ءبىر جىل بولدى، قىتاي ء"بىر بالا" ساياساتىنان باس تارتتى. ەندى، قالالىق جەردەگى ادامدار ەكى بالالى بولۋعا، ال اۋىلداعى جۇرتقا ءۇش-ءتورت ۇل-قىز تاربيەلەۋگە رۇقسات بەرىپ وتىر. نەگە؟ كەشە عانا، حالىق كوبەيىپ كەتسە اسىراي المايمىز دەگەنى قايدا؟! الدە، ەۆرەيلەر سياقتتى "نەبەسنايا ماننا" تاپتى ما، ميلليارد جۇرتتى تاماقتاندىرار؟! جوعا، سەبەبى تىم قارابايىر. ولاي بولسا، تۇسىندىرەيىك.

«ءبىر بالا»-عا قاراعان قىتاي قارتايىپ بارادى

«ءبىر وتباسى – ءبىر بالا» ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن ەرلى-زايىپتىلار 1 عانا ءسابي سۇيۋگە مىندەتتى. الگى بالاقاي ەر جەتىپ، ۇيلەنگەنشە ونىڭ اكە-شەشەسى قارتايىپ ۇلگەرەدى. اكەدەن بولەك ۇيدە اتا-اجە دەگەن بار. قىسقاسى، 1 بالا 4 زەينەتكەردى اسىرايتىن كۇن جاقىنداپ كەلە جاتىر. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ 4 جۇمىسشى قارتايادى دا، ونىڭ ورنىن باسۋعا تەك 1 عانا ادام كەلەدى دەگەن ءسوز. وسىنىڭ كەسىرىنەن، الەمدەگى ەڭ ارزان جۇمىس كۇشىنىڭ ارقاسىندا ەكونوميكاسىن اسپانداتىپ وتىرعان قىتاي قۇلاپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.

ەكونوميكاسىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن (كۇلكىلى بولسا دا ايتايىن) گاستاربايتەرلەرگە جۇگىنۋىنە تۋرا كەلەدى. ءبىر عانا دەرەك كەلتىرەيىك: بىلتىر قىتايداعى جۇمىسقا جارامدى ادامنىڭ سانى 3,45 ميلليونعا كەمىگەن. ال 2015-2025 جىلدار ارالىعىندا 15 پەن 59 جاستاعى كىسىلەردىڭ سانى 24 ميلليونعا ازايادى ەكەن. ال 65 ءھام ودان دا كارى كىسىلەردىڭ سانى 66 ميلليونعا كوبەيمەك. قىسقاسى 2050 جىلعا قاراي حانزۋ ۇلتىنىڭ 4/1 زەينەتكەر بولادى دەگەن بولجام بار.

مۇنىڭ سوڭى بيۋدجەت تاپشىلىعىنا اكەپ سوعادى. ءتايىرى، مۇنداي ماسەلەنىڭ ءدامىن قىتاي العاش 2011-دە ءبىر تاتتى. ءيا، سول جىلى كورشىنىڭ 14 پروۆينتسياسى زەينەتكەرلەرگە تيەسىلى 12,6 ميلليارد دوللارىن تولەي الماي قالعانى بار. قىتاي اتقامىنەرلەرى ماسەلەنى شەشۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى - زەينەت جاسىن ۇلعايتۋ دەپ ۇيعارىپتى.

ءيا، قىزمەت جىلدارىن ۇلعايتۋ كىمگە ۇناسىن؟ بىراق كۇننەن كۇنگە كەجەگەسى كەيىن كەتىپ بارا جاتقان قىتاي ەكونوميكاسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، امالسىز جاسالعان امال-شارعى. قىتايداعى جۇمىس كۇشىنىڭ ازايىپ بارا جاتقانى قازىردەن ءبىلىنىپ قاپ جاتىر. بۇرىن سالىعى از، جۇمىسشىسىنا ارزان تولەيمىن دەپ شانحاي، بەيجىڭگە اعىلعان شەتەلدىك كومپانيالار اقىرىن جىلىستاپ جاتىر. ماسەلەن، كارىستىك Samsung Electronics Co. پەكيندەگى ءبىر زاۋىتىن جاۋىپ، ونىسىن ۆەتنامنان قايتا اشقانى بار. "باق اۋىپ كورشىگە قوندى" دەگەن وسى دا.

