اللاعا شۇكىر، اتامەكەنىندەگى الاشتىڭ سانى 63.9%  پايىزعا جەتىپتى. «ءبورىلى بايراق كوتەرسە، قوزىم كەتەر قايداعىم»، دەپ سۇيەكەڭ ايتقانداي،  ءبىر جارىم جىلدان كەيىن ناقتىراق ايتقاندا، ءبىر جىل بەس ايدان كەيىن قورتىندىسىنا قولىمىز جەتكەن ۇلتتىق ساناقتىڭ ەسەبى ەسىمىزگە ءبىراز جايتتى ءتۇسىردى.

وتكەن عاسىردىڭ باسىندا احمەت بايتۇرسىنۇلى 6 ملن.-عا جەتتىك دەگەن ءسوزىن سارعايعان تاريحتىڭ بەتتەرىنەن وقىدىق. ودان كەيىن ورىن العان تاريحي جاعدايلار ساناق دەگەندە ەسىمىزگە تۇسە بەردى. 1916 جىلعى كوتەرىلىس، اق پەن قىزىلدىڭ ورتاسىندا قويداي قىرىلعان قىر قازاعى، اعى اياماي، قىزىلى قىرعان سوڭ قۋعىن مەن قورلىققا توزبەي اۋا كوشكەن ەل  كىندىك جۇرتىندا وتىرار بولسا، قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ شىركىن!

بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن ءبارى تاريحقا اينالعانمەن ۇلت جۇرەگىندەگى جارانىڭ ورنى جازىلماعانىن ونى ەمدەۋ ەشكىمنىڭ ەسىنە كىرمەي جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ازامات سوعىسى جىلدارىنداعى، «جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات» كەسىرىنەن 1921-1922 جىلدارى اشتىقتان ارۋاققا اينالىپ، سۇيەگى اقجوڭقا بولىپ ارقانىڭ دالاسىندا شاشىلىپ قالعان قازاق ءار قازاق ۇرپاعىن بۇگىنگە ىلىندىرگەن دە قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ وي، دۇنيە-اي.

اللاعا شۇكىر، اتامەكەنىندەگى الاشتىڭ سانى 63.9%  پايىزعا جەتىپتى. «ءبورىلى بايراق كوتەرسە، قوزىم كەتەر قايداعىم»، دەپ سۇيەكەڭ ايتقانداي،  ءبىر جارىم جىلدان كەيىن ناقتىراق ايتقاندا، ءبىر جىل بەس ايدان كەيىن قورتىندىسىنا قولىمىز جەتكەن ۇلتتىق ساناقتىڭ ەسەبى ەسىمىزگە ءبىراز جايتتى ءتۇسىردى.

وتكەن عاسىردىڭ باسىندا احمەت بايتۇرسىنۇلى 6 ملن.-عا جەتتىك دەگەن ءسوزىن سارعايعان تاريحتىڭ بەتتەرىنەن وقىدىق. ودان كەيىن ورىن العان تاريحي جاعدايلار ساناق دەگەندە ەسىمىزگە تۇسە بەردى. 1916 جىلعى كوتەرىلىس، اق پەن قىزىلدىڭ ورتاسىندا قويداي قىرىلعان قىر قازاعى، اعى اياماي، قىزىلى قىرعان سوڭ قۋعىن مەن قورلىققا توزبەي اۋا كوشكەن ەل  كىندىك جۇرتىندا وتىرار بولسا، قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ شىركىن!

بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن ءبارى تاريحقا اينالعانمەن ۇلت جۇرەگىندەگى جارانىڭ ورنى جازىلماعانىن ونى ەمدەۋ ەشكىمنىڭ ەسىنە كىرمەي جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ازامات سوعىسى جىلدارىنداعى، «جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات» كەسىرىنەن 1921-1922 جىلدارى اشتىقتان ارۋاققا اينالىپ، سۇيەگى اقجوڭقا بولىپ ارقانىڭ دالاسىندا شاشىلىپ قالعان قازاق ءار قازاق ۇرپاعىن بۇگىنگە ىلىندىرگەن دە قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ وي، دۇنيە-اي.

