بيىل – حان كەنەنىڭ قايعىلى جاعدايدا شەيىت بولعانىنا 170 جىل. وسىعان وراي، حان ۇرپاقتارى مەن ءبىر توپ ەل ازاماتتارى وي قورىتىپ، ومىرلەرىنىڭ سوڭعى كەزەڭدەرىن وڭتۇستىك وڭىردە وتكىزگەن جالعىز حان كەنە ەمەس، ونىڭ ۇزەڭگىلەس، بىرگە شەيىت بولعان ادال سەرىكتەرى، باتىر-جاۋىنگەرلەرىنىڭ رۋحتارىنا ارناپ، قاسيەتتى تاراز قالاسىندا قازان ايىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا قۇران باعىشتاپ، اس بەرسەك دەگەن ۇسىنىس-شەشىم قابىلدانىپ ەدى. 

اللا بۇيىرتسا، قۇران وقىلار، اس بەرىلەر، بۇل ءىس-شاراعا ەشكىم دە قارسى بولا قويماس. ويتكەنى كەنەسارى حان – تەك ءوز ۇرپاقتارىنا عانا، بارشا قازاققا ورتاق تاريحي تۇلعا. كوزىقاراقتى ەل ازاماتتارى سوڭعى حانىمىزدى ۇمىتقان جوق. قازاق ەلى ەگەمەندىك العان سوڭ، كەنەسارى جايىندا بىلگىسى كەلگەندەر قاتارى كۇننەن-كۇنگە ارتۋدا.

كەنەسارى قازاق حالقىنىڭ دەربەس مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋ، حالقىن بوداندىقتان قۇتقارىپ باسىن بىرىكتىرۋ، ازاتتىق پەن بوستاندىققا قول جەتكىزىپ، تاۋەلسىز ەل ەتۋ مۇراتىن كوزدەگەن سۇڭعىلا ساياساتشى، قايراتكەر، ءىرى مامىلەگەر، دارىندى اسكەري قولباسشى رەتىندە ەل ەسىندە ماڭگى قالدى. ونىڭ اكىمشىلىك جانە سوت رەفورمالارىن جۇرگىزگەنى، بيلىكتىڭ ورتالىقتاندىرىلۋىن كۇشەيتۋگە تىرىسقانى، ءوز اسكەرىن زامان تالابىنا ساي قايتا قۇرعانى، ارتيللەريانى قولدانۋعا ۇمتىلىپ، اسكەري تاكتيكانى دامىتقانى، قاتال تارتىپكە باعىنعان، ۇتقىر تاسىلدەرىمەن ارەكەت ەتەتىن اسكەر بولىمدەرىن قۇرا بىلگەنى سول كەزدە-اق ءادىل باعاسىن الدى. ورىس وتارلاۋشىلارىن شوشىتتى.
قازاقتىڭ سوڭعى حانى كەنەسارى قىرعىز جەرىندە شەيىت بولدى. سول كەزدەرى بولعان قايعىلى ۋاقيعاعا قازىر ءبىز دە، قىرعىز اعايىندار دا باعا بەرىپ، سىن ايتۋدان اۋلاقپىز. ول وقيعا سول كەزدە تۇسىنبەستىكتەن تۋىنداعان اعايىن-تۋىس، قۇدايى كورشى، ەلى ارالاس، قويى قورالاس ەل-جۇرت اراسىنداعفى داۋدان بولعانى بەلگىلى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قىرعىز اعايىندار وسى جاعدايدى ەسكە الىپ، قۇران باعىشتاعان ەدى.

بۇل قىرعىز اعايىنداردىڭ ەكى ەل اراسىنداعى جايسىز وقيعانى ءالى ۇمىتا قويماعانىن بىلدىرەدى. بىراق كەنەسارى حاننىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى سول ءىس-شاراعا بارا المادىق.

سەبەبى بۇل ماسەلە جاي عانا ەت جەپ، شاپان كيىپ قايتۋمەن شەشىلمەيدى. وسى ورايدا، مەنىڭ ايتپاعىم: بۇل دۇنيەدە سۇراۋسىز نارسە جوق، سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. وسىعان بايلانىستى قازاق پەن قىرعىزدىڭ اقساقالدارى جينالىپ، وسى ماسەلەنى سالقىنقاندىلىقپەن شەشىمىن ويلاستىرساق قالاي بولار ەدى؟ ەل ىشىندە ارا-تۇرا ايتىلىپ قالاتىن وسى داۋدى كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرماي، ءبىزدىڭ شەشۋىمىزگە جاراتقان يەمىز، ءبىر اللا ءناسىپ ەتەر مە ەكەن؟

تاعى ءبىر ايتارىم، ەكى ەل اراسىنداعى قورداي اسۋىندا حان كەنە مەن ەكى جاقتان دا شەيىت بولعان باتىرلارعا ەسكەرتكىش ورناتىلسا... سوندا عانا وسى داۋ ەكى ەل اراسىندا ەسكىدەن كەلە جاتقان اتا-بابا جولىمەن ءوز شەشىمىن تابار ەدى. سوندا عانا وسى جايسىز جاعدايدى ەسكە تۇسىرمەك بولعان اعايىندارعا «بۇل ماسەلە اياقتالعان، ونىڭ قۇنى تولىعىمەن وتەلگەن» دەپ ايتۋعا جول اشار ەدىك. ال قۇنى وتەلگەن جاعدايدى اعايىن ەكى ەل اراسىندا ەسكە الا بەرمەيتىن سالت-ءداستۇر ەرتەدەن بار ەمەس پە؟

ەندى حاننىڭ شەيىت بولعانىنا قۇران باعىشتاپ، اس بەرەردىڭ الدىندا كەنەسارى حاننىڭ قاسيەتتى كۇرەسىنىڭ ءمان-ماعىناسىن تولىقتاي تانۋ ءۇشىن مىنانداي ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولىپ، كومەك كورسەتسە ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار: ەڭ الدىمەن كەنەسارى حاننىڭ شەيىت بولعانىنا 170 جىل وتۋىنە وراي، حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىلسا... سوسىن جامبىل وبلىسىنىڭ اۋماعىندا حان كەنە اتىندا بىردە-ءبىر ەلدى مەكەن، كوشە، مادەنيەت نەمەسە وقۋ ورىندارى جوق ەكەن. وسى ماسەلە قولعا الىنسا دەيمىن. جامبىل وبلىسىنىڭ كورنەكتى ءبىر جەرىندە كەنەسارى حانعا ەسكەرتكىش قويىلسا جانە عىلىمي كونفەرەنتسيانىڭ ماتەريالدارى اس بەرىلەر الدىندا جەكە جيناق رەتىندە شىعارىلىپ، جەرگىلىكتى بيلىك وسى ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە قول ۇشىن بەرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

سۇلتان امان نۇعمانۇلى شوتا،
«تەزەك تورە» قورىنىڭ توراعاسى، دۇنيەجۇزىلىك شىڭعىس حان اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى

Abai.kz