«ءبىر بالا»-نىڭ ەندىگىدە ءىنىسى، قارىنداسى بولادى

ءجا، زەينەت جاسىن ۇلعايتۋ جۇمىس كۇشىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن شەشەر. بىراق، ۋاقىتشا. سەبەبى، بۇگىن جۇمىسشىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن شال-شاۋقانمەن تولىقتىرارسىڭ. ەرتەڭ ولار ولگەن سوڭ، ورنىن كىم باسپاق؟! كىم باسپاق دەمەكشى؟! سي تسزينپين ەلىمىزگە رەسمي ىسساپارمەن كەلىپ، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ابايدىڭ ولەڭىن وقىپ بەرگەنى بار ەدى: «دۇنيە - ۇلكەن كول، زامان - سوققان جەل، الدىڭعى تولقىن - اعالار، ارتقى تولقىن - ىنىلەر، كەزەكپەنەن ولىنەر، باياعىداي كورىنەر»، - دەپ.

وسى ولەڭنەن سوڭ، سي تسزينپين: كارىنىڭ ورنىن جاس باسۋى كەرەك. ول ءۇشىن «ءبىر بالا» ساياساتىن جۇمسارتۋ كەرەك دەپ شەشتى. ءسويتىپ رەسمي تۇردە حانزۋ جۇرتى 2 بالا تۋعا رۇقسات الدى.

ساياساتتانۋشىلاردىڭ كوبى قحر بيلىگى مۇنداي قادامعا قوس پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن بارىپ وتىر دەيدى. ءبىرىنشىسىن ءبىز ايتتىق، ەكىنشىسىن ەندى ايتامىز.

كىشكەنتاي «يمپەراتورلار»

ء"بىر بالاسى باردىڭ – شىعار شىقپاس جانى بار" دەگەن. وسىدان-اق تۇسىنىكتى شىعار؟ جالعىزى بولعاسىن، بەتىنەن قاقپاي وسىرەدى. كوزى نەگە تۇسەدى، سونى اپەرۋگە تىرىسادى. قۇددى پاتشاسىنداي سىيلايدى. توبەسىنە كوتەرەدى. مۇنداي تاربيەمەن (تاربيە دەۋگە كەلسە) وسكەن بالا ەرتەڭ كىم بولادى؟ ەگويست، اپەرباقان، قاتىگەز، ادامنىڭ جاعدايىن تۇسىنۋگە تىرىسپايتىن بولىپ ەسەيەدى.

ايتپاقشى، «ءبىر بالا» ساياساتى ەنگىزىلگەلى دە سول وتباسىندا جالعىز بولىپ ەر جەتىپ، بوي جەتكەندەردىڭ الدى 40-قا كەلسە، ورتا بۋىن 20 مەن 30 جاس ارالىعىندا. قاتىگەز، ەگويست دەپ قالدىق قوي... قىتايدا بولعان كوپ قازاق ايتىپ ءجۇر - قاندايدا ءبىر حانزۋ قيىن جاعداياتقا تاپ بولسا; ونى ءناسىلى باسقا بىرەۋلەر ۇرىپ جاتسا نەمەسە جارادار بولىپ قالسا باسقا ءبىر حانزۋ كومەكتەسپەيدى. قۇددى تۇك بولماعانداي وتە بەرەدى ەكەن. ونى قويشى.

جالعىز وسكەننەن سوڭ دا شىعار، باسقاعا مۇلدەم جانى اشىمايدى. قىتاي بيلىگى «ءبىر بالانىڭ» وسىنداي كەسىرگە اكەپ سوققانىن كورگەن سوڭ، ەكىنشىگە رۇقسات بەردى-اۋ؟! حوش، تۋدى شەكتەۋ ساياساتى تەك اتا-انا مەن بالانىڭ اراسىنداعى قاتىناسقا ەمەس، ايەل مەن ەركەكتىڭ تەپە-تەڭدىگىنە اسەر ەتتى. "جالعىز" دەپ شەكتەگەن سوڭ جۇرت تەك "ۇل تۋسام" دەيدى.

نە جەتپەيدى؟ قىز جەتپەيدى!

ەر بالانىڭ قىزدان بىرنەشە ەسە كوپ بولىپ كەتۋى قىتايدى كادىمگىدەي ابىرجىتىپ وتىر. جاڭا تۋىلعان 100 قىزعا 250 ۇل بالادان كەلەدى. ەندى وسىنى ميللياردقا شاعىڭىزشى؟! ەسەبىمىز دۇرىس بولسا، 18-20 جىلدان سوڭ، 24 ميلليون ەركەك قالىڭدىققا ءزارۋ بولادى. وتباسى قۇرماعان جىگىت نە ىستەيدى؟ تاپقان اقشاسىن ويىن-ساۋىققا جۇمسايدى. ماسكۇنەمدىككە سالىنادى. ونىڭ-سوڭى توبەلەس، ۇرلىق-قارلىق. "بويداقتىڭ بارلىعى بۇزىلمايدى عوي" دەرسىز. مەيلى ءبارى ەمەس، سونىڭ 1%-ءنىڭ ءوزى قىتاي ءۇشىن جەتكىلىكتى.