جيىرماسىنشى جىلداردىڭ اياق تۇسىندا «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن» دەپ اسپاننىڭ استىن ۇرانعا تۇندىرىپ الاش بالاسىنىڭ الدىنداعى اسىن، قوراداعى قويىن جىلان جالاعانداي سيىرىپ، سىرىپى تارتىپ الىپ، 1931-1933 جىلدارى ءبۇتىن ءبىر ۇلتتى قىرعىنعا ۇشىراتقان شولاق بەلسەندىلەردىڭ كەشىرىلمەس كۇناسى مەن جات بيلىكتىڭ ايۋاندىعى بولماعاندا، قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ اتتەڭ...

ەلدى «شۇلعاۋدان شىققان شۋاشتار مەن تەكسىزدەن تۋعان تەزەكباستار» بيلەپ، توستەگەن الماعايىپ ۋاقىتتىڭ قازاققا اكەلگەن قاسىرەتىنىڭ زورى - ساياسي رەپرەسسيا. بۇگىن دە باس كوتەرەر ءبىر ۇلدىڭ تابىلماي، تولاعاي تۇلعاسىن ساعىنعان ەلدىڭ ىشتەن تىنىپ، ءوز ىشىنە ەنىپ، بۇركەنىپ العانىنىڭ دا ءتۇپ سەبەبى سول اسىلزادا تەكتىلەردىڭ تىم قۇرىسا، تۋعان جەردەن توپىراق بۇيىرماعانىن دا جاتسا كەرەك. باسى كەسىلگەن، جۇرەگى جۇلىنعان جۇرت «تۇرىمتاي تۇسىندا بالاپان باسىندا» ءشىلدىڭ قيىنداي شاشىراپ، ءار قامىتقا عازيز باس كەتپەگەندە قازاقتىڭ ساناسى قانداي، سانى قانشا بولار ەدى؟ قايران دا مەنىڭ قوڭىرىم!

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا «ستالين ءۇشىن» شەيىت بولعان بۋىننىڭ ارتىندا جەسىرى مەن جەتىمى قالدى. ەركەك كىندىكتىنىڭ ءبارى مايدانعا اتتانىپ، سول كەتكەننەن مول كەتتى. قايتىپ ورالعانى جارىمجان، مۇگەدەك بولىپ شەرمەندە كەتتى. ساناقتىڭ قورتىندىسى ەلدەگى ەرلەر سانى 7712,2 مىڭ ادامدى، ايەلدەر - 8297,4 مىڭ ادامدى قۇراپ وتىر دەيدى. وزگەسىن الىپ تاستاعاندا، بوساعا اتتاپ كەلىن بولىپ، بالا سۇيمەي، وت اناسى بولا الماي جۇرگەن قازاق قىزدارىنىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ دا كوپ بولۋى كوڭىلگە قاياۋ. «وتىرعان قىز ورنىن تاپپايدى». ەمىرەنىپ بالا سۇيمەگەن ايەل زاتىنىڭ بويىنان ۋاقىت وتكەن سايىن انالىق مەيىرىمدىلىك پەن ايەلگە ءتان ىزگى قاسيەتتىڭ قاراسى ازايتىنى كەرىسىنشە، ونىڭ ورنىن وزىمشىلدىك پەن وركوكىرەكتىك، جەكە باسىن كۇيى ءۇشىن قولىنان كەلگەنىن ىستەپ باعاتىن پسيحولوگيا باساتىنىن شىققىر كوزىمىز كورىپ كەلەدى. بالكىم، ەكى ايەل الۋدى اتا جولىمەن زاڭدى ەتۋگە بايلانىستى باستامالاردىڭ تۇبىندە ۇلتتىڭ بولاشاعىنا دەگەن الاڭ كوڭىل جاتقان شىعار. قارعىس اتقىر، سۇم سوعىس بولماعاندا، جەتىم جىلاماي، جاس كەلىنشەك جەسىر قالماعاندا قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ قارعىس اتسىن، قىزىلدار!

جەلتوقسان جاقىنداعان سايىن جىلدا جۇرەگىڭدى سىزداتاتىن «جەلتوقسان» ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىندە قىرشىن كەتكەن بوزبالا مەن بويجەتكەن شاڭىراق كوتەرىپ، شالقىپ وتىرسا، قازاقتىڭ سانى قانشا بولار ەدى؟ قايران بوزداق!

