كوشەمىزدىڭ قاق ورتاسىندا باتىسقا بەت بۇرىپ لەنين تۇر. الەمدىك پرولەتارياتتاردىڭ اكەسى دەيدى كومۋننيستەر. «كەڭەستىك زامانداعى كەرى كەتۋگە شاق قالعان پوەزيانى جۇلقا تارتىپ ورنىنا قويعان اقىن - قاسىم امانجولوۆ» (ج. بەكتۇروۆ) قالامىزدا ءالى جوق. تاۋ-كەن عىلىمىنىڭ اتاسى قانىش ساتباەۆ مۇنداعى كۇيكى تىرلىكتى قالا سىرتىنان باقىلاۋعا ءماجبۇر. بۇقار جىراۋ بابامىزعا قوناق كۇتتىرىپ ۆوكزالدىڭ الدىنا تۇرعىزىپ قويىپ ەدىك، قازىر قۇدايعا ءتاۋبا، قالالىق اكىمدىكتىڭ الدىنا باردى. وڭتۇستىك شىعىستا قۇرىلىسشى يازەۆ تۇر. ال، قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى ءمادي جوق. بۇل قالاي؟.. اڭگىمە ەسكەرتكىشتەر تۋراسىندا.

قولىمىزعا «نوۆىي ۆەستنيك» گازەتى ءتۇسىپ، پاراقتاي وتىرىپ ءبىر قىزىق جايتقا تاپ بولدىق. تاقىرىبىنىڭ ءوزى كۇرەسكە شاقىرعانداي - «لەنينا نە داديم لومات!». مۇندا قالامىزدىڭ ورتاسىندا 1975 جىلدان بەرى قاسقايىپ تۇرعان كۇن كوسەمىنىڭ تاس تۇعىرىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق باسىم. كەشەگى كوممۋنيستتەردىڭ سارقىندى توبى «قالاي دا لەنين ەسكەرتكىشىن قورعاپ قالۋ كەرەك» دەپتى. نە دەگەن بەلسەندى توپ؟ ءبىر كەزدەرى قازاق زيالىلارى جينالىپ، مايقۇدىقتاعى كوگىلدىر توعانعا ەسكەرتكىش تۇرماق، ءماديدىڭ اتىن بەرگىزە الماپ ەدىك، مىنا جۇرت لەنيندى قورعاپ قالامىز دەيدى. نە ءۇشىن، كىمنەن قورعاماق؟ ول جاعى وزدەرىڭىزگە ايان...

كوشەمىزدىڭ قاق ورتاسىندا باتىسقا بەت بۇرىپ لەنين تۇر. الەمدىك پرولەتارياتتاردىڭ اكەسى دەيدى كومۋننيستەر. «كەڭەستىك زامانداعى كەرى كەتۋگە شاق قالعان پوەزيانى جۇلقا تارتىپ ورنىنا قويعان اقىن - قاسىم امانجولوۆ» (ج. بەكتۇروۆ) قالامىزدا ءالى جوق. تاۋ-كەن عىلىمىنىڭ اتاسى قانىش ساتباەۆ مۇنداعى كۇيكى تىرلىكتى قالا سىرتىنان باقىلاۋعا ءماجبۇر. بۇقار جىراۋ بابامىزعا قوناق كۇتتىرىپ ۆوكزالدىڭ الدىنا تۇرعىزىپ قويىپ ەدىك، قازىر قۇدايعا ءتاۋبا، قالالىق اكىمدىكتىڭ الدىنا باردى. وڭتۇستىك شىعىستا قۇرىلىسشى يازەۆ تۇر. ال، قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى ءمادي جوق. بۇل قالاي؟.. اڭگىمە ەسكەرتكىشتەر تۋراسىندا.

قولىمىزعا «نوۆىي ۆەستنيك» گازەتى ءتۇسىپ، پاراقتاي وتىرىپ ءبىر قىزىق جايتقا تاپ بولدىق. تاقىرىبىنىڭ ءوزى كۇرەسكە شاقىرعانداي - «لەنينا نە داديم لومات!». مۇندا قالامىزدىڭ ورتاسىندا 1975 جىلدان بەرى قاسقايىپ تۇرعان كۇن كوسەمىنىڭ تاس تۇعىرىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق باسىم. كەشەگى كوممۋنيستتەردىڭ سارقىندى توبى «قالاي دا لەنين ەسكەرتكىشىن قورعاپ قالۋ كەرەك» دەپتى. نە دەگەن بەلسەندى توپ؟ ءبىر كەزدەرى قازاق زيالىلارى جينالىپ، مايقۇدىقتاعى كوگىلدىر توعانعا ەسكەرتكىش تۇرماق، ءماديدىڭ اتىن بەرگىزە الماپ ەدىك، مىنا جۇرت لەنيندى قورعاپ قالامىز دەيدى. نە ءۇشىن، كىمنەن قورعاماق؟ ول جاعى وزدەرىڭىزگە ايان...

