رەداكتسيادان: بيىل قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى كاكىمبەك سالىقوۆتىڭ 85 جىلدىعىنا وراي   «جەزكيىك» قورى اشىلدى. بۇل قوردىڭ قازىرگى ماقساتى – كاكىمبەك اعانىڭ بۇكىل شىعارماشىلىق تۋىندىلارىن جيناستىرۋ، مۇراعاتىن رەتتەۋ. قوردىڭ باستى ۇيىمداستىرۋشىسى – سالىقوۆا مايرا كاكىمبەكقىزى. «سىرىمبەتتە مەكتەبىم» بۇرىن ەش جەردە جاريالانباعان، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا العاش رەت جارىق كورىپ وتىرعان ەستەلىك-وچەرك. كاكىمبەك-اعا بۇل دۇنيەنى ءوزى وقىعان سىرىمبەت مەكتەبىنە ارناپ 2010 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا جازعان ەكەن.

سىرىمبەت دەگەندە قازاقتىڭ اسىل پەرزەنتى اقان سەرىنىڭ:

اۋىلىڭ قونعان سىرىمبەت سالاسىندا،

عاشىق بولدىم اق سۇڭقار بالاسىنا.

بيدايىققا لايىق قاراعىم-اي،

بوكتورگىگە قور بولىپ باراسىڭ دا... –

دەپ شىرقاعان ءانى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. پوەزيانىڭ ابزالى دا، وسى ەمەس پە؟! اركىم ءوزىنىڭ «باراسىڭ دا...» دەگىزبەي قويماس ءبىر قۇپياسىن ويلاپ ماڭگى ۇزىلمەس ءبىر ساعىنىشىن باسادى.

ەگدە تارتقان بىزدەر سەكىلدى ءھام وكشەلەپ كەلە جاتقان ورتا بۋىنداعى ۇرپاقتىڭ ىشىندە بۇل ءاندى بىلمەس قازاق كەمدە-كەم بولار. جاس ۇرپاق، وكىنىشكە قاراي الشاقتاپ بارادى. ال، اقان سەرىنىڭ «قۇلاگەرىن» بىلمەيتىن قازاق جوقتىڭ قاسى دەپ بىلەمىن، ويتكەنى، «قۇلاگەر» ءانى قازاقتىڭ الدىنا جان سالماس ۇزدىك جۇيرىگىن اسپەتتەسە، وعان قوسا وتارلىق زاماندا شەككەن زورلىق پەن زومبىلىقتىڭ، قاستاندىق پەن قياناتتىڭ ايعاعىنداي قۇلاگەردىڭ ءولىمى اكەلگەن مۇڭى مەن شەرى ەل جۇرەگىنە باتقان بەرىشتەي ساقتالدى. «قۇلاگەر» دەگەندە قازاقتىڭ اقتاڭگەر اقىنى كەڭەس كەساپاتىندا جازىقسىز اتىلىپ كەتكەن ءىلياس جانسۇگىروۆتى ۇمىتپايمىز. ول كىسىنىڭ «قۇلاگەر» اتتى پوەماسى وزىنە ماڭگى ولمەس «قۇلاگەر-اقىن» اتتى اتاق بەردى، قازاق پوەزياسىنىڭ ەڭ جاقسى پوەمالارىنىڭ ءىنجۋ-مارجانى قاتارىندا تۋعان اسىلمۇرا دۇنيەگە كەلدى.

تويلى اۋىل سىرىمبەتتىڭ سالاسىندا،

كوز سالسام وزا شاپقان قاراسىنعا.

قۇلاگەر شاۋىپ جۇرگەن ەلەستەيدى،

كوكشە مەن جەتىسۋدىڭ اراسىندا، –

دەپ ىلەكەڭە ارنالعان ولەڭىمدە جازىپ ەدىم، بۇل تاماشا پوەما شىن مانىندە قازاقتىڭ ەكى اسىل ايماعىن جالعاستىرىپ تۇرعانى ايدان انىق. كەڭىرەك ويلانساق، بۇل پوەما، قۇلاگەردىڭ تراگەدياسىن بۇكىل قازاق ەلىنە مولداۋ تاراتىپ قانا قويماي كەڭ جالعانعا پاش ەتكەن اسىل قازىنا.

كوكشەتاۋ مەن جەتىسۋدىڭ اراسى شىنىندا دا باۋىر ەلدەردەي جاقىنداسىپ كەتتى. ول جولدى ءبىرجان سال اتامىز اقىن سارامەن ايتىسۋ ساپارىندا سالىپ كەتتى. ءارى قاراي ءىلياس اعامىز «قۇلاگەر» اتتى پوەماسىمەن ەكى ايماقتىڭ تۋىستىعىن ۇلعايتتى، تەك قۋانىش ەمەس قايعى-مۇڭىن بولىسۋگە جان تەبىرەنىسىمەن شاقىردى. كەڭەستەر وداعى ىدىراپ زەينەتكەرلىك جاسىمدا الماتىدا تۇرعاندا تالدىقورعان وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى سەرىك اقىمبەكوۆ ەرۋلىككە شاقىرىپ بارعانىمىزدا قويىلعان كونتسەرتتىڭ توقسان پايىزى مەنىڭ سوزىمە جازىلعان اندەردەن قۇرالىپتى، قايدا بارساق تا «ءۇش ارىس»، «جەزكيىك» الدىمىزدان اسقاقتى داۋىستارمەن قارسى الىپ تۇردى. سونداعى ۇققانىم: جەتىسۋلىقتاردىڭ كوكشەتاۋلىقتاردىڭ شىعارمالارىن ەرەكشە قاستەرلەۋى.

سىرىمبەتتىڭ ارۋاعىن كوتەرىپ، اتىن الەمگە جەتكىزۋدە اتاپ ايتار بابالارىمىز از ەمەس، سول كوشتىڭ باسىندا قازاقتىڭ تۇڭعىش عالىمى، اعارتۋشى اقتاڭگەرى، جيھانكەزدىگىمەن اتىن الەمگە جايعان تۇڭعىش قازاق شوقان شىڭعىسۇلى ءۋاليحانوۆ تۇرادى.  سىرىمبەتتىڭ ەتەگىنە العاشقى ەلدى مەكەننىڭ ىرگەسىن قالاعان، ابىلايحاننىڭ ۇلى قازاقتىڭ سوڭعى حانى ءۋالي ەدى. بۇل قونىسقا سەبەپ بولعان اتاقتى ايعانىم انامىزدىڭ ءامىرى. ءۋالي حان ەكىنشى بايبىشە ەتىپ ايعانىمعا ۇيلەنگەندە ءارى سۇلۋ، ءارى اقىلدى جاس قوساعىنىڭ جۇرەك تىلىمەن ايتقانىن ورىنداپ سىرىمبەتكە كوكشەتاۋدان حان ورداسىن كوشىرىپ اتاقتى تاۋ ەتەگى، كول شەتىندە سىرىمبەت قىستاعىن بەكىتىپتى (تومەندە سۋرەتتە). ءۋاليحان دۇنيەدەن وزعاننان كەيىن رەسەي پاتشاسى الەكساندر ءى جارلىعىمەن 1824 جىلى ايعانىمنىڭ سۇراۋى بويىنشا سىرىمبەتتە حانزادانىڭ شاعىن ورداسى، ءۋاليحان اۋلەتىنىڭ اتا قونىسى سالىندى.

سىرىمبەت تاۋى شىنىندا دا ساۋمالكول، شالقار، قۇمدىكول، جەكەكول، اقبالشىق، توراڭعىل، قوسكول وراپ جاتقان سارىارقانىڭ قايتالانباستاي سۇلۋ بەلبەۋىندە ورنالاسقان بۇل التىن ايماقتىڭ بالقايماعى دەرلىك شىن نازىك سۇلۋى.

قۇنارلى جاراتىلعان كۇلگىندەۋ قارا توپىراقتا وسكەن اقبالتىرلى شوق قايىڭدار، قالىڭ قاپتالداي التىن بەلدى ءنان قاراعايلار، سان ءتۇرلى شۇيگىن ءشوپ وسكەن مىرزا ايماقتى اقان سەرى بابامىز: «بۇل جەردە سىرىمبەتتەي تاۋ بار ما ەكەن، مالعا جاي جەكە كولدەي قاۋ بار ما ەكەن؟»، – دەپ تەبىرەنىپتى. شىنىندا دا ساۋمالكولدەن سىرىمبەتكە شەيىن جيىرما بەس شاقىرىم جەردەگى جولدىڭ ەكى جاعىنداعى قاراعاي، قايىڭ، كوگىلدىر شىرشا، كوك تەرەك ارالاسقان ورماندا ءبىر عالامات بار. اق قايىڭدار قالىڭدىعىن كۇتكەن سۇلۋلارداي سىلانا قالىپ، قاراعايلارى ساپتا تۇرعان ساربازدارداي اسپانعا بوي جازىپ، بىرىنەن-ءبىرى قالماستاي كەۋدەلەرىن كەرىپ تۇر. اقان سەرى ايتقان «قاۋ بارما ەكەن؟» دەۋدە دە ۇلكەن سىر بار. سىرىمبەتتىڭ ەتەگىندەگى اق قاۋدان وزگە جەردەگى قاۋدانداردان دا الدەقايدا نازىك، اپپاق كۇمىستەي كوز تارتاتىن كەرەمەت. ويتكەنى جىلقى مالىنا بۇل قاۋداندى قىستا بەرسەڭ سۇلى ىزەمەيدى. تالىقسىپ تۇرعان كەزىڭدە جاتا كەتسەڭ اق مامىقتاي جۇپ-جۇمساق. بۇل قاۋداننىڭ كۇزگە قاراي جەتىلىپ ءدان تاراتار سەلەۋى دە اقتوتىداي ءارى سۇلۋ، ءارى كەربەز وسەتىن. اقسەلەۋ سەيدىمبەك  ىنىمە «سەن باسقا جەردىڭ سەلەۋى ەمەسسىڭ، سىرىمبەتتىڭ «اق جىبەك سەلەۋىسىڭ» دەۋشى ەدىم. جۋىردا عانا دۇنيەدەن وقىس وتكەن عۇلاما عالىم، اسقاق ءانشى، شەبەر كۇيشى اقسەلەۋ ماعان سىرىمبەتتىڭ ۇكىلى اق سەلەۋلەرىن ەلەستەتەتىن. ءبىز اعالى-ءىنىلى ادامدارداي سىيلاس ەدىك.