ون ميلليوننان اسىپ جىعىلدىق. بۇعاندا مىڭ تاۋبە! قازاقتىڭ سۋىن ءىشىپ، اسىن جەپ وتىرعان ەتنوستاردىڭ ىشىندە ساناقتىڭ دەرەگى بويىنشا، وزبەكتەر مەن ۇيعىرلاردىڭ سانى ءوسىپتى. وزبەكتەر سانى 23,3%-عا ءوسىپ، 457,0 مىڭ ادامدى، ۇيعىرلار - 6,8%-عا ءوسىپ، 224,7 مىڭ ادامدى قۇراپ وتىر ەكەن. جەر اتاۋى مەن قالا اتاۋىنا قاسارىسىپ، قارسى شىعۋدا الدىنا جان سالمايتىن جەرلەستەرىمىزدىڭ سانى ازايىپ كەلەدى ەكەن. ورىستار سانى 15,3%-عا ازايىپ، 3793,8 مىڭ ادام عانا قالىپتى. ەندى، قايتسىن، ىرگەسىندە ايۋداي اقىرعان اتاجۇرتى جاتسا، ەسى بار دا ەلىن تابادى عوي. «ەر تۋعان جەرىنە، يت تويعان جەرىنە» دەگەن ماقال ولاردا دا بار شىعار بالكىم.

ءبىر قىزىعى، ەقىۇ نىڭ توراعالىعىن تولەرانتتىلىقپەن، توزىمدىلىكپەن باسقارىپ وتىرعان قازاق بيلىگى ماحابباتپەن ايتاتىن 150 ۇلتتىڭ سانىن كورە المادىق. ساناق قورتىندىسى نەمىس، ۋكراين، تاتارلاردىڭ سانىن ايتا كەلىپ، باسقا ەتنوستار -  4,8%-عا ازايىپ، 721,7 مىڭ ادامدى قۇراپ وتىرعانىن انىقتاپتى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قازاقتىڭ سانى بۇگىنگى باعامنان دا جوعارى بولۋى كەرەك ەدى. وعان ءبىرىنشى سەبەپ، ساناقتىڭ كەزىندە ەسەپكە ىلىنبەي قالعان قازاقتاردىڭ كوپتەپ ۇشىراسۋى بولسا، ەكىنشىسى، قازاق بيلىگىنىڭ شەتەلدەردەگى قازاقتاردى كوشىرىپ الۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق ساياساتىنىڭ سوڭعى جىلدارى باسەڭسىپ قالعاندىعى. اركىم بىلەدى، قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي قارىم-قاتىناستاردى پايدالانا وتىرىپ، قىتايداعى 1,5 ملن. قازاقتىڭ تىم قۇرىعاندا جارتىسىن كوشىرىپ اكەلىپ، قونىستاندىرۋعا ەلىمىزدىڭ قاي جاعىنان الساڭىز دا الەۋەتى جەتەتىنى انىق. بۇل جەردە بارلىعى ۇلتتىق مۇددە مەن ۇلتتىق نيەتتىڭ كەمشىندىگىنىڭ كەم بولۋى دەمەسكە لاج جوق. مىرزالاردىڭ ءوتى جارىلىپ كەتپەس. اتامەكەنىن اڭساعان، ەسىل باۋىرلار!

ساناق ايعاقتاعان 63,9 پايىز قازاقتىڭ سوڭعى ون جىل ىشىندەگى ءوسىمى تىكەلەي اۋىلدان بولىپ وتىر. مىنە، قالا حالقىنىڭ سانى 206,6 مىڭ ادامعا نەمەسە 2,4%-عا، ال اۋىل حالقى 821,7 مىڭ ادامعا نەمەسە 12,6%-عا ءوستى. ياعني ۇلتتىڭ ءوسىمىن ساقتاپ وتىرۋ ءۇشىن قازاقتى قالالاندىرۋعا بايلانىستى جەكە مەملەكەتتىك باعدارلامالار جاسالۋى قاجەت دەگەن ءسوز. ياعني ۇلكەن قالالاردى اينالا قونىستانىپ جاتقان قازاقتاردىڭ جاعدايىن قازاق بيلىگى كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەيع جەدەل شەشىلۋىن ويلاستىرعانى ءجون. سەبەبى، مۇنىڭ ارتىندا ۇلتتىڭ ءوسىمى، ساپالى ۇرپاق، قالا ۇلتى بولىپ قالىپتاسۋ، ءتۇرلى سالالارداعى ۇلتتىڭ ۇلەسىنىڭ ءوسۋى، ساپالى ۇلتقا اينالۋ سەكىلدى ۇزاق مەرزىمدى، قانداي بيلىك بولماسىن باسىن قاتىرۋى ءتيىس ماسەلەلەر جاتقانىن استە ەستەن شىعارماعان دۇرىس. ءوس، قازاق، ءوس!

«اباي-اقپارات»