بۇل كۇندى قازاق تاۋەلسىزدىك العان سوڭ دا، شيرەك عاسىردان استام كۇتتى! ءيا، 2017 جىلعى 12-ءساۋىر تاريحقا  رۋحاني تاۋەلسىزدىك باعدارلاماسى جاريالانعان كۇن رەتىندە ەنەدى.  بۇل – بولاشاعىمىزدى ايقىنداپ بەرگەن، ۇلتتىق جاڭعىرۋعا باستاعان باعدارلاما – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى!  بۇل بولاشاققا جول سىلتەپ، بارىمىزگە باعدار بەرگەن باعدارلامانىڭ  تەك مەملەكەتتىك تىلدە عانا جاريالانۋىنىڭ ءوزى كوكتەمنەن ءسۇيىنشى سۇراپ ەڭ العاش حابار بەرگەن بايشەشەكتەي  كوڭىل كوركەيتكەنىن زور  قۋانىشپەن ايتامىز.

ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 26 جىلىنا قادام باسقاندا، بيىل دەموكراتيالىق وزگەرىستەردى تالاپ ەتكەن كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاسادىق. ەل ەڭسەسى ءبىر كوتەرىلىپ قالدى! بۇل رۋحاني جاڭعىرۋ سول جاڭعىرۋلاردىڭ زاڭدى جالعاسى. وعان دەيىن ەلباسىمىز ۇلىتاۋدا ۇلتتىق مۇددەمىزدى تەرەڭنەن تەربەي قوزعاعان ماڭىزدى سۇحبات بەرىپ، «ۇلى دالا ۇلاعاتىن» جاريالاعان بولاتىن. سول كەزدە-اق ۇلى دالاداعى ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ لەبى سەزىلگەندەي بولىپ ەدى. سوندىقتان دا، ءبىز دە سول كەزدە تاياپ قالعان التىنكۇرەك جەلىنەن ارقامىز قوزىپ، ويىمىزدى بىلدىرگەن ەدىك:

«تۇركى حالقى ءۇشىن ءتۇن ۇيىقتاما­دىم، كۇندىز وتىرمادىم…» دەگەن كوك تۇرىك قاعاندارىنداي كوك تۋىمىزدى كوككە ورلەتىپ، تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىن بۇگىنگىدەي الەم تانىعان بيىك دەڭگەيگە جەتكىزگەن تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز –ۇلت كوشباسشىسى الدىندا تاعى ءبىر ۇلتتىق مىندەت، ۇلت اماناتى تۇر! ول ۇلتتىڭ ارمانىن ورىنداۋ – مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن اپەرۋ بولىپ تابىلادى! ۇلت كوشباسشىسى ۇلت اماناتىن ورىنداۋدى وزىنە پارىز دەپ ساناعاندا ەل دە ءوزىن ەلمىز دەپ سانايدى!

«ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار! انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولدى. بۇل ماسەلەنى داۋدىڭ تاقىرىبى ەمەس، ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى ەتە بىلگەنىمىز ءجون. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز مەملەكەتتىڭ بارلىق جۇيەسىندە قولدانىلۋى ءۇشىن، بارلىق جەردە كەرەك بولۋى ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدى ءوزىمىز قامشىلاۋىمىز كەرەك جانە وسىعان ءوزىمىز اتسالىسۋىمىز قاجەت»، –دەگەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاق ءتىلى ماڭگىلىك داۋعا اينالماي، ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭگىلىك ءتىلى بولۋى ءۇشىن، بۇل ۇلت الدىنداعى قاسيەتتى پارىزى مەن مىندەتىن وزگەگە قالدىرماي، ءوزى ورىنداۋى كەرەك! ەل ەلباسىدان وسىنى كۇتىپ كەلەدى!

حح عاسىردىڭ باسىنداعى الاش كوسەمدەرى «ويان، قازاق!»، – دەپ جار سالعاننان بەرى ءبىر عاسىر ءوتتى. بيىل سول الاشتىڭ 100 جىلدىعى! تاۋەلسىزدىگىمىزگە شيرەك عاسىردان استى! ەندى قاشان ويانامىز؟

ەلباسىمىزدىڭ وسى دەمو­كراتيالىق جاڭارۋعا باستاۋىن، قازاقتىڭ ويانا باس­تاۋىنا – ۇلتتىق جاڭعىرۋعا شاقىرۋ دەپ، ۇلت مۇددەسىن ۇلىقتاعان ۇلتتىق ۇران دەپ قابىلدايىق!»

