استاناداعى ورتالىق كوممۋ­نيكاتسيالار قىزمەتى الاڭىندا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىر­جان بايبەكتىڭ قاتىسۋىمەن  باس­پاسوز ءماسليحاتى ءوتتى. شاھار باسشىسى  جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا مەگاپوليستىڭ بيىلعى نەگىزگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرىنە توقتالىپ،  الدا­عى ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرى­لاتىن كەشەندى جوسپارى تۋرالى بايانداپ بەردى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلباسىنىڭ باسشىلىعى ارقاسىندا ەلىمىز وراسان زور  تابىستارعا قول جەتكىزدى. دەگەنمەن، باسەكەگە قابىلەتتى مەملەكەتتەر قاتارىنان كورىنگىمىز كەلسە، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ (بۇدان ءارى – ەىدۇ) تالاپتارىنا ساي رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىسپىز.  بۇل، ەڭ الدىمەن، ءومىر ءسۇرۋدىڭ جوعارى دەڭگەيى مەن جاڭا ءارى ءتيىمدى ەكونوميكانى قالىپتاستىرۋدى قاجەت ەتەدى. ال اكىمدەر ءۇشىن ماڭىزدى مىندەت – ءومىر ءسۇرۋ ستاندارتتارىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، – دەپ باستادى ءسوزىن قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك. وسى رەتتە شامامەن وسىدان ەكى جىل بۇرىن قالانى ودان ءارى دامىتۋ مەن الماتىلىقتاردىڭ جايلى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن جانە الماتىنىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ جوباسىن جاساۋعا امەريكاندىق كونسالتينگتىك ءMcKىnsey & Company كومپانياسىنىڭ ساراپشىلارى مەن ماماندارى تارتىلعان ەدى. سول كەزدە حالىقارالىق «ءMcKىnsey»  ساراپشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن «الماتى – 2020» باعدارلامالىق رەفورماسى قابىلداندى. بۇل جوبا قازىرگى كەزدە ويداعىداي جۇزەگە اسىرىلۋدا.

جالپى، كەزدەسۋدە قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك بيىل بارلىق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا شاھاردا وڭ وزگەرىستەر قالىپتاسقانىن تىلگە تيەك ەتتى. ماسەلەن، 2017 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى 4 پايىزعا جەتكەن ەكەن. بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە جوعارى. نەگىزى كاپيتال ينۆەستيتسياسى 12,8 پايىزعا ءوسىپ، 400,5 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى. مۇندا جەكە ينۆەستيتسيا كولەمى 80 پايىزعا تەڭ. ال سىرتقى ينۆەستيتسيالار 23,5 پايىزعا ارتقان ەكەن.

ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار ەكونوميكانىڭ وسۋىنە زور ىقپال ەتكەن. سونىڭ ارقاسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى ءتورت ەسە ءوسىپتى. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا 1,8 مىڭ پاتەر سالىنىپ، بيىل 4,5 مىڭ پاتەر پايدالانۋعا بەرىلگەن ەكەن. ال قولجەتىمدى  باسپانا كولەمى 1,5 ەسەگە  ارتقان. جەكە قۇرىلىس  سالاسىندا دا جەتىستىكتەر از ەمەس. ەكى جىلدىڭ ىشىندە قالاقۇرىلىسى كەڭەسى  جالپى قۇنى 1 ترلن. تەڭگە بولاتىن 82 جوبانى بەكىتكەن. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا قالانى اباتتاندىرۋعا 2,3 ەسە، جول سالۋعا 1,3 ەسە، ينجەنەرلىك جەلىلەرگە 1,3 ەسە كوپ قارجى ءبولىندى. ناقتى ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا قوسىمشا 43 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپتى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 1,7 ەسەگە كوپ.