حانزۋ جۇرتىندا دا، ەر – بابالار شىنجىرىن جالعاۋشى تۇلعا. ال ايەل – وزگە اۋلەتتىڭ ۇرپاعىن كوبەيتۋشى قۇرال عانا. قىزعا قاجەتتىلىك جوق ەكەنىن تۇسىندىك. سول ءۇشىن جۇكتىلىك كەزىندە جاتىرداعى ۇل ما، قىز با، ءبىلىپ الۋعا تىرىسادى. بۇرىمدى بولسا، الدىرىپ تاستايدى (جىلىنا 3 ميلليوننان استام جاساندى تۇسىك جاسالادى ەكەن).

مىنە، قىتاي بيلىگى ءبىرىنشى بوپ سول ءۇشىن ابورتقا تىيىم سالدى. قۋلىق قۇرىق بويلامايدى ەمەس پە؟! ەندى حانزۋ ايەلدەرى جۇكتىلىكتىڭ العاشقى ايلارىندا ۋزي-گە تەكسەرىلىپ، قىز بولسا، ءدارى ءىشىپ، تۇسىك جاساۋعا شەبەر بوپ الدى. كومپارتيا ەندى ۋزي ارقىلى شارانانىڭ جىنىسىن انىقتاۋعا تىيىم سالدى.

مۇنىڭ ءبارى سالدارى. ەندى بەيجىڭ سەبەپپەن كۇرەسىپ كوردى. قىزدى كەم سانايتىن ستەرەوتيپتى بۇزۋ ءۇشىن ۇلكەن ءىس-شارا باستادى. ماسەلەن: "ۋنيۆەرسيتەت گرانتىنا ۇل مەن قىز تالاسسا، قىزعا كوبىرەك جەڭىلدىك جاساڭدار. مەيلىنشە ايەل قىزمەتكەرلەر الىڭدار" - دەگەن بۇيرىق بەرىپ جاتىر. قانشالىقتى ناتيجەلى بولارىن كىم بىلگەن؟

ايتپاقشى، قىزدى قور ساناۋدىڭ سالدارى شىعار، جىل سايىن جەتىمدەر ۇيىنە 3-3,5 ميلليون قىز قالدىرىلادى. ال كەي قىتايلار قىزدان اقشا جاساپ ءجۇر. ول بىلاي: ايەلى ەكىقابات ەكەنىن ەشكىمگە ايتپايدى. بوسانعانشا كۇتەدى. ۇل بولسا، جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە حابار بەرەدى، قىز بولسا ەشكىمگە ءتىس جارمايدى. تىزىمدە جوق، قۇجاتسىز وسىرە بەرەدى. ال بوي جەتكەسىن الگى «قۇجاتسىز قىز» ءىنىسىن اسىراۋى ءتيىس. قالاعا كەتەدى. جەزوكشەلىكپەن اينالىسادى. «ءبىر بالانىڭ» قاسىرەتى.

سونىمەن...

ءدال وسى «ءبىر بالا» قىتايدى عانا ەمەس، مىناۋ قوڭسى قونعان ءبىزدىڭ دە زارەمىزدى ۇشىرعان. 100 ميلليونعا جۋىق ەركەككە قىتايدىڭ قىزى جەتپەي جاتىر. «ولار ەندى كورشى ەلدەردەن وزدەرىنە قالىڭدىق ىزدەپ، ۇرىن كەلە باستاپتى»،- دەگەندى كوپ ەستىدىك. كوپ جازدىق. ەشقانداي وتىرىگى جوق. راس ءسوز. تالاي قاراكوزدەرىمىز قىسىق كوزدەردىڭ قوينىندا كەتتى دە. رەسمي بەيجىڭ شەتكە شىعۋعا تالپىنعاندارعا قولداۋ ءبىلدىرىپ، قارجىلاي كومەكتەسىپ تە وتىرادى. مۇنىڭ بارلىعى جاسىرىن ەمەس.

بىراق، ءبىز بىلگەندى بيلىكتەگىلەر دە ءبىلدى. كەشتەۋ بولسا دا، ەستى جيىپ، ۆيزالىق رەجيمدى قاتايتتى. رەسەي دە ءسويتتى. سىنالاپ كىرۋدىڭ جولى جابىلدى. ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتتىك. قايتا تاقىرىپقا ويىسساق. «ءبىر بالا» - قىتايدى ءبىر بالەدەن ساقتادى. ونى دەموگرافيالىق كوللاپستان امان الىپ قالدى. بىراق تالاي بالەكەتكە سەپ بولدى. ونى ايتىپ شىقتىق. ال ەندى «ەكىنشى» بالادان نە كۇتەمىز؟ جاقسىلىق پا، الدە جامانات پا؟

نۇربەك بەكباۋ

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان