ءححى عاسىر مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ، ادامنىڭ ارمان-قيالىن جۇزەگە اسىراتىن تەحنولوگيالاردىڭ ۇزدىكسىز دامىپ جاتقان ءداۋىرى. بۇل كەزەڭدە عۇمىر كەشىپ جاتقان كوپتەگەن مەملەكەتتەر، ءومىردىڭ جاڭا اعىمىمەن ىلگەرى دامۋ ماقساتىندا ءوز ساياساتىندا، دەموكراتيالىق جانە زايىرلىلىق قاعيداتتارىن تاڭداۋدا.

دەموكراتيا – «حالىق بيلىگى» دەگەندى بىلدىرسە، زايىرلىلىق – ءدىني بوستاندىقتى ايقىندايدى. الەۋمەتتانۋ عىلىمىندا زايىرلىلىق ەكى تيپولوگيا ارقىلى انىقتالادى. ءبىرىنشىسى – مەملەكەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەر اراسىندا سەرىكتەستىكتىڭ بولۋىن كوزدەسە، ەكىنشىسى – مەملەكەتتىڭ قۇقىقتىق جۇيەسىنە ءدىن ىقپالىنىڭ دارەجەسىن انىقتايدى. بۇل كريتەريلەر زايىرلى مەملەكەتتىڭ ءتورت ءتۇرىن ءبولىپ كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اتاپ ايتقاندا: پرەفەرەنتسيالىق، ەكۆيپوتەنتسيالىق، كونتاميناتسيالىق، يدەنتيفيكاتسيالىق. بۇلاردىڭ العاشقى ەكەۋى مەملەكەتتىڭ ماكسيمالدى تۇردە دىننەن وقشاۋلانۋ ساياساتىن قولدانسا، سوڭعى ەكەۋى مەملەكەتتىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرمەن ىنتىماقتاستىعىن قولدايدى.

الەمدەگى مەملەكەتتەردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى زايىرلىلىق قاعيداتىن ۇستانادى (اقش-تىڭ ءدىني بوستاندىق جونىندەگى حالىقارالىق كوميسسياسى (USCIRF) 2013 جىل). دەگەنمەن ءار مەملەكەتتە زايىرلىلىقتىڭ وزىنە ءتان ۇلگىسى بار. كەيبىرەۋلەر زايىرلىلىقتى اتەيزممەن شاتاستىرىپ جاتادى، الايدا بۇل ەكەۋى ەكى بولەك تۇسىنىك. «اتەيزم» دىنگە مۇلدە تىيىم سالسا، «زايىرلىلىق» ءدىندى ۇستانۋ، ۇستانباۋدا تاڭداۋ ەركىندىگىن بەرەدى.

قازاقستان تاريحي سەبەپتەر نەگىزىندە كوپ ۇلتتى ءارى كوپ كونفەسسيالى مەملەكەت بولىپ قالىپتاستى. سوندىقتان وتانىمىز ءۇشىن «زايىرلىلىق» قاعيداتىنىڭ ىلگەرى دامۋى، قوعامدا تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ جولىنداعى بىردەن-ءبىر قاجەت قۇرال. قازاقستان ءۇشىن جوعارىدا اتالعان زايىرلىلىق تيپولوگياسىنىڭ سوڭعى ەكى ءتۇرى ءتان.

ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا، سونداي-اق «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ايقىندالعان شەڭبەردە قالىپتاسۋدا.

جولداۋدا ەلباسى: «قازاقستان – زايىرلى مەملەكەت. ازاماتتاردى ار-وجدان بوستاندىعىمەن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، مەملەكەت، دەگەنمەن، قوعامعا ءوز بەتىنشە ءبىزدىڭ ءداستۇرىمىز بەن زاڭدارىمىزعا قايشى كەلەتىن الدەبىر قوعامدىق نورمالاردى تىقپالايتىن ارەكەتتەرگە وتە قاتاڭ قارسى تۇراتىن بولادى»، دەپ ەرەكشە اتاپ كورسەتتى.

قازاقستانداعى ءدىني احۋال قر «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» جانە باسقا دا زاڭنامالارىمەن رەتتەلىپ وتىرادى.

ەركىندىك بەرگەن ەكەن دەپ شەكتەن شىعۋعا بولمايدى. قازاقستاننىڭ تۇتاستىعىنا، قاۋىپسىزدىگىنە كەرى ىقپال ەتەتىن ءدىني بىرلەستىكتەرگە تىيىم سالىنادى. بۇگىندە قازاقستان اۋماعىندا 23 ەكستەرميستىك جانە تەرروريستىك، وككۋلتتىك-ميستيكالىق دەپ تانىلعان ءدىني بىرلەستىكتەر تىيىم سالىنعان ۇيىمدار قاتارىندا.

ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم – مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ قۇلدىراۋىنا اكەپ سوعادى. بۇگىنگى ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ءدىني فاناتيزمنەن تۋىنداپ وتىرعانى بەلگىلى. ءدىني فانات – مەملەكەتتىك ساياساتقا، جالپى زايىرلى قوعامدىق پىكىرگە ىرگەلى تۇردە قارسى كەلىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تۇبەگەيلى مويىندامايدى، ءتىپتى قارسى شىعىپ، «جويىپ» جىبەرۋگە دە دايىن تۇرادى.

وتاندىق ءدىنتانۋشى ە. بۋروۆانىڭ پىكىرىنشە، جات پيعىلدى سەنىمدەگىلەردىڭ وتباسىندا قالىپتاسقان مادەني داستۇرلەردەن باس تارتۋعا، تۋعان-تۋىستارىمەن ءوزارا قارىم-قاتىناستاردا جالپى قابىلدانعان قۇندىلىقتار مەن باسىمدىقتاردى ۇزۋگە شاقىراتىن ۇندەۋلەر تاراتاتىندىعىن, العا تارتادى.

ءوز كەزەگىندە، ءدىني ءفاناتيزمنىڭ ەلىمىزدە قالىپتاسقان بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىققا نۇقسان كەلتىرۋ قاۋىپى زور. تەرىس ءدىني اعىم وكىلدەرى اڭساعانداي ءبىز يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن تەوكراتيالىق مەملەكەت بولا المايمىز. كوپەتنوستى جانە كوپكونفەسسيالى ەلدە تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن زايىرلىلىقتى ماڭگىلىك تۋ ەتۋىمىز قاجەت.

ءدىن ماسەلەسى وتە نازىك شەشىمدەردى تالاپ ەتەدى، ءمۇلت كەتىپ، قاتە جىبەرۋگە جول جوق. ەلىمىزدەگى ءدىني بىرلەستىكتەر ءوز قىزمەتىندە ەلدەگى تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق تاتۋلىق، قازاقستاندىق پاتريوتيزم، جاستاردى رۋحاني-ادامگەرشىلىك رۋحتا تاربيەلەۋ سىندى ماڭىزدى ىستەردى نازاردا ۇستاۋى ءتيىس.

قازاق ەلى – جارقىن بولاشاققا قاراي ۇمتىلعان جاس، تاۋەلسىز مەملەكەت. قازاقستان دەموكراتيالىق، زايىرلى قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن ەل جانە ەلىمىزدەگى ەتنوستار ءوزىنىڭ مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن ساقتاۋ مەن دامىتۋىنا بارلىق جاعداي جاسالعان.

زايىرلىلىق تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ كەپىلى، سوندىقتان دا قازاقستاندىقتاردىڭ وڭ تاڭداۋ جاساعاندىعىن نىق ايتا الامىز.

ا.يمانباەۆا، قر دىاقم دىك مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى تالداۋ جۇمىسى ءبولىمىنىڭ جەتەكشى ساراپشىسى

Abai.kz