشىمىز جوعارى، وزىق ادىستەمەلەر ەنگىزۋدە دە الدا كەلەمىز. مەكتەپتىڭ وسىنشا جىل تاريحىندا ءبىزدىڭ ءبىر بالامىز دا جاسوسپىرىمدەر ءىسى جونىندەگى كوميسسيا نازارىنا ىلىككەن ەمەس. ونىڭ سەبەبى ءبىزدىڭ مەكتەپ ۇلتتىق، حالىقتىق تاربيە بەرۋدىڭ ۇلگىسى بولىپ تابىلادى،-دەدى نۇرعايشا عايساقىزى.-ەكىنشىدەن ءبىز اتامەكەنىمىز قازاقستانعا مامان دايىنداۋدا دا ۇلگىلى ءىس اتقارىپ وتىرمىز دەپ بىلەمىن. مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ بارلىعى دا قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ، اتا مەكەندە قالادى.

قاراكول قازاق ورتا مەكتەبى وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى رەسەي تۇگەل قازاقستاندا قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ جاتقاندا امان قالعان. كەرەي اۋلىنىڭ ادامدارى وزدەرى بەلسەندىلىك تانىتىپ، بالالارىنىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الۋىن جەرگىلىكتى بيلىكتەن سۇراعان. مۇندا 130 بالاعا دەيىن وقىعان. بۇگىندە 40 بالا انا تىلىندە ءبىلىم الۋدا.

-ءبىز نانىن جەپ، سۋىن ءىشىپ وتىرعان رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى - ورىس تىلىنە دە قۇرمەتپەن قارايمىز. سوندىقتان بالالارعا ورىس ءتىلىن بالا باقشادان ۇيرەتەمىز. بالالار ونى بىلمەي قالىپ جاتقان جوق. بۇكىل تەلەارنالار، گازەت-جۋرنالدار ورىس تىلىندە ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ بالالارىمىز قازاقستانعا ەكى تىلگە سۋداي بولىپ بارادى، ارتىقشىلىعى-انا ءتىلىن، سول ارقىلى ءداستۇرىن، ءدىنىن، سالتىن بىلەتىندىگى،-دەدى رەسەيدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مۇعالىمى نۇرعايشا بارينوۆا. ونىڭ ايتۋىنشا، مەكتەپ اشقىسى كەلەتىن، بالالارعا ءوز انا تىلىندە ءبىلىم بەرگىسى كەلەتىن قاي ەتنوسقا دا مەملەكەت تاراپىنان تۇساۋ جوق. مىسالى، 80 مىڭ قازاعى بار ساراتوۆتا تاتار گيمنازياسى بار، قازاق مەكتەبى جوق. نۇرعايشانىڭ ءسوزىن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى گۇلعازيرا بالتاباەۆا دا ءتىرىلتتى.

- باۋىرلار، بۇگىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە مۇعالىم جوق، قازاقستاننان مۇعالىم الدىرا المايمىز دەگەن ءسوز انا ءتىلىن ۇيرەنۋدى ماقسات تۇتپاعانداردىڭ ايتار سىلتاۋى عانا. قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق تەحنولوگيا ءتىلدى ديستانتسيالىق تاسىلمەن وقىپ ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وعان دايىن ماتەريالدار دا جەتىپ ارتىلادى. ودان دا اعىلشىن، نەمىس، فرانتسۋز تىلدەرىن ۇيرەنگەن سياقتى قازاق تىلىنە كىرىسۋگە سانامىز ءالى دايىن ەمەس، قۇلىق جوق دەگەندى جاسىرماڭىزدار،-دەدى گۇلعازيرا نۇرانقىزى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ارنايى رەسەي قازاقتارى ءۇشىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ كومپيۋتەرلىك باعدارلاماسىن جاساپ جىبەرگەن بولاتىن. الايدا ونىڭ پايدالانىلۋىنىڭ قاي دارەجەدە ەكەنى كۇمان.

قوستاناي وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى جانبولات ۇمبەتوۆ كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلارعا وبلىس اكىمى سەرگەي كۋلاگيننىڭ قۇتتىقتاۋ سالەمىن جەتكىزدى. كورشى ەكى وبلىستىڭ اراسىندا ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، مادەني بايلانىستار بەرىك ورناعان. وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باس مامانى ەرلان قالماقوۆ كورشى وبلىستار جاستارى اراسىنداعى بايلانىستى تىلگە تيەك ەتتى. وڭتۇستىك ۋرالداعى قانداس اعايىننىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنۋى ءۇشىن قوستاناي وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ، مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ باسقارمالارىنان بەرىلەتىن كومەكتىڭ از ەمەس. قانداستارىمىز ءۇشىن انا ءتىلى ماسەلەسى رەسەيدىڭ قاي شالعايىنداعى دا كۇرمەۋى قيىن ماسەلە. قاي جەردە دە جاستار جاعى ءتىلدى بىلمەيدى.ورتا جاستاعىلاردىڭ دا ويىن انا تىلىندە جەتكىزە الۋى كۇمان. چەليابىدەگى ەكى كۇندىك فورۋمنىڭ باستان-اياعىنا دەيىن ورىس تىلىندە جۇرگىزىلگەندىگى سونىڭ دالەلى. «تۇمەندە قازاقتاردىڭ تۇرمىسى جامان ەمەس، بىراق ءتىل ارقىلى ادام بويىنا داريتىن رۋحاني ازىقتىڭ تاپشىلىعى بىلىنەدى. ۇرپاق ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان سونىڭ قامىن ويلايتىن كەز كەلدى» دەيدى كەنەسارى قويشى.