ەسىمىزدە... وزگە ءبىر وبلىستا ايتىس ءوتىپ جاتتى. سول كەزدە قاراعاندىلىق قويلىباي اسانۇلىنا قارسىلاسىنىڭ «كوشەڭدە لەنين ءالى تۇر...» دەپ تيىسكەنى. قويلىەكەڭ دە قىسىلتاياڭ ساتتە: «ءوزى وتارلاعان ەلدىڭ قالاي قارىشتاپ دامىپ جاتقانىن كورسىن دەپ ادەيى الماي وتىرمىز» دەگەن سىڭايداعى سىلتاۋ ايتىپ قۇتىلعان. ەندى لەنينگە قۇرمەتىمىزدى كورسەتىپ بولعاندايمىز. تاس تۇعىرىنان ءتۇسىرىپ، ياكي وزگە جەرگە اۋىستىرىپ، ونىڭ ورنىنا ءوز پەرزەنتتەرىمىزدىڭ ءبىرىنىڭ ءمۇسىنىن قويساق. «اتاسىن تانىعان اتقا قونادى، اتاسىن تانىماعان جاتقا قور بولادى» دەپ نەگە ايتتى ەكەن ءبىزدىڭ بابالار؟ بالا كۇنىمىزدە لەنيندى اتا قىلعانىمىز راس. سولاي ۇيرەتەتىن...

«نوۆىي ۆەستنيك» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ەلەنا ۋليانكينا از-كەم زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ءتۇبى لەنيننىڭ ورىن سۋىتاتىنىن ايتىپتى. بىراق، ول وقىرمانىن «ەگو دەيستۆيتەلنو حوتيات پەرەنەستي. كۋدا يمەننو، ەششە نە رەشەنو. نو پو سلوۆام ناشەگو سوبەسەدنيكا، ەتو بۋدەت «شيكارنوە مەستو» دەپ جۇباتادى. بۇل جەردە ەكى ءتۇرلى پرينتسيپ شەكە سوعىستىرىپ تۇر. ءبىرىنشىسى لەنيندى قالاي دا العىزبايمىز دەپ، بىلەك سىبانعان كوممۋنيستەردىڭ نويىس ۇستانىمى. ەكىنشىسى بيلىكتە جۇرگەن «لەنينشىلدەردىڭ»، «ەرتەڭ ءبىزدىڭ كوزىمىز تايعاندا دالاعا سۇيرەپ تاستار، ودان دا قازىر ءبىر «شيكارنىي» جەرگە بەكىتىپ الايىق» دەگەن نيەتى. ورىس اعايىننىڭ وسى پىسىقاي تىرلىگىنە  قىزعانىپ ءھام قىزىعا قارايسىڭ. ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەدەن ءيىس الماس اعالارىمىز، مامىق كرەسلوسىن جۇمساعىنا باسقانعا ءماز. قالامىزدا كلاسسيك جازۋشى گوگولدىڭ ءمۇسىنى بار. ءوز ۇلتى تىرىدەي كومگەن جازۋشىنىڭ شىنىندا قاراعاندىعا ەش قاتىسى جوق. بىراق، تۇر... ۇلى جازۋشىمىز مۇحاڭ ومىردەن وتكەندە عابەڭنىڭ: «مۇحتار، قازاقتا «ات تۇياعىن تاي باسار» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بارىن بىلەسىڭ. بىراق ول ءسوز جالعىز ساعان عانا كەلمەيدى. سەنىڭ ورنىڭدى باساتىن ۇل ەندى قايتىپ تۋماس. ول ورىن ادەبيەتىمىزدە ماڭگى باقي ۇڭىرەيىپ تۇرادى...» دەپ  تولعانۋىندا نەندەي سىر جاتىر دەسەڭىزشى. قاراعاندىدا دا مۇحاڭنىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ تۇر. ءبارىن بىلاي قويعاندا، ابايدىڭ ءمۇسىنىنىڭ ءوزى «شالقىما» كونتسەرت زالىنىڭ الدىنا ورنىقتى ەمەس پا؟ كىسى اياعى سيرەك باساتىن جەر. ارنايى شاقىرتۋمەن بولماسا، كوپ ادام بارا بەرمەيدى. ال سوندا ابايدىڭ وسى تۇرىسىندا نە ماعىنا بار؟ لەنين تۇرعان جەر، ناعىز ابايدىڭ تۇعىرى ەدى عوي. ءيليچتىڭ قازاققا باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدادى دەگەندى ەستىمەدىك. راس، الەمدىك پرولەتاريانىڭ اكەسى بولار. بىراق، ءبىز پرولەتاريات بولىپ جارىتتىق پا؟ سۇراعان تەڭدىگىڭنىڭ ورنىنا، تەپەرىش كورسەتپەپ پا ەدى؟ سونى قالاي ۇمىتتىق؟..

«ساياسات - حۇكىمەت باسىنان تازدىڭ بوركىن سىپىرۋمەن بىردەي، ءتىرى بولسام حان بالاسىندا قازاقتىڭ حاقىسى بار ەدى، قازاققا قىزمەت قىلماي قويمايمىن» دەگەن ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ەسكەرتكىشى قايدا؟ اتاسىن تانىماعان جۇرت اتقا قايتىپ قونباق؟ «قازانشىنىڭ ەركى وزىندە» دەۋشى ەدى عوي. ءوز ەلىمىزدە ۇلى تۇلعالارىمىزعا جاقسى جەردەن ەسكەرتكىش قويا الماساق ەلدىگىمىزگە سىن.

ءبىر دانىشپان ايتقان ەكەن: «دوسىڭنان قورىقپا، ەڭ سوراقى جاعدايدا ولار سەنى ساتار. جاۋىڭنان قورىقپا، ەڭ سوراقى جاعدايدا ولار ولتىرەر. نەمقۇرايلىلىلاردان قورىق. سولاردىڭ نەمقۇرايلىلىعىنان ومىردە ساتقىندىق پەن كىسى ءولتىرۋ ورىن الادى» دەپتى. اينالامىزداعى تىرلىككە نەمقۇرايلى قارامايىق، اعايىن!

جانات جاڭقاشۇلى، «ادىرنا».

قاراعاندى

«adyrna.kz» سايتىنان