بىزدەر باۋىرجان مومىشۇلىن كوبىنە حالقىمىزدىڭ دارا تۋعان تۇلعاسى، كەشەگى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ حاس باتىرى، اتاقتى قولباسشى، ەكى تىلدە بىردەي جازعان قالامى جۇيرىك جازۋشى رەتىندە بىلەمىز. ال ناعىز قۋاتتى اعىسى تەرەڭدە جاتقان داريا-دارىن يەسى، رۋحاني ۇستاز رەتىندە باۋكەڭدى ءالى تولىق تانىپ-بىلگەنىمىز جوق. ءاسىلى، قازاقتىڭ ارقالى اقىندارىنىڭ ءبىرى حاميت ەرعاليەۆتىڭ «باۋكەڭنىڭ تەلەگەي-تەڭىز تاعىلىمى - بولاشاقتىڭ، تاياۋ مىڭجىلدىقتىڭ اڭگىمەسى» دەۋى تەگىننەن-تەگىن بولماسا كەرەك.
باۋىرجان مومىشۇلى - جالپى ادام بالاسىنىڭ، ابزال قاسيەتتەرى بار ازامات تاربيەسىن وتىز ويلانىپ، توقسان تولعانعان پاراساتتى ويشىل. ول، اسىرەسە، ۇلتتىق تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. باۋكەڭنىڭ «ءوزىنىڭ ۇلتىن سىيلاماعان - ۇلتىن ماقتانىش تۇتا دا المايدى، ول، ءسوز جوق، ارامزا، تەكسىز ءارى قاڭعىباس» دەۋى جايدان-جاي ەمەس. ونىڭ ادامي قاسيەتتەر قاتارىنا جاتقىزاتىن - اقىل، ار، ەرىك-جىگەر، نامىس، سەزىم، پارىز، ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق مىنەز-قۇلىق، ۇلتتىق پاتريوتيزم، ۇلتتىق ماقتانىش، ت.ب. تۋرالى ويلارى ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل ويلار ارىسى ابايدىڭ «تەگىندە، ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى»، بەرىسى مۇستافا شوقايدىڭ «ۇلتتىق رۋحسىز ۇلت تاۋەلسىزدىگىنىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەگەن قاعيدالارىمەن ساباقتاسىپ جاتىر.

بىزدەر باۋىرجان مومىشۇلىن كوبىنە حالقىمىزدىڭ دارا تۋعان تۇلعاسى، كەشەگى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ حاس باتىرى، اتاقتى قولباسشى، ەكى تىلدە بىردەي جازعان قالامى جۇيرىك جازۋشى رەتىندە بىلەمىز. ال ناعىز قۋاتتى اعىسى تەرەڭدە جاتقان داريا-دارىن يەسى، رۋحاني ۇستاز رەتىندە باۋكەڭدى ءالى تولىق تانىپ-بىلگەنىمىز جوق. ءاسىلى، قازاقتىڭ ارقالى اقىندارىنىڭ ءبىرى حاميت ەرعاليەۆتىڭ «باۋكەڭنىڭ تەلەگەي-تەڭىز تاعىلىمى - بولاشاقتىڭ، تاياۋ مىڭجىلدىقتىڭ اڭگىمەسى» دەۋى تەگىننەن-تەگىن بولماسا كەرەك.
باۋىرجان مومىشۇلى - جالپى ادام بالاسىنىڭ، ابزال قاسيەتتەرى بار ازامات تاربيەسىن وتىز ويلانىپ، توقسان تولعانعان پاراساتتى ويشىل. ول، اسىرەسە، ۇلتتىق تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. باۋكەڭنىڭ «ءوزىنىڭ ۇلتىن سىيلاماعان - ۇلتىن ماقتانىش تۇتا دا المايدى، ول، ءسوز جوق، ارامزا، تەكسىز ءارى قاڭعىباس» دەۋى جايدان-جاي ەمەس. ونىڭ ادامي قاسيەتتەر قاتارىنا جاتقىزاتىن - اقىل، ار، ەرىك-جىگەر، نامىس، سەزىم، پارىز، ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق مىنەز-قۇلىق، ۇلتتىق پاتريوتيزم، ۇلتتىق ماقتانىش، ت.ب. تۋرالى ويلارى ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل ويلار ارىسى ابايدىڭ «تەگىندە، ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى»، بەرىسى مۇستافا شوقايدىڭ «ۇلتتىق رۋحسىز ۇلت تاۋەلسىزدىگىنىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەگەن قاعيدالارىمەن ساباقتاسىپ جاتىر.

ەندى باۋىرجان مومىش­ۇلىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ، ونىڭ الدا نەگە الىپ كەلەتىنىن بولجاپ، ءبىلىپ، ول تۋرالى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ابدىحالىقوۆقا جاز­عان حاتىن ارنايى اڭگىمە وزەگى ەتىپ، بىرەر ويىمىزدى ورتاعا سالا كەتسەك. بۇل حاتتىڭ ءمان-ماعىناسىن كەشەگى كە­ڭەس­تىك كەزەڭدە ۇلتىمىزدىڭ باسشىلارى ءتۇ­سىنگەنىمەن، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەش شارا قولدانا المادى. قايتا جاعداي تە­رەڭدەي ءتۇستى. وعان ەلىمىزدە 700 قازاق مەك­تەپتەرىنىڭ جابىلىپ، جاپپاي ارالاس مەكتەپتەر قاپتاعانىن ايتا كەتسەك تە جەتەر. ولاردىڭ، شىندىعىنا كەلگەندە، ورىس مەك­تەپتەرىنەن ايىرماسى شامالى بولاتىن.
ءيا، حات جازىلعان كەز 1944 جىلدىڭ ناۋرىزى ەدى. جاۋدىڭ بەتى كەڭەستىك كەڭىستىكتەن تولىق ءتۇرىلىپ، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باعىتى ايقىندالعانىمەن، كەسكىلەسكەن ۇرىستار ءالى ءجۇرىپ جاتقان-دى. وسىنداي كەزەڭدە قىسقا دەمالىسقا ەلگە كەلگەن، سەزىمى سەرگەك، ويى ۇشقىر باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ويعا تۇيگەن­دەرى كوپ ەدى. سونىڭ ىشىندە قازاق تىلىنە قاتىستى گازەتتەردى وقىپ، كەيبىر كەيىنگى كەزدە باسىلعان قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردى جەلە جورتىپ قاراپ شىعىپ، كۇننەن-كۇنگە ۇلعايىپ، شىم-شىتىرىق «شۇرشىتتەنۋدى» كوزبەن كورە، قۇلاقپەن ەستىگەندەرى ءبىر توبە ەدى. باۋكەڭ قازاق قوعامىنداعى الەۋمەتتىك ورتالاردا ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك ەتە باس­تاعانىن بايقاعان، كەلەشەگىن تانىعان. بۇل ماسەلەنىڭ تۇتاس حالىقتىڭ بۇكىل تاعدىرىنداعى اسا كۇردەلى ەكەنىن، تەرەڭ تامىرلى كەلەڭسىز كورىنىستىڭ الدا ۋشىعىپ، كەرى اسەر ەتىپ، قازاق حالقىن ءوزى سان عاسىر جيناعان رۋحاني بايلىعىنان ايىراتىنىن ويلاپ كۇيزەلگەن. ول سوعىستاعى جەڭىلىستەن رۋحاني جەڭىلىستى جوعارى قويعان. ءبىر سوعىستا جەڭىلگەن كەلەسى ءبىر شايقاستا جەڭىسكە جەتۋى مۇمكىن. ال رۋحاني جەڭىلىستە استە جەڭىس بولا قويمايدى دەپ ساناعان.
باۋىرجان مومىشۇلى بۇيتە بەرسە كۇندەردىڭ كۇنىندە قازاق ەلىنىڭ دە تاع­دىرى قىل ۇستىندە بولاتىنىن جاقسى ءتۇسىندى. ءتۇسىنىپ قانا قويعان جوق، ونىمەن كۇرەستى ءوزىنىڭ قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى رەتىندە ازاماتتىق بورىشى سانادى. سول ءۇشىن حات جازدى. «مەن اسكەري اداممىن، - دەيدى ول، - ءتىل ماسەلەسى تۋرالى ارالاسارلىق ءجو­نىم جوق سياقتى، بىراق تا ايتىلعان ماسەلەلەر حالقىمىزدىڭ جاۋىنگەرلىك مىنەز-قۇلقىن تاربيەلەۋ، سالت-سانا، ەل نامىسى، ەر نامىسىنا، ادامگەرشىلىك ارىنا، جاۋىنگەرلىك مۇرا داستۇرىنە ەرەكشە بايلانىستى بولعاندىقتان، كورىپ، ءبىلىپ، سەزىپ تۇرا ايتپاعانىمدى وزىمە ۇلكەن ار، كەشپەس كۇنا دەپ تۇسىنگەندىگىمنەن جازىپ وتىر­مىن». ەتيكەتتى قاتتى ساقتايتىن اۆتور ءوزىنىڭ كوزقاراسىنىڭ، تۇسىنىكتەرىنىڭ ءبارى بىردەي دۇرىس بولا بەرمەۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ەسكەرتەدى.
حات انا ءتىلى تۋرالى تەرەڭ تولعانىس­تار­عا تولى. ونى ەرەكشە سەزىم قۇشاعىندا بولماي، بەيجاي وقۋ مۇمكىن ەمەس. سونىڭ ءبىرىن، ۇزاق تا بولسا، كەلتىرە كەتەيىك: «تاياق ەتتەن، ءسوز سۇيەكتەن وتەدى»، «ات جۇيرىگى ايىرادى، ءتىل جۇيرىگى قايىرادى»، «ءسوز جۇيەسىن تابادى، مال يەسىن تابادى»، «قيىستىرىپ قالاساڭ - وتىن جانار، قي­سىندىرىپ ايت­ساڭ - حالىق نانار»، «زە­كەتسىزدىڭ مالى ارام، ءتىلسىزدىڭ داۋى ارام» دەگەندەيىن، قازاق ءتىلى ءوزىنىڭ تازا تۇرىندە بىرنەشە عاسىر، ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن، وتكىرلىگىمەن، بوي بالقىتىپ، تامىر شىمىرلاتىپ، جان-جۇيەڭدى جاندىرىپ، قۇ­لاق قۇرىشىڭدى قاندىرىپ، ۇعىمىڭا قو­نىمدى، جۇرەگىڭە ءتيىمدى، كوڭىل كوتەرىپ، كەرەگىندە جانعا ءتيىپ، اشىندىرىپ، ءوتىن سىرتقا شىعارىپ، دولداندىرىپ، قىسىل-تاياڭ - قاتال جاعدايدا قايراپ، ەگەپ، «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەگەندەيىن - ەرگە، ەلگە مەدەت بولىپ، ەر نامىسىن، ەل نامىسىن، ادامگەرشىلىك ارىن، قان مايداندا، قىرعىن سوعىستا قاسيەتتى تۋداي جوعارى كوتەرىپ، تەكتى سەزىم وياتىپ-تۋعىزىپ، ادام تۇگىل جاعدايدىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىپ، اۋزىن اشتىرماي، ءۇنىن شىعارماي قوياتىن ءتىل بولعان ەمەس پە ەدى». وسى تەبىرەنىسىن ارى قاراي جالعاستىرا كەلىپ، باۋكەڭ قازاق ءتىلىنىڭ ەش ۋاقىتتا وزىمەن كورشىلەس حالىقتىڭ تىلدەرىنەن سورلى بولىپ كورمەگەنىن، ءوز سىباعاسىن ەشكىمگە جەگىزبەگەنىن، ءتىل بايلىعى، ءتىل تازالىعى - ۇلت قاسيەتىنىڭ، ونىڭ سالت-ساناسىنىڭ نەگىزگى ونەگە، ناعىز بەلگىسى ەكەندىگىن اتاپ كورسەتەدى.
باۋىرجان مومىشۇلى ءتىلدىڭ تازالىعىن ساقتاۋداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ رولىنە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. باۋكەڭ «ەلگە جاقىن، بارلىق جاڭالىقتاردى ەلگە ءتۇر-تۇرلەرىمەن قوعامدىق ءار الۋان ارناسىنان كۇندەلىكتى جەتكىزىپ تۇراتىن ارناۋلى ۇلگى-ناسيحات قۇرالدارى» سانالاتىن سول كەزدەگى قازاق گازەتتەرى مەن راديوسىن وقىعاندا «ءسوي­لەم قۇرىلىستارىنا ءتىل كۇرمەلەنەتىنىن»، «تىڭداعاندا قۇلاققا سۋىق ءتيىپ، دەنەڭدى تۇرشىكتىرەتىن»، قازاق جۋر­ناليستەرىنىڭ «اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن» كەتكەن جان ايار­لىعى مولىن، جاۋاپسىزدىعىن، انا ءتىلىن قادىرلەمەي، قازاقشا ويلاپ، ۇيلەستىرە سويلەپ، جازۋعا تىرىس­پاعاندىقتارىن قاتتى سىنايدى.
حاتتاعى ءتىل سالاسىنىڭ اسا ماڭىزدى بۋىنى - تەرمين جاساۋ تۋرالى ويلار دا كەمەل. انا ءتىلدى دامىتۋدىڭ، ونى شەتتەن ءتىل اۋىسۋ ارقىلى تەرمين جاساۋدىڭ الەمدىك جولىن باۋىرجان مومىشۇلى جاقسى بىلگەن. ول «ءتىلدى بايىتام دەگەن اق ادال نيەتتىڭ نەگىزى، انا ءتىلىن تولىعىنان ساقتاپ، جاڭالىقتاردى ونىڭ ۇستىنە قوسىپ، دامىتۋ، تانىتۋ ابدەن ايقىن، ءار حالىقتىڭ تاريحىندا بار ارنالى جول - نۇسقا» دەپ اتاپ كورسەتەدى. بارلىق سىرتتان الىنعان سوزدەر تەرىلىپ، جينالىپ، ءادىل بيلىك ايتىلىپ، «ءوزىمىزدىڭ ءتىل بايلىعىمىزدا جوق، بۇرىن حالقىمىزدىڭ ومىرىندە كەزدەسپەگەن جاڭا زاتتاردىڭ اتى، سوزدەر تەرىلىپ، جينالىپ، ءسوز ازاماتتىعىنا قابىلدانىپ، زاڭدى جۇيەگە سالىنۋى كەرەك» دەيدى. سونداي-اق قازاق ءتىلىن ورىسشامەن بايىتامىز دەگەن «تالابى تاۋداي» جىگىتتەر قازاقشا ىركىلمەي ايتاتىن سوزدەردىڭ ورنىنا جان قيناماي ورىسشانى جاڭبىرداي توگىپ-توگىپ جىبەرۋ كوبىنە ادەت بولعانىن باتىل سىناي وتىرىپ، حاتتا ءوزى ۇسىنعان كوپتەگەن سوزدەردىڭ اۋدارما نۇسقالارى كەلتىرىلگەن. ولار قازىر تىلىمىزدە سولاي قالىپتاستى. سونىمەن قاتار حاتتا رەسەيدەگىدەي تەرمينولوگيالىق، ءتۇسىن­دىرمەلىك، ورفوگرافيالىق سوزدىكتەر جا­ساۋدىڭ قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلەدى. بۇل ويلار سول كەز ءۇشىن وتە وزەكتى بولاتىن.
باۋىرجان مومىشۇلى حاتتا قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ناقتى بىرنەشە ۇسىنىستار جاسايدى. سولاردىڭ ەكى-ۇشەۋىنە ارنايى توقتاي كەتەيىك. الدىمەن، 30-جىلداردىڭ باسىنان قازاق ءتىلىنىڭ بۇرمالانۋىنا، بۇلدىرىلە، بۇزىلا باستاعانىنا ءادىل باعا بەرىلىپ، «قازاقىلاندىرۋ ماسەلەسىن الدىمەن قازاقتاردىڭ وزدەرىنەن، ءتىل ءجونىن ءتار­تىپتەۋدەن باستاپ، بارلىق ۇكىمەت، كەڭسە، عىلىم، وقۋ، ءوندىرىس، ونەركاسىپ ورىندارىندا بۇل ماسەلەنى قايتادان ادىلدىكپەن كوتەرىپ، قولعا الىنىلۋىن ۇسىندى. الايدا بۇل ءپرينتسيپتى ماسەلە ءالى تولىق شەشىلمەي، وسى كۇنگە دەيىن كۇنتارتىبىندە تۇر. سونان سوڭ قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ، بۇرمالاۋ، ءبۇلدىرۋ حالىقتىڭ حالىق، ۇلتتىڭ ۇلت بولۋىنا وتە قاۋىپتى، زياندى بولعاندىقتان، ءتىل بىلمەيتىندەر، ءشۇرشىت بولىپ كەتكەندەردىڭ ورنىنا «سالماقتى، سانالى، جاۋاپتى، قازاق ءتىلىنىڭ مۇددەسىن قابىرعاسى قايىسا ويلايتىن ادامدار تاعايىندالسىن» دەيدى. بۇل ارادا اڭگىمە ءوز ۇلتىمىزدىڭ وكىلدەرى تۋرالى بولىپ وتىر. وسىلاردى جانە باسقالاردى ايتىپ كەلەدى دە، قازاقستاندا قازاق ءتىلى زاڭنىڭ ادىلدىگى بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ سانالىپ، تورگە شىعارىلىپ، بۇرىنعى قال­پىنا كەشىكپەي كەلتىرۋدىڭ شارالارى تەزدەتىپ قولعا الىنىپ، ءىس جۇزىندە قاتال توڭكەرىس جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى. بىراق بۇعان سول كەزدەگى ۇلتتىق مۇراتتاردى مويىنداي بەر­مەيتىن ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيستىك اۋرۋعا شالدىققان ورتالىققا قاتاڭ با­عىن­عان جاعدايدا مۇمكىندىك جوق بولاتىن.
باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ حاتىنان بەرى 60 جىلدان ارتىق ۋاقىت ءوتتى. قۇدايعا شۇكىر، ەلىمىز ەگەمەندىككە جەتىپ، مەملەكەتىمىز تاۋەلسىزدىك الدى. باۋكەڭ ارمانداعان قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءمار­تەبەگە يە بولدى. بۇل تۋراسىندا زاڭ دا، كونستيتۋتسيالىق شەشىم دە بار. تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ كەزەڭ-كەزەڭگە ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالارى جاسالىپ كەلەدى. ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسى كەڭي ءتۇستى.
راس، سەڭ قوزعالدى. بىراق وسىنى ايتسام، كوز الدىما سوناۋ بالالىق شاق ەسكە تۇسەدى. ول كەزدەرى سىردارياداعى سەڭنىڭ كەتكەنىن قىزىقتاپ، وزەن جاعاسىنا ءجيى باراتىنبىز. سوندا اۋەلگى كەزدە سۋ ورتا­سىنداعى ۇلكەن مۇزدار ءبىرىن-ءبىرى ۇستاپ، سەڭنىڭ قوزعالىسىنا قارقىن بەرمەي تۇراتىن. بۇل سونىمەن قاتار وزەننىڭ اينالمالارى مەن قولتىقتارىنداعى مۇزدىڭ ىدىراۋىن تەجەيتىن. سوندىقتان بىزدەر وسى اۋماقتاردا بىرازعا دەيىن كونكي تەبە بەرەتىنبىز. بىزدەگى انا ءتىلىنىڭ جاعدايى وسىعان ۇقساس.
ەڭ نەگىزگىسى - قوعامدا مەملەكەتتىك ءتىل ءوز مارتەبەسىنە لايىقتى ورىن الا الماي وتىر. كوپتەگەن الەۋمەتتىك ورتالاردا قازاق ءتىلى بوساعادان سىعالاپ قاراپ تۇر. قالالاردا قازاقشا ءتىلى شىققان جاس بالالاردى كەزدەستىرۋ بۇگىن دە تاڭسىق. قازاق ءتىلىن كەدەي ءتىل، ونىمەن ايتا­يىن دەگەن ويىڭدى ەركىن ايتا المايسىڭ دەگەندەر مەن ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمى مەن ۇلت نامىسىنان ادا، ءوزىنىڭ رۋحاني كەدەيلىگىن مويىنداعىسى كەلمەيتىندەردى قازىرگى باسشى قىزمەتكەرلەر مەن كەز كەلگەن ماماندىق يەلەرى اراسىنان تابۋ قيىن ەمەس. ءوزىنىڭ ۇلتىن سىيلاي، ماق­تانىش ەتە الماي، ءوزىنىڭ انا تىلىنە كوڭىل بولمەي، ونى مەنسىنبەي، نە ورىسشانى، نە قازاقشانى دۇرىس سويلەي الماي شالدىر-باتپاققا بولەنىپ جۇرگەن، سونان سوڭ بۇگىن ازىن-اۋلاق اعىلشىنشا بىلگەنىنە ءماز بولىپ، ءوز انا تىلىنەن جەرىپ جۇرگەندەردى، مادەنيەتتىڭ كوزىن تەك وزگە تىلدەن ىزدەپ جۇرگەندەردى كەزدەستىرۋ وسى كۇندەرى دە قيىندىققا تۇسپەيدى. باۋكەڭ ايتقان «قازاق ءتىلىن انا ءتىلىم دەپ تانىماي، قازاقشا دۇرىس سويلەپ، جازىپ، وقىپ ءوسۋدى مىندەتىم دەپ بىلمەيتىن» «نەمەرە-شوبەرەلەردى» قازىرگى قازاقتىڭ كەز كەلگەن وتباسىنان تابۋعا بولادى. بۇل ارادا پرينتسيپشىلدىكتى تانىتا الماي وتىرعان اتا دا، اكە دە كىنالى، دەگەنمەن سالماقتىڭ باسى انادا جاتىر. ويتكەنى انا ءوز تىلىندە سويلەمەي، بالاسى اناسىنىڭ تىلىندە ءسوي­لەمەيدى. بۇل - دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما.
مۇنىڭ ءبارى - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بو­لاشاعى شەشىلەتىن مەكتەپ الدى مەكەمەلەر مەن جالپى ءبىلىم، ورتالىق، ايماقتىق بيلىك جۇيەلەرىندە قازاق تىلىنە قاجەتتىلىكتى تۋعىزا الماي وتىرعانىمىزدا. بارلىق قازاق ۇل-قىزدارى قازاق مەكتەپتەرىندە وقىپ، ءوز انا تىلىندە ءبىلىم، عىلىم الۋلارى قاجەت دەگەن رۋحاني ۇستاز پىكىرىن ەسكەرەتىن دە ەشكىمنىڭ بولماۋىندا. راسىندا دا، ورىسشا وقىپ، ورىسشا تاربيەلەنگەن قازاق بالاسىن اتا داستۇرىندە تاربيەلەۋ دە، ونىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىن قالىپتاستىرۋ دا - قيىننىڭ قيىنى.
سونىمەن وتكەن عاسىردىڭ 40-جىل­دارى كوتەرىلگەن ءپرينتسيپتى ماسەلەلەر تۇگەل شەشىلدى دەۋگە ءالى ەرتە. ونىڭ تولىپ جاتقان الەۋمەتتىك، ساياسي-قۇقىقتىق سەبەپتەرى بار. ونى تارقاتىپ ايتۋعا ۋاقىت تار بولىپ وتىر. دەگەنمەن مىنا ءبىر ماسەلەنى ەسكەرتە كەتكەن ارتىق بولماس. ول الەمدىك تاجىريبەدە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت 60 پايىزدان اسسا، وندا سول مەملەكەتتە مەملەكەتتىك ساياسات مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ مۇددەسى مەن مۇراتىنا جۇمىس ىستەۋى قاجەت. بۇل شىندىقتى بىزدەر عانا مويىنداي الماي وتىرمىز.
قازىر پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەر تۇگەل دەرلىك مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدادى. بىزدەر ارتتا قالدىق. راس، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدىڭ اسا كۇردەلى ەكەنىن تۇسىنەمىز. الايدا عاسىرلار قوردالانعان جاعدايدان تەك مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ عانا الىپ شىعا الادى. ونى قابىلداۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى قۇقىقتىق نورما نەگىزگى زاڭىمىزدىڭ 93-بابىندا ايقىن جازىلعان. قوعامداعى ساياسي-الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق كۇي دە ورنىقتى. دەموگرافيالىق جاعداي سوناۋ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جاقساردى. ەلىمىزدە وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ كوزقاراسىندا جەر يەسىنىڭ انا تىلىنە دەگەن ىزگىلىكتى تۇسىنىك قالىپتاستى. مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قازاق حالقىنا عانا ەمەس، قازاقستاندى تۋعان ەلىم، ءوز جەرىم دەيتىن باسقا ەتنوس وكىلدەرىنە دە قاجەتتىلىككە اينالدى. ونى كەيىنگى كەزدەگى قوعامداعى الەۋمەتتىك وزگەرىستەر انىق بايقاتىپ وتىر.
وسىنىڭ بارلىعى جانە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ حاتىن قايتا-قايتا وقىعانداعى تۇيگەن ويىمىز - مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ بولماي، قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى تولىق شەشىمىن تابا المايدى.

ابدىجالەل باكىر،
ساياسي عىلىمدار دوكتورى

«انا ءتىلى» گازەتى