بۇل شەتتەگى ءار قازاقتىڭ كوڭىلىندەگى وي. بىراق ونىڭ شەشىمىن تابۋدىڭ جولى قايسى؟ نە ىستەۋ كەرەك؟ ومبى وبلىسىنداعى التىناي ءجۇنىسوۆا جەتەكشىلىك ەتەتىن «ءمولدىر» قازاق مادەني سىبىرلىك ورتالىعى جىل سايىن «ءانشى بالاپان»، اندەر فەستيۆالىن ، ناۋرىز، باسقا دا مەرەكەلەردى وتكىزەدى. سونداعىسى ايتەۋىر جاستار ءتىلدى ۇمىتپاسىن دەگەن تالپىنىس كورىنەدى. كوپتەگەن جەرلەردە جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر، باسقوسۋلار ۇيىمداستىرىلادى. جىل دا وتەتىن ناۋرىز، قۇربان ايت مەرەكەلەرى كوڭىلگە مەدەۋ سەكىلدى. رەسەيدىڭ ءار شالعايىندا ءبىر ەمەس بىرنەشە قازاق مادەني-ۇلتتىق قوعامدىق ۇيىمدارى قۇرىلعان. قازىر 26 ايماقتا ولاردىڭ سانى 35-كە جەتتى. بۇل ارينە، رەسەيلىك قانداستاردىڭ بەلسەندىلىگىن، ۇيىمشىلدىعىن، ىسكەرلىكتى دە كورسەتسە كەرەك. بىراق شەتتەگى قازاقتار تۇرمىسىنداعى ۇلتتىق بوياۋ ايشىعى بارعان سايىن كومەسكى تارتىپ بارا جاتقاندىعى تاعى ايقىن.

-تۇتاس العاندا رەسەي قازاقتارىنىڭ تۇرمىسى جامان ەمەس. ءبىزدى قينايتىن دا، «ەرتەڭىمىز نە بولادى؟» دەپ ۋايىمداتاتىن دا ءتىل ماسەلەسى. جاڭا عاسىر جاڭاشا ويلاۋدى، جاڭا قادامداردى تالاپ ەتىپ وتىر. ءبىز «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن ويدىڭ جەتەگىندەمىز،-دەيدى رەسەي قازاقتارىنىڭ فەدەرالدىق ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسىنىڭ پرەزيدەنتى توقتارباي دۋسەنباەۆ.

1991 مەن 2008 جىل ارالىعىندا رەسەيدەن قازاقستانعا 31 مىڭ قازاق قونىس اۋدارىپتى. قازىر تاريحي وتانعا باستاعان كوش تە سايابىر. اتا-بابا زيراتى جاتقان جەردى قيمايدى، ەڭ باستىسى ءوزىنىڭ ورنىعىپ قالعان جىلى ورنىن سۋىتىپ كوشكەندە اتامەكەندە جاعدايىم بولا قالا ما دەگەندى دە جاسىرمايدى. سونىمەن قاتار جاستاردىڭ قازاقستاندا ءبىلىم الۋعا، جالپى اتا مەكەنگە كەلۋگە قازاق ءتىلىن بىلمەگەن سوڭ جۇرەكسىنەتىنى دە بەلگىلى ءجايت. بىلتىردان باستاپ قازاقستاندا جۇزەگە اسىپ جاتقان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنان چەليابىگە كەلگەن قانداستارىمىز حابارسىز بولىپ شىقتى. ال الگىندەي قازاق مادەني-ۇلتتىق قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسى ناۋرىز وتكىزۋ، سالت-ءداستۇردى ناسيحاتتاۋدان ءارى اسپايدى. قازاقستاننان كىتاپ، مەرزىمدى باسىلىمداردى رەسەيلىك باۋىرلار الا المايدى. كونفەرەنتسيادا رەسەي قازاقتارىنىڭ فەدەرالدىق ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسىنىڭ پرەزيدەنتى توقتارباي دۋسەنباەۆ ەلدىڭ ءبىر وبلىس، ولكەسىندە سانى بىرنەشەگە جەتكەن قازاق مادەني-ۇلتتىق قوعامدىق ۇيىمداردى باسقارۋعا لايىقتاپ، ولاردى بىرىكتىرىپ، جەتەكشىلەرىن سايلاۋدى ۇسىندى. ايتپاقشى، قازاقتاردىڭ فەدەرالدىق ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسى رەسەي بيلىگىمەن فەدەرالدىق دەڭگەيدە سۇحباتتاسىپ، ايماقتاردى دامىتۋ مينيسترلىگىنەن سايت جانە «رەسەي قازاقتارى» گازەتىن شىعارۋعا قارجىلاي قولداۋ الدى. بۇل ۇلكەن جەتىستىك ەكەنىن ايتتى ول.

عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسى تۇجىرىمداعانداي، قازاقتاردىڭ فەدەرالدىق ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسى چەليابى وبلىسى وقۋ ورىندارىندا وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق قۇرامىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قازاق ءتىلىن وقۋ جوسپارىنا ەنگىزۋگە ۇسىنىس دايىندايتىن بولدى. قازاقتار تۇتاس وتىرعان ەلدى مەكەندەردەگى كىتاپحانالارعا قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، مەرزىمدى باسىلىمداردى الدىرتۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلماق، سونىمەن قاتار، قازاقستاندا جازعى كانيكۋل كەزدەرىندە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن ماماندار مەن سەلولىق مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ 1-2 ايلىق بىلىكتىلىكتى كوتەرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ دا ناتيجە بەرەر ءىس ەكەندىگى ايتىلدى. سونداي-اق، استانادا وتەتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءىۇ قۇرىلتايىنا رەسەيدەن 65 ادام قاتىسادى، ونىڭ ىشىندە فۋتبول كومانداسى ورىنبوردا جابدىقتالاتىن بولدى.

رەسەي قازاقتارى باسقوسۋىنىڭ ەكىنشى كۇنى «قازاق مادەنيەتىنىڭ كۇندەرى» فەستيۆالىنە ۇلاستى. وندا چەليابى وبلىسىنىڭ نوعايباق، جوعارى ۋرال، قارتالى، ترويتسك، چەسمەن، تاعى باسقا اۋداندارىنىڭ ونەرپازدارى، قازاق ۇلتتىق-مادەني قوعامدىق ۇيىمدارى مۇشەلەرى حالقىمىزدىڭ ءداستۇر-سالتىن، ۇلتتىق تاعامدارىن كورسەتتى. كورەرمەندەر جەرگىلىكتى جاس ونەرپازداردىڭ ورىس اكتسەنتىمەن شىرقاعان قازاق اندەرى جانە بيلەرىن تاماشالادى. چەليابىمەن كورشىلەس قوستاناي وبلىسىنىڭ وكىلدەرى ءان-كۇيىن الا كەلدى. فەستيۆالدە جىل بويى مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكىزىلگەن «رەسەي مەن قازاقستان» اتتى شىعارما جازۋ بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرلەرى ماراپاتتالدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن قازاقستان تۋرالى 80 بالا شىعارما جازۋعا وتىرسا، قازىر ولاردىڭ سانى 500-گە جەتىپ جىعىلعان. وسى بايقاۋدا شىعارمانى قازاق تىلىندە جازعان جۇلدەگەر بالالارعا جانبولات ۇمبەتوۆ سەرگەي كۋلاگيننىڭ العىس حاتىن جانە سىيلىقتار تابىس ەتتى.

-مەن وسى بايقاۋدى ۇيىمداستىرۋشىلارعا العىسىمدى ايتامىن. وقۋشىمدى دايىنداۋ بارىسىندا ابايدى ءوزىم قىزىعا، قۇنىعا وقىپ شىقتىم. ەگەر بۇل بايقاۋ بولماعاندا ابايدى بىلمەي جۇرە بەرەتىن دە ەكەنمىن،-دەپ اعىنان جارىلدى نوعايباق اۋدانىنان كەلگەن مەكتەپ مۇعالىمى نادەجدا پروسينا. قازاقتاردىڭ بۇل باسقوسۋىن چەليابى وبلىسىنىڭ باسشىلىعى دا قولداپ، كومەگى مەن جىلى ءسوزىن اياعان جوق. ەكى كورشى ەل اراسىندا ساياسي،ەكونوميكالىق، مادەني، دوستىق بايلانىستاردى قامتاماسىز ەتەتىن كەلىسىمدەر بار. ۋاقىتپەن بىرگە دوڭگەلەپ، ءبارى دە جۇزەگە اسىپ جاتقانداي. بىراق ۇلتتى ۇلت، حالىقتى حالىق ەتەتىن انا ءتىلدىڭ جاعدايىنا كەلگەندە «بىرەۋدىڭ جوعىن بىرەۋ ولەڭ ايتىپ ءجۇرىپ ىزدەيدى» دەپ قازەكەم ءدال ايتقان. قازاقتىڭ قازاق بولىپ قالۋى قايدا جۇرسە دە تەك ونىڭ وزىنە بايلانىستى ەكەنىن چەليابى باسقوسۋى مەڭزەپ بەردى. قازاق ءتىلى الدىمەن قازاققا كەرەك.

قازاق ءتىلى سايتىنان الىندى

ءنازيرا جارىمبەتوۆا، ارنايى "قازاق ءتىلى" ءۇشىن. چەليابى قالاسى.

http://www.kazakh-tili.ru/?show=news&id=1391