قالا كوشەلەرىندەگى ايالدامالاردا «پاتەرىمدى جالعا بەرەمىن» دەگەن ماتىندەگى حابارلاندىرۋلار كوپ-اق. پاتەردى جالعا بەرۋ قازىرگى كەزدەگى جاڭاشا كاسىپتىڭ جاڭاشا ءتۇرى. بىراق بۇلايشا پايدا تابۋ ءادىسىنىڭ بۇرىننان بار ەكەنى بەلگىلى. تەك سوڭعى ون بەس جىلدىڭ جۇزىندە بۇل كادىمگىدەي جاسىرىن كاسىپ كوزىنە اينالعان. سەبەبى تۇسىنىكتى. قازىردە اۋىلدان قالاعا قونىس اۋدارۋشىلار مەن اۋىلدان قالاعا كەپ وقىپ، ونى بىتىرگەن جاستار كوپ. جاس مامان يەسى اۋىلعا بارعاننان گورى قالاعان جۇمىسىنا تۇرىپ، قالادا قالعىسى كەلەدى. اسىرەسە، كوكتەم مەن كۇز ايلارىندا اۋىلدان قالاعا كوشىپ-قونۋ ناۋقانى باستالادى. بۇعان كورشىلەس ايماقتاردان كوشىپ كەلۋشىلەردى قوسىڭىز. ءسويتىپ باستالعان كوش جالعاسىپ جاتىر. ءسىرا،  جالعاسا بەرمەك...

«اۋىلدان قالاعا كوشىپ كەلگەنىمە 7 جىلدان استى. ءالى ءۇي ساتىپ الا الماي ءجۇرمىن. جاقىندا 23-ءشى رەت كوشىپ، پاتەر اۋىستىردىم». بۇل قىزىلوردا وبلىسىنان ءبىزدىڭ قالاعا جايلى قونىس ىزدەپ كەلگەن 28 جاستاعى جىگىتتىڭ ءسوزى.
بۇل ءبىر عانا مىسال. ال، اۋىلدان قالاعا كەپ، پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ، باسىبايلى باسپاناعا يە بولا الماي جۇرگەن قانداستارىمىز قانشاما.
تاۋەلسىزدىك العان جىلى ەلىمىزدەن سىرتقا ءۇش جارىم ميلليونعا جۋىق ادام كوشىپ كەتىپتى. ونىڭ ەسەسىنە 800 مىڭ ورالمان باۋىرىمىز ەلگە كەلگەن.

قالا كوشەلەرىندەگى ايالدامالاردا «پاتەرىمدى جالعا بەرەمىن» دەگەن ماتىندەگى حابارلاندىرۋلار كوپ-اق. پاتەردى جالعا بەرۋ قازىرگى كەزدەگى جاڭاشا كاسىپتىڭ جاڭاشا ءتۇرى. بىراق بۇلايشا پايدا تابۋ ءادىسىنىڭ بۇرىننان بار ەكەنى بەلگىلى. تەك سوڭعى ون بەس جىلدىڭ جۇزىندە بۇل كادىمگىدەي جاسىرىن كاسىپ كوزىنە اينالعان. سەبەبى تۇسىنىكتى. قازىردە اۋىلدان قالاعا قونىس اۋدارۋشىلار مەن اۋىلدان قالاعا كەپ وقىپ، ونى بىتىرگەن جاستار كوپ. جاس مامان يەسى اۋىلعا بارعاننان گورى قالاعان جۇمىسىنا تۇرىپ، قالادا قالعىسى كەلەدى. اسىرەسە، كوكتەم مەن كۇز ايلارىندا اۋىلدان قالاعا كوشىپ-قونۋ ناۋقانى باستالادى. بۇعان كورشىلەس ايماقتاردان كوشىپ كەلۋشىلەردى قوسىڭىز. ءسويتىپ باستالعان كوش جالعاسىپ جاتىر. ءسىرا،  جالعاسا بەرمەك...

«اۋىلدان قالاعا كوشىپ كەلگەنىمە 7 جىلدان استى. ءالى ءۇي ساتىپ الا الماي ءجۇرمىن. جاقىندا 23-ءشى رەت كوشىپ، پاتەر اۋىستىردىم». بۇل قىزىلوردا وبلىسىنان ءبىزدىڭ قالاعا جايلى قونىس ىزدەپ كەلگەن 28 جاستاعى جىگىتتىڭ ءسوزى.
بۇل ءبىر عانا مىسال. ال، اۋىلدان قالاعا كەپ، پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ، باسىبايلى باسپاناعا يە بولا الماي جۇرگەن قانداستارىمىز قانشاما.
تاۋەلسىزدىك العان جىلى ەلىمىزدەن سىرتقا ءۇش جارىم ميلليونعا جۋىق ادام كوشىپ كەتىپتى. ونىڭ ەسەسىنە 800 مىڭ ورالمان باۋىرىمىز ەلگە كەلگەن.
كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىن اۋىلدا تۇراتىنداردىڭ كوبى قالاعا اعىلدى. ءسويتىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋى قازاقستاندا ىشكى ميگراتسيا ماسەلەسىنىڭ تۋىنا جول اشتى. سەبەبى، كەڭەس داۋىرىندە مەملەكەت اۋىلدان قالاعا، اسىرەسە، «ازياتتىق» اۋىلدىڭ «ەۋروپالىق» قالاعا كوشۋىن شەكتەدى. بىراق مۇنداي قۇبىلىس كسرو-نىڭ بالا تۋدىڭ جوعارعى كورسەتكىشىنە يە بارلىق ازياتتىق اۋىلدارىنا ءتان بولعان. ال، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلىمىزدە بۇل باستى پروبلەماعا اينالدى. شاشىراڭقى وتىرىقشىلىق، قازاقى كوشپەلىلىك ورىن الدى. ال، وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستاندا جاعداي بىزدەگىگە كەرىسىنشە قالىپتاستى: كەڭەستىك رەجيمدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن اۋىلداعىلاردىڭ قالاعا اعىلا كوشۋىنە جول بەرمەدى. وزبەكاكالار اۋىل وزبەگىنىڭ ءوز اۋلىندا تۇراقتاپ قالۋىنا ۇمتىلدى. بىراق قازىر ولاردىڭ كوبىنىڭ ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جاسىرىن جۇمىس كۇشىنە اينالعانى بەلگىلى. كەيبىر دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، 1991 جىلدان باستاپ 2006 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا جۇمىس پەن جايلى تۇراق ىزدەپ، 60 پايىزعا جۋىق اۋىلدا تۇراتىن قازاقستاندىقتار الماتى، استانا سياقتى قالالارعا قونىس اۋدارعان. اۋىلدان قالاعا كوشكەندەردى ارينە، الپاۋىت قالالاردا دايىن ءۇي كۇتىپ تۇرماعانى بەلگىلى. ولار جالدامالى پاتەرشىلەردىڭ كەبىن كيدى. كەيبىر پىسىقايلار عانا  2000-شى جىلدار تۇسىندا ۇلكەن قالالاردىڭ اينالاسىنداعى بوس جەرلەردەن، ساياجايلاردان ءۇي سالدى.
اۋىلداعىلاردىڭ قالاعا جاپپاي كوشۋى سالدارىنان 2000-شى جىلدارى اۋىلدارداعى بىرنەشە سەلولىق وكرۋگتەر جابىلىپ قالدى. مىسالى، 2001-2002 جىلى 186, ال، سوڭعى جىلدارعى ستاتيستيكالىق ەسەپ بويىنشا 400-گە جۋىق اۋىل قىسقارعان. كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىن سوۆحوز بەن سوۆحوزدى، اۋدان مەن اۋداندى بىرىكتىرۋ يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسۋى دا سول سەبەپتەن تۋعان.
بۇگىندە قالادا پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتقانداردىڭ ءبارى دەرلىك اۋىل قازاقتارى. ال، پاتەر ىزدەپ، كوشىپ جۇرگەن وزگە ۇلت وكىلى كەم دە كەم.
«قالاعا كەپ، پاتەر جالداپ تۇرعانىمىزعا التىنشى جىل. ءۇش بالاممەن كۇيەۋىم ەكەۋمىز 25 مىڭ تەڭگەگە جەرۇيدى جالعا الىپ تۇرىپ جاتىرمىز. كۇيەۋىم عانا جۇمىس ىستەيدى. مەن بالامەن ۇيدە وتىرمىن. قىستاي جالعا العان ءۇيىمىز سالقىن بولدى. ەندى باسقا ۇيگە كوشەيىك دەسەك، ءبارى قىمبات. پاتەرىن، ءۇيىن جالعا بەرۋشىلەر قالاي قىمباتتاتامىن دەسە دە ءوز ەرىكتەرى. سوندا قالاي، بۇلاردىڭ ءىسىن باقىلاپ، قاداعالايتىن ەشكىم جوق پا؟» دەيدى ارالدان اقتوبەگە جۇمىس، جايلى ورىن ىزدەپ كەلگەن 36 جاستاعى كەلىنشەك.
اۋىلدىڭ قازاعى قالاعا سىڭىسكىسى، قالالىق بولعىسى كەلەدى. بىراق قازاق بالاسى قالاعا كەلگەنىمەن، قالالىق ۇلت بولىپ ءۇل¬گەرمەدى، كەرىسىنشە، «پاتەرشى» ۇلتتىڭ كەبىن كيدى. سول سەبەپتى، قالاداعى بايىرعى قالالىق قازاقتاردىڭ تۇرمىستىق كوشىنە ىلەسە الماي كەلەدى. قازىر قالادا كوشپەندى، پاتەرشى «مارگينال» قازاقتار كوپ-اق.
جالپى سوڭعى جىلدارى بىزدە ەل ىشىندە كوشۋ بەلەڭ الىپ كەتتى. حالىق ۇزدىكسىز قوزعالىستا. سولتۇستىكتەن – وڭتۇستىككە، شىعىستان – باتىسقا جوڭكىلگەن كوش تولاستار ەمەس. اسىرەسە، قازاقتار پەرسپەكتيۆالى جۇمىس ورنى مەن ىڭعايلى تۇرمىس ىزدەپ، بولاشاعىم جارقىن بولادى دەگەن سەنىمگە تولى ۇمىتپەن جاقىن ماڭداعى نەمەسە كورشى قالالارعا كوشىپ جاتىر. ارينە، مۇنداي باتىل قادامنىڭ ارعى جاعىندا كۇدىك تە جوق ەمەس. قاۋىپ باسىم. كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ مالىمدەۋىنشە، ەندى بىرنەشە ونجىلدىقتان سوڭ قازاقستاندىق تۇرعىنداردىڭ جارتىسىنان استامى دامىعان ءىرى قالالاردىڭ بەلگىلى ءبىر پۋنكتتەرىندە تۇرۋى مۇمكىن. دەمەك، وتانداستارىمىزدىڭ جاقسى ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسى قىزعانارلىق دەڭگەيدە. الايدا، مۇنىڭ سوڭى قازاقتىڭ بار قادىر-قاسيەتىن بويىنا جيعان الىس اۋىلداردى جويىپ جىبەرۋى بەك مۇمكىن.
وبلىستىق ستاتيستيكا باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، بيىلعى 2009 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا بىلتىرعى جىلعى وسى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ وبلىسقا ەلىمىزدىڭ وزگە ايماقتارىنان كوشىپ كەلۋشىلەر سانى 37,3 پايىزعا ازايعان. ال، كەرىسىنشە بىزدەن سىرتقا كوشىپ كەتۋشىلەر 78,8 پايىزعا ارتقان. نەگىزىنەن كوشىپ-قونۋ پروتسەسى تمد ىشىندە ءجۇرىپ جاتىر. ۇستىمىزدەگى جىلى تمد ەلدەرىنەن كوشىپ كەلۋشىلەر قاتارى 99,4 %، ال، سول ەلگە كوشىپ كەتۋشىلەر سانى 96,9 % قۇرادى. 
بىلتىر 2008 جىلى قاڭتار-ناۋرىز ايلارىندا وبلىس بويىنشا 2116 ادام قونىس اۋدارعان. ال، بيىلعى جىلى 1890 ادام قونىس اۋدارىپ وتىر.
«ماماندىعىم بويىنشا زاڭگەرمىن. بىراق مەنىڭ اۋىلىم ىرعىز قازىرگى كۇنى مۇنداي ماماندىققا ءزارۋ ەمەس. شتات تولىق. سوندىقتان، وسى قالادا قالاتىن شىعارمىن. ەگەر تابىلماسا استاناعا، قوستانايعا جۇمىس ىزدەپ بارماقشىمىن. وزىمنەن كەيىنگى قارىنداسىم دا كەلەر جىلى وقۋ بىتىرگەلى وتىر. استانادا جۇمىس تابىلسا، سول جاققا ونى دا تارتۋعا بولادى» دەيدى ارمان ەسىمدى جاس جىگىت. ءۇيدىڭ ۇلكەنى قالادا قىزمەتكە ىلىنسە، سوڭىنان كىشىلەرى دە سوڭىنان جوڭكىلەدى. بۇل كادىمگى قازاقى، تانىس قۇبىلىس.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن ارتتىرۋعا اسا ءمان بەرىلىپ وتىرعانى ارينە، قۇپتارلىق ءىس.  وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ىشكى كوشى-قوندى قاداعالايتىن مەملەكەتتىك ورگان جوق. ەلىمىزدەگى ىشكى ميگراتسيانىڭ  باقىلاۋسىز قالۋى بولاشاقتا اۋىلدارداعى سەلولىق وكرۋگتەردىڭ قىسقارۋىنا جول اشۋى ىقتيمال. قازىرگى كۇنى بۇل ماسەلەمەن ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى اينالىسادى.
قازاق كەشەگى كۇنى كوشپەندى حالىق ەدى. بىراق سول كوشپەندىلىكتەن ءالى دە ارىلا الماي كەلەدى. تەك قازىر جاڭا سيپاتتاعى كوشپەندىلىككە يە. قازاق ءالى كوشىپ ءجۇر. جەر بەتىنەن  جەرۇيىق ىزدەگەن اسانقايعىداي بالكىم، ءبىزدىڭ ۇلت ءوز جەرۇيىعىن ىزدەپ جۇرگەن بولار. ايتەۋىر، ءبىز ءالى كوشىپ ءجۇرمىز.