قازاق ادەبيتىەندە سوعىس ارداگەرى بولعان اقىن-جازۋشىلار كوپ. سولاردىڭ قاتارىندا قاھارمان باۋىرجان مومىشۇلىدان باستاپ، سىرباي ماۋلەنوۆ، حاميت ەرعالي، قاسىم قايسەنوۆ، جۇماعالي ساين، ءادي ءشارىپوۆ، ءازىلحان نۇرشايىحوۆ. بۇل ارداگەر اقىنداردىڭ شوقجۇلدىزىنىڭ جارىق جۇلدىزى مۇزافار الىمباەۆ ەدى. جاقىندا سوعىس ارداگەرى، ابىز اقساقال، اقىن مۇزافار الىمباەۆ دۇنيەدەن وزدى. اقىن بۇل ومىردەن كەتسە دە، ارتىندا ءسوزى قالار. مۇز-اتانىڭ دا اتى ەلىمىزدە جارىق جۇلدىز بولىپ جارقىراي بەرەدى.

اقىن ايگىلى ءانشى ەستاي جىرلاعان مارالدىدا تۋعان. بۇل – ەرتىستىڭ ار جاعىندا ورنالاسقان پاۆلودار وبلىسىنا قارايتىن قاراعايلى شارباقتى اۋدانى. ال اقىننىڭ ارعى اتالارىنىڭ قونىسى – باياناۋىلدىڭ قىزىلتاۋى، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ تۋعان جەرى، ناقتى ايتقاندا جوسالى، قاراتوبە دەگەن مەكەندەر. ونىڭ بالا كەزى ەلىمىزدىڭ قيىن زامانىندا وتكەن –  اشارشىلىق، تۇرمىستىڭ وزگەرۋى ۋاقىتى ەدى. ەرتىستىڭ ءوڭىرى اقىندارعا، انشىلەرگە قاشاندا باي ەدى. كەشەگى يسا بايزاقوۆ، ءسابيت دونەنتاەۆ، ەستاي
اقىن، مايرا ۋاليقىزى، بايعابىل جىلقىبايۇلى، ولاردىڭ زامانداستارى،
شاكىرتتەرى، ال باياننان شىققان الاشتىڭ سەركەلەرى سۇلتانماحمۇت، جۇسىپبەك، سال- سەرى جاياۋ مۇسا – ءبىر بولەك اڭگىمە. شارباقتى، مارالدى ءوڭىرىننىڭ وزىندە دە اقىن-انشىلەرى از ەمەس ەدى. وسىنداي قورشاعان ورتادا وسكەن مۇزافار الىمباەۆ قارشاداي كەزىنەن ءسوز مارجانىن، ءتاتتى كۇيىن قۇلاعىنا قۇيىپ ەر جەتكەن. بەس جاسىندا حات تانىپ، التىنشى سىنىپتا اۋىلدىڭ كىتاپحاناسىندا
بار كىتابىن باسىنان اياعىنا دەيىن وقىپ، وقۋعا قۇمار بالا ەدى. جەتىمدىكتى دە ەرتە كورگەن جان ەدى.

ادەبيەتكە مۇزافار الىمباەۆ ون التى جاسىندا، 1939 جىلىندا كەلدى.

بۇل كەزدە ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر ادبيەتىمىزدىڭ كلاسسيكتەرىن جاپپاي قىرىپ تاستاعان. الايدا ءسوزىمىز وشىرمەدى. شەيىت بولىپ كەتكەن بوزداقتاردىڭ ورنىن جاس وركەن باستى.

سۇراپىل سوعىس جاستاردى جيناپ، قان مايدانعا ايدادى. مۇزافار الىمباەۆ تا مينومەت ديۆيزيونىنا قاتارداعى جاۋىنگەر بولىپ سوعىسقا اتتاندى. كەيىن اسكەري ساياسي قىزمەتكەرى بولىپ، زامپوليترۋك بولعان. 1942 – 1943 جىلدارى
اتاقتى قاندى جوسا – رجەۆ شايقاسىندا (قۇرباندارى سونشا كوپ بولعان سوڭ رجەۆ ەتتارتقىشى دەپ اتانعان) قاتىسقان. جاۋىنگەر كومانديرلەرىن دايىندايتىن تانك باتارەياسىنىڭ كومانديرىن قىزمەتىن اتقارعان. سوعىستا بىرنەشە اسكەري گازەتتەر شىققان، سولاردىڭ اراسىندا قازاق تىلىندە شىعاتىن «جاۋعا قارسى اتتان» دەگەن گازەت تە بولدى. بۇل گازەتتە مۇزافار الىمباەۆ قاھارمان مالىك عابدۋللينگە ارنالعان ولەڭدەرى شىقتى. «تۋ تىككەن» اتتى داستانى رەيحستاگقا تۋ تىككەن راقىمجان قوشقارباەۆ باستاعان ەرلەر توبىنا ارنالعان. ال «جۇرەك ءلۇپىلى» دەگەن كىتابىندا اقىن سوعىس كەزىندەگى جاس جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگى، جالىندى جىگەرى، قايراتى جىرلادى.

جەڭىستى ارداگەر اقىن شىعىس گەرمانيانىڭ جەرىندە قارسى الىپ، سول جەردە اسكەري قىزمەتىن جالعاستىردى.

ەلىنە ورالىپ مۇزافار الىمباەۆ اقىندىق، ادەبي جولىن جالعاستىردى.

گازەت-جۋرنالداردا جۇمىس ىستەپ، قازاق جۋرناليستيكاسىنا، باسپاسوزىنە
زور ۇلەسىن قوسقان. باسىندا «قازاق ادبيەتى» گازەتىنىڭ، «پيونەر» جۋرنالىنىڭ
رەداكتسياسىندا جۇمىس ىستەپ، كەيىن 1958 جىلىنان باستاپ شيرەك عاسىر  «بالدىرعان» بالالار جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
مۇزافار الىمباەۆ اقىن بولعانىمەن، ونىڭ اتى قازاق ادەبيەتىندە ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە بالالار اقىنى رەتىندە قالادى. قازاق زاماناۋي بالالار ادەبيەتىنىڭ
نەگىزىن قالاعان ساپارعالي بەگاليننىڭ جولىن قۋىپ، ءىسىن جالعاستىرعان مۇزافار الىمباەۆ قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ نار تۇلعاسى سانالادى. اسىرەسە، بالالارعا، جاس وقىرماندارعا ارنالعان اقىندىق شىعارمالارى، پوەزيا، تاقپاقتار، ولەڭدەر – مۇز-اتانىڭ ومىرلىك كاسىبى، ەرەكشە دارىنى، ەلىمىزگە ميراس بولىپ قالدىرعان ءىزى، دۇنيەگە كەتىگىپ سالعان كىرپىشى ەدى.
ولاردىڭ تاربيەلىك ماڭىزى وتە زور، سونىمەن قاتار پوەزيالىق قۇندىلىعى
جوعارى دەڭگەيدە تۇر، ءارى بالالارعا قىزىق كورىنىپ، وڭاي وقىلىپ، تۇسىنىكتى تىلىندە جازىلعان. قازاق بالالار ادەبيەتىندە، پوەزياسىندا مۇزافار الىمباەۆتىڭ اتى قادىر مىرزا ءالىنىڭ، انۋاربەك دۇيسەنبيەۆتىڭ، قاستەك
بايانابەۆتىڭ اتتارىمەن قاتار تۇرادى. ولاردىڭ شىعارمالارىن كوبىسىن ورىس تىلىنە ۆلاديمير كراسنەر اۋداردى. مۇزافار الىمباەۆ تە الەم اقىنداردى
قازاقشا سويلەتىپ، شىعارمالارىن قازاقشا اۋداردى. ورىستىڭ پۋشكين، لەرمونتوۆ، يساكوۆسكي، شىعىستىڭ ساادي، فيردوۋسي، لاتۆيالىق راينيس،
قىرعىزدىڭ توقتوعۇلى، چەحيالىق فۋچيك، ۆەنگريالىق پەتەفي، مۇزافار الىمباەۆ جاساعان اۋدارمالارى ارقىلى قازاق ءتىلدى وقىرماندارىنا جاقىن بولىپ، كىتاپتارى قازاقشا سويلەپ كەتتى. اق قالپاقتى اعايىن قىرعىزدىڭ ماقتانىشى «ماناس» جىرىنىڭ اۋدارۋىنا دا ۇلەسىن قوسقاندارىنىڭ ءبىرى مۇزافار الىمباەۆ ەدى.

ال تاۋلسىزدىكتىڭ اق تاڭى اتقاندا، مەملەكەتتىك رامىزدەرى قابىلدانعان ساتتە،
مۇزافار الىمباەۆ، قادىر مىرزا ءالى، تۇمانباي مولداعاليەۆ، جادىرا دارىباەۆا بار اقىندار ۇجىمى بۇرىڭعى سوۆەت كەزىندە بولعان ءانۇراننىڭ
مۇقان تولەباەۆ، لاتيف حاميدي، ەۆگەني برۋسيلوۆسكي جازعان مۋزىكاسىنا جاڭا، تاۋەلسىز ەلىنە ساي سوزدەرىن جازعان (بۇرىڭعى سوزدەرىنىڭ اۆتورلارى - قايىم مۇحامەتحانوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءابدىلدا تاجىباەۆ).

«جارالعان نامىستان قاھارمان حالىقپىز..» دەگەن سوزدەر كەزىندەگى قازىبەك ءبيدىڭ «ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلىمىز...»، الاشتىڭ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «ارعى اتام ەر تۇرىك، ءبىز قازاق ەلىمىز...»، قايىم، عابيت پەن ءابدىلدانىڭ «ءبىز قازاق ەجەلدەن ەركىندىك اڭساعان...» سياقتى تاريحي سوزدەر،
قازاق حالىقتىڭ ءوزىندى الەمگە تانىتۋى، دەمونستراتسياسى، پرەزەنتاتسياسى رەتىندە قالادى.

قازاق حالقى اقساقال دانالارىن، شەجىرە قاريالارىن، دالانىڭ قارتتارىن ابىز دەۋشى ەدى. مۇز-اتا دا ۇلتىمىزدىڭ ابىزىمىز ەدى. توقساننان اسىپ، اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ، بۇل جالعاننان وزسا-داعى، تاستاعان ءسوز مارجاندارى ەلىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعى بولىپ قالادى، اتى ەلىمىز باردا ادەبيەتىمىزدىڭ تورىندە بولادى، جارالعان نامىستان اقىننىڭ ەسىمى جۇلدىزداي جارقىراي بەرەدى

قوش بولىڭىز، اقىن اتا، مۇز-اتا،
ولەڭى – بيىك شىڭ، تەرەڭ قۇز اتا،
ادەبيەتتىڭ، اقىنداردىڭ تورىندە
جۇلدىز بوپ اتى سونبەيدى ەشقاشان دا،

جەتىمدىكتى، قان جوسانى دا كورگەن،
تۋعان جەرىن جىرلاپ، داڭقىن كوتەرگەن،
دۇنيەنىڭ اقىنداردىڭ ولەنىن،
اۋداردى دا تىلىمىزدە سويلەتكەن

مايدان كەشكەن، سوعىس كورگەن ەر ەدى،
ءسوزى – مارجان، نامىسى – ءور شەر ەدى،
بالالارعا ونەگەلى جىر جازىپ،
دانا ابىز، اقىن ارداگەر ەدى

اسقار دايىربەك

Abai.kz