جۋىردا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەۋگە، تۋعان جەردى كوركەيتۋگە، جاڭاشىل ويلاپ، قوعام ءۇشىن يگى ءىس جاساۋعا ۇندەگەن ماقالا وقىرمان قاۋىمعا پاراساتتى وي تاستادى. ەلباسىنىڭ بويىمىزداعى رۋحاني قۇندىلىقتى تۇلەتىپ، جاڭعىرتۋ جولىنداعى ويلارى مەن باستامالارى ساناعا رۋح، جانعا جىگەر بەرەدى.

ماقالادا: «ءبىز جاڭ­عىرۋ جولىندا بابا­لار­دان ميراس بولىپ، قانى­مىزعا ءسىڭ­­گەن، بۇگىن­دە تامى­رى­مىز­دا ءبۇل­كىل­­دەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەردى قاي­تا تۇلە­تۋىمىز كەرەك»، – دەلىنگەن.

راسىندا، جاستايىنان ءدىن مەن ءداستۇرىمىزدى، تاعىلىمدى تاريحىمىزدى وقىپ، سۋسىنداپ وسكەن ۇرپاق تەرىس اعىمدار مەن جات مادەنيەتتىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى. سالت-ءداستۇرى مەن تاريحىنا ەرەكشە ءمان بەرگەن ەلدىڭ تۇعىرى بيىك، ىرگەسى بەرىك بولماق.

نەعۇرلىم تۇتاستىققا جەتۋ ءۇشىن ەلدى ايشىقتاپ تۇرعان ۇلتتىڭ تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزعا باي ادەت-عۇرىپ، سالت-داستۇرلەرى قاجەت. كەز كەلگەن حالىقتى ءوزىنىڭ ءتولتۋما رۋحاني قۇندىلىقتارى مەن ىزگى قاسيەتتەرى عانا بىرىكتىرە الادى. ەلباسى ماقالادا وسى ۇستانىمدى ايقىن كورسەتىپ بەردى:

«...جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى...جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ».

بۇل – تەكتەن تەك ايتىلا سالىنعان جۇرەك قالاۋى ەمەس، بۇگىنگى وركەنيەتتى، وزىق تەحنولوگيالى، جاھاندىق ىقپالداسۋدان، كەرەك دەسەڭىز، ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەردەن قورعانۋ جولى. وسى ورايدا ۇلتىمىزدىڭ بەلگىلى ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ: «قاسىڭنان دا، دوسىڭنان دا بىردەي ساقتان»، – دەگەن ءسوزى ويعا ورالادى. ساقتانۋدىڭ باسى – وزىڭە قاتىستى رۋحاني قۇندىلىعىڭدى تۇگەندەپ، كەيىنگىگە مۇرا ەتىپ قالدىرۋ.

ءار حالىق ەل بولىپ عۇمىر كەشۋى ءۇشىن جاستاردىڭ ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ءسىڭىرىپ، رۋحاني بولمىسىمەن ءومىر سۇرۋگە باۋليدى. ەلباسىنىڭ وسى ماقالادا كوتەرگەن تاعى ءبىر ماڭىزدى، وزەكتى ماسەلەسى – تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات.

پرەزيدەنتىمىز: «...قازاق «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەپ بەكەر ايتپاعان. پاتريوتيزم كىندىك قانىڭ تامعان جەرىڭە، وسكەن اۋىلىڭا، قالاڭ مەن وڭىرىڭە، ياعني تۋعان جەرىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى. سول سەبەپتى، تۋعان جەرگە، ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىنە ايرىقشا ىڭكارلىكپەن اتسالىسۋ – شىنايى ءپاتريوتيزمنىڭ ماڭىزدى كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى»، – دەپ اتاپ ءوتتى.

راسىندا، ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنىڭ، تۋعان ولكەسىنىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسا بىلگەن ازامات بۇكىل ەلدىڭ يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتە الادى. مىنە، پاتريوتيزم دەگەنىمىز تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.

بىردە پايعامبارىمىز مۇحاممەدتەن (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر كىسى: «ۋا، اللانىڭ ەلشىسى، ەڭ جاقسى ادام كىم؟» – دەپ سۇرايدى. سوندا ول: «ەڭ جاقسى ادام – قوعامعا، ەلگە پايداسى تيگەن پەندە»، – دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.

دەمەك، قوعامعا پايدالى بولعانىڭ – جاقسى مۇسىلمان بولعانىڭ. اللا ەلشىسىنىڭ تاعى ءبىر حاديسىندە: «وتانىن كۇزەتكەن شەكاراشىنىڭ كوزى اقىرەتتە كۇيمەيدى»، – دەگەن. تۋعان جەردى قورعاۋ، تۋعان ەلىڭە قىزمەت ەتۋ ءبىلىم­نىڭ كوپتىگىنەن ەمەس، ەلدىك ساناعا، تۋعان ەلىڭە دەگەن ماحاب­باتقا بايلانىستى ەكەن. الاش ارىسى ءالي­حان ءبو­كەي­حان: «حالىققا قىزمەت ەتۋ – بىلىمنەن ەمەس مىنەز­­­دەن»، دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. وسىناۋ پاراساتتى پىكىر ابايدا دا بار: «اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالا­سى بول». بۇل – ۇرپاقتان-ۇرپاققا الماسىپ وتىرعان «ەل­دىك سانا» جەلىسى. ەلباسىنىڭ ماقالاسىندا ايتىلعان وسى­ناۋ اسىل قۇندىلىقتار سانامىزدا جاڭعىرتىپ، جان-دۇنيەمىزدى تاعى ءبىر سەرپىلتتى. سونىمەن قاتار، «تۋعان جەر» باعدارلاماسى ەلىمىزدەگى جومارت جانداردىڭ ءوزىنىڭ تۋعان ەلىنە شارا­پاتىن تيگىزىپ، قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارعا ۇلكەن ۇلەسىن تيگىزۋگە ىقپال ەتەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

كەز كەلگەن قوعام ۇزاق ۋاقىت بويى جيناقتالعان ءتاجىري­بەنى كەلەسى ۇرپاققا ىزگى ءداستۇرىنسىز جەتكىزە الماي­تىنىن ەستە ساقتاعانىمىز ابزال. «جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى»، – دەپ ەلباسى كەز كەلگەن قوعامدىق، الەۋمەتتىك ۇدەرىسكە قازاقى سالت-سانامەن بەيىمدەلۋ قاجەتتىلىگىن باسا ايتقان.

ەگەر حالىقتىڭ ءداستۇرى بولماسا قالاي دامىپ، قا­لاي ورىستەيدى؟ وتكەننىڭ ءتالىمدى تاجىريبەسىن الماي، العا قادام باسۋعا بولا ما؟ كەز كەلگەن حالىق شاري­عات­قا قايشى كەلمەيتىن داستۇرىمەن جاڭانى جالعاپ با­رىپ قادام جاساۋى – ونىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ العاشقى بەلە­سى. وسىن­داي رۋحاني تۇتاستىق جوق جەردە ۇلتتىق دۇنيە­تانىم­دىق ۇزىك پايدا بولادى. ۇرپاق ساباقتاستىعى دەگەن حالىق بولىپ ۇيىسىپ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگى، جەكە­شىلدىك ەمەس، ۇجىمدىق، ەلدىك ءۇردىس بولعاندىقتان ۇلت­تىق قۇندىلىقتارىمىزدى دىنىمىزبەن ساباقتاستىرا جاڭعىرتۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.

ءدىن – قوعامدىق قاتىناس پەن كۇللى ادام جاراتىلىسىن بىرىكتىرۋگە، تۇتاستىرۋعا جىبەرىلگەن اسىل ءيللاھي قۇندى­لىق. ادامزات بالاسى يماندىلىقتى ءوز تابيعاتىن، اۋەلگى جا­راتىلىسىن بۇزباي، سوعان ساي تانىپ-ءبىلىپ، سانا-سەزى­م­ىمەن قابىلداعاندا عانا حاقيقاتقا جەتەدى. ءار­بىر جاندى-جانسىز جاراتىلىستى ءوز ەرەكشەلىگىمەن، قادىر-قا­سيەتىمەن جاراتقان مەيىرىمدى اللا تاعالا ادام­زات با­لاسىن دا ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءبول­گەن. جاراتۋشى يەمىز بۇل سىردى «رۋم» سۇرەسىنىڭ 22-ايا­تىندا: «كوكتەر مەن جەردى جاراتۋى، تىلدەرىڭنىڭ، ءتۇس­تە­رىڭ­نىڭ الۋان ءتۇرلى بولۋى دا – ونىڭ بەلگىلەرىنەن. كۇمان­سىز، بۇلاردا بىلگەندەر ءۇشىن بەلگىلەر بار»، – دەپ بايانداعان.

ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا قوزعالعان ماسەلەلەر مەن قولعا الىناتىن باستامالار ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە جۇمىس باعىتىن تاعى دا ءبىر ناقتىلاپ بەردى. بۇل جاڭا زاماننىڭ وتكەلىنە تابان تىرەپ تۇرىپ، يماندىلىق قالىپتاستىرعان بۇرىنعى تامىرىمىزدى تەكتىلىكپەن بەكەمدەپ، جۇيەلەۋ جولىنداعى وزەكتى باستاما دەۋگە بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەلباسى ءوز ماقالاسىندا جاستاردى تەكتىلىككە تاربيەلەۋدىڭ جولدارىن نۇسقاپ، تۇجىرىمدى وي ايتتى.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى 2013-2015 جىلدار ارالىعىن «ءدىن مەن ءداستۇر ساباقتاستىعى» جىلى دەپ جاريالاپ، وسى مەرزىم ىشىندە سالت-ءداستۇرىمىز بەن اسىل ءدىنىمىز كەڭىنەن ناسيحاتتالدى. 2016 – «ءدىن جانە تاريح تاعىلىمى» جىلى دەپ جاريالانىپ، تاعىلىمعا تولى تاريحىمىز تۋرالى بىرنەشە زەرتتەۋ ماقالالار جاريالانىپ، كىتاپتار جارىق كوردى، كونفەرەنتسيالار مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىرىلدى. ماقساتىمىز – جاماعاتتى تاريحتان ءتالىم الۋعا ۇيرەتۋ. بۇل باعىتتاعى يگى جۇمىستار بولاشاقتا دا جالعاسىن تابادى.

ەرجان قاجى مالعاجىۇلى، 

قازاقستان مۇسىل­ماندارى ءدىني باس­قار­ما­سىنىڭ ءتور­اعاسى، باس ءمۇفتي

Abai.kz