كەيىنگى جىلدارى ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋعا مەيلىنشە كۇش سالىپ كەلگەنى بولاتىن. بۇل، اينالىپ كەلگەندە، ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ العىشارتى ەكەنى تۇسىنىكتى. بىراق، ىشكى-سىرتقى ىقپالدارعا بايلانىستى ۇلتتىق بانك اقشا ساياساتىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر بولعانىن بىلەسىزدەر. وسى رەتتە استانالىقتاردى تولعاندىرىپ جۇرگەن ساۋالدارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكى ورتالىق بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى م.ح.سەيفۋللين جاۋاپ بەرەدى.
– جۋىردا ءتول تەڭگەمىزدىڭ باعامى كۇرت تومەندەگەنى تۇرعىندار اراسىندا دۇربەلەڭ تۋدىردى. ۇلتتىق ۆاليۋتانى بۇلايشا كەنەتتەن دەۆالۆاتسيالاۋعا يتەرمەلەگەن نەندەي جاعداي؟

كەيىنگى جىلدارى ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋعا مەيلىنشە كۇش سالىپ كەلگەنى بولاتىن. بۇل، اينالىپ كەلگەندە، ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ العىشارتى ەكەنى تۇسىنىكتى. بىراق، ىشكى-سىرتقى ىقپالدارعا بايلانىستى ۇلتتىق بانك اقشا ساياساتىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر بولعانىن بىلەسىزدەر. وسى رەتتە استانالىقتاردى تولعاندىرىپ جۇرگەن ساۋالدارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكى ورتالىق بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى م.ح.سەيفۋللين جاۋاپ بەرەدى.
– جۋىردا ءتول تەڭگەمىزدىڭ باعامى كۇرت تومەندەگەنى تۇرعىندار اراسىندا دۇربەلەڭ تۋدىردى. ۇلتتىق ۆاليۋتانى بۇلايشا كەنەتتەن دەۆالۆاتسيالاۋعا يتەرمەلەگەن نەندەي جاعداي؟
– بىرىنشىدەن، بۇل – قولدا بار التىن-ۆاليۋتا قورىن ساقتاۋدىڭ امالى. كەيىنگى بەس ايدىڭ ىشىندە ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىن ۇستاپ تۇرۋعا 6 ميلليارد دوللار شىعىندادى. بۇنىڭ 2,7 ميللياردى اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتار ايىنا تاپ كەلدى. ەكىنشىدەن، وتاندىق ءونىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قولداۋ. ەلىمىزدىڭ 1998-1999 جىلدارداعى تاجىريبەسىنەن دە، تاۋارلارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى تومەندەپ كەتكەن وزگە مەملەكەتتەردىڭ دە تاجىريبەسىنە جۇگىنسەك، تاۋاروندىرۋشىلەردىڭ مۇددەسىن قورعاۋدا دەۆالۆاتسيادان ارتىق جول جوق ەكەنىن كورەمىز. بۇلاردان وزگە تەڭگەنى دەۆالۆاتسيالاۋعا سىرتقى فاكتورلار دا ىقپال ەتكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. سىرتقى ىقپال دەگەندە، بىرىنشىدەن، اۋىزعا ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەپ كەتۋى ىلىنەدى. سونداي-اق، قازاقستاننىڭ ساۋدا-ساتتىق جونىندەگى ارىپتەسى سانالاتىن ەلدەردىڭ ءتول اقشاسىن دەۆالۆاتسيا جاساعانى. ەگەر ءبىز تەڭگەمىزدى 25 پايىزعا قۇنسىزداندىرساق، رەسەيدىك رۋبل - 44 پايىزعا، ۋكراين گريۆناسى - 53 پايىزعا، بەلارۋس ۆاليۋتاسى 28 پايىزعا دەۆالۆاتسيالاندى.
– تەڭگە 25 پايىزعا دەۆالۆاتسيالاندى. ياعني، بۇل كۇنەلتىس سەبەتى دە 25 پايىزعا قىمباتتايدى دەگەن ءسوز بە؟
– تۇتىنۋشىلار سەبەتى قىمباتتاۋىن قىمباتتايدى. بىراق، بۇل بولماشى عانا. سەبەبى، ءبىزدىڭ دۇكەندەرىمىزدەگى تاۋارلاردىڭ ءبارى بىردەي يمپورتتىق ەمەس. تۇتىنىلاتىن تاعامداردىڭ كوپشىلىگى ەلىمىزدە وندىرىلەدى. ال، قازىر دۇكەندەردە ساتىلىپ جاتقان، شەتەلدەن تەڭگە قۇنسىزدانعانعا دەيىن اكەلىنگەن تاۋارلار قىمباتتامايدى. ويتكەنى، ولار دەۆالۆاتسياعا دەيىن، ياعني، اقشانىڭ بۇرىنعى باعامىمەن جاسالعان كەلىسىم-شارت بويىنشا اكەلىندى. ەگەر الداعى ۋاقىتتا يمپورتتىق ونىمدەردىڭ قۇنى قىمباتتايتىن بولسا، بۇل جاعداي وتاندىق ونىمدەرگە دەگەن سۇرانىستى كوبەيتەدى. ەندەشە، قازاقستاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ارتۋىنىڭ ءبىر جولى وسى.
– دەگەنمەن، كوپتەگەن تاۋار باعاسى اقشا ايىرباستاۋ باعامى وزگەرگەن كۇنى-اق قىمباتتاپ شىعا كەلدى. مۇنداي جايت نەگە نەگىزدەلدى؟
– راس، ايىرباستاۋ باعامى وزگەرگەن كۇنى-اق تاۋار قۇنىن نەگىزسىز كوتەرىپ، جاعدايدى ءوز پايداسىنا ىڭعايلاپ العىسى كەلگەن كاسىپورىندار از بولعان جوق. الايدا، وسى رەتتە ۇكىمەت تە قاراپ قالمادى. قازىرگى كەزدە پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ تاپسىرماسىمەن استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى ەلوردادا تاۋار باعالارىنىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋدى تۇراقتى قاداعالاۋدا.
باعامى ديناميكاسى ۇلتتىق بانكتىڭ دا باقىلاۋىندا. ياعني، بۇل – ەلىمىز بويىنشا باعا تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جولى. ۇلتتىق بانكتىڭ ورتالىق بولىمشەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەلوردا بازارلارىنداعى، ساۋدا ورتالىقتارىنداعى، ءىرى-ءىرى ساۋدا-ساتتىق نۇكتەلەرىندەگى بارلىق تاۋارلاردىڭ باعالارىنا قاتىستى اپتا سايىن تالداۋ-ساراپتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە.
– الداعى ۋاقىتتا تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى ايىرباس باعامى كەمي ءتۇسۋى مۇمكىن بە؟
– ۇلتتىق بانك تاراپىنان بۇعان دەيىن دە ءمالىم ەتىلگەنىندەي، تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامى ءار دوللارعا 150 تەڭگەنىڭ شاماسىنان اۋىتقىماۋى ءتيىس. ال، پليۋس-مينۋس - 3 پايىزعا، ياعني، 5 تەڭگەگە اۋىتقۋى – اۋەلدەن جوسپارلانعان زاڭدىلىق. بۇل – جۋىردا قايتا قارالمايتىن ورتا مەرزىمدىك باعدار. وسى جەردە مىنا جايتتى نىقتاپ ايتۋعا ءتيىسپىز: ۇلتتىق بانك ۆاليۋتا نارىعىندا الاياقتىق ارەكەتتەر ورىن الماۋىن مۇقيات قاداعالايدى جانە ايىرباس باعامى جوعارىدا اتالعان دەيگەيدەن اۋىتقىماۋىنا جاۋاپ بەرەدى.
– تەڭگە/دوللار ايىرباس باعامىنا الداعى ۋاقىتتا قانداي جايت ىقپال ەتۋى مۇمكىن؟
– ءبىرىنشى كەزەكتە – شيكىزات نارىعىنداعى باعا ديناميكاسى. ەگەر مۇناي باعاسى قىمباتتاعان جاعدايدا تەڭگە باعامى دا نىعايا ءتۇسۋى ابدەن ىقتيمال. سونىمەن قاتار، تەڭگە/دوللار اۋىستىرىم باعاسىنا ۆاليۋتاعا يمپورتتىق تاۋارلار ساتىپ الۋ كەزىندە سۇرانىس تۋعان جاعدايدا جانە اسا اۋقىمدى سىرتقى نەسيەلەردى جابۋ كەزىندە ايتارلىقتاي وزگەرىس ەنۋى مۇمكىن.