بۇگىنگى كۇنى قالادا كاسىپكەرلىكتىڭ 173 مىڭنان استام سۋبەكتىسى جۇمىس ىستەيدى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 5,7 پايىزعا كوپ. يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى بويىنشا جالپى قۇنى 36,8 ملرد. تەڭگە بولاتىن 38 جوبا جۇزەگە اسۋدا. سونىڭ ارقاسىندا ءۇش مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلدى. يندۋستريالدى ايماقتا قۇنى 191,3 ملرد. تەڭگە بولاتىن 40 جوبا  قولعا الىنىپ، جاڭادان 5 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلدى. مەملەكەت باسشىسى بيىلعى قىركۇيەك ايىندا الماتىنى دامىتۋ جونىندە وتكەن كەڭەستە  تۇرعىندار سانىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى قالانىڭ باس جوسپارىنا جاۋاپ بەرەتىن ينستيتۋتتى قۇرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن بولاتىن. وسى رەتتە  الماتىنىڭ بەكىتىلگەن باس جوسپارىن ەگجەي-تەگجەيلى قارايتىن ارنايى جاڭا ۇيىم قۇرىلدى. «الماتىباسجوسپار» دەپ اتالاتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قالا ماڭىنداعى ايماقتاردى دامىتۋ، جالپىعا ورتاق قۇرىلىس ەرەجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ شارالارىمەن اينالىسادى. اتاپ وتەرلىگى، مۇنداي ينستيتۋت الىپ شاھاردا وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن جۇمىس ىستەگەن ەكەن. كەيىننەن قىزمەتىن توقتاتقان.

– ءبىزدىڭ باعدارلامانىڭ باستى  مىندەتى –  قالادا جايلى ورتا قالىپتاستىرۋ. بيىل جۇيەلى جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن قولعا الدىق. بۇگىندە باتىستىق ستاندارت بويىنشا قالانىڭ تاريحي ورتالىعىنىڭ ۇشتەن ءبىرى قايتا جاسالىپ، جاڭعىرتىلدى. بۇدان وزگە، رايىمبەك، دوستىق، اباي داڭعىلدارى مەن ەسەنتاي وزەنىنىڭ بويى، ياعني تاريحي ورتالىقتىڭ تاعى دا 178 گەكتار جەرى  قايتا جوندەۋدەن وتەدى. بۇل جۇمىستار قالاعا بىرىڭعاي ارحيتەكتۋرالىق كەلبەت بەرۋ ءۇشىن جۇرگىزىلۋدە. ءبىز جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن ساپالى ينفراقۇرىلىم جاساپ قانا قويماي، زاڭسىز قۇرىلىستار مەن ۆيزۋالدى  كورىنىستەردى الىپ تاستاماقپىز. شىنتۋاي­تىندا، «كەلەڭسىز ەكونوميكامەن» كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر، – دەدى  مەگاپوليس باسشىسى.

«الماتى – قورشاۋسىز قالا»

بيىل قالادا 1,3 مىڭ زاڭسىز دۇڭگىرشەكتەر، ەسكى ۇلگىدەگى جارنامالىق بيلبوردتار الىنىپ تاستالدى. بۇگىنگى كۇنى ءىرى ساۋدا  ورىندارى مەن بازارلاردا 40 مىڭنان استام ادام  اشىق جۇمىس ىستەۋدە. ەكى جىلدىڭ ىشىندە قايتا جاڭعىرۋ جۇمىستارىنا جەكە قارجى ەسەبىنەن 200 ملرد. تەڭگە سالىندى. حالىقارالىق تا­لاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن 16 ءىرى ساۋدا كەشەندەرى اشىلدى. مەگاپوليستەگى بەكەتتەر جايما­بازاردان تازاردى. سونداي-اق، 1810 كولىك بەكەتىنىڭ 40 پايىزى جاڭارىپ، جىل اياعىنا دەيىن ولاردىڭ قاتارى 70 پايىزعا جەتەتىن بولادى.

الماتىنىڭ سوڭعى جىلدارى ەرەكشە قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقاندىعى تۋرالى كوپ ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر.  بۇگىندە قالانىڭ بۇرىنعى ساۋلەتىن ساقتاي وتىرىپ، بارىنشا تارتىمدى ءارى كورىكتى مەكەنگە اينالدىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن جوبالار قولعا الىنىپ جاتىر.  سونداي يگى جوبالاردىڭ ءبىرى –  «الماتى – قورشاۋسىز قالا» باعدار­لاماسى. بۇل – شاھارداعى  ەسكى دۋال مەن قورشاۋلاردى سۇرۋگە باعىتتالعان. «قورشاۋسىز قالا»  باعدارلاماسى اياسىندا 100 شاقى­رىمدىق قورشاۋلار الىنىپ تاستالدى. ولاردىڭ ورنىنا جاسىل جەلەكتەر وتىرعىزىلۋدا. بۇل باعدارلاما كوپتىڭ قولداۋىنا يە بولدى. مىسالى، عيمارات يەلەرى 3 مىڭ  اعاش وتىرعىزسا، باۋ-باق ورتالىعى 100 مىڭعا جۋىق بۇتاقتار ساتتى.