كەيىن بۇل ماقالا­مىز «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاۋەلسىز­دىگى اتا زاڭدا ايقىن كورىنسىن» دەگەن اتپەن 115 ۇلت زيالىسى قول قويعان اشىق حاتقا اينالىپ، اقورداعا جەتكەن دە بولاتىن.

ەندى مىنە، جەردىڭ ءجۇزى جاڭعىرعان كوكتەمنىڭ كوگوراي كۇنىندە، كوك تۋلى قازاق ەلىندە دە رۋحاني جاڭعىرۋ دۇنيەگە كەلدى. وسىدان 56 جىل بۇرىن 12- ساۋىردە قازاق جەرىنەن ادامزات عارىشقا كوتەرىلسە، ەندى مىنە، قازاق رۋحانياتى دا ءوز بيىگىنە شىعۋعا بەتبۇرىس جاسادى. الاش بالاسى اقسارباس ايتىپ، اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلار تاريحي قۇجات بۇل! ۇلتتىق مۇددەگە – مەملەكەتتىڭ كەلەشەگىنە ەلەڭدەگەن ەلىمىز ءۇشىن بۇل ەرتەڭىمىزدى جارقىن ەتەر ەرەكشە سەرپىن! ابىزداي اقتارىلا تولعاپ، اقىنداي جىرلاعان، تەرەڭنەن تارتىپ، بيىكتىكتى كورسەتكەن، كەشەدەن شولىپ، بولاشاققا باعدار بەرگەن تۋىندى! تەگەۋرىنى قاتايىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىز ەلدىڭ تەمىرقازىق تۇعىرناماسى!

«جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ. ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي»، – دەپ جازادى ەلباسىمىز ەلدىڭ كوڭىلىن ءدوپ باسىپ.

ءيا، كەشەگى جەتپىس جىلداي جەلكەمىزدەن تونگەن كەڭەستىك كەزەڭدەگى بار الاپات ەڭبەكتىڭ كوبىسىنىڭ ناتيجەسىز بولىپ شىعۋى – ۇلتتىق كودتىڭ ساقتالماۋىندا ەدى…

«جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى.»

ۇلتتىق مۇددەمىز – ۇلتتىڭ مادەنيەتى مەن ساف التىنداي سالت-ءداستۇرىن ساقتاي ءبىلىپ، جاھاندىق باسەكەگە توتەپ بەرەر زاماناۋي ءبىلىم-بىلىكپەن جاڭعىرتا الساق قانا جالىمىز بيىك، تۇعىرىمىز مىقتى بولاتىنى انىق.

ول ءۇشىن ەندى ەلباسىمىز ەرەكشە ءمان بەرىپ، قاداپ ايتقانداي، «ءبىز جاڭعىرۋ جولىندا بابالاردان ميراس بولىپ، قانىمىزعا سىڭگەن، بۇگىندە تامىرىمىزدا بۇلكىلدەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەردى قايتا تۇلەتۋىمىز كەرەك.»

تاۋەلسىزدىك الساق تا، تىزگىنىمىزدى تارتا ۇستاپ كەلگەن ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ باۋىرىن جازىپ، ەڭسەسىن تىكتەر كەزى كەلدى. ەندى ەلباسىمىزدىڭ ءوزى ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋدى جاريالاپ، ءيىرىمى تەرەڭ يدەولوگيالىق ۇستىننىڭ قاداۋ-قاداۋ قازىقتارىن قاعىپ، شەشىمدەرىن شەگەلەپ بەردى.

«ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىن بىلدىرەدى. ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس.

ابايدىڭ دانالىعى، اۋەزوۆتىڭ عۇلامالىعى، جامبىلدىڭ جىرلارى مەن قۇرمانعازىنىڭ كۇي­لەرى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى – بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا» دەپ ءتۇيىن جاسايدى.

