وقو، تولەبي اۋدانىنا قاراستى اققۇم اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ 100-دەن استام ءۇي باسى كەزىندە وندىرىستىك كووپەراتيۆكە قوسقان جەرلەرىن تاپپاي وتىر. وسى اۋىلدىڭ تۇرعىندارى 2004 جىلدان بەرى كووپەراتيۆ توراعاسى دەپ تانىپ كەلگەن دوس ەسكەندىر بيىلعى 2017 جىلعى جينالىستاردا بەرگەن تۇسىنىگى بويىنشا ءوزىنىڭ باسقارۋىندا بار بولعانى 25 مۇشەنىڭ جەر ۇلەستەرى قالعانىن ايتىپ ەلدى تاڭ قالدىردى.

اۋىلداعى اعايىننىڭ ەنشىسىندەگى جەر ۇلەستەرىن يەمدەنىپ كەتكەندەر كىم ەكەنىن بىلمەي ەل داعدارىپ وتىر.

جاسىراتىنى جوق، كەڭەستەر ۇكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن اۋىل-شارۋاشىلىق سالاسى تۇرالاپ قالدى. تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان كەيىن 1996 جىلى اققۇم اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ءۇي باسىنا، ناقتىراق ايتساق، سول كەزدە ۇجىمعا ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعالارعا اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى جەر ۇلەستەرىن ءبولىپ بەرگەن بولاتىن. ياعني، جەر ەمىپ، تەرىن توپىراققا توككەن جۇمىسكەرلەر مەن وسى اۋىلعا ەڭبەگىن ءسىڭىرىپ جۇرگەن ءاربىر اۋىل تۇرعىندارى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىنەن ءتيىستى ۇلەستەرىن العان بولاتىن. ولاردىڭ ىشىندە مۇعالىمدەر مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە 1,5 گەكتاردان تيسە، زەينەتكە شىققان ۇجىم جۇمىسشىلارىنا 6,5 گەكتاردان، ال ۇجىمنىڭ جۇمىسىنان باس الماي قىزمەت ەتكەندەرگە تيەسىلى ۇلەستەرى 12 گەكتار، كەيبىرى 24 گەكتارعا دەيىن اۋىل شارۋاشىلىق جەر ۇلەستەرىن العان بولاتىن. بارلىق جوعى 2700 گەكتار جەر حالىققا ءبولىپ بەرىلگەن. ءسويتىپ ءتيىستى كۋالىكتەرىن قولدارىنا ۇستاتقان دا. الايدا، ۇزاققا بارماي سول كەزدەگى اۋىل اتقامىنەرلەرى حالىقتىڭ قولىنداعى ۇلەستىك جەر كۋالىكتەرىن قايتادان جيناپ العان. سونداعى ايتقان سىلتاۋلارى «قايتادان ءبىر ۇجىمعا بىرىگەمىز، سوندىقتان قاعازدارىڭىز كونتوردا تۇرۋ كەرەك مىس» دەپ ءتۇسىندىرىپتى. وسىدان كەيىن «امانگەلدى» دەگەن اتاۋمەن جۇمىس ىستەۋدى باستاعان ۇجىمنىڭ جەرى بەلگىسىز سەبەپتەرمەن جىل سايىن كەمي بەرەدى.

مۇنداعى حالىق ءوز ۇلەستەرىندەگى جەردىڭ ريزىعىن تولىق كورمەي كەلەدى. ەل ەكونوميكاسى شاتقاياقتاپ تۇرعان جىلداردا 1996-2003 جىلدار ارالىعىندا حالىق جەردىڭ ەشقانداي ءونىمىن كورە ەلمادى. 2004 جىلداردان كەيىن بىرنەشە قاپ بيداي، مالعا ازىقتىق جەم ونىمدەرىن الا باستاعاندا ىشتەرى جىلىپ قالعاندى. الايدا قۋانىشتارى ۇزاققا بارماي بىرتىندەپ «مۇشەلىكتە جوقسىز، جەرىڭىزدىڭ قايدا كەتكەنىن ءبىز بىلمەيمىز» دەگەن جاۋاپ الىپ، يا جەرسىز، يا بيدايسىز قالعان اۋىلداعى اعايىندار كوبەيە باستادى.