سىرىمبەت اسا بيىك تاۋ ەمەس، بىراق ادامعا جاقىن، جۇرەگى جىلى تاۋ. جاس كۇنىمىزدە توبەسىنە تالاي شىققاندا ەستە قالعانى وڭتۇستىك شىعىس جاعىنان كوگىلدىر كوكشە كورىنەدى، ودان بەرى كوكشەتاۋ جوتالارى سىلەمدەنىپ ايىرتاۋ، يمانتاۋ، شالقار، اقان-بورلىق بولىپ دوڭگەلەنە شۇبىرسا، تۋرا سولتۇستىگىنە قاراساڭ جالعىزتاۋ كوزگە ءتۇسىپ، وزگە تاۋلاردان جاقىنىراق تۇرعانداي باۋىر تارتادى. سوندا سىرىمبەتتى كولدەر دە، تاۋلار دا، قالىڭ جىنىستى ورماندار دا وراپ جاتقانداي وي تاستايتىن. سىرىمبەتكە ارناعان ولەڭدەرىمنىڭ بىرىندە:

بىرگە وقىعان كوپ بالالار قاسىمدا،

تالاي تۇردىم سال سىرىمبەت باسىندا.

تازا اۋا، تازا اسپان ءموپ-ءمولدىر،

ءمولدىر كوزگە قۇمار ەتتى جاسىمدا، –

دەگەندە دە اينالا كولدەر مەن تاۋلارعا، ورماندار مەن توعايلارعا ورانعان جەر جانناتىنىڭ تازالىعى، پاكتىگى، مولدىرلىگى جان باۋراعان ەكەن عوي. ويلاپ تۇرساق تابيعات پەن ادامزاتتىڭ باۋىر باسىپ ۇيلەسكەن دوستىعى وسىنداي عالاماتتاردان باستالادى ەكەن. سىرىمبەتكە سال-سەرىلەردىڭ ءۇيىر بولعانى دا زاڭدى قۇبىلىس. جانىم تازا، ارىم تازا بولسا ول دا سىرىمبەتتىڭ تازا تابيعاتىنىڭ بەرگەنى دەپ بىلەمىن.

كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە سىرىمبەت ەلدى مەكەنى كازگورودوك دەپ اتالىپ، توڭكەرىس اۋدانىنىڭ ورتالىعى بولعاندىعى بار. سول اتاۋمەن سىرىمبەتتەگى ورتا مەكتەپ تە كازگورودوك ورتا مەكتەبى اتالىپ، تاعدىر سول ايگىلى مەكتەپتىڭ تۇلەگى ەتتى. وقىپ جۇرگەندە اسا كوپ ءمان بەرە قويماساق تا، ۋاقىت وتكەن سايىن وسكەن جەرىمىزدى، شىققان تەگىمىزدى، وقىعان مەكتەبىمىزدى ۇلاعاتتاي تۇستىك. سىرىمبەت ماعان بۇل كۇندە ا.س. پۋشكيننىڭ ميحايلوۆسكوەسى، ابايدىڭ قاراۋىل توبەسى سياقتى كيەلى وردام، قۇتتى شاھارىم، ارۋاقتى التىن بەسىگىم بولىپ كورىنەدى.

كەزىندە كازگورودوكتى تۋعان جەرىم ەتىپ كورسەتۋىم دە بەلگىلى، ءالى دە كوپتەگەن ەسكى قۇجاتتاردا ساقتاۋلى. ناقتى تۋعان جەرىم سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، شال اقىن اۋدانىنداعى «ەڭبەك» اتتى اۋىل بولسا دا، العاشقى پاسپورتىمدا كازگورودوك ساقتاۋلى. ونىڭ سەبەبى پاسپورت الۋ تەك قانا ونىنشى سىنىپتى بىتىرگەن كەزدە عانا قاجەت بولدى، وعان شەيىن ەسكە كەلمەدى. ال، اكەم ايتاحمەت سالىقوۆتىڭ پاسپورتىندا 1932 جىلى كازگورودوكتا تۋعان دەلىنىپتى. شىندىعىنا كەلسەك، بۇل مەنىڭ ەكىنشى تۋعان جەرىم جانە ءوز تاعدىرىم ءۇشىن وتە ىستىق كورگەن اسىل ايماق.

سىرىمبەتتىڭ باۋىرىنداعى كۇندەر ەستەن كەتپەس قىزىق تا، تاربيەلىك ماڭىزى دا مول بولاتىن. اقان سەرى، ۇكىلى ىبىراي، بالۋان شولاقتىڭ اندەرى جان الەمىن بيىكتەتتى. كازگورودوكتان اۋدان ورتالىعى ساۋمالكولگە كوشىپ، ايىرتاۋ اۋدانى اتاندى. اۋدان ەكىگە ءبولىنىپ ەكىنشى جارتىسى «توڭكەرىس» اۋدانى، كەيىن «وكتيابر» اۋدانى بولىپ سولتۇستىك قازاقستاندا قالدى. ايىرتاۋ اۋدانى، 1944 جىلدان باستاپ كوكشەتاۋ وبلىسىنا جاتتى. ماعان ەكى وبلىستىڭ تالاسىپ ءجۇرۋ سىرى دا وسىندا. ايتەكەڭ اۋىلدىق كەڭەستىڭ توراعاسى كەزىندە قازاق كسسر-نىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى شاقىرىلۋىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. بالا كۇننەن ساياساتتىڭ ءيىسى مۇرنىما كىرە باستاعانى دا سول شىعار. ول كەزدە كازگورودوك ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى نۇرجان اۋەلبەكوۆ، اۋداندىق تۇتىنۋشىلار كووپەراتسياسىن حايىروۆ بالاحمەت اتاي باسقاراتىن. اۋىلدىڭ ءۇش اقساقالى سىيلاس، سىرلاس بولىپ كەتتى. سودان بولار ەركىن اۋەلبەكوۆ پەن قاجاحمەت بالاحمەتوۆ تە ءوز اعالارىمداي تاتۋ-ءتاتتى، قيماستىق تارتىبىندە وستىك.

ءبىزدىڭ ۇيدە تۇراتىن مۇسانىڭ اپاسى ەرمەك تاتەم ءوزى التىنشى سىنىپتا وقىپ ءجۇرىپ التى جاسقا اياق باسقان ماعان قازاقشا وقۋدى ۇيرەتتى. قىز بالانىڭ جۇمىسى كوپ، وقۋى دا بار جانە كەمپىر-شالدار كەشكى استان كەيىن وعان كىتاپ وقىتاتىن. مىنە، سوڭعى اۋىر جۇمىستان ارىلۋ ءۇشىن ەرمەك تاتەم كىتاپ وقۋدى ۇيرەتىپ ءوزى بوستاندىق الدى. ول كەزدە لاتىن ءالفاۆيتى بولاتىن. وقيتىن كىتاپتار اسا كوپ ەمەس، بىراق ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «جۇمباق جالاۋ» رومانىن وقۋ وڭايعا سوقپايتىن، ونىڭ سەبەبى قازاق ءۇشىن ول ۇزاق دۇنيە عوي. مەن اتام مەن اجەمە «جۇمباق جالاۋدى» وقي-وقي شارشاعاندا وقىماي-اق جاتقا سۋدىرلاتۋعا جاتتىقتىم. كەيىن ءسابيت اعامەن كەزدەسكەندە «سەن وسى مەنى قايدان بىلەسىڭ، شىراعىم؟» دەمەسى بار ما؟ سوندا باياعى «جۇمباق جالاۋدى سۋدىرلاتا تاقپاقتادىم. سابەڭ قاتتى رازى بولىپ، بىرگە فوتوعا ءتۇستى. وسى كۇندە قاتتى ويعا باتامىن، باياعى كەڭەستىڭ قىزىل بايراعىن «جۇمباق جالاۋ» دەپ اتاۋى دۇرىس ەكەن، كەيىن پارتيا مەن زامانا اعىمىنا باعىنىپ «بوتاگوز»دەپ كەتتى عوي. «جۇمباق جالاۋ» يەلەرى بولشەۆيكتەر ورناتقان يمپەريانىڭ قۇلاۋىنىڭ سىرى سول اۋەلگى جۇمباقتىعىندا ما دەپ قالاسىڭ. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ءبىر كەرەمەتى ول قازاققا رومان وقىتتى. ساكەندەردىڭ جازعانىن وقىتپاي تاستادى، مۇحتار اعامىزدىڭ «اباي جولى» اتتى ۇلى رومانى كەيىن تۋدى. سوندىقتان دا ءسابيتتىڭ داڭقى ۇزدىك شىعىپ تۇردى. شىنىن ايتساق، ۇلىقتى قاتتى سىنايمىن دەپ، ءوزى دە قاتتى سوققىعا ءتۇستى. ءسابيت دەگەن ۇلى جازۋشى، ارداقتى ەسىمنىڭ لەبىزى جۇرەگىمدە وسىلاي مەكتەپكە بارماي جاتىپ ۇيا سالعان ەدى. ءجۇز جىلدىق تويىن اتاعاندا ءبىر جيناعىمدى ارنادىم، الماتىعا ەسكەرتكىشىن ورناتۋعا تىكەلەي اتسالىستىم.

كازگورودوككە قايتا ورالۋىم كوپتەگەن جىلداردان كەيىن بولدى. ساۋمالكولدە تۇرعاندا سوعىس باستالدى، توعىز جاستاعى بالا ەدىم. ءبىر قىزىعى وقۋعا بارماي ءجۇرىپ كىتاپ وقىعانىما اكەم دە ءوز مىندەتىن قوستى. جۇمىستان كەلگەن سايىن بارلىق گازەتتەردى – اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردى، اسىرەسە، «سوتسياليستىك قازاقستاندى» باسىنان اياعىنا دەيىن دىم قالدىرماي وقىتاتىن. سول عادەت بويعا ءسىڭدى، ورىس مەكتەبىندە بىرىنشىدەن جەتىنشى سىنىپقا دەيىن وقىسام دا قازاقشا گازەت، كىتاپتاردى وقىمايتىن كۇنىم بولمادى. اكەمنىڭ گازەت وقىتۋ ساباعى – ومىرلىك ساباق بولىپ ساياساتقا جاس باسىمنان قانىقتىرا، تانىستىرا باستاعانداي بولدى دا، قازاقشا شىققان بارلىق كوركەم ادەبيەت دەگەن دۇنيەنىڭ قولعا تۇسكەنىن تۇگەل بىلەتىن بولدىم. وعان قوسا بولە اعام مۇسا اسايىنوۆ ۇزدىك ءانشى، تاماشا دومبىراشى بولعاندىقتان ول ماعان «ەلىم-ايدان» باستاپ بارلىق اندەردى ۇيرەتتى، كەيىن ءارى قاراي وسىنىڭ بارلىعى قازاق ونەرىنە دەگەن ۇلكەن سۇيىسپەنشىلىك تۋدىرىپ جاقىن ەتتى. بىرىنشىدەن ءتورتىنشى سىنىپتى ساۋمالكولدە، بەسىنشىنى ەلەنوۆكادا، التىنشى مەن جەتىنشى سىنىپتاردى كوكشەتاۋ قالالىق ەر بالالار ورتا مەكتەبىندە ءبىتىردىم.

جىلدار جىلجىپ، سوعىس تا ءوتتى، سوعىستان كەيىنگى زاماندى دا كوردىك. اكەمىز دە كوكشەتاۋ اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنەن سۇرانىپ شىعىپ ءوزىمىزدىڭ ۇيرەنشىكتى ايىرتاۋ اۋدانىنا كەلدى. بۇل اۋدانعا ورالۋ سەبەبى جالعىز قارىنداسى اقىق جەلكەسىنە اۋىر زات ءتۇسىپ كەتىپ، كەنەتتەن ەكى كوزىنەن ايىرىلدى، كۇيەۋى اسكەردەن ورالمادى. امانگەلدى، اقانسەرى اتتى كىشكەنتاي ەكى بالاسىمەن مۇگەدەك بولىپ قالعاندا قىزمەتكە وسى اۋىلعا سۇرانىپ، كوشىپ كەلدىك. كەڭسەسى كورشى «بىرلەستىك» اۋىلىندا بولسا دا «وسكەن» اتتى، قازىرگى «ۇكىلى ىبىراي» اۋىلىندا بىرگە تۇردىق. شوتا ءۋاليحانوۆ ماسكەۋدەن جازعى دەمالىسقا كەلگەنىمىزدە اقىق تاتەمدى كوردى، قولىنان ءدام تاتتى. ول كىسى مەنى قۇشاقتاپ، ۇستىمدەگى پوگونى بار فورماما ريزا بولىپ: «ە، اللا جار بولعان ەكەن»، – دەدى.

مىنە، اۋىلعا كوشىپ كەلۋىمىزگە بايلانىستى ورىس مەكتەبىن تاستاپ كازگورودوكتەگى قازاق مەكتەبىنىڭ سەگىزىنشى سىنىبىنا تۇسۋگە تۋرا كەلدى. ايتاحمەت سالىقوۆ بۇل ەلدىڭ دەپۋتاتى بولعان اتاقتى كىسى عوي، مەكتەپ ديرەكتورى مۇساحان قاناپيانوۆ كازگورودوكتىڭ بۇرىنعى اۋىلنايىن وتە جاقسى قابىلدادى. ماعان توعىزىنشىعا بار دەپ تە ۇسىنىس ەنگىزدى. مەن باس تارتتىم، ۇيات بولادى دەگەندى سىلتاۋ ەتىپ ايتىپ قالىپ ەدىم، مۇعالىم ريزا نيەتپەن: «جارايسىڭ باتىر، اسىقپاي وقىپ، الدىڭعى قاتاردا بول»، – دەپ مەكتەپتىڭ ينتەرناتىنان ورىن بەرگىزدى، ۇكىمەت قامقورلىعىنا تولىعىمەن الىندىم. جاس بالا كۇندەرى كورگەندەي ەمەس، كازگورودوك تە، سىرىمبەت تە ەرەكشە وزگەرىپ كەتكەندەي كورىندى. مۇساحان مۇعالىم سىرىمبەت توڭىرەگىن مەكتەپتىڭ ينتەرناتىنىڭ يەلىگىنە بەرۋدى وبلىستان سۇراپ حات دايىنداتىپتى. حاتى ۇزاق ءھام كوپتەگەن ماعلۇمات بەرەرلىك قوسىمشا دەرەكتەرى بار ەكەن. وسى جازعاندارىن قازاقشادان ورىسشاعا ءوزىنىڭ كابينەتىنە وتىرعىزىپ قويىپ ديرەكتورىم اۋدارتتى. اۋدارىپ بەرگەننەن كەيىن قاتتى قۋانىپ، «ءوزىڭنىڭ ساياساتتان حابارىڭ مول ەكەن، ونى قايدان تاپتىڭ، تۋماي جاتىپ» دەپ كۇلدى. مەن ءومىر بويعى عادەتىم رەتىندە گازەتتەردەن قول ۇزبەيتىنىمدى، ورىسشا، قازاقشا بىردەي وقيتىنىمدى ايتقاندا ول كىسى: «جارايسىڭ، باقىتتى بول، كەرەگىڭدە پايدالانىپ تۇرامىن»، – دەدى.

مۇساحان قاناپيانوۆتىڭ  (سۋرەتتە) كەرەمەتتىگى – ول كىسى تالانتتى وقىتۋشى، وتە جىگەرلى دە بايىپتى باسشى، ءفالسافالى ءھام يناباتتى سويلەسەتىن مادەنيەتى زور ۇستاز بولاتىن. مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ءوز شارۋاشىلىعى بولدى. ساۋىن سيىرلار، سويىمدىق قارا مال مەن قوي، جىلقىسى از ەمەس-ءتىن. بالالار اسحاناسىنا ەتتى ءوز قولىنداعى شارۋاشىلىعىنان الاتىن. كوكتەمدە بارلىق بالالاردى اپارىپ ورمان وتاۋعا سالاتىن. وتىندىققا ارنالعان قالىڭ اق قايىڭدى توعاي جارتى كۇندە چاپاەۆتان قىرىلعان اقتارداي جەرگە قۇلاپ تۇسەتىن. «تايدىڭ مىنگەنى بىلىنبەيدى، بالانىڭ ىستەگەنى بىلىنبەيدى» دەگەندەي قۇلاتىلعان اعاشتىڭ بارشاسىن سول سۇلاتىلعان كۇيىندە بۇتالارىن بالتامەن الىپ تاستاپ، جونعا بولەك ۇيەتىنبىز. بۋرا سان اق قايىڭداردىڭ قاتار-قاتار جالاڭاش جاتقاندارىن قوزعاماي-اق، جاتقان جەرلەرىندە ارامەن شاعىن سارجان بولارلىق، پەشكە سيارلىق مولشەردە بولشەكتەپ تاستايتىنبىز. كەلەسى كەلگەندە ەرەسەك بالالار كەسكىلەنگەن دوڭبەك شوركەلەردى تىكەلەي جارىپ-جارىپ تەكشەلەپ ءۇيىپ، سارجاندانعان كۇيىندە كەپتىرۋگە قوياتىنبىز. كىشكەنە بالالار مەن قىزدار ءۇيىلىپ قالعان بۇتالاردى بولشەكتەپ، كەسكىلەپ، ول كەسىندىلەردى دە دايار وتىن بولارلىقتاي ەتىپ جيناپ، كەپتىرۋگە قوياتىن. كەلەسى جۇمىسىمىز وسى وتىندىق اعاشتاردى ينتەرناتتىڭ بازاسىنا اكەلىپ قاتارلاپ، قالقايتىپ ءۇيىپ بەرەتىنبىز. قىستىڭ كۇنى شەكەسىنەن شەكىتىپ الا بەرەر قارىنداعى سارى مايداي سارجاندالعان اعاشتاردى جاعۋعا الا بەرەتىن. قىسقى ءشوپتى دە مۇساحان اعاي وسىلاي دايىنداتاتىن. بۇل جۇيەلى جۇمىستار يەسىن تاۋىپ، كەلەسى كەلگەن ديرەكتورلارعا دا ۇلگى بولدى. ەسەسىنە «تاماعىمىز توق، كويلەگىمىز كوك» دەگەندەي ءبىزدى وتە ادەمى كيىندىرىپ ءوزى كەلىپ مۇسەكەڭ فوتوسۋرەتكە تۇسىرتكىزەتىن.

مەكتەبىزدىڭ ءىشى-سىرتى ادام تاڭقالارلىقتاي وتە ءساندى دە، ءماندى بولاتىن. ماسەلەن، ۇزىلىستە دەمالاتىن ۇلكەن زال كوسەمدەردىڭ سۋرەتتەرىمەن عانا بەزەندىرىلىپ قويماي، ولاردىڭ سوزدەرى قاستارىندا جازۋلى تۇراتىن. مۇعالىمدەر زالى، ديرەكتوردىڭ ءوز كابينەتى، بالالار وقيتىن سىنىپتىق كلاستاردىڭ ءبارى دە كوز تارتقانداي تاماشا بەزەندىرىلەتىن. جالپى بۇل ەش جەردە كەزدەسپەيتىن مايلى بوياۋلى سۋرەتتەردى سوعىس جىلدارىندا ۋاقىتشا مەكەندەگەن ماسكەۋدەگى ۇلكەن تەاتردىڭ سۋرەتشىلەرى سالىپ بەرىپ كەتكەن ەكەن.

مۇساحان مۇعالىمنىڭ ءبىر كەرەمەتى ءوزى تاريحشى بولسا دا قازاق ادەبيەتى ساباعىنا كەلىپ وتىرىپ، سوڭىندا ءوز ەسكەرتپەلەرىن ايتاتىن. ءوز ساباعىندا قازاق ءتىلىنىڭ تازالىعىنا ءمان بەرەتىندىگى سونشالىق، مىسالى، بەكەنوۆ ەركىن دەگەن بالاعا ءبىلىپ تۇرعان ساباعىن قاشان مۇلتىكسىز، قىستىرما ءسوزدى جانە «ۆوت»، «تاك» دەگەندەردى قوسپاي تازا ايتقانشا ءتورت-بەس رەت قايتالاتقانى ەسىمدە. سوندىقتان مۇعالىمنىڭ ساباعى دەگەندە ايتارىمىزدى ءبىر-بىرىمىزگە قايتالاپ قوسپا سوزدەردى الىپ تاستاۋعا تىرىستىق. جەر، سۋ، اعاشتاردىڭ، شوپتەردىڭ، ەلدەردىڭ اتتارىن تازا ايتۋعا ۇمتىلدىق.

مەكتەپتە اسا دارىندى مۇعالىم عاني داۋىتباەۆ اعاي باسقارعان دراما كرۋجوگى جۇمىس ىستەدى. عانەكەڭنىڭ ءوزى دە ىسكەر دە ءبىلىمپاز كىسى عوي، بىراق «گەنەرالنايا رەپەتيتسياعا» ديرەكتوردىڭ ءوزى كەلەتىن. كەي جەرلەرىن تۇزەتىپ عاني اعا وزىنشە ورىنداعاندا حالىق ارتىستەرىنەن كەم تۇسپەيتىن. وسىندايدا مۇساحان اعا «جارايسىڭدار!» دەپ قۋانىپ كەتەتىن.

مۇساحان اعا مۇنتازداي تازا كيىنىپ، ءار اياق باسقان جۇرىسىمەن، سىپايى كەربەز تۇرىسىمەن تاڭقالدىراتىن. ول ماڭعاز، كەربەز وتە كوركەم، جىلى شىرايلى كىسى ەدى. ەلدىڭ بارىمەن «ءسىز» دەپ سويلەسەتىن، ول سىرلاپ قويعان سىپايىلىق ەمەس، تابيعي عادەتى بولاتىن. كەيىن بايقاسام، ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى وسى مىنەزدى كوشىرىپ العانداي ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە «ءسىز» دەپ سويلەسۋ سىپايىلىعىن عادەت ەتتى. بالا كەزدە نە قىزىقتىرمايدى، مۇسەكەڭ قوس قاراگەردى جەكتىرىپ، ات تۇرمانىن كۇمىستەپ تاستاپ، ءوزى مىنەتىن جەڭىل شاناسىن قىزىل سيىردىڭ تەرىسىمەن تىستاتىپ، قاسقىر تۇلىبىن جانىنا سالىپ، تويعا بارا جاتقان سەرىلەرشە وتىراتىن.

ءبىر كۇنى ديرەكتور شاقىرادى دەگەن سوڭ نە بولىپ قالدى دەگەندەي قىسىلا باسىپ باردىم. توعىزىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى ەدىم، ءبىر جاعىمسىز قىلىعىمدى بىرەۋ-مىرەۋ جەتكىزدى مە دەپ تە قالدىم. مۇعالىم بايىپپەن قاراپ ساسپاي سويلەدى دە، «ەر جەتكەندە كىم بولساڭ دا باسشىلىق جۇمىستان قاشا المايسىز. ءسىز وقۋدا دا، كۇرەستە دە، توبەلەستە دە، درامكرۋجوكتە دە، دومبىراشىلىقتا دا الداسىز، ماعان كونفەرانسە بولىپ ساحنانى باسقارعانىڭىز دا ۇنايدى. وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرە كەلە مەكتەپتىڭ «وقۋشىلار كوميتەتىن» باسقارۋىڭىزدى سۇرايمىن، قازىرگى بالا دا جيناقىلىق تانىتىپ ءجۇر، بىراق ورىسشاعا شورقاق جانە ادامعا جاقىندىعى مەن وقۋشىلاردىڭ الدىنداعى بەدەلى سىزدەي ەمەس. وعان راحمەت ايتىپ، ءسىزدى قويعىمىز كەلەدى. بۇل ۇلكەن قوعامدىق جۇمىس، مىسالى، «دەتسكي دوم» بىزگە باعىنبايدى، ال بالالارى سىزدەرمەن وقيدى. بوتەن ەكى ەلدەي تايتالاستىعىمىز دا تاۋسىلمايدى، وسىنىڭ ءبارىن ادەمى ساياساتپەن، جۇيەلى دالەلمەن تۇزەتۋگە بولادى. رەتتى دەگەن ءتيىستى جەردە مەنىڭ ءوزىمدى دە سىنعا الا بەرىڭىزدەر، سىزدەردىڭ شەشىمدەرىڭىزدى قولداۋعا تىرىسارمىن. كوپتەگەن داۋلى ماسەلەلەردى ماعان سىلتەي بەرگىزبەي قاق جارتىسىن سىزدەر تالقىلايتىن بولاسىزدار» دەپ توقتادى. ول كىسى قانشاما بايىپتى دا بايسالدى سويلەسە دە، ءار ءسوزى شوقتاي ءتيىپ، دەنەمدى قىزدىردى. قىسقا، قىسقا دا بولسا نۇسقا سوزدەردە قانشاما ماسەلەلەر جاتتى. اقىرى مەن كوندىم. مەكتەپتى بىتىرگەنشە «وقۋشىلار كوميتەتىن» باسقاردىم. كەيىن ويلاسام شاحتا باسقارسام دا، پارتكوم مەن گوركومنىڭ، وبكومنىڭ حاتشىسى بولسام دا مۇساحان اعا بەرگەن ساباقتار بويىما تابيعي تۇرىندە سىڭگەن ەكەن دەپ ويلايمىن. ەسىمدە قالعانى العاشقى رەت 7 نويابر مەيرامىنداعى سالتاناتتى ميتينگىدە تريبۋنادان كوپتىڭ الدىندا سويلەۋ قيىنعا ءتۇستى. بىراق وسى ءبىر ۇلكەن جولعا العاشقى قادامىم جاسالعان ەكەن.

كازگورودوك ورتا مەكتەبىنىڭ تىكەلەي وقۋ باعدارلاماسىنان باسقا دا بەرگەنى ماعان وتە كوپ بولدى. بىرىنشىدەن، جەتىجىلدىقتى ورىستىلىندە بىتىرگەنىمە بايلانىستى قازاق گرامماتيكاسىن، ادەبيەت تاريحىن، قازاق تاريحىن قولىمنان كەلگەنشە وزىمشە يگەرۋگە تىرىستىم. بۇل جۇمىس مەنى ءوز بەتىممەن ءبىلىمدى ۇستارتا بىلۋگە ۇيرەتتى. قازاق اندەرىنە قۇشتارلىق كۇشەيدى، جاسىمدا دومبىرا، ماندولينا تارتۋشى ەدىم، كۇيشىلەر كرۋجوگىندا بولدىم، مۋزىكالىق بارىمدى مۋزىكا كرۋجوگىن تاماشا باسقاراتىن جاس مۇعالىم حاميت نۇرمانوۆ ءبىراز جەتىلدىردى. اسىرەسە، انشىلەردى سۇيەمەلدەۋ ونەرىنە ماشىقتاندىم. مەكتەپتىڭ ەڭ ۇزدىك ءانشىسى جامال اقبۇزاۋوۆا وزگەنىڭ ەمەس، مەنىڭ سۇيەمەلدەۋىمدى ۇناتىپ، ۇنەمى ايگىلى ءانشىنىڭ قاسىندا بولدىم. وسى مەكتەپكە كەلىپ وقىماي ورىس ونجىلدىعىن بىتىرسەم مۇلدەم وزگەشە دۇنيە بولار ەدى. مەكتەبىمىزگە قىزىلجار، كوكشەتاۋ فيلارمونياسىنىڭ ارتىستەرى ءجيى كەلىپ كونتسەرت بەرەتىن، ونىڭ ىشىندەگى ەڭ تالانتتى ۇزدىگى ءوز بولەم مۇسا ەدى. اكەمنىڭ اعاسى – حالىق اقىنى مولداقمەت تىربيۇلى ءجيى كەلىپ جۇرگەندە مەنەن ءبىر سىنىپ جوعارى وقيتىن بالاسى ءسۇنيات اكەسىنە مەنىڭ ولەڭ جازىپ جۇرگەنىمدى، قابىرعا گازەتىنەن تۇسپەيتىنىمدى ءتامامداپتى. شال وتە قۋاندى. ينتەرنات بالالارىنا كەلىپ ولەڭ ايتقاندا قاسىنا ديرەكتورىمىز ينتەرناتتىڭ باستىعى ەسپاي اعاي ەرىپ جۇرەتىن. اسىرەسە، ءبىرجان سالدىڭ، اقان سەرىنىڭ، بالۋان شولاقتىڭ ولەڭدەرىن، ورىنباي، ارىستان، شوجە سياقتى ايتىسكەرلەردىڭ شىعارمالارىن جاتقا ايتىپ تاڭقالدىراتىن. مولدەكەڭ ۇيگە كەلگەندە سۇيىكتى ۇستازى، جازىقسىز «حالىق جاۋى» اتانعان ۇكىلى ىبىرايدىڭ ولەڭدەرىن ەسىك، تەرەزەنى جاپقىزىپ تاستاپ بىزدەرگە ۇيرەتەتىن. ول ولەڭ ساباقتارى دا عاجايىپ مەكتەپ بولدى. ساكەننىڭ «كوكشەتاۋىن» دا ەڭ العاش جاسىرىن تۇردە مولدەكەڭنەن ۇيرەندىم، ارتىنان ينتەرناتتا ءبىر كومناتادا جاتاتان بالالار بىرىنەن-ءبىرى كوشىرىپ الىپ، ءتۇن ورتاسى اۋىپ ەل ۇيقىعا كىرىسكەندە قوسىلىپ تۇرىپ «كوكشەتاۋدى» حورمەن ايتاتىنبىز. كۇندىز دومبىراعا قوسىپ ماشىقتانىپ، اقىرى ساكەننىڭ «كوكشەتاۋىن»، بالۋان شولاقتىڭ «عالياسىن»، ۇكىلى ىبىرايدىڭ «قاراقات كوزدى، سىم ساۋساق» جانە «گاككۋدىڭ» ءبىر-ەكى ءتۇرىن جاتتاپ الىپ ايتىپ ءجۇرۋشى ەدىم. بۇل ساباقتار مۋزىكانىڭ ءماتىنىن شىعارۋعا دا، ءوز ولەڭدەرىمنىڭ كەيبىرەۋىن ءوز انىممەن ايتقىزۋعا دا جەتكىزدى. مولدەكەڭ كەيدە اربانىڭ ۇستىندە كەلە جاتقاندا بالاسى ەكەۋمىزگە ءتىل ۇستارتۋ تاسىلدەرىن ۇيرەتەتىن، مەنىڭ ولەڭدەرىمدى تىڭداپ، اقىل-كەڭەس بەرەتىن.

كازگورودوك مەكتەبىنىڭ مۇساحان قاناپيانوۆ ۇيىمداستىرعان ءبىر ەرەكشەلىگى، وزگە مەكتەپتەردەن دارەجەسى جوعارى، وقۋ ساپاسى وزىق تۇرعانى بولدى. مۇعالىمدەرىمىزدىڭ ءبارى دە جوعارى ءبىلىمدى ۇزدىك تۇلعالار، كەسەك مىنەزدى كىسىلەر ەدى. عاني اعاي تۋرالى از دا بولسا ايتتىم عوي، ول كىسى ورىس درامالارىن ءوزى اۋدارىپ مەكتەپ ساحناسىنا يكەمدەلگەن تۇرىندە بالالارعا ويناتاتىن. ءوز باسىم ارتىستىككە مىعىم بولعام جوق، مۇعالىمنىڭ اۋدارمالارىن وقىپ سول سياقتى ءوزىم دە ەپتەپ اۋدارما ماسەلەسىنە كىرىسە باستادىم. عاني اعانىڭ ءتىلى وتە باي، وقۋعا دا، ورىنداۋعا دا ىڭعايلى كەلەتىن. ول كىسىنىڭ ابايدىڭ پۋشكيندى اۋدارۋ تاسىلدەرىن ءسوز ەتكەنى ەستەن ماڭگى كەتپەستەي جان باۋرايتىن. ءفونۆيزيننىڭ «توعىشارىن» وتە ۇعىمدى دا اسەرلى اۋدارىپ، ويناۋشىلاردى دا، كورۋشىلەردى دە مەيلىنشە تاپقىر اۋدارماسىمەن تاڭقالدىراتىن. «توعىشاردىڭ» بەينەسىن شوتا ءۋاليحانوۆ «توعىشاردىڭ» وزىنەن اسىرعانداي ەتىپ، اقىلسىزدىعىن دا، ەسەرلىگىن دە، ەركەلىگى مەن توپاستىعىن دا تاماشا ويناعانى سونشالىق، ونى كوشەدەگى بالالار «توعىشار، توعىشار!» دەپ توعىسىپ جاتاتىن. جالپىلاپ ايتساق، عاني اعاي بۇل ونەرگە ەرەكشە بەرىلگەن جان ەدى. ول اقاي-توقاي ساندىراقشىل دابىلدان اۋلاق تۇرعان، تۇلا بويى تازا ليريكاعا تۇنعان، كوكىرەگى شىرايلى اسىل تۇلعانىڭ ناعىز ءوزى بولاتىن.

ورىس تىلىنەن ساباق بەرەتىن ۇستازىمىز عابدۇلحاي رامازانوۆ, بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى امانوللا رامازانوۆتىڭ اكەسى. ول كىسىنىڭ ابەكەڭنەن كىشى بالالارى باعۇستار، ەلۇستار دا تاماشا ءوسىپ كەلە جاتىر ەدى، بىراق دۇنيەدەن ەرتە ءوتتى. ەلۇستار مەنەن ءبىر سىنىپ تومەن وقىدى، بىراق جاپ-جاقسى دوستار ەدىك. ول وقۋدى بىتىرۋىنە ەكى جىل قالعاندا دۇنيەدەن ءوتتى. عابەكەڭ وتە تەرەڭ ءبىلىمدى كىسى بولعاندىقتان-اۋ، بەرگەن ساباعى وقۋباعدارلاماسىنان الدەقايدا مولىراق، كەڭدەۋ ءھام تەرەڭدەۋ كورىنەتىن. مەنى ول كىسى ورىس تىلىنە جۇيرىكتىگىمنەن شىعار وتە جاقسى كورەتىن. بالاسى ەلۇستارمەن دوسجار بولۋعا دا كوپ ىقپالىن تيگىزدى. مۇعالىمنىڭ ۇيىنە مەن اۋەلدە ۇيالا باسىپ، كەيىندە ءوز بالالارىنداي تالاي بارىپ ءجۇردىم. ول جاي بارىس ەمەس، ماعان دا ەلۇستارعا دا قوسىمشا جۇكتەمەلەر بەرەتىن. ەلۇستارعا تاپسىرماسى مەن ءۇشىن وتە جەڭىل بولعاندىقتان سەپتەسۋشى ەدىم. ال، ءوز جۇگىم اۋىر بولاتىن. ول كىسى: «سەن ولەڭ جازاسىڭ، قابىرعا گازەتتەرىنەن وقىپ تۇرامىن. ەندى بۇل تالابىڭدى جەتىلدىرۋ قاجەت، پولونسكيدى ءوزىم جاقسى كورەمىن، لەرمونتوۆتا مۇڭ كوپ، ارينە، بارىنەن دە پۋشكينگە جاقىن بول، سەن ولاردى اۋدارا باستا» دەگەنى بار. مەن ءۇشىن ءبىر قىزىعى قابەكەڭ: «ءتىل ۇستارتام دەسەڭ، ورىستىڭ قارا ءسوزىن اۋدار، پۋشكيننىڭ قارا سوزدەرىن جاتتا» دەۋشى ەدى. ساباقتاعى جۇيە بويىنشا «كاپيتان قىزىنىڭ» ىشىنەن جاتتاۋعا بەرگەندە مەنەن ءبىرىنشى بولىپ سۇرادى. مەن مۇدىرمەي «يا ۆىگليانۋل يز كيبيتكي، ۆسە بىلو مراك ي ۆيحور. ۆەتەر ۆىل س تاكوي سۆيرەپوي ۆىرازيتەلنوستيۋ، چتو كازالسيا ودۋشەۆلەننىم» دەپ ادەمىلەپ ايتىپ بەرگەنىمدە بەس قويدى دا، «وسى بىلگەنىڭ ۇلكەن ازىق بولادى، ۇمىتپاستاي جاتقا ايتىپ ءجۇر، توقساننىڭ اياعىندا تاعى دا سۇرايمىن» دەپ قاداعالاعانى ەسىمدە. قازىر ۇلاعاتتى ۇستازىما مىڭ-مىڭ العىس ايتىپ وتىرامىن. سول كەزدەگى باستامالاردان باستاپ، «ەۆگەني ونەگيندى» اۋدارۋعا جەتسەم، العاشقى ساباقتاردىڭ تارتىمدىلىعى، قىزىقتىرعىشتىعى دەپ بىلەمىن. ۇلاعاتتى ۇستازىم ۇلى داناعا قول سوزۋدى ۇيرەتكەن ەكەن.

مۇساحان قاناپيانوۆتى ءبىز توعىزىنشى سىنىپتا جۇرگەندە كوكشەتاۋ وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ەتىپ الىپ كەتتى. ونىڭ سەبەبى مەكتەبىمىزدى ەل ارالاپ جۇرگەن قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى جۇماباي شاياحمەتوۆ كورىپ، ريزا بولىپ ديرەكتورىمىزدى جوعارىلاتقان ەكەن. مۇسەكەڭنىڭ جۇبايى كۇلاش اپامىز دا ساۋمالكولدە وسكەن، كورشى بولعان جاقىن كىسى ەدى، ءىنىم دەپ سىيلاپ جۇرەتىن، كوشىپ كەتكەندەرىنە قۋانعان جوقپىن، مەن ول اپايدى ەرمەك تاتەمدەي قۇرمەتتەيتىنمىن. ەرمەك تاتەم ورتا مەكتەپتى بىتىرە الماي دۇنيەدەن ەرتە ءوتىپ كەتتى، ەكەۋى ەگىز قوزىداي دوس بولاتىن. كۇلاش اپاي سابىرلى دا بايسالدى، كەربەز دە وتە سىمباتتى كىسى ەدى. بالالارى باقىتجان، ەرۇلان بۇل كۇندە ەلگە بەلگىلى ءبىرى اقىن، ءبىرى كومپوزيتور، اقىنجاندى اتا-انالارىنان جۇعىستى بولعان دارىندى جىگىتتەر. جالپى، مۇساحان اعايدىڭ بويىندا تارتىپكە بەرىكتىك پەن مەيىرباندىق، تاكاپپارلىق پەن ۇستامدىلىق، كىشىپەيىلدىلىك پەن يناباتتىلىق ۇلاسىپ تۇراتىن. ول كەزدە بۇل ۇلكەن مىنەزدىڭ توركىنىن، سۇيىكتى ۇستازدىڭ زايىر-زاتىن بىلمەدىك. مۇسەكەڭنىڭ ءتۇبى تورە، ابىلاي حاننىڭ نەمەرە اعاسى سۇلتانبەت سۇلتاننان تارايدى ەكەن. ەرتىس بويىن بيلەگەن سۇلتانبەت (سۇلتانمۇحاممەد) پاراساتتىلىعى مەن ايىمدىعى، باتىرلىعى مەن مەملەكەت ىسىنە دايىندىعى سونشالىقتى ابىلايدىڭ ءتىرى كەزىندە ورىس پاتشاسى ەكەۋىنە تەڭ قاراپتى. سۇلتەكىڭنىڭ رەسەيمەن دە، قىتايمەن دە ارا قاتىناستى بەكىتۋگە ات سالىسقان ابىلايحاننىڭ ۇلكەن مالىمگەرلىك قىزمەتىن دە وتە جوعارى دارەجەدە ورىنداعانى تاريحتا ءمالىم.

مۇساحان اعامىز باسقا قىزمەتكە كەتكەننەن كەيىن ول كىسىنىڭ ورنىنا كوپ كەشىكپەي سارسەنوۆا ناعيما مۇعالىم بەكىدى، ءوزى فيزيك، ال جۇبايى قويشى بيبۋلاەۆ ماتەماتيكادان ساباق بەردى. بيبۋلاەۆتىڭ ماتەماتيكاعا بىلگىرلىگى ءبىر توبە، بالالاردى مۇقيات زەرتتەۋى كۇشتى، ۇلكەن تاربيەگەر ۇستاز بولىپ شىقتى. مەن باسقا ساباقتىڭ بارىنەن بەسكە وقىپ، ماتەماتيكادان ءتورت الىپ ءجۇردىم، ونىڭ دا ءوز سەبەبى بار، بۇرىنعى قاۋسىل جاكەنوۆ دەگەن مۇعالىمنىڭ ەسەبىن دۇرىس شىعارامىن، بىراق تاقتادان وقي كەلگەندە بولشەكتى ۇشتەن ءبىر دەۋدىڭ ورنىنا، ورىس تارتىبىمەن «ودنا تەرت» دەپ، ياعني بولشەكتى كەرسىنىشە وقىپ رەنجىتىپ العان بولاتىنمىن. كەيدە تاقتاعا شىعارعاندى وقى دەگەندە، ەسەبىمنىڭ قاتەسى جوق، بىراق وقىمايمىن دەپ ىزالاندىرىپ الاتىنمىن. تاعى ءبىر حيكايا، كۇزگى ساباقتىڭ باستالعان كەزى بولسا دا بارلىق بالالار فۋتبول نە ۆولەيبول ويناۋعا كەتىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ينتەرناتتاعى بولمەگە كەلسەك جالعىز عانا ەركىن بەكەنوۆ دەگەن سىنىپتاس دوسىم وتىر ەكەن. «وۋ، ەركىن، ساعان نە بولدى، كوپ قىزىقتان قالدىڭ عوي» دەسەم، ول: «داۋرىقپا، ەرتەڭ ماتەماتيكا»، – دەپ قورقىتتى.

سوندا مەن باسقا بالالاردىڭ كوزىنشە «ەي، بەيشارا-اي، راديو تىڭدامايسىڭ، گازەت وقىمايسىڭ، ماتەماتيكانىڭ نەگىزگى زاڭى وزگەردى عوي. مىسالى 2ح2=4 دەۋشى ەدىك، ەندى ەكى دە ەكى بەس بولدى، ءبارى – ءبىر الاقاندا» دەدىم.

بالالار ءتۇسىنىپ ايتقانىمدى قولداي كەتتى. ەركىن توسىرايىپ ءبىراز وتىردى دا، قايروش دەگەن اعاسى بار ەدى، سودان سۇرادى، دۇرىس پا دەگەندەي. قايرەكەڭ قىزدىرا ءتۇستى: «ەرتەڭ ءۇر جاڭا ماتەماتيكا باستالادى، جاڭاعى كاكىمبەك ايتقانداي تارتىپپەن ءبارى جاڭارىپ كەتتى، ايتپەسە دوپ تەۋىپ جۇرەر مە ەدىك»، –دەپ ءتۇيدى. ءارى قاراي شىداي الماي ەركىن بولمەدەن شىعىپ وتىردى. سول كەتكەننەن قاۋسىل مۇعالىمنىڭ ۇيىنە ءبىر-اق بارىپتى. «ءجاي ما، شىراعىم، كەش بولىپ قالدى عوي؟» دەسە، «ءجاي ەمەس» دەپ مەنەن ەستىگەن «جاڭالىقتى» ايتىپ بەرىپتى. قاۋسىل اعاي وتان سوعىسىنىڭ مۇگەدەگى، تاياقپەن جۇرەتىن مايدانگەر، قازان ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن قاتال كىسى بولاتىن. «جارايسىڭ، شىراعىم... ماتەماتيكا ورنىندا، بىراق سالىقوۆتىڭ ساندىراعىن وتە دۇرىس دەپ بىلەمىن: ەكى دە ەكى ءتورت، سول قىلجاققا سەنىپ ماعان جۇگىرىپ كەلگەن سەنىمەن بەس» دەپتى.

وسى اڭگىمەلەردى جاڭا مۇعالىم قويشى بيبۋلاەۆ ەستىپ الىپتى. ول كىسى ءبىر كۇنى مەنى ساباقتان كەيىن قالدىرىپ وڭاشا اڭگىمە-دۇكەن قۇردى. كەلىسىمەن مۇعالىم ۋاقىتتى كوپ سوزبادى. «قالقام، وقۋعا جاقسى، ىنتالى بالا ەكەنسىڭ، بىراق اقىندىعىڭ قىسىپ، ماتەماتيكانى قالجىڭعا سالاتىن كورىنەسىڭ، ادام بولامىن دەسەڭ ونى قوي، «ەسەپ بىلمەگەن ەسەك» – دەپ ءبىر ءتۇيدى دە، – ەندى ءتارتىبىڭدى وزگەرت، ماتەماتيكانى بىلمەيتىن وقۋشى ەمەسسىڭ، الدا ءالى ەكى جىل بار، ەگەر ماتەماتيكادان بەس الىپ وتىرساڭ التىنعا تالاساسىڭ»، – دەدى. باسقا دا ءبىراز مىسالدار كەلتىرىپ، ساۋ بول دەپ بوساتىپ جىبەردى. مەنى بۇل ۇلكەن ويعا سالعان كەزدەسۋ بولدى. ماتەماتيكا ساباعىنا نازار اۋدارىپ، بۇرىنعىدان قولعا مىعىم ۇستاپ العا باستىم. ءۇش توقسان بىتكەننەن كەيىن ءتورتىنشى توقساندى قويشى مۇعالىم شىمقاي وتكەندى قايتالاۋمەن، سوڭعى جىلدارى ەكزامەنگە كەلەتىن ەسەپتەردى قايتا شىعارتۋمەن ءبارىمىزدى ساقاداي ساي ەتىپ دايىندادى. مەن ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتال جانە التىن ينستيتۋتىنا بارعاندا ماتەماتيكادان دا، ناچەرتاتەلنايا گەومەتريادان دا ەشقانداي قىسىلمادىم. ال، ءبىزدىڭ ەڭ بوساڭداۋ بەكەنوۆ ەركىنىمىز الماتىداعى قازمۋ-دىڭماتەماتيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، ءارى ماتەماتيك، ءارى كوپ جىلدار كورشى اۋىلدا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بولدى.

بىرسىدىرعى جىلداردان كەيىن جەزقازعان قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كەزىمدە بۋرابايدا دەمالدىم. ءبىر جولى ءسابيت مۇقانوۆ اعامىزعا سالەم بەرەيىن دەپ «وقجەتپەس» شيپاجايىنا كەلسەم، بۇرىنعى ديرەكتورىم ناعيما سارسەنوۆا، ول كەزدە كوكشەتاۋ وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ورىنباسارى كەزى، قويشى اعاي ەكەۋى كوكشەتاۋعا اتتانعالى جاتىر ەكەن. مۇعالىمدەرىم قاسىمداعى جۇبايىم ءماريامدى كورىپ قۋانىشقا بولەندى. بۇل كەزدەسۋ شىن مانىندە دە ءبىر سەرپىلدىرىپ تاستادى. جاتقان بولمەلەرىنە قايتا ورالىپ كىرىپ، جيناپ قويعان شاباداندى اشىپ، ناعيما اپاي باستالعان ءبىر ءۇش جۇلدىزدى كونياكتى اشۋعا ىڭعايلانىپ ەدى، قويشى اعاي: «قويىڭىز ناكە، ءومىرى ءۇش دەگەن باعا الىپ كورمەگەن وقۋشىمىز عوي، اش «بەس جۇلدىزدى»، – دەدى. ناكەڭ: «ول دا دۇرىس ەكەن، «اتتىڭ باسى، اتاننىڭ قومى» بولدى دەگەندەي اسىعىستىق قوي»، - دەپ ارميانسكي بەس جۇلدىزىن اشىپ، ۇستەلگە شاقىردى. كونياكتى تالاي جىل ءىشىپ ءجۇرمىز عوي، تاپ وسى جولى ۇستازدارىمنىڭ الدىندا دانانىڭ الدىندا تۇرعان بالاداي سەلك ەتىپ قاتتى قىسىلدىم دا، ۇستازىمنىڭ الدىندا اششىنى تاتىپ كورمەپ ەدىم دەپ ارەڭ عانا ءتىل قاتتىم. قويشى اعاي: «ەي، قالقام، ءوزىڭ دە ەل باسقارعان ۇلكەن ازامات بولدىڭ، رۇحسات، باقىتتى بول»، – دەدى. سىرىمبەتتەگى بالالىق شاق ورالعانداي قاتتى قۋاندىم. 1949 جىلى «قازاقستان پيونەرى» گازەتىندە ءستاليننىڭ جەتپىس جاسقا تولعان تويىنا ارنالعان ولەڭىمدى باسقانداعى ديرەكتورىمىز ناعيما اپاي مەن قويشى اعايدىڭ ينتەرناتقا كەشتەتىپ كەلىپ قۇتتىقتاعاندارى ءدال سول كەزدە ەسىمە ءتۇستى. شاكىرتتەرىنىڭ قۋانىشىنا شىن شاتتانا بىلەتىن تاماشا ۇستازدار عوي، ۇمىتپاعان ەكەن: «باياعىدا گەنسەككە ولەڭ ارناپ سىرىمبەتتىڭ اتىن شىعارىپ ەدىڭ، پارتيا جۇمىسىندا ءجۇرسىڭ، قۇتتى بولسىن، اللا كرەملگە جەتكىزسىن» دەپ باتاسىن بەردى. ناعيما اپاي دا شىن سۇيسىنە قاراپ: «قاراقتارىم، باقىتتى بولىڭدار!» دەپ ەكەۋى ءبىزدى ءسابيت اعاي مەن ءماريام اپايدىڭ جاتقان جەرىنە اپاردى. ونسىز دا قوشتاسىپ شىعامىز دەپ وتىر ەدىك، بالالارىمىز كەلىپ قالدى دەپ مۇعالىمدەرىمىز بىزگە دە، سابەڭە دە ۇلكەن قۇرمەت كورسەتتى.

مۇعالىمدەرىمىزدىڭ ءبارىن دە جازار ەدىم، اتتەڭ ءسوز سوزىلىپ كەتە مە دەپ قورقامىن. مەن ءۇشىن كازگورودوكتەگى ۇستازدارىمنىڭ بارلىعى دا پەرىشتە ىسپەتتەس كورىنەدى. ول كىسىلەردەن العان ءبىلىم مەن ءتالىم-تاربيە، كوزىمىز كورگەن ءومىر ساباقتارى ەسىمنەن ەشقاشان دا كەتپەك ەمەس. جاسىمنان ازداپ دومبىراعا اۋەستىگىم بار ەدى، تۇڭعىش ۇستازىم دا – مۇسا اسايىنوۆ. ال، كازگورودوككە وقۋعا كەلگەندەگى ءبىر زور تابىسىم حاميت نۇرمانوۆ دەگەن جاس جىگىت تاريحتان ساباق بەردى جانە دومبىرا كرۋجوگىن اشتى. بۇل ۇيىرمە ءساتتى بولدى، كۇي تارتاتىنبىز، شەكتى اسپاپتاردىڭ كۇشىمەن انشىلەردى دە سۇيەمەلدەۋشى ەدىك. ايگىلى ءانشى قىز جامال اقبۇزاۋوۆا «سىرعاقتىنى» شىرقاعاندا ماندولينمەن مەنىڭ سۇيەمەلدەۋىمدى ۇناتىپ، اۋداندىق، وبلىستىق سايىستارعا قاتىناسىپ جۇردىك. ۇلان ەمەنتاەۆ ەكەۋمىز بىرگە تارتىپ، كۇيدەن دە كوكشەتاۋدىڭ باس جۇلدەسىن الىپ ەدىك. دومبىرا جان سەرىگىم بولىپ، ءان شىعارۋعا دا جاتتىقسام، سول حاميت اعايعا العىسىم مول.

بۇرىنعى ديرەكتورىمىز مۇساحان قاناپيانوۆتىڭ سوعىستان كەيىنگى ەنگىزگەن ءبىر ءداستۇرى جىل سايىن وقۋ بىتىرەتىن ونىنشى سىنىپتىڭ بالالارىنىڭ كامەلەتتىك اتتەستات الۋىن ۇلكەن تويعا اينالدىراتىن. ات شاپتىرۋ، بالۋان كۇرەسى، باسقا ويىندار وتەتىن دە الىس-جاقىننان كەلگەن اعايىندار بار ونەرىن كورسەتەتىن. ءبىز وقۋ بىتىرەتىن جىلدا دا سول ءداستۇر جالعاستىرىلدى. اتاقتى حالىق اقىنى مولداقمەت تىربيۇلى ولەڭمەن قۇتتىقتاپ، اق باتاسىن ارنادى. ايىرتاۋ اقساقالى اتانعان «شولاق وزەك» كولحوزىنىڭ باستىعى توقىش رىسبەكوۆتىڭ دا ايتقان ءسوزى ەستە قالدى. تويدان كەيىنگى اس ۇستىندە مولدەكەڭ: «قالقام، كاكىمبەك، قاي وقۋعا باراسىڭ؟»، – دەدى. مەن اقىن بولام دەپ الماتىداعى قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە دەگەن جاۋابىمدى كوپ كىدىرمەي تىك ايتتىم. شال قاتتى قارقىلداپ كۇلدى. «ءوي، سەن ونسىز دا اقىنسىڭ عوي، اقىرعى سىناقتاعى ادەبيەت پانىندەگى شىعارمانى تورايعىروۆتىڭ «قامارسۇلۋىنا» ارناپ ولەڭمەن تولعانىپ، اتىڭدى ەسىل-كوكشەگە پاش ەتتىڭ، ەندى نە كەرەك؟» دەپ قارت اقىن ويلى قالپىمەن سالماقتى ايتتى. سودان كەيىن ءبىر بۇرىلىپ: «حالىق اقىنى اتانىپ، ەل تىلەگىن اقتاپ ءجۇرمىن عوي، سوندا مەن قاي وقۋدى ءبىتىردى دەيسىڭ.ا اقىنعا وقۋ كەرەگى جوق، ومىرگە ارالاسۋ كەرەك، ول ىشتەن وقىپ تۋادى، اناسىنىڭ اق سۇتىمەن بەرىلگەن ءناسىبى بار. ساعان اقىندىقتى ەش ادام ۇيرەتكەن جوق قوي، وعان بەس جىلىڭدى شىعىنداما» دەپ پيعىلىن بىلەيىن دەگەندەي توقىش اقساقالعا قارادى. توقاڭ «باسقا وقۋدى ويلا، بۇل وقۋدى قوي، شىراعىم» دەگەندەي نىشان ءبىلدىردى. مەن ەندەشە لەسنيك بولايىن دەپ سالدىم. وعان اق باسى جارقىراپ توقاڭ ساق-ساق كۇلدى دە: «ونى قوي قالقام، «ولمەسەڭ وبەششيك بولاسىڭ» دەگەن ءسوز بار، ول سوزدە جاسىرىن ءتامسىل جاتىر، وعان دا وقۋ كەرەگى جوق دەپ تۇيىندەدى. سوندا تويدا وتىرعان اقىن مۇسا اعام: «بوتا، قايدا بارارىن ءوزىڭىز ايتىڭىز» دەپ مولدەكەڭە قارادى، ول كىسىنى ەل-جۇرتىمىز «بوتا» دەيتىنبىز.

مولدەكەڭ سوعىس جىلدارى (1943) نۇرقان احمەتبەكوۆتەن الماتىدا ايتىسىپ تەڭ تۇسكەنىن اڭگىمەلەپ بەردى دە، ايتار ءسوزىن ءۇر جاڭا باستاپ كەتتى. «سول جولى بىزدەردى – ون التى وبلىستىڭ اقىندارىن جامبىل اقاساقالمەن قوسىپ قانىش ساتباەۆ ۇيىنە قوناققا شاقىردى. بارشامىزدىڭ سۇراعىمىز بويىنشا قانىش كەن بارلاۋ جۇمىسىن قىزعىلىقتى ەتىپ ايتىپ بەردى. جەزقازعاندى مىسالعا الىپ، ەلدى قالاي بايىتۋدىڭ جولىن ءسوز ەتتى. سەن، كاكىمبەك قالقام، ءۇمىت كۇتكەن ءوز بالامسىڭ، اقىلىڭ جەتسە قانىشتىڭ وقۋىنا بار. كوكشەنىڭ تولىپ جاتقان تاۋلارى ءارى-ءسارى، اناۋ جالعىزتاۋدا، مىناتۇرعان سىرىمبەت پەن ايىرتاۋدا ەشتەڭە جوق دەيسىڭ بە؟ ولاي ەمەس، قانىش قالاي جەزقازعاندى جارقىراتتى، ونىڭ بولاشاعىن ايتقاندا ءبىز تاڭقالدىق. سوعىستان جۇدەپ شىققان ەل جاڭا عانا ەسىن جيناپ كەلەدى، سەن ەر جىگىت بولام دەسەڭ اباي ايتقانداي اتاڭنىڭ ەمەس، وتانىڭنىڭ بالاسى بولۋعا تىرىس. قانىشتىڭ وقۋىنا بار، جول اقىسىن ءوزىم تولەيمىن»، – دەپ توقتالدى. ءبارىمىز ۇيىپ تىڭداپ قالدىق. «كوندىم، بوتا» دەدىم. سول كەزدە توعىش اقساقال جارق ەتىپ، سوزگە قايتا كىرىستى. «ءوزىڭ ولگەننەن ءسوزىڭ ولگەن جامان» دەۋشى ەدى، جارايسىڭ قالقام، مولدەكەڭنىڭ دۋالى اۋزىنان شىققان قۇدىرەتتى ءسوزىن جىقپاعانىڭا راحمەت. اقىلدى ءسوز ارناسىن تاپتى. اللا ساعان قانىشتىڭ ونەرىنىڭ جالعاسىن بەرسىن»، – دەپ اق تىلەگىن ءبىلدىردى. ماسكەۋدەگى ءتۇستى مەتالل جانە التىن ينستيتۋتىنىڭ شاقىرۋ قاعازىن گازەتتەن قيىپ الىپ قويىپ ەدىم، سول بويىنشا كەن بارلاۋ فاكۋلتەتىنە بارلىق دوكۋمەنتتەرىمدى، ورتا مەكتەپتى كۇمىس مەدالمەن بىتىرگەنىمە سۇيەنىپ ماسكەۋگە جىبەردىم.

ارينە، ونىڭ ءبارى تەگىنگە تۇسكەن جوق، ەل تورىنەن الىستا جاتقان مەڭىرەۋ، سۇرعىلت، جابايى اۋىلدان قىج-قىج قايناعان، ەسىڭ كەتەردەي جايناعان ماسكەۋگە قالاي بارامىن، وقۋىنا ۇلگەرۋ قالاي بولادى دەگەن دە سەكەم ويلار كەلدى. بىراق اقىن اتام ايتقان اسىل ەسىم – قانىش ساتباەۆ جارقىن جۇلدىزداي الىستان قول سىلتەپ، دەم بەرىپ تۇرعانداي تاۋەكەلگە شاقىردى. قۇلاگەرشىل مىنەزىم سول تاۋەكەلگە سەنىپ، ىشكى نامىستى ۇلعايتتى. قوش بول، سىرىمبەت، ساعان راحمەت! – دەپ كەتە باردىم.

شوتا ءۋاليحانوۆ ماسكەۋدىڭ ارحيتەكتۋرا ينستيتۋتىنا تۇسپەكشى بولدى. تاعى ءبىر سىنىپتاسىمىز ايشا بىركەنوۆا مەن باراتىن ينستيتۋتتىڭ مەتاللۋرگيا فاكۋلتەتىن تاڭدادى. اقىرى وسىلاي بولدى دا، مولدەكەڭ دە شىعارىپ سالۋعا كەلگەندە قولىما ءجۇز تەڭگەلىكتى ۇستاتتى. تۋعالى پوەزعا ءمىنىپ كورمەگەن قازاقتار ايشا ەكەۋمىز ماسكەۋگە تۋرا كەتتىك. شوتا الماتى ارقىلى وقۋعا الىندى. وسىلاي سىرىمبەتتەگى مەكتەبىمنەن ماسكەۋگە جول ءتۇسىپ بالالىقپەن قوشتاسىپ، جاستىق شاقپەن دوستاسىپ، ساتباەۆشىل ينجەنەر بولامىن دەپ جوعارى وقۋ ساپارىن باستادىم.

قايدا جۇرسەك تە سىرىمبەتتەگى مەكتەبىم بولاشاققا جاققان مەجە شامداي قاسيەتىن ۇمىتتىرمادى. ءۇش جىل وقىعان تاماشا وقۋ ورنىنىڭ، ونىڭ مۇعالىمدەرىن، بالالاردى تاربيەلەيتىن قىزمەتكەرلەرىن تۇگەل ايتىپ تاۋىسۋعا بولمايدى، ال ايتپاي كەتۋگە سىيمايتىن ءبىر ماسەلە – بۇل ومىرلىك رۋحاني ازىقتىڭ ۇلكەن بولىگى جانە قانشا جاسقا كەلسەڭ دە قاتارلاسا تىلەكتەسىپ جۇرەتىن بىرگە وقىعان دوستار، سىنىپتاس قىزدار. سەگىز ەر بالا، سەگىز قىزدان تۇراتىن ءبىزدىڭ سىنىپ كازگورودوك، قازىرگى سىرىمبەت قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تاريحىنا وشپەستەي ەتىپ جازدى. ولاي دەيتىنىم سىنىپتاستارىم وڭكەي ءورىم ونەرپازدار، تالپىنۋعا جالىقپايتىن جاس تالانتتار بولاتىن. مىسالعا سۋرەتشىلەر شوتا ءۋاليحانوۆ، ەركەش ايتماعامبەتوۆ، نۇرتاس ايتباەۆ اۋداندىق، وبلىستىق دارەجەدەگى سايىستاردا الدا ءجۇردى. جاس اقىندارعا كەلسەك مەن بار، شوتا بار، ۋاحيتوۆ نىعمەتجان وزگەلەرگە دەس بەرمەۋشى ەدىك. ايشا اسقان ماتەماتيك، زەينىكەش تاماشا ءبيشى، اگىر تاريحقا جۇيرىك بولاتىن، زينا مەن ماعي، باكوش تا وسال ەمەس. ايتا بەرسەك ءبارى دە جاقسى وقيتىن ورنىقتى دا ويشىل كەلگەن اقىلدى بالالار ەدى. بالالىقتىڭ بازارلى كەزىن سوعىس جىلدارى جۇتقان تىرنەكتەر ورتا مەكتەپكە كەلگەندە ىرىكتەلىپ، اقىل قونار قالىپقا ءتۇسىپ كەتىپتى. وڭاشادا وتىرىپ كەي ماسەلەلەردى تالقىلاي كەلگەندە ءبارى دە تىس قالمايتىن جىگەر-قايراتتارى مول جاستار ەدى. كەيبىرەۋلەرىمەن ءومىر جولىندا دامدەس-تۇزداس بولدىق، قايسىبىرەۋلەرىن كوپتەپ كورمەسەك تە ءوزارا حابار ۇزبەدىك. شوتا ءۋاليحانوۆ قىرىق جاسقا تولعاندا:

ءاي، شوتا، كەلىپ قالدىق قىرىق جاسقا،

اقتارار ەندى ساعان سىرىم باسقا، –

دەپ جەلدىرمەلەتە كەلە:

«قالعاندا بالالىق شاق سىرىمبەتتە،

ماسكەۋدەن ءبىزدىڭ جاستىق ءبىر-اق شىققان»، –

دەپ اقيقاتتى دەرەك ەتىپپىن. پارتالاس دوسىم شوتا بۇل كۇندە تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى – ەلتاڭبانىڭ اۆتورى، ايگىلى سۋرەتشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، الماتىداعى شوقان ەسكەرتكىشىنىڭ ەكىنشى اۆتورى، تاۋەلسىزدىك الاڭىنداعى مونۋمەنت بۇگىنگى شوت-امان-ىدىرىسۇلى ءۋاليحاننىڭ ءتول ەڭبەگى. مەن ءۇشىن وتە قىمباتتى دۇنيە – سەمەيدەگى «سەمەي پوليگونىنىڭ» زاردابىنا ارنالعان ەسكەرتكىش زامان سىرىن ايتىپ بەرگەن عاجايىپ دۇنيە. شوتا ءارى اقىن، ءارى دراماتۋرگ، ۇلكەن وقىمىستى مادەنيەت عۇلاماسى رەتىندە سىرىمبەتتە، ماسكەۋدە وقىعانىن عانا ەمەس، شوقان بابامىزدىڭ نەمەرەسى رەتىندەگى پارىزىن اقتاي بىلگەن ازامات. شوتانىڭ بويىنا بىتكەن تالانتىن مۇقالمايتىن ىنتا-جىگەرى مەن جانكەشتى ەڭبەكقورلىعى شىڭداپ كەلەدى.

دوستارىمنىڭ وسالى جوق، ال قىزدارعا كەلسەك، ايشا بىركەنوۆا موسكۆاداعى ءتۇستى مەتالل جانە التىن ينستيتۋتىندا بىرگە وقىدىق. مەن كەنشىلىك جولىندا ساتباەۆ تاپقان كەندەردى قازىپ، جەر استىنان الىپ بەرەمىن دەپ ۇمتىلسام، ول مەتاللۋرگ بولدى، كەيىننەن عىلىم كانديداتى اتاعىنا جەتتى. اتتەڭ، دۇنيەدەن ەرتە كەتتى. وزگە قىزداردىڭ ءبارى دە جەنپي-ءدى ءبىتىرىپ، ۇستازدىق قۇرۋمەن بولدى. سول قىزداردىڭ تورتەۋى كوكشەتاۋدا، بىرەۋى ساۋمالكولدە تۇرىپ جاتىر. ولاردى ءجيى كورىپ تۇراتىن دا كۇندەر بولدى، سونداي كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە ايتقانىم:

اق شاشتى جەلبىرەتسەم تاراماي كەپ،

ۇمىتتىم وتكەن كۇندى ساناماي كوپ.

قورقامىن

بىرگە وقىعان سۇلۋلارعا،

قايتادان عاشىق بولىپ قالام-اۋ، –

دەپ ازىلگە بۇرسام دا، ءبىر ۇيدە وسكەن بالالارداي ىستىق تارتىپ تۇرادى. قازىر قىرىق جاس دەگەندى ەسكە المايمىز، قايران الپىس! – دەپ تاقاپ قالعان سەكسەنگە سەرى كۇندە سەرگەك جەتسەك دەيمىز.

14.01.2010.

استانا

Abai.kz