ەلباسى سونىمەن بىرگە «ءداستۇردىڭ وزىعى بار، توزىعى بار» دەپ، قازاقتىڭ ءوزى ايتقانداي، جاڭا زامانعا جاناسا الماعان، قارىشتى قادامعا تۇساۋ بولار ەسكى ادەتتەردەن ارىلۋ كەرەكتىگىن ايتادى.

«مەن قازاق­ستان­دىق­­تاردىڭ ەشقاشان بۇلجىمايتىن ەكى ەرەجەنى ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارعانىن قالايمىن.

ءبىرىنشىسى – ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى.

ەكىنشىسى – العا باسۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىنان باس تارتۋ كەرەك.»

ياعني، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالان­عان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى – رۋحاني تاۋەلسىزدىككە جەتۋدەگى بارشامىزعا باعدارشام بولار باعدارلاما! ۇلتتى سۇيۋگە رۇقسات بەرىلگەن تاريحي قۇجات! «ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى» – دەگەنىمىز ەلباسىمىز ايقىنداپ بەرگەن ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ باستى قاعيداسى، ناقتى فورمۋلاسى!

قىسقا، ءارى حالىققا تۇسىنىكتى تىلدە ايتساق، ءدال وسىلاي!

ەندى، تالاي جىل تار جول، تايعاق كەشۋدە باسىمىزدان وتكەندەي، «بىزگە تاريح تۋرالى وزدەرىنىڭ سۋبەكتيۆتى پايىمدارىن تىقپالاۋعا دا ەش­كىم­نىڭ قاقىسى جوق!» ەلباسىنىڭ بۇل ءتۇيىندى ءسوزى مۇحيت مۇزتاۋىنداي استىنداعى الاپات استارىمەن اۋىر سالماق تارتىپ تۇر!

ۇلى دالادا ۇلىلىعىن كورسەتكەن كونە كوك تۇرىكتەن كوكتەپ، كوك تۋىن كوكتە جەلبىرەتكەن رۋحتى قازاقتىڭ قايتا ورلەۋ ءداۋىرى باستالعانىن جاريالاعان رۋحاني جاڭعىرۋ بۇل! قادىم زامانداعى قۇلاشىن كەڭ جايعان قاعاناتتاردىڭ قايقى قىلىشى ءححى عاسىردا جاھاندىق ءبىلىم بيىگىنە كوتەرىلەر قاناتقا اينالۋى كەرەك. ويتكەنى، «ءبىزدىڭ كەشەگى تاريحىمىز بۇلتارتپاس ءبىر اقي­قاتقا – ەۆوليۋتسيالىق دامۋ عانا ۇلتتىڭ ءور­كەن­دەۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە كوزىمىزدى جەتكىزدى.» ۇلتتىق سانانىڭ جاڭعىرۋى وسى بولماق.

ەلباسى ماقالاسىنىڭ «تاياۋ جىل­دارداعى مىندەتتەر» اتتى ەكىنشى بولىمىندە الدا اتقارىلار بىرنەشە جوبالار ناقتى كورسەتىلەدى. ونىڭ ەڭ ءبىرىنشىسى – قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ.

ەلباسى بۇنى بۇرىن دا، 2012 جىلى جەلتوقساندا جاريالاعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا «2025 جىل­دان باستاپ لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە كىرىسۋىمىز كەرەك» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن

بۇل ۇسىنىستى ەل قۋانا قابىلداۋدا. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى ەرەكشە ءۇمىت ارتقانداي جاستاردىڭ داۋسى جارقىن شىعىپ، بارلىعى قولداۋ كورسەتۋدە. ارينە، ەل بولعاسىن، كەرى تارتاتىن كەرتارتپالار دا كەزدەسپەي قالمايدى. ءبىرى شىن جاناشىرلىقپەن كيريلليتساداعى مۇرالارىمىزعا الاڭداسا، ءبىرى تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىر وتسە دە، ءالى ورمانعا قاراپ ۇليدى. ولار ءتىپتى پارلامەنت تورىنەن دە تابىلدى… ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋعا ۇمتىلعان ەلىمىزدە وسىنداي سىن ساتتەردە رەسەيلىكتەردى ايتپاعاندا، ءوزىمىزدىڭ ءورىستىلدى باق-تاردا كەرى تارتۋ كەسىرلىگى بايقالىپ قالدى. بۇل ارينە، 25 جىلدان بەرى بىرلىكتىڭ قازىعى رەتىندە ءبىز ۇستانعان «ءبىر ەل. ءبىر تاعدىر» قاعيداسىنىڭ «ءبىر تىلگە» ۇلاسا الماي جاتقاندىعىنان بولسا كەرەك… ەندى، مىنە، ەلباسىنىڭ بەلگىلەپ بەرگەن «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋى» وسىنداي كەم-كەتىكتەردىڭ ورنىن تولتىراتىنى انىق دەپ ۇمىتتەنەمىز.

قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن الىپبيىنە ءوتۋى – رۋxاني تاۋەلسىزدىك الۋ! ال تاۋەلسىزدىك الۋ وڭاي، ارزان بولادى، قيىندىعى جوق دەپ كىم ايتتى؟ ەلباسىمىز تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ەلىمىزدىڭ شەكاراسىن قالاي بەرىك بەكەمدەي السا، ەندى لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ ارقىلى رۋحاني شەكاراسىن بەلگىلەپ بەرمەك! ول رۋحاني وتارشىلدىققا جول بەرمەيتىن شەكارا! ول الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى وزىق ەلدەرىمەن ەركىن قاتىناس جاسايتىن شەكارا! لاتىنعا ءوتۋ – ءتۇبى ءبىر تۇركى اعايىنداردىڭ رۋحاني الەمىنە قوسىلۋ بولىپ تابىلادى. لاتىنعا ءوتۋ- وتكەنىمىزگە ورالۋ! لاتىنعا قارسىلار – رۋxاني تاۋەلسىزدىككە قارسىلار!

كيريلليتساداعى ادەبي دۇنيەلەردى لاتىنعا اۋدارۋ ءۇشىن كەيبىرەۋلەر كەرى تارتىپ جۇرگەندەي، كوپ كۇش پەن كوپتەگەن جىلداردىڭ كەرەگى جوق! ول قازىر دەمدە اتقارىلاتىن تەxنيكالىق جۇمىس. ماسەلە – باسىپ شىعارۋدا. ساۋاتسىزدىق بار ەلدە، بارلىق الىپبيدە دە بولادى. وزبەكتىڭ جەمىس ساتقان ساۋات­سىزىمەن ەمەس، جەمىستى ەڭبەك ەتىپ، لاتىن قارپىنىڭ ارقاسىندا تەحنولوگيانىڭ جەتىستىكتەرىن يگەرىپ جۇرگەن ساۋاتتىلارىمەن، ولار تولىپ ءجۇر، سويلەسۋ كەرەك. قازىر دە كيريلليتسادا ساۋاتسىز قازاقتار جوق پا؟ قازاقشا اتىن جازا المايتىن، دۇرىس سويلەي المايتىن قاراپايىم ورىستىلدىلەردى ايتپاعاندا، ءوزىنىڭ قازاقتىلىن بىلمەيتىنىن پارلامەنتتە سالتاناتتى تۇردە جاريالاپ، جايباراقات تۇرا بەرەتىن ەل باسقارىپ وتىرعان مينيسترلەر، اكىمدەر، دەپۋتاتتار، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ، شەكەسى تار شەنەۋنىكتەردىڭ ءبارى ساۋاتسىز ەمەس پە؟ ولار مىسالى، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن ايقىنداپ بەرىپ وتىرعان ەڭ ماڭىزدى ەلباسىنىڭ وسى ماقالاسىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە شىققان كۇنى وقي العان جوق. ويتكەنى، بۇل ماقالا تەك قازاق تىلىندە جاريالاندى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە شىققان مەملەكەتتىك ماڭىزى زور ماقالاسىن مەملەكەتتىڭ مينيسترلەرى مەن شەنەۋنىكتەرى وقي الماۋ دەگەن ويعا كىرەتىن نارسە ەمەس وزگە ءوزىن سىيلايتىن ەلدەر ءۇشىن… ولار جالپى، «ەگەمەن قازاقستاندى» وقىمايدى، «كازاحستانسكايا پراۆدانى» عانا وقيدى. «قازاق ءۇنى» گازەتىنە تەك وزدەرىن سىناعاندا عانا كوز سالادى… وسى ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلمەيتىندەردى ساۋاتتى دەپ كىم ايتتى؟ ساۋاتتىلىق دەگەندى ءبىر كەزدەگى قوجايىن ەلدىڭ ءتىلىن – ورىس ءتىلىن عانا ءبىلۋ دەپ، وتارلىق، قۇلدىق ساناداعىلار عانا ويلايدى! ەلباسىمىز ايتقانداي، ەلىمىزدىڭ ەندىگى بولاشاعى ەڭ الدىمەن – قازاق تىلىندە! الەمنىڭ باسىم بولىگى سويلەيتىن اعىلشىن تىلىندە!

مەن 2013 جىلى قاڭتاردا «قازاق ءۇنى» گازەتىندە جاريالانعان «لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە قارسىلىق – ۇلت مۇددەسىنە قارسىلىق!» اتتى ماقالامدا بۇل ماسەلەنى تەرەڭدەي قوزعاعان بولاتىنمىن. سوندىقتان، الداعى ۋاقىتتا بۇعان تاعى دا قايتا توقتالارمىز.

ەندىگى ءبىر ەل ەڭسەسىن كوتەرگەن ەلباسى جوباسى – قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى.

«ونىڭ ءمانى مىنادا:

1.ءبىز تاريح، ساياساتتانۋ، الەۋمەت­تانۋ، فيلوسوفيا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ جانە فيلولوگيا عىلىمدارى بويىنشا ستۋدەنتتەرگە تولىققاندى ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى بارلىق جاعدايدى جاساۋعا ءتيىسپىز. گۋمانيتارلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى گۋما­نيتارلىق كافەدرالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا يە بولادى. بىزگە ينجەنەرلەر مەن دارىگەرلەر عانا ەمەس، قازىرگى زاماندى جانە بولاشاقتى تەرەڭ تۇسىنە الاتىن ءبىلىمدى ادامدار دا اۋا­داي قاجەت».

ءجۇز وقۋلىق ءجۇزىمىزدى جارىق ەتەر جارقىن بولاشاقتىڭ العىشارتى بولارى انىق. كەشە عانا قارجىلىق داعدارىستى رۋحاني داعدارىسقا ۇلاستىرىپ جىبەرگەن ءبىلىم مينيسترلىگى وقۋ وردالارىنان قىسقارتىپ تاستاعان قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، قازاق تاريحى جانە ت.ب. گۋمانيتارلىق كافەدرالار ەندى قايتا قۇرىلىپ، بىلىمدىگە كەڭ ءورىس اشىلا بەرەتىن بولادى.

بۇل الدىمەن قازاق تىلىندەگى ءبىلىم الۋدى بيىككە كوتەرەدى جانە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ بەرىك نىعايا بەرۋىنە بەكەم نەگىز جاسايدى.

بۇل باعدارلاما اياسىندا الداعى جىلداردا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىقتى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، جاستارعا دۇنيەجۇزىندەگى تاڭ­داۋلى ۇلگىلەردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاسالادى. ياعني، قازاق تىلىندە الەمدەگى ەڭ ۇزدىك وقۋلىقتاردى دايىنداۋ ۇزاق كۇتتىرمەيدى. 2018-2019 وقۋ جىلىنىڭ وزىندە ستۋدەنتتەر وسى وقۋلىقتاردى وقي باستايدى.

 «تۋعان ەلگە» ۇلاساتىن «تۋعان جەر» باعدارلاماسى دا ۇلتتىق كودتىڭ قالپىنا كەلۋىنە قايرات جاسايتىن ەلدىك ماڭىزى ەرەكشە ۇلكەن شارا. «وتان وت باسىنان باستالاتىنى سياقتى»، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى تۋعان جەردەن باستاۋ الاتىنى ايقىن. قازىعى اۋىلدا قاعىلىپ كەلگەن قازاق ءۇشىن تۋعان اۋىلى قاي قيىردا جۇرسە دە، قاي قياعا شىقسا دا، ارقاشان دا قاسيەتتى مەكەنى! قازىر جاپپاي اۋىلدان قالاعا كوشۋ بەلەڭ الىپ تۇرعاندا، بۇل باعدارلاما اۋىل اجارىن كىرگىزىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن ارتتىراتىنى انىق. بۇل جوباعا ماتەريالدىق قۇندىلىق بەرە الاتىن كاسىپكەرلەرمەن قاتار رۋحاني كۇش بەرەتىن قالامگەرلەر، جالپى زيالى قاۋىم دا بەلسەنە اتسالىسۋى ءتيىس!

«تۋعان جەرگە، ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-ءداس­تۇرلەرىنە ايرىقشا ءىڭ­كارلىكپەن اتسالىسۋ – شىنايى ءپاتريوتيزمنىڭ ماڭىزدى كورىنىس­تەرىنىڭ ءبىرى.

بۇل كەز-كەلگەن حالىقتى انشەيىن بىرىگە سالعان قاۋىم ەمەس، شىن ءمانىن­دەگى ۇلت ەتەتىن مادەني-گەنەتيكالىق كودىنىڭ نەگىزى.»

ءيا، تۋعان جەر تاريحىن بىلمەۋ – ءتۇپ تامىرىڭدى تانىماۋ. تۋعان جەردەن قول ءۇزىپ كەتكەندەردىڭ گەنەتيكالىق كودىنىڭ بۇزىلاتىنى سوندىقتان. «سەن وتكەنگە تاس لاقتىرساڭ، كەلەشەك سەنى زەڭبىرەكپەن اتادى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. باتىر بابالارىمىز قاسيەتتى قانىن توگىپ قورعاپ قالعان ۇلى دالانىڭ ءار تاسى تەرەڭ تاريحتان سىر شەرتەدى.

تۋعان جەر تۋرالى جىرلاماعان اقىن، شىرقاماعان ءانشى جوق. ەلبا­سىنىڭ تۋعان جەر تۋرالى تولعاۋىنان سوڭ ءبىزدىڭ دە شابىتىمىز وياندى:

تابانىڭدا تارتىلعاندا ۇزەڭگi,

تاعدىر سالسا، باسارسىڭ-اۋ ءجۇز ەلدi.

قانشاما كەڭ بولعانىمەن قارا جەر،

بiر-اق جەرگە بۇگەسiڭ عوي تiزەڭدi…

ەرiپ كەتiپ ءومiر دەگەن كوشكiنگە،

كەشەدi ەلiڭ،

كەلسەڭ دە سەن كەش مۇلدە…

كiندiك كەسiپ –

جۇرەگiڭە جالعاعان،

تارتىلىستى ۇزە المايدى ەشكiم دە…

وسى جوباعا ساباقتاس «قازاقستانىڭ قاسيەتتى رۋحاني قۇندىلىقتارى» نەمەسە «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسى ەلدى ءبىرتۇتاس ەلدىك، ۇلتتىق پاتريوتيزمگە جەتەلەيتىن باعدارلاما. كەڭەس كەزىنەن بۇگىنگە دەيىن قازاقستان مەكتەپتەرىندە الدىمەن وزگە ەلدەردىڭ، كسرو تاريحى (شىندىعىندا رەسەي تاريحى) مەن دۇنيەجۇزى تاريحىن وقىتىپ كەلدىك. ال ءوز تاريحىمىز قازاقتىڭ ايگىلى قادىر اقىنى ايتقانداي: «ءبىزدىڭ تاريح بۇل دا ءبىر قالىڭ تاريح، وقۋلىعى جۇپ-جۇقا بىراق-تاعى…»

ەندى رۋحاني جاڭعىرۋىمىز بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋى ءتيىس. بۇل باعدارلامانىڭ ورىندالۋىندا بۇكىل زيالى قاۋىم الدىڭعى قاتاردان تابىلۋى كەرەك.

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ شيرەك عاسىرلىق تاريحىندا ەلەۋسىز ءجۇرىپ-اق ەلىنىڭ گۇلدەنۋىنە ەرەكشە ۇلەس قوسقان جاندار از ەمەس. ولاردىڭ دا اتتارىن ارداقتايتىن كەز كەلدى.

«قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى بۇل باعدارلامانى ىسكە اسىرادى. ال ونداي جاندار ەلىمىزدە جەتەدى. «وڭ قولىڭمەن جاساعان قايىرىمدىلىقتى سول قولىڭ كورمەسىن» دەگەن يماندى قاعيدانى قاتاڭ ۇستاعان جومارت تا، پات­ريوت ازاماتتاردىڭ اتىن جاستارعا ۇلگى ەتۋ ماقساتىندا ەندى انىق بىلەتىن بولامىز. بۇل باعىتتا باق-تارىمىزدىڭ ىزدەنىسى مەن بەلسەندىلىگى ۇلكەن ءرول اتقارادى. «قازاق ءۇنى» گازەتى مەن Qazaquni.kz ۇلتتىق پورتالى دا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ ايتا الامىن.

ەلباسى ماقالاسىنداعى ەڭ ماڭىزدى باعدارلاما – لاتىنعا ءوتۋدى كەزىندە بيىل تاريح ساحناسىنا شىققانىنا 100 جىل تولىپ وتىرعان الاش كوسەمدەرى دە جاقتاعان. تۇركيانىڭ پرەزيدەنتى اتاتۇرىكتەن باستاپ، الاشتىڭ كوسەمى ءاليحان بوكەيحان دا قاتتى قولداعان.

وسى جەردە ايتا كەتۋ كەرەك، ساياسي پارتيالار ىشىندە لاتىنعا ءوتۋدى ەڭ العاش قولداعان الاشتىڭ ءىزباسارى – «اق جول» پارتياسى. «اق جول» پارتياسىنىڭ ۇلت زيالىلارىمەن بىرىگىپ جاساعان، سالماقتى ساياساتتانۋشىلاردىڭ جوعارى باعاسىن العان 2007 جىلى جاريالانعان 2010-2015 جىلعا ارنالعان ۇلتتىق تۇجىرىمداماسىندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى، الفاۆيت – لاتىن ءالىپبيى بولۋ كەرەك دەپ ايقىن جازىلعان بولاتىن… ال پارتيانىڭ ساياسي باعدارلاماسىندا قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل مەن قازاقستان تاريحىنان ەمتيحان تاپسىرۋ تالابى ۇسىنىلعان. سونىمەن قاتار تاۋەلسىز ەل ءۇشىن وتارسىزدانۋ يدەولوگياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى دا ايقىن كورسەتىلگەن. ياعني، ەلباسىمىز ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋعا اق جول اشىپ بەرىپ وتىرعاندا، «اق جول» پارتياسى دا ۇلتتىق مۇددەنى ۇلىقتاۋ ءۇشىن الدىڭعى قاتاردان تابىلاتىنى انىق.

2015 جىلى ەلباسىمىز تاريحتا تۇڭعىش رەت بىرىككەن ۇلتتار ۇيى­مىندا قازاقشا سويلەپ، بۇكىل الەم پرەزيدەنتتەرى الدىندا قازاق تىلىندە بايانداما جاساپ، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا كەرەمەت تارتۋ جاساعان ەدى.

ەندى بۇگىنگى بۇل رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ تاريحي قۇجاتى قازاق حاندىعىنىڭ ۇزىلگەن جولىن جالعاۋ ءۇشىن تاۋەلسىز ەل بولۋدى ارمانداپ، ماقسات-مۇراتىنا اينالدىرعان قازاقتىڭ ەڭ العاشقى ساياسي پارتياسى الاش قوزعالىسىنىڭ 100 جىلدىعىندا جاريالانۋى دا ەلىمىز شيرەك عاسىر كۇتكەن ەرەكشە تارتۋ بولدى!

ەلباسىنىڭ ەلگە سەرپىن بەرگەن رۋحاني تاۋەلسىزدىك باعدارلاماسى – ەل رۋحىن كوتەرگەن ەرەكشە قۇبىلىس!

«نار جولىندا جۇك قالماس» دەگەن قازاقتىڭ دانالىق ءسوزىنىڭ تۋرالىعىن ايقىندايتىن بۇل تۇعىرلى تۇجىرىمداما بويىنا بۇلا كۇش بىتىرگەن ۇلتىمىز لەزدە جالى كوتەرىلىپ، جالىنداپ شىعا كەلدى!

مىڭداعان جىل تاريحى بار ۇلى دالا ەلىندەگى ەلباسىمىز باستاعان ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋ مايدانىندا ەلدىڭ ەرتەڭى جارقىن بولىپ، ەڭسەسى بيىكتەي بەرەتىنىنە سەنەمىز!

قازىبەك يسا، «اق جول» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى

Abai.kz