كوپ سۇراقتىڭ جاۋابىن ىزدەگەندەر توراعا دوس ەسكەندىردىڭ تياناقسىز جاۋاپتارىنان تىعىرىققا تىرەلىپ، قولدارىندا تۇپنۇسقا قۇجاتتارى بولماعاندىقتان، ىزدەنۋگە جول تابا الماي ءجۇردى. دەسە دە ەل ىشىندە كوزى قاراقتى، زاڭعا ساۋاتتى تۇلعالار باس كوتەرىپ، حالىقتىڭ جەرىن ىزدەۋگە كىرىسكەن بولاتىن.

انىقتالعانىنداي، 1996 جىلى قۇرىلعان «امانگەلدى» ۇجىمى 2004 جىلى ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ، ونىڭ ەنشىسىندەگى اۋىل-شارۋارشىلىق جەرلەرى جاڭادان قۇرىلعان «مومىناي 2030» ءوندىرىستىڭ كووپەراتيۆىنىڭ يەلىگىنە وتكەن ەكەن. الايدا، «مومىناي 2030» وك قاعاز جۇزىندە تەك 185 گەكتار جەردى راسىمدەگەن، قالعان 2525 گەكتار جەردىڭ قۇجاتى قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. دەگەنمەن ەلدىڭ كوز الدىندا جىل سايىن بۇل جەرلەردى دە «مومىناي 2030» وك يگەرىپ وتىرعانىن جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە «مومىناي 2030» وك مۇشەلەرىنىڭ نەگىزگى قۇجاتتارى «امانگەلدى» ۇجىمى دەپ بولىنگەن كۋالىكتەر بولىپ تابىلادى. وعان قوسا «مومىناي 2030» وك توراعاسى بولىپ كەلگەن دوس ەسكەندىردىڭ قولىندا تىزىمىندە بولماسا دا «امانگەلدى» ۇجىمىنىڭ باسقا دا كۋالىك قاعازدارى تۇر. بۇل تۋرالى اۋىل تۇرعىندارى دا، دوس ەسكەندىردىڭ ءوزى دە جاسىرعان ەمەس. سويتسە داعى ءوزىنىڭ ۇلەستىك جەرىن سۇراعاندارعا «قاعازى بار، جەرى جوق» دەگەن جاۋابىنان دوس ەسكەندىر تانباي كەلەدى.

بۇگىنگى تاڭدا ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ زەرتتەۋىمەن انىقتالعان تاعى ءبىر فاكت - دوس ەسكەندىردىڭ دە «مومىناي 2030» وك توراعاسى بولىپ زاڭسىز سايلانعانى. ۇيىمداستىرۋ توبى تولەبي اۋدانىنىڭ ادىلەت باسقارماسىنا تىركەلگەن حاتتامالارىنىڭ بارلىعى دەرلىك زاڭعا قايشى جاسالعانىن، ونىمەن قوسا، ««امانگەلدى» ۇجىمىنا تيەسىلى بولعان اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەردىڭ قۇجاتتارىن امالىن تاۋىپ ءوزىنىڭ باسقارۋىنداعى باسقا «ساۋىرشىاگرو» دەپ اتالاتىن كاسىپورنىنا اۋدارىپ كەلگەن» دەگەن كۇماندارىن جايىپ سالدى.

كۇماندى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەندەر ۇناماسا كەرەك، ۇيىمداستىرۋ توبىنداعى ءبىرتالاي مۇشەلەردى دوس ەسكەندىردىڭ ۇزاق ويلانباستان، ادەتتەگىدەي، ەشقانداي نەگىزسىز مۇشەلىكتەن شىعارىپ جىبەرەدى. وسىلايشا ول كەزەكتى، جينالىسسىز جاسالعان، 2017 جىلدىڭ 11-شىلدەدەگى كۇماندى حاتتاماسىن تولەبي اۋدانىنان جىراققا قازىعۇرت اۋدانىنىڭ ادىلەت باسقارماسىنا اپارىپ تىركەيدى. نەدەن شوشىعانى بەلگىسىز وك-ءتىڭ زاڭدى مەكەن-جايىن دا قازعۇرت اۋدانىنا اۋىستىرادى. 100-تەڭگەلىك پاي ۇلەسىمەن قازعۇرت اۋدانىنىنىڭ 32 تۇلعاسىن كووپەراتيۆ مۇشەلەرى ەتىپ تىركەپ قويادى. اقىلعا سىيمايتىنى وك مۇشەسى بولۋعا «100 تەڭگەنىڭ» جەتكىلىكتى بولعانى جانە وك-كە بىرنەشە گەكتار اۋىل شارۋارشىلىق جەرلەرىمەن كىرىپ وتىرعان مۇشەلەردىڭ دە ۇلەستىك پايىن «100 تەڭگە» دەپ كورسەتكەنى. بۇل دەگەنىڭىز اشىقتان اشىق توناۋ ەمەي نەمەنە!

ۇيىمداستىرۋ توبى 2017 جىلدىڭ كوكتەمىنەن كوپتەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، دوس ەسكەندىردىڭ تالاي بىلىعىنىڭ بەتىن اشتى دەسە دە بولادى.

بىرىنشىدەن 2004 جىلى قۇرىلعان  «مومىناي 2030» وك توراعاسى بولىپ اۋىل حالقىنا قاراپايىم تراكتورشى رەتىندە عانا بەلگىلى 1971 جىلعى بەردىباەۆ اسانىڭ تىركەلگەنى تاڭ قالدىردى. بەردىباەۆ اسان 2015 جىلدىڭ كوكتەمىندە ءوز وزىنە قول سالۋمەن كوز جۇمعانى انىقتالدى. ال وسى ۇجىمدا ەڭبەك ەتكەن اساننىڭ اكەسى سەيىتنابيدىڭ سوزىنەن ۇلىنىڭ ەشقانداي توراعالىق جۇمىستار اتقارماعانىن بىلدىك. 2014 جىلى وك جۇمىسىنا قۇزىرلى مەكەمەلەر تاراپىنان تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلگەن، ءدال وسى جىلى ءۇش رەت حاتتامالار ءتۇزىلىپ، ناتيجەسىندە دوس ەسكەندىر توراعا بولىپ سايلانىپ، تولەبي اۋداندىق ادىلەت باسقارماسىنا تىركەلگەن. بۇرىن سوڭدى مۇشەلىكتە بولماعان دوس ەسكەندىردىڭ زاڭدى اتتاپ ءوتىپ، قالايشا «مومىناي 2030» وك توراعاسى بولعانى بەلگىسىز. دوس ەسكەندىردىڭ حاتتامالارىندا قاراما-قايشىلىقتار تولىپ جاتىر. مىسالى ول 2014 جىلدىڭ 13-تامىزىندا تىركەلگەن العاشقى حاتتاماسىندا بىردەن توراعا بولىپ سايلانادى دا، ەكىنشى  2014 جىلدىڭ 15-تامىزىنداعى حاتتامامەن مۇشەلەردىڭ پاي ۇلەستەرىن ساتۋدى راسىمدەيدى. مۇندا «وك تۋرالى» زاڭ بويىنشا «وك-ءتىڭ كەزەكتەن تىس جينالىستارى كەمى 20 كۇننەن كەيىن بولۋعا ءتيىس» دەگەن تالاپ مۇلدە ساقتالماي وتىر. وسى 2014 جىلى 30-قازانداعى حاتتاماسىمەن دوس ەسكەندىر مۇشەلىككە ەنەدى. ياعني الدىمەن توراعا بولادى ەكەن داعى، ودان كەيىن مۇشەلىككە كىرەدى – بۇل تولىعىمەن زاڭعا قايشى ارەكەت. بۇدان وزگە «ۇلەستەرىن ساتتى» دەپ حاتتامادا كورسەتىلگەن مۇشەلەر بۇل كەلىسىمنىڭ زاڭدى بولعانىن جوققا شىعاردى. ولار 10 جىلدىق ديۆيدەنتتى اقشالاي الۋعا كەلىسكەنىن، ال جەر ۇلەستەرىن ساتپاعاندارىن جەتكىزدى.

دەگەنمەن، ءىس جۇزىندە 2004 جىلدان بەرى «مومىناي 2030» وك توراعاسى بولىپ كەلگەن دوس ەسكەندىر بۇگىنگى تاڭعا دەيىن مۇشەلەردىڭ باسىن قوسىپ، جينالىس جاساعان ەمەس. بۇرىنعى «امانگەلدى» ۇجىمى جوسپاردى ارتىعىمەن ورىنداپ، ءونىمىن ۇكىمەتكە وتكىزىپ، قالعانىنىڭ وزىنە حالىق تويىنىپ جاتاتىن. كارتوپ، ءسابىز، قىزاناق دەگەندەرىڭ قازان بولعاندا ماساق تەرگەن جۇرتتىق كوبى «قارق» بوپ قالۋشى ەدى. بۇگىندە سول بەرەكەلى ۇجىمنان ەشتەڭە قالماعانداي. جۇمىسسىز ساندالعان حالىق كەدەيشىلىكتەن كوز اشپاۋدا. ۇكىمەتتىڭ ءبولىپ بەرگەن جەر ۇلەسىن ءتيىمدى پايدالاناتىن بولساق، مۇنشاما ەكونوميكالىق قۇلدىراۋعا ۇشىراماس ەدىك. بار ماسەلە كوز الدىمىزداعى جەردى ءتيىمدى پايدالانا الماي وتىرعانىمىزدا جانە دوس ەسكەندىر سياقتى باسشىلاردىڭ ەل ريزىعىن ارتتىرۋدىڭ ورنىنا باردى جوق قىپ وتىرعان بەيعامدىعىندا دەپ بىلەمىز.

2017 جىلدىڭ 2-شىلدەسىندە   «مومىناي 2030» وك مۇشەلەرى باس قوسىپ، جاڭا باسشى سايلاعان. الايدا، دوس ەسكەندىر بۇل جينالىستىڭ شەشىمىن مويىنداعىسى كەلمەدى جانە ءتيىستى قۇجاتتاردى جاڭا باسشىعا بەرۋدەن باس تارتقان بولاتىن. تاراپتاردىڭ مۇددەسىن كەلەسى كەزەكتە وبلىستىق ەكونوميكالىق سوت شەشپەكشى. سوتتىڭ حابارى جەتكەسىن دوس ەسكەندىر مۇشەلەرگە اياق استى ءبىر كۇن قالعاندا حابار بەرىپ، 2017 جىلدىڭ 26-قاراشاسىندا كەزەكتەن تىس جينالىس وتكىزدى. كۇن تارتىبىنە وك مۇشەلەرىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرۋدى قويعانىمەن ونىڭ بەرگەن ەسەبىنە حالىق قاناعاتتانعان جوق. جينالىستىڭ سوڭى ادەتتەگىدەي داۋ-جانجالعا ۇلاستى. جەر ۇلەستەرىن ساتتى دەگەن مۇشەلەر مەن ساتىپ الۋشى دوس ەسكەندىردىڭ اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىك پايدا بولدى. جوعالعان جەر ۇلەستەرىن ىزدەگەن باسقا دا مۇشەلەر دوس ەسكەندىردى سۇراقتىڭ استىنا العانىمەن ەشبىرىنە تۇشىمدى جاۋاپ بەرە المادى. ال قازىعۇرتتىق 32 مۇشە مەن «100 تەڭگەلىك» پاي ۇلەسىنە قاتىستى بەرگەن تۇسىنىگى حاتتاماداعى مالىمەتتەرىنە قايشى كەلىپ، داۋدى ودان ءارى ۋشىقتىرا ءتۇستى.

ەندىگى كەزەكتە ەلدىڭ بار ءۇمىتى وبلىستىق مامانداندىرىلعان ەكونوميكالىق سوتتا بولىپ وتىر. سوتتىڭ ءادىل ءوتىپ، كووپەراتيۆتەگى ەلدىڭ جەرى حالىقتىڭ ريزىعىنا قىزمەت ەتسە دەگەن ۇكىلى ۇمىتتەرى بار.

شىندىعىندا، بۇگىنگى تاڭدا ەلباسىنىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى بويىنشا كوپتەگەن باعدارلامالار ىسكە قوسىلىپ، ەل ءىشى جەردىڭ يگىلىگىن كورىپ كەلەدى. اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىن دامىتۋداعى ۇكىمەتتىڭ قولعا العان يگى شارالارىنان «مومىناي 2030» وك-ءنىڭ مۇشەلەرى دە شەت قالعىسى كەلمەيدى. سول سەبەپتى جەر داۋىنىڭ ەرتەرەك شەشىلىپ، كووپەراتيۆتىڭ باسشىلىعىنا جەر ۇلەستەرىن كەمىتەتىن ەمەس، ەلدىڭ نەسىبەسىن ەسەلەپ كوبەيتەتىن تۇلعانىڭ كەلگەنىن قالايدى.

ايشا ارىستانقىزى

وقو، تولەبي اۋدانى، مومىناي اۋىلىنىڭ تۋماسى

Abai.kz