بيىل 28 شاقىرىمعا جەتەتىن ارىق جۇيەلەرى جوندەۋدەن ءوتتى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسەگە كوپ. كەلەر جىلى 30 شاقىرىم بولاتىن ارىق جۇيەلەرى جاڭارتىلماق. قالادا سوڭعى  ەكى جىلدا 732 اۋلا الاڭى  اباتتاندىرىلدى. بۇل دەگەنىمىز — شاھارداعى ءاربىر بەسىنشى اۋلا جاندان­دىرىلدى دەگەن ءسوز. بۇل جۇمىس ودان ءارى جالعاسىن تابادى. بۇدان وزگە، «مەنىڭ اۋلامداعى سپورت» الەۋمەتتىك باع­دارلاماسى اياسىندا 6 مىڭ بالا 75 اۋلالىق سپورت الاڭىندا شىنىعۋعا مۇمكىندىك الدى. جاس جەتكىنشەكتەردى كاسىبي  نۇسقاۋشىلار جاتتىقتىرۋدا. سونىمەن قاتار، بيىل قالا بويىنشا 199 ليفت جوندەلىپ، 151 ءۇي جاڭاردى. جاز ايلارىندا ەنەرگيالىق ءتيىمدى ماتەريالداردان 774 شاقى­رىم جەلى قايتا جاسالدى. ناتيجەسىندە اپات پەن ءۇزىلىس 22 پايىزعا، جىلۋ جوعالتۋ 7,4 پايىزعا ازايدى.

«Smart ءCىty» باعدارلاماسىنىڭ  جەتى  بازالىق جوباسى بەلگىلەندى. ولاردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قىزمەت، قاۋىپسىزدىك، كولىك، ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەلەكتروندى پيك، ءBىg Data بار.

الماتىدا  تۇڭعىش رەت «Open Almaty» اتتى قوعامدىق قابىلداۋ ورتالىعى اشىلدى. مۇندا قالا تۇرعىندارى مەن الماتىدا تىركەۋى جوق ازاماتتار اتقارۋشى ورگانداردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى ماسەلەلەرى مەن ارىز-شاعىمدارىن ءبىر جەردەن شەشۋگە مۇمكىندىك الدى. مۇنداي قوعامدىق قابىلداۋ ورتالىعى ەلىمىز بويىنشا العاش رەت اشىلىپ وتىر.

بىزگە ءالى 42 بالاباقشا كەرەك

بۇدان وزگە، قالا اۋماعىندا قاۋىپسىزدىك، ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە دە ايرىقشا نازار اۋدارىلۋدا. وسىلايشا شاھارداعى جولدارعا، اۋلالارعا، مەكتەپتەر مەن ساۋدا ورتالىقتارىنا  100 مىڭنان استام بەينەكامەرا ورناتىلدى. سوڭعى  ەكى  جىلدا ءىىد-ءنىڭ تەحنيكالىق جاراق­تانۋى 23 پايىزعا ارتىپ، 87 پايىزعا جەتتى. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن ءىىد-نە 19 ملرد. تەڭگە ءبولىندى. بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 40,6 پايىزعا كوپ.

جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن بەينەتىركەۋىش كامەرالارمەن، بايلانىس قۇرالدارىمەن، پلانشەتتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 1 ملرد. تەڭگە ءبولىندى. جالپى، قالادا تارتىپبۇزۋشىلىق 8,6 پايىزعا ازايدى.  اۋىر قىلمىستاردى اشۋ 9 پايىزعا ارتتى. توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 10 ملرد.تەڭگە ءبولىندى. الماتى قالاسىنىڭ ماڭايىندا 36 مورەندى كولدىڭ (قۇمكول) ىشىندەگى  ەڭ قاۋىپتى 9 مورەندى كولدەر بۇعاتتالدى. مەدەۋ — شىم­بۇلاق جولدارىنىڭ شاتقالدارى، گەس-1 ۇلكەن الماتى وزەنىنىڭ جاعالاۋلارى رەتكە كەلتىرىلىپ، جوندەلدى. جالپى، ۇزىندى 11,6 شاقىرىم بولاتىن ءۇش وزەننىڭ جاعالاۋلارى قايتا جاسالدى. 2015 جىلى قارعالى وزەنى سەلىنىڭ زار­داپتارى جويىلىپ، وزەن ارناسى زاماناۋي تۇرعىدا جاڭ­عىرتىلدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ  سالاسىندا وڭ ديناميكا قالىپ­تاستى. الماتىلىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 75,9 جاسقا جەتتى. بۇل – ەلىمىزدەگى ەڭ ۇزدىك كورسەتكىش. بيىل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋ 9,2 پايىزعا ارتتى. بالالار ءولىمى 2,5 ەسە ازايدى.  تۋبەركۋلەز سىرقاتىنا شالدىق­قانداردى  امبۋلاتوريالىق ەمدەۋ  2 ەسە ءوستى. وسى سىرقاتتان قايتىس بولعاندار قاتارى 36 پايىزعا تومەندەدى. جاڭادان توعىز نىساننىڭ قۇرىلىسى جۇرۋدە. جاقىندا بەسەۋى  پايدالانۋعا بەرىلەدى. سەگىز نىساندا سەيسميكالىق كۇشەيتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. 2,5 ملرد. تەڭگەنىڭ مەديتسينالىق جابدىقتارى ساتىپ الىندى. جەدەل جاردەم پاركى 25 پايىزعا جاڭاردى. 40 شاقتى جاڭا زاماناۋي كولىك الىندى. ەكى كوپسالالى ستاتسيونارلار بازاسى نەگىزىندە تىكۇشاق قوناتىن  الاڭدار جاسالدى.

جەكە مەديتسينا ۇيىمدارىنىڭ تۇرعىندارعا قىزمەت كورسەتۋ ۇلەسى ارتتى. جەكە ينۆەستيتسيا ەسەبىنەن رەپرودۋكتيۆتى مەديتسينا ينستيتۋتى اشىلدى. بۇگىندە ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قاعيداسى بويىنشا قالادا ۇزدىك ەمحانالاردىڭ حالىقارالىق كلاستەرىن قۇرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.

قالاداعى مەكتەپتەردىڭ فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، لينگوفون كابينەتتەرى زاماناۋي قۇرالدارمەن  100 پايىز جابدىقتالدى. مەكتەپتەردىڭ بارلىعى كەڭجولاقتى عالامتورمەن تولىق قامتىلعان. الماتىدا العاش رەت «Maker Space» باعدارلامالاردىڭ شەبەرلىك يدەياسى، روبوتوتەحنيكا، 3D پرينتينگ جوباسى قولعا الىندى. ەكى جىل ىشىندە مەكتەپتەردە جاڭا 5,1 مىڭ ورىن اشىلدى. قازىرگى كەزدە  ەكى مەكتەپتىڭ جانە قوسالقى ەكى نىساننىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر.

جىل سايىن مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار سانى 12 مىڭعا ارتۋدا. بۇل دەگەنىمىز — ءالى 42 بالاباقشا قاجەت دەگەن ءسوز. وسى رەتتە جەكە بيزنەستى ىنتالان­دىرۋدىڭ ارقاسىندا ەكى جىلدىڭ ىشىندە كوتتەدجدەردە 10,4 مىڭ ورىندى 262 مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار مەكەمەسى اشىلدى. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى  مەملەكەتتىك بالالار مەكەمەلەرىن وڭتايلاندىرۋ بارىسىندا  تاعى دا قوسىمشا 1200 ورىن پايدا بولدى.  سونىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى كۇنى    مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى تاربيەمەن بالالاردىڭ 81,2 پايىزى قامتىلعان. بۇل ەىدۇ ەلدەرى (84%) دەڭگەيىمەن بىردەي. سوڭعى  ەكى جىلدا  قالاقۇرىلىسى كەڭەسىندە جەكە ينۆەستورلار ەسەبىنەن 7 مىڭ ورىندى  54 بالاباقشا سالۋ ماسەلەسى قاراستىرىلدى. سونىڭ ارقاسىندا 14 ملرد. تەڭگە بيۋدجەت قارجىسى ۇنەمدەلدى. بيىل تۇڭعىش رەت ءبىر مەزەتتە 21 مەكتەپ پەن  مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى 7 مەكەمە نىسانى  سەيسميكالىق جاعىنان كۇشەيتىلدى.

ەكى جىلدا 59 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلدى

ويتكەنى، جايلى  قالانىڭ باستى كورسەت­كىشى – تازا ەكولوگيا. بۇگىنگى كۇنى  جەكە سەكتوردىڭ 96 پايىزى گازعا كوشىرىلدى. جوسپارعا سايكەس 2019  جىلدىڭ  اياعىنا دەيىن قالا تولىق گاز­داندىرىلادى. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا تەتس-2 گازعا كوشى­رىلەدى. تەتس-1-ءدى جاڭعىرتۋدىڭ جسق جا­سالۋدا. كەلەر جىلى جالپى قۋاتى 550 مىڭ توننا تۇرمىس قالدىقتارىن وڭدەيتىن جانە 60 مىڭ توننا شيكىزات شىعاراتىن ارنايى  كەشەندى  ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. ەكى جىلدىڭ ىشىندە 59 مىڭ اعاش وتىرعىزىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 15,6 مىڭ اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان.  «الماتى اپورتىن» قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن 32 گەكتار جەرگە 5,9 مىڭ الما  اعاشتارى وتىرعىزىلدى.

ەنەرگيانى جاڭارتۋ جوبالارى — كارىز جۇيەلەرىنە بيوگاز قوندىرعىلارىن، كىشى الماتى وزەنى ارناسىنداعى كىشى گيدرو­ەلەكتروستانساسىنا ءتيىمدى جابدىق ورناتۋ قولعا الىندى. الىپ قالانىڭ باستى ەكولوگيالىق پروبلەماسى، بۇل – كوشەلەردە جۇرەتىن كولىكتەردىڭ تىم كوپتىگىنەن بولىپ وتىر. سوندىقتان كولىك كەپتەلىسىن رەتكە كەلتىرۋ ارقىلى ەكولوگيانى دا جاقسارتۋعا بولادى. الىپ شاھاردىڭ كوشەلەرىمەن كۇندە 700 مىڭنان اسا جۋىق اۆتوكولىك جۇيتكيدى ەكەن. بۇل قالانىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنا ايتارلىقتاي كەرى اسەرىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. ويتكەنى، كولىكتەن كەلەتىن زالال 80 پايىز­دى قۇرايدى. سوندىقتان بولاشاقتا قوعامدىق كولىكتى رەفورمالاۋ ءىسى جالعاسىن تابادى.

مەترونىڭ ەكى بەكەتىنىڭ قۇرىلىسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. كەلەر جىلى  ءمجا قاعيداسى بويىنشا (مەملەكەتتىك-جەكەشەلىك ارىپتەستىك جوبالار – اۆت.)  جەڭىل رەلستى كولىك قۇرىلىسىن قولعا  الۋ جوسپارلانعان. قازىر  قالانىڭ قوعامدىق كولىك پاركى 1,4 مىڭ بىرلىكتى قۇرايدى. ولاردىڭ  60 پايىزى گازبەن جۇرەتىن اۆتوبۋستار مەن تروللەيبۋستار. بيىل جىل سوڭىنا دەيىن قالا اۆتوپاركى 530 جاڭا اۆتوبۋسپەن تولىعادى. ولاردىڭ  211-ءى ءار ءتۇرلى باعىتتار بويىنشا جولعا شىقتى. ەكى جىل ىشىندە «وڭاي» جۇيەسى بويىنشا 20 ملرد. تەڭگەگە 350 ملن. ترانزاكتسيالاندى. تاسىمالداۋشىلاردىڭ نەگىزى  تابىسى ەكى ەسە ءوستى. بولاشاقتا «FalconEuroBus» كومپانياسىمەن بىرگە ەلەكترواۆتوبۋس شىعاراتىن زاۋىت سالىنادى.

