قارتتار ءۇيى – كەڭەس زامانىنىڭ سارقىنشاعى، سودان قالعان بەلگى دەپ قاراعانىمىزبەن، قازىرگى كەزدە وندا ورىس ۇلتىنان ەمەس، قازاق قاريالارىمىز كوبەيىپ وتىر. ءبىز بۇعان الماتى قالاسىنداعى ارداگەرلەر ۇيىنە بارعاندا كوز جەتكىزدىك. وندا 321 قارت تۇرسا، سونىڭ 112-ءسى – قازاقتار. بۇل جاقسى ما، جامان با – ونى تارازىعا سالار ءبىز ەمەس. الايدا وسى عيماراتتىڭ تابالدىرىعىن اتتاسىمەن كوزى جاۋدىرەگەن، كەلگەن كىسىگە ۇمىتپەن قارايتىن قاريالاردى كورگەندە كوڭىلىڭ الاي-دۇلەي بولادى. مۇندا بالاسى دا، اسىراۋشىسى دا جوق قارتتار مەن ۇل-قىزى بار قاريالار دا جەتەرلىك.
ءبىر بارعاندا جانىمىزعا قاتتى باتقانى، ينتەرنات ءۇيىنىڭ تۇرعىندارى ءبىر اقساقالىنان ايىرىلىپ، اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىپ جاتىر ەكەن. مۇنداعى 16 ۇلت وكىلىنەن تۇراتىن تۇرعىندار وزدەرى زەينەتاقىلارىنان اقشا جيناپ، ينتەرنات باسشىلىعىمەن بىرىگىپ داستارقان جايىپ، قۇران وقىتىپ جاتتى. تەك وزەكتى ورتەر وكىنىش، اقساقالدى ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتاندىراردا اعايىن-تۋما، بالا-شاعاسى قاسىندا بولمادى. ءوز بالالارىنان ءبىر ۋىس توپىراقتىڭ بۇيىرماۋى وكىنىش ەمەي، نەمەنە؟!

قارتتار ءۇيى – كەڭەس زامانىنىڭ سارقىنشاعى، سودان قالعان بەلگى دەپ قاراعانىمىزبەن، قازىرگى كەزدە وندا ورىس ۇلتىنان ەمەس، قازاق قاريالارىمىز كوبەيىپ وتىر. ءبىز بۇعان الماتى قالاسىنداعى ارداگەرلەر ۇيىنە بارعاندا كوز جەتكىزدىك. وندا 321 قارت تۇرسا، سونىڭ 112-ءسى – قازاقتار. بۇل جاقسى ما، جامان با – ونى تارازىعا سالار ءبىز ەمەس. الايدا وسى عيماراتتىڭ تابالدىرىعىن اتتاسىمەن كوزى جاۋدىرەگەن، كەلگەن كىسىگە ۇمىتپەن قارايتىن قاريالاردى كورگەندە كوڭىلىڭ الاي-دۇلەي بولادى. مۇندا بالاسى دا، اسىراۋشىسى دا جوق قارتتار مەن ۇل-قىزى بار قاريالار دا جەتەرلىك.
ءبىر بارعاندا جانىمىزعا قاتتى باتقانى، ينتەرنات ءۇيىنىڭ تۇرعىندارى ءبىر اقساقالىنان ايىرىلىپ، اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىپ جاتىر ەكەن. مۇنداعى 16 ۇلت وكىلىنەن تۇراتىن تۇرعىندار وزدەرى زەينەتاقىلارىنان اقشا جيناپ، ينتەرنات باسشىلىعىمەن بىرىگىپ داستارقان جايىپ، قۇران وقىتىپ جاتتى. تەك وزەكتى ورتەر وكىنىش، اقساقالدى ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتاندىراردا اعايىن-تۋما، بالا-شاعاسى قاسىندا بولمادى. ءوز بالالارىنان ءبىر ۋىس توپىراقتىڭ بۇيىرماۋى وكىنىش ەمەي، نەمەنە؟!
قارتتاردىڭ قاي-قايسىسىمەن سويلەسسەڭىز دە: «بۇل جەردە ۇيدەگىدەن جاقسى، ۇيدە كورە الماعان تۇرمىستىڭ جايلىلىعىن كورىپ وتىرمىز»، – دەيدى. راسىندا دا، كىرى جۋلى، تاماعى ءپىسۋلى، دارىگەرى قاسىندا، ءوزىنىڭ ءالى جەتپەسە، ارقاسىنىڭ كىرىن ەزىپ، سۋعا دا تۇسىرەدى… بىراق تاعدىردىڭ جازۋى جەلقايىقتاي ايداپ، وسى جەرگە اكەلگەن بۇل ادامداردىڭ «مۇندا ۇيدەگىدەن جاقسى» دەگەن سوزدەرىنە سەنە المايسىڭ. سەبەبى ولارعا قانشا كومەكتەسكەنىڭىزبەن، ءبارىبىر باۋىر ەتى بالاسىنىڭ ورنىن ەشكىم باسا الماسى انىق.
اسىرەسە، 76 جاستاعى قاريانىڭ: «كەي قارتتاردىڭ «ە، قۇداي، مەنى الساڭ، ايەلىمنەن بۇرىن ال» دەيتىنى تەگىن ەمەس ەكەن عوي. سەبەبى ايەل دەگەن – ءۇيدىڭ ۇيىتقىسى، وتباسىنا ەرەكشە قارايتىن سولار ەكەن عوي. قانشا بالاڭ، قىزىڭ ەزىلىپ تۇرعانىمەن، ءۇي بولىپ العان سوڭ، قارا شالعا قاراۋعا قۇلىقسىز بولادى ەكەن. ەكى جىل اۋىرىپ، اۋرۋحانادا جاتتىم. ەكى قىز، ءبىر ۇلىم بار. دەگەنمەن اۋىرا بەرگەن سوڭ ولار دا جالىقتى ما، ايتەۋىر وسىندا اكەلدى. ايتپەسە، شەشەسىنەن كىشكەنتايىنان قالعان بالالارىمدى بالالار ۇيىنە تاپسىرماي، ءوزىم ءوسىردىم. قايتادان ايەل السام قارعالارىمدى قاعىپ، تۇرتكىلەر دەپ ۇيلەنگەن دە جوقپىن. اراق دەگەندى اۋزىما دا الىپ كورگەن ەمەسپىن. سويتكەن بالالارىم مەنى وسى جەرگە تاپسىرىپ وتىر عوي»، – دەپ بايقاماي جۇرەك تۇكپىرىندە جاسىرعان سىرىن سىرتقا شىعارىپ الدى.
مۇندا كەلگەندەردىڭ كوپشىلىگى كەلىنىمەن سىيىسا الماي، بالاسىنىڭ بوسبەلبەۋلىگىن ايتسا، ەكىنشىلەرى – ايەلى قايتىس بولىپ، ودان قالا بەردى، «ىشتەن شىققان جىلانداردىڭ» ءوز قولدارى اۋىزدارىنا جەتىپ العان سوڭ، اكە-شەشەنى كەرەك قىلماي، دالاعا تاستاعانىن ايتادى.
– جالعىز بالام عوي دەپ ۇلىمدى ۇيلەندىردىم، ءوزىم قارتايعان سوڭ، ءۇي-جايدى سونىڭ اتىنا جازىپ، نەمەرەلەرىممەن شۇيىركەلەسىپ وتىراتىنمىن. ونى دا ارتىق كوردى مە، ىشتەن شىققان بالام اقىرى وسىندا اكەلدى، – دەيدى ۇلبالا اتتى كەيۋانا اپامىز.
ارينە، قارتتار ۇيىندە جاندى اۋىرتار، ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن سان الۋان تاعدىر بار. «مامامدى باعام دەپ تۇرمىسقا شىعا المادىم، ەڭ بولماسا، مەنى باعاتىن بالام دا جوق» دەيدى سەكسەندەگى كارى قىز. بالاسىنان قايىر كورمەي، وسى ءۇيدى پانالاپ وتىرعان زامانداستارىن كورىپ وتىرسا دا، سولاي دەيدى. ءوزىڭىز كورگەندەي، ءبىرى – ۇيىنەن ءوزى قاشسا، ءبىرىن ۇيىنەن كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن. مۇندا، وكىنىشكە قاراي، بۇرىن ءىشىپ، بالالارىنا ءزابىر كورسەتكەندەر دە، تۇرمەدەن شىققاندار دا بار. بىراق سولاردىڭ اراسىندا جۇرەكتەرى شىنىمەن جارالى، جاندارى نازىك، جانارلارى جاستان بوتالاپ تۇراتىن قاسىرەتتى كەمپىر-شالدار دا جەتەرلىك. قارتتار ءۇيى ايتەۋىر ءومىردىڭ قاراما-قايشىلىعىنا تولى…
قالاي دەگەنمەن دە اق شاشتى ءاز انالارىمىز بەن داناگوي قاريالارىمىزدى «تاستاندى» ەتىپ تاستاۋ بۇگىندە ءجيى ۇشىراساتىن بولدى. وسىندايدا ويلايدى ەكەنسىڭ، ءبىز بالاسىنان بەزگەندەرگە ارنايى اليمەنت تولەتەمىز دە، ال اتا-اناسىن وزەكتەن تەپكەندەرگە نەگە وسىنداي جازا قولدانباسقا؟ ماسەلەن، كورشى تۇرىكمەنستاندا اكە-شەشەسىن قارتتار ۇيىنە وتكىزگەندەرگە ارنايى ايىپپۇل سالىنادى. دەمەك، ۇل-قىزدارىنىڭ ايلىق تابىسىنان بەلگىلى ءبىر پايىزىن الىپ وتىراتىن ارنايى زاڭ بار. مۇمكىن بىزگە دە وسىنداي كەرەك شىعار… بۇعان تومەندەگى اعالارىمىز نە دەيدى ەكەن؟
سەرىك تولەگەنۇلى، الماتى قالالىق ارداگەرلەر ءۇيى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
– مۇندا نەشە ءتۇرلى تاعدىر بار. ونسىز دا بالا-شاعاسىنان قايىر كورمەي، ىشتەي ءمۇجىلىپ جۇرگەن قاريالارىمىزدىڭ كوڭىلدەرىنە قاياۋ تۇسىرمەۋگە تىرىسامىز. ۋاقتىلى تاماعىن بەرىپ، ەمدەيمىز. زەينەتاقىلارىن دا ايما-اي الىپ تۇرادى. دەگەنمەن قارتتارىمىز ءار ايدىڭ 22-23-ىندە، زەينەتاقىلارىن الاردا، ولاردىڭ بالالارى دا وسى جەردەن تابىلادى. اندا-ساندا ازداپ المالارىن الىپ كەلىپ، زەينەتاقىلارىن الىپ كەتەدى. مۇنى كورگەندە ىشتەي قىنجىلىپ، نە ايتارىڭدى بىلمەي دە قالاسىڭ. ءتىپتى شەشەلەرىنە «دجيپپەن» كەلىپ-كەتەتىن اۋقاتتى بالالار دا بارشىلىق.
قارتتار تۋرالى زاڭ ءالى شىققان جوق. ول پارلامەنتتە تالقىلانعانىمەن، زاڭدى كۇشىنە ەنگەن جوق. الايدا سول زاڭدا اكە-شەشەسىن اسىراۋدان باس تارتقاندارعا ايىپپۇل تولەتەتىن ارنايى باپ بولاتىن. وسىنى قايتا كوتەرۋىمىز كەرەك شىعار.
سەرىك ءابدىراحمانوۆ، «ادىلەت» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
– ءوز اتا-اناسىن اسىراۋدان باس تارتىپ، قارتتار ۇيىنە وتكىزەتىندەر كوپ. بۇل دا – بىزگە دەندەپ ەنىپ كەلە جاتقان ۇلكەن دەرت. ونى تەز ارادا شەشپەسەك، ەرتەڭ وكىنىش بولادى. سوندىقتان اكە-شەشەسىن وزەككە تەپكەندەردى ارنايى ايىپپۇل تولەتۋ ارقىلى رەتتەپ وتىرعانىمىز دۇرىس شىعار. ەگەر اتا-انانىڭ پارىزىن وتەۋ دەگەندەردى ەرەسەك بالا بىلمەيتىن بولسا، وندايدى ويلاۋعا ۇعىمى، سانا-سەزىمى جەتپەسە، اكە-شەشە ەڭبەگىن ەش ەتسە، نەگە زاڭ ارقىلى تولەتپەسكە؟ سوندىقتان اتا-اناسىن اسىرۋعا قۇلىق تانىتپاعانداردى وسىلايشا مەملەكەت زاڭ ارقىلى مىندەتتەۋى كەرەك.