– اقشا ايىرباستاۋ بارىسىندا الاياقتارعا ۇرىنىپ قالماۋ ءۇشىن حالىققا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
– تۇرعىندار دۇربەلەڭگە سالىنىپ، جاعدايدى باس پايداسىنا شەشكىسى كەلەتىندەرگە الدانباۋى كەرەك. ونىڭ ۇستىنە قازىر قانداي دا ءبىر الاياقتىق ارەكەتكە مۇمكىندىك بەرەتىن مەحانيزم جوق. استانانىڭ ايىرباستاۋ پۋنكتتەرى تۇتىنۋشىلاردى شەتەلدىك ۆاليۋتامەن قولما-قول قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى. ولاردا باسقا بانكتەردەن دە، شەتەلدەن 600 ميلليون دوللار اكەلگەن ۇلتتىق بانكتەن دە قاراجات جەتكىلىكتى. سوندىقتان، مەن تۇرعىنداردى الاياقتىقتان ساقتاندىرۋ ءۇشىن اقشا بانكتەردىڭ ارنايى ايىرباستاۋ بولىمشەلەرىنەن الۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. سەبەبى، بانكتىك ەمەس بولىمشەلەردە دەۆالۆاتسيانىڭ العاشقى كۇندەرى كەمشىلىكتەر ءجيى تىركەلدى. دەگەنمەن دە، استانانىڭ بانكتىك ەمەس ايىرباستاۋ بولىمشەلەرىندەگى جاعداي – اقشا اۋىستىرۋعا قاتىستى دۇربەلەڭ تۋدىرعىسى كەلەتىندەرگە شارا قولدانۋ قۇزىرەتىنە يە ۇلتتىق بانك ورتالىق بولىمشەسىنىڭ باقىلاۋىندا.
– دەۆالۆاتسيا ناتيجەسىندە اقشاسىن شەتەل ۆاليۋتاسىمەن ساقتاعان سالىمشىلار ۇتتى. قالىپتاسقان جاعدايدا الداعى ۋاقىتتا شىعىنعا ۇشىراماس ءۇشىن سالىمشىلار قاي اقشا ولشەمىنە سەنىم ارتقانىن قۇپتايسىز؟
– دۇرىس ايتاسىز. دەۆالۆاتسيا كەزىندە شەتەل اقشاسىنىڭ سالىمشىلارى وكىنىشكە ۇشىراعان جوق. ال، 2003-2007 جىلدار ارالىعىنداعى 4 جىلدا تەڭگەمەن دەپوزيت ۇستاۋشىلاردىڭ باعى جانىپ كەلگەن-ءدى. وسى رەتتە جىلدار بويى ۇلتتىق بانك باسشىلىعى ەسكەرتىپ كەلگەن جايتتى قايتالاعىم كەلەدى: ادامدار ءوز مەنشىگىندەگى اقشانى 2-3 «سەبەتكە» ءبولىپ ۇستاعانى ءجون. ونىڭ 50 پايىزى ءتول تەڭگەمىز بولسىن، قالعان 50 پايىزىن ءوزىڭىز كوبىرەك كەرەك ەتەتىن بىرنەشە ۆاليۋتاعا ءبولىپ سالىڭىز. سوندىقتان، وسىناۋ كەڭەسكە قۇلاق اسقاندار ۇتىلمايدى.
مەنىڭشە، سالىمىن تەڭگەمەن ۇستايتىن تۇرعىندار دوللارعا اۋىسۋعا اۋەستەنبەگەنى ءجون. سەبەبى، وسى ايدىڭ 16-نان باستاپ قاراجاتىن شەتەل اقشاسىمەن ساقتايتىن جەكە تۇلعالارعا ىنتالاندىرۋ ۇستەمەاقىسى 10 پايىزدان 8 پايىزعا تومەندەتىلدى. ەسەسىنە، تەڭگە ۇستاۋشىلارعا كەرىسىنشە، جىلدىق ىنتالاندىرۋ اقىسى 13,5 پايىزعا دەيىن جوعارىلاتىلدى.
– ۇكىمەت دەۆالۆاتسيادان ەكى كۇن بۇرىن «بتا بانك» اق-نىڭ 78,14 پايىزدىق اكتسياسىن ساتىپ العانى ءمالىم. بۇل جايت بانك قىزمەتىن تۇتىنۋشىلار مەن سالىمشىلار اراسىندا نەشە ءتۇرلى ارانداتۋشى، الىپقاشپا قاۋەسەتتەردى كوبەيتتى. بۇعان قاتىستى قانداي تۇسىنىكتەمە بەرەر ەدىڭىز؟
– ءيا، بانكتەردىڭ قارجىلىق جاعدايى تۋرالى قاۋەسەت تاراتىلعانى راس. كەيبىرى سانالى تۇردەن قولدان ۇيىمداستىرىلدى. ەندى ءبىرىن احۋالدى باقىلاۋدى ۇستاي الماعان ادامدار تاراپىنان شىعىپ جاتتى. شىن مانىندە «بتا بانك» اق اكتسياسىن ساتىپ الۋ سالىمشىلار مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرىلدى. اتالعان بانك كاپيتالىنا مەملەكەتتىڭ ارالاسۋى ونىڭ قارجىلىق جاعدايىن وڭالتىپ، بارلىق سالىمشىلار مەن نەسيە بەرۋشىلەردىڭ جۇمىسىنا جاڭاشا قارقىن سىيلايتىنى ءسوزسىز.

ەرمەن تىلەكقابىل.