ۆەلومادەنيەت قالىپتاسىپ كەلەدى

قالادا «وربيتا» ىقشاماۋدانىنان  كوكبازارعا دەيىن ۇزىندىعى 21 شاقىرىمعا جەتەتىن ۆەلودالىز سالىندى. جالپى، قالا اۋماعىندا 68 شاقىرىم ۆەلوجولدار جاسالدى. «Almaty ءBىke» ۆەلوستانسالارىنىڭ سانى 200-دەن 1730-عا ارتتى. كىشى كولىك اينالىمى، باكاد باعىتى بويىنشا ءۇش راديالدى جولدار سالىندى. ۇكىمەتتىڭ قولداۋى  ارقاسىندا اباي داڭعىلى قالا شەكاراسىنا دەيىن سوزىلدى. 30 شاقى­رىم بولاتىن جاڭا جولدار، جول ايرىقتارى، ماگيسترالدى كوشەلەر جاسالدى. ۇزىندىعى 180 شاقىرىمدىق جول ورتاشا جوندەۋدەن ءوتتى. بۇل بۇرناعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا،  ەكى ەسە كوپ. قالا اۋ­ماعىندا 7  كوپىر جاڭارىپ، 5 وتپەلى جول سالىندى. اقىلى كولىك تۇراقتارىن ەنگىزۋ بارىسىندا بيۋدجەت ءتۇسىمى  5 ەسەگە كوبەيدى.

الماتى قالاسى ەلىمىزدىڭ مادەني، قارجى، ءبىلىم ورتالىعى ەكەندىگى بارشا جۇرتقا بۇرىننان بەلگىلى. سونىمەن قاتار، الماتىنىڭ  ەرەكشە تابيعاتى، قولايلى كليماتى، ىڭعايلى كولىك جانە قىزمەت كورسەتۋ ينفراقۇرىلىمى ءتۋريزمدى دامىتۋعا ارنالعان. قازىردىڭ وزىندە الماتىدا تابىستىڭ تورتتەن ءبىرى شەتەلدىك تۋريستەردەن تۇسەدى. جوسپارلى ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا جارتى جىلدىڭ ىشىندە  قالاعا كەلگەن شەتەلدىك تۋريستەردىڭ سانى 22 پايىزعا ءوستى. جالپى، ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق، تۋريستىك ورتالىق بولىپ تابىلاتىن الماتى قالاسى ۇشىن اۋەجاي گاۆانىنىڭ ماڭىزى زور. بۇل رەتتە اۋەجاي­داعى قىزمەت ساپاسىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرى جولعا قويىلدى. بۇگىندە   اۋەجايداعى ءVىP تەرمينال، ءترانزيتتى ايماق، ۇشۋ زالى كەڭەيتىلىپ، ۇشۋ الاڭىن جاڭارتۋ جۇمىستارى اياقتالۋعا جاقىن قالدى. بۇدان وزگە جىل سايىن مەگاپوليستە حالىقارالىق كلاسسيكالىق، دجاز، ەتنوفەستيۆالدەر وتەدى. الداعى ۋاقىتتا تاۋ شاڭعىسى ءتۋريزمىن دامىتۋ مىقتاپ قولعا الىنباق.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرى بۇقارانىڭ ەسكەرتپەلەرى بارىسىندا «كوكجايلاۋ» جوباسىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. قۇرىلىس الاڭىن 9 ەسە، شاڭعى تراسساسىن 2 ەسە، كۋرورتتىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 3 ەسە قىسقارتۋ ارقىلى اعاشتار مەن بۇتاقتاردى كەسۋ تۇبىرىنەن وزگەردى. فلورا مەن فاۋنا شاتقالدارىنا دا ەش زيان كەلمەيدى. «شىمبۇلاقتىڭ» ءوز قۋاتىنان اسقانىن ەسكەرسەك، «كوكجايلاۋ» تۇرعىندار ءۇشىن جىل بويىنا قولجەتىمدى بولادى.

جاستارعا جاتاقحانا سالىنادى

شاھاردا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىلعان. بۇگىندە قۇنى 87 ملرد. تەڭگەدەن استام بولاتىن 125 جوبا  جۇزەگە اسپاق. باستى نازار — بيزنەستى قايىرىمدى­لىققا تارتۋ قولعا الىندى. بۇل ورايدا «تۋعان جەر» جوباسى اياسىندا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ كۇشىمەن الەۋمەتتىك نىساندار سالىنۋدا. جەكە قارجى ەسەبىنەن  ناۋرىزباي اۋدانىندا 500 ادامدى قامتيتىن ەمحانا، 1,2 مىڭ ورىندى مەكتەپ سالىندى. الاتاۋ اۋدانىندا جەڭىل­اتلەتتى ستاديون ىسكە قوسىلدى. بولاشاقتا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى باققا اينالاتىن الماتىنىڭ بوتانيكالىق باعىن جاڭعىرتۋ جوباسى قولعا الىندى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى بويىنشا كيەلى جەرلەر ءتىزىمى جاسالدى. بۇل تىزىمگە قالا بويىنشا 22 نىسان ەندى. سونىڭ ىشىندەگى 5 نىسان قازاقستاننىڭ كيەلى  جەرلەر كارتاسىنا ەنگىزىلدى.

بۇگىندە قالا تۇرعىندارىنىڭ باسىم بولىگىن 35 جاسقا دەيىنگى جاستار قۇرايدى. ياعني ەلىمىزدىڭ  ءاربىر ءۇشىنشى ستۋدەنتى الماتىدا وقيدى ەكەن. سوندىقتان 2020 جىلعا دەيىنگى جاستاردىڭ قالالىق جول كارتاسى جاسالدى.  سىرتتان كەلگەن جاستاردى ىسكەرلىككە، ەرىك­تى بولۋعا جانە باسقا دا كاسىپتەرگە باۋليتىن لوفت-ورتالىق اشىل­دى. قازىردىڭ وزىندە 7,8 مىڭ ادام جۇمىسقا تۇرعىزىلىپ، 2,5 مىڭ ادامعا تەگىن كاسىبي ءبىلىم بەرىلۋدە. بۇدان وزگە مەگاپوليستە  «الماتى جاستارى» اتتى جاستاردىڭ تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى قولعا الىندى. مۇندا 35 جاسقا دەيىنگى جاستار جەكە پاتەر الۋ ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن زاەم الا  الادى.  الداعى ۋاقىتتا «الماتى» ۇك اكك» اق جاستار ءۇشىن جاتاقحانا سالاتىن بولادى. بيىل «رۋحاني جاڭعىرۋ»  جوباسى اياسىندا 2000 ورىندى 4  جاتاقحانا سالىنباق. كەلەر جىلى تاعى  2,4 مىڭ ورىندى ەكى جاتاقحانانىڭ قۇرىلىسى باستالادى.

قالاعا قوسىلعان ەلدى-مەكەندەردى دامىتۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرۋدە. ەكى جىلدىڭ ىشىندە الاتاۋ جانە ناۋرىزباي اۋداندارىندا اكىمشىلىك-ىسكەرلىك ورتالىقتار قالىپتاستى. ۋنيۆەرسيادانىڭ ارقاسىندا كەزەكتە تۇرعاندار 1,7 مىڭ ادامعا اتلەتتەر اۋىلىنان پاتەرلەر بەرىلدى. جالپى، 9 جىلدىڭ ىشىندە  الاتاۋ اۋدانىن دامى­تۋعا 300 ملرد. تەڭگەدەن استام قارجى جۇمسالدى. سونىڭ 42 پايىزى سالىق رەتىندە قايتارىلدى. ناۋرىزباي اۋدانى قۇرىلعالى بەرى 53 ملرد. تەڭگە جۇمسالدى. قازىردىڭ وزىندە بۇل قارجىنىڭ تورتتەن ءبىرى قايتارىلدى. اۋداننىڭ سالىق ءتۇسىمى 11 ەسەگە ءوستى.  اۋداندا اكىمدىك، ءاىىد، سالىق، ادىلەت، سوت، پروكۋراتۋرا، حقكو، قازپوشتا، زەينەتاقى تولەۋ  عيماراتتارى پايدالانۋعا بەرىلدى.

مانشۇك بەكبوسىن

Abai.kz