وزبەكتەر سابىر راقىموۆتى ءوز گەنەرالدارى دەپ سانامايدى

وزبەكتەر سابىر راقىموۆتى ءوز گەنەرالدارى دەپ سانامايدى

قۇداي قوسقان كورشiمiز، "الا تاقيالى" اعايىندارمەن قازاقتى ورتاقتاستىراتىن دۇنيە كوپ. باسقانى بىلاي قويعاندا، ەڭ اقىرى، الپامىس سياقتى باتىرىمىز ورتاق. بiراق، اكەسi قازاق، شەشەسi وزبەك، وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ قازىعۇرت اۋدانىندا تۋعان، الايدا تاعدىردىڭ جازۋىمەن تاشكەنتتە وسكەن گەنەرال-مايور، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى سابىر راقىموۆ قازاق پەن وزبەككە ورتاق تۇلعا بولا المايتىن سياقتى. وتكەن قاراشادا كورشiلەرiمiز تاشكەنتتەگi سابىر راقىموۆتىڭ اتىمەن اتالاتىن مەتروپوليتەن ستانتسياسىنىڭ اتىن "ولمازور" (الما باعى) دەگەن اتاۋمەن الماستىرعان بولاتىن. ەندi, مiنە، جۋىردا وزبەكستان سەناتى تاشكەنتتەگi سابىر راقىموۆ اۋدانىنىڭ اتىن دا "ولمازور" دەگەن اتاۋمەن قايتا اتاۋ تۋرالى شەشiم شىعاردى. رەسمي تاشكەنت "مۇنداي شەشiم جەرگiلiكتi حالىقتىڭ ءوتiنiشi بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى" دەپ جاقاۋراتقانىمەن، گاپ باسقادا سياقتى.
وسىلايشا وزاعامدار وسى ۋاقىتقا دەيiن وزبەكتەن شىققان تۇڭعىش گەنەرال دەپ اسپەتتەپ كەلگەن سابىر راقىموۆتى قازاقتارعا بiرجولاتا مەنشiكتەپ بەردi. ۇزاق ۋاقىتتان بەرi جاسىرىلىپ كەلگەن تاريحي شىندىقتى مويىندادى.

سابىر راقىموۆ ۇلى وتان سوعىسىن مايور شەنiندە، بەلورۋسسيا جەرiنەن باستاعان. مايدان دالاسىندا بiرنەشە رەت اۋىر جارالانسا دا ساپتان شىقپاعان قايسار قازاققا گەنەرال شەنi 1943 جىلى بەرiلiپ 1945 جىلى 37-شi گۆارديالىق ديۆيزيانىڭ جەتەكشiسi رەتiندە سابىر راقىموۆ پولشانى ازات ەتۋدە ەرەن ەرلiك كورسەتكەن. داڭقتى باتىر جەڭiسكە ساناۋلى ۋاقىت قالعاندا، 1945 جىلدىڭ 26 ناۋرىزىندا پولياك دالاسىندا اۋىر جارالانىپ، قايتىس بولعان ەدi. كەزiندە ستاليننiڭ ءوزi "تەمiر گەنەرال" دەپ اتاعان باتىردىڭ سۇيەگi تاشكەنتتە جەرلەندi. وعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى 1965 جىلى بەرiلدi. سونىمەن بiرگە ول لەنين، قىزىل تۋ، II دارەجەلi سۋۆوروۆ، II دارەجەلi كۋتۋزوۆ، قىزىل جۇلدىز وردەندەرiنiڭ جانە باسقا دا كوپتەگەن مەدالداردىڭ يەگەرi اتانعان.
سابىر باتىردىڭ ۇلتى قازاق ەكەندiگi كەشەگi كەڭەس زامانىندا-اق بەلگiلi بولعانىمەن ول تۋرالى كوپ نارسە اشىق ايتىلا بەرمەيتiن. تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiن سابىردىڭ قازاق ەكەندiگiن وزبەك حالقى دا مويىندادى. ونى داۋسىز دالەلدەگەن باتىردىڭ جارى قۇرالاي اپاي ەدi...
جالپى، بiزگە ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارىمەن ماقتانۋعا كەلگەندە كورشiلەردەن ۇلگi الار تۇسىمىز كوپ ەكەن. ولار "وزبەكتەن شىققان تۇڭعىش گەنەرالعا" وسى ۋاقىتقا دەيiن اسا زور قۇرمەت كورسەتiپ كەلگەنi بەلگiلi. وعان تاشكەنت پەن سامارقان قالالارىندا ەسكەرتكiش ورناتىپ، اتىن تاشكەنتتەگi بiر اۋدانعا، كوشەگە، مەكتەپكە، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتiڭ جانىنداعى اكادەميالىق ليتسەيگە، مەتروپوليتەن ستانتسياسىنا، كينوتەاترعا، كەڭشارعا، ەلدi مەكەنگە بەرiپ، 1967 جىلى ول تۋرالى كوركەم فيلم تۇسiرگەن، ساحنالىق قويىلىم قويعان. كەيبiر اقپارات قۇرالدارىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، ەرتە مە، كەش پە سابىر راقىموۆتىڭ اتىن يەلەنگەن نىسانداردىڭ بارلىعىنىڭ اتى اۋىستىرىلىپ، وعان قويىلعان ەسكەرتكiش ورنىنان الىناتىنعا ۇقسايدى. وزبەكستان بيلiگi مۇنداي شەشiمدi الدەقاشان قابىلداپ قويعان كورiنەدi.
نە تۇلەن تۇرتكەنiن كiم بiلسiن، ايتەۋiر وزبەك بيلiگi كەيiنگi جىلدارى وزدەرiنiڭ تاريحىن اياۋسىز ءوشiرiپ جاتىر. 2008 جىلدىڭ ساۋiرiندە پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتىڭ وكiمiمەن تاشكەنتتە ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا ءارتۇرلi ۇلتتىڭ 15 بالاسىن اسىراپ العان شااحمەد شاماحمۋدوۆ پەن ونىڭ ايەلi باحري اكراموۆاعا قويىلعان ەسكەرتكiش ورنىنان الىنىپ، جۇرت كوزiنەن تاسا جەرگە كوشiرiلدi. ول وسى ۋاقىتقا دەيiن وزبەكستاندا حالىقتار دوستىعىن پاش ەتiپ تۇرعان تاشكەنتتەگi ەڭسەلi ەسكەرتكiشتەردiڭ بiرi بولاتىن. ال وسى ەسكەرتكiشتiڭ ارتىندا تۇرعان حالىقتار دوستىعى سارايى "تاۋەلسiزدiك" اتاۋىمەن، ال حالىقتار دوستىعى داڭعىلى "بۋنەدكور" دەگەن اتاۋىمەن الماستىرىلدى. ال، بىلتىر تاشكەنتتەگi كەڭەس جاۋىنگەرiنiڭ ەسكەرتكiشi الىنىپ تاستالدى. جاقىندا وزبەكستان استاناسىندا ۇلى وتان سوعىسىندا جانقيارلىق ەرلiك كورسەتiپ، 22 جاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العان تاشكەنتتiك گەورگي يۆلەۆتiڭ اتىنداعى كوشەنiڭ دە اتى وزگەرتiلدi. گ.يۆلەۆتiڭ ۇلتى كiم بولعانىن قايدام، بiراق وزبەك ەمەستiگi كوزگە ۇرىپ تۇر ەمەس پە؟ كورشi ەلدە وزبەكستاندىق دەگەن ۇعىم جوق. وندا وزبەك دەگەن ۇعىم عانا بار. بۇل ناۋقانعا وزبەك زيالى قاۋىمىنىڭ قالاي قاراپ وتىرعانىن كiم بiلسiن، بiراق، كەيبiر ساراپشىلار مۇنداي "يدەولوگيالىق قۋعىن-سۇرگiندi" وزبەكستان پرەزيدەنتi يسلام كاريموۆتىڭ جۇرگiزiپ وتىرعان ساياساتىمەن بايلانىستىرادى.
قازiر شىمكەنتتە رەسپۋبليكالىق اسكەري مەكتەپ-ينتەرناتى گەنەرال سابىر راقىموۆتىڭ اتىن يەلەنگەن. بiز سول مەكتەپتiڭ باستىعى، پولكوۆنيك ۇلىقپان باشەنگە حابارلاسقان ەدiك.
- 2000 جىلدارعا دەيiن بۇل وقۋ ورنىن كوپشiلiك سۋۆوروۆ مەكتەبi دەپ اتاپ كەلگەن بولاتىن. بiراق بۇل تەك اۋىزشا عانا ايتىلىپ كەلگەن ەكەن. ال قۇجات جۇزiندە وقۋ ورنىنا ەشقانداي تۇلعانىڭ اتى بەرiلمەگەن بولىپ شىقتى. قازاقستاندا قازiر وسىنداي بiرنەشە اسكەري مەكتەپ بار. ولاردىڭ بارلىعى دا قازاقتان شىققان اتاقتى اسكەري تۇلعالاردىڭ ەسiمiمەن اتالادى. ماسەلەن، الماتىداعى اسكەري مەكتەپ باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ، قاراعاندىداعى مەكتەپ ەكi مارتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى تالعات بيلگەلدينوۆتىڭ ەسiمiمەن اتالادى، ال استاناداعى "جاس ۇلان" مەكتەبi حالىق قاھارمانى، ارميا گەنەرالى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ ەسiمiن ەنشiلەگەن. سوندىقتان بiز مەكتەبiمiزگە ءارi باتىر، ءارi جوعارى شەنi بار اسكەري ادامنىڭ اتىن بەرۋدi ءجون كوردiك. ونداي تۇلعانىڭ مۇمكiندiگiنشە جەرگiلiكتi جەردەن شىققانى جاقسى ەمەس پە؟ قۇدايعا شۇكiر، بiزدiڭ وبلىستا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العاندار جەتەرلiك. بiر عانا ارىستاعى بالالار ۇيiنەن بەس بiردەي كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى شىققان. بiراق ولاردىڭ بارلىعىنىڭ اسكەري شەنi جوعارى ەمەس. ارى بارعاندا اعا لەيتەنانت. "گەنەرال بولۋدى ارمانداماعان سولدات سولدات ەمەس" دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟ سول ايتپاقشى، بiزگە تاربيەلەنۋشiلەرگە تۇلعا بولارلىق گەنەرال قاجەت بولدى. اقىرىندا مەكتەپكە گەنەرال سابىر راقىموۆتىڭ اتىن بەرۋدi قۇپ كوردiك.
مەن س.راقىموۆتىڭ قازاق ەكەنiن بۇرىننان بiلەتiنمiن. كەڭەس وداعى كەزiندە شەكاراداعى كەلەس اۋدانىنداعى كومسومول كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىسى بولىپ iستەگەنiم بار. سول كەزدە تاشكەنتتەگi سابىر راقىموۆتىڭ مۇراجايىنا ارنايى ەكi مارتە بارعانمىن. باتىردىڭ ءومiر تاريحىنا دا سول كەزدە قانىققان ەدiم.
سابىر راقىموۆ 1902 جىلى قازiرگi قازىعۇرت اۋدانىنىڭ كوكiبەل دەگەن اۋىلىندا تۋعان. راقىم ونىڭ اكەسi دە، اتاسى دا ەمەس، ناعاشىسى. سابىردىڭ اكەسiنiڭ ەسiمi ومارقۇل. ول سابىردىڭ التى جاسىندا قايتىس بولىپ كەتەدi. سودان شەشەسi ۇلىن ەرتiپ، تاشكەنتتەگi اعاسى راقىمنىڭ قولىنا بارادى. ۇزاماي اناسىنان ايىرىلعان سابىر وسى ناعاشىسى راقىمنىڭ قولىندا وسەدi. تiپتi مەكتەپكە بارعان كەزدە راقىموۆ دەگەن فاميليامەن جازىلىپ كەتكەن، - دەدi ۇلىقپان ءمۇسiنۇلى. - سابىر راقىموۆتىڭ ەسiمiن وسى مەكتەپكە 2003 جىلى بەردiك. وسىدان كەيiن كورشiەرiمiزدiڭ سابىردىڭ قازاق ەكەندiگiن مويىنداۋدان باسقا امالدارى قالمالدى. ونىڭ العاش بولىپ اشىق تۇردە مويىنداعان كاريموۆتىڭ ءوزi ەدi. كورگەندەر ايتادى، بiردە ي.كاريموۆ iشكi iستەر باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتiن اتقارىپ جۇرگەن وزبەكستاندىق قازاق ازاماتىنا گەنەرال اتاعىن بەرiپ تۇرىپ، "سەن وزبەكستاندا گەنەرال شەنiن العان ەكiنشi قازاقسىڭ" دەپتi. ياعني، وسى ءسوزi ارقىلى وزبەك پرەزيدەنتi وزبەكستانداعى بiرiنشi قازاق گەنەرالىنىڭ كiم ەكەنiن اڭعارتىپ تۇر ەمەس پە؟! مەنiڭ ويىمشا، وزبەكتەرگە س.راقىموۆتىڭ ءوزi ەمەس، ونىڭ اتاعى قاجەت بولدى. نە ءۇشiن دەيسiز بە؟ ورتا ازيا جانە قازاقستان اۋماعىنان شىققان تۇڭعىش گەنەرالدىڭ وزبەكستاندىق ءارi وزبەك ەكەندiگiن كورسەتۋ ءۇشiن.
- وزبەكستان سابىر راقىموۆتىڭ ەسiمiن ەلدi مەكەندەرگە، كوشەلەرگە، مەكتەپتەرگە، ليتسەيگە، مەتروپوليتەن ستانتسياسىنا، اۋدانعا، كينوتەاترعا بەرiپ، بiرنەشە ەسكەرتكiش ورناتقان ەكەن. ال، ءوز ەلiمiزدە باتىرعا قانداي قۇرمەت كورسەتiلiپ كەلەدi?
- بiزدiڭ مەكتەپتەن بولەك، باتىردىڭ تۋعان جەرi كوكiبەلدەگi توعىز جىلدىق مەكتەپكە جانە سايرام اۋدانىنداعى تاعى بiر مەكتەپكە سابىر راقىموۆتىڭ ەسiمi بەرiلگەن. شىمكەنتتە ونىڭ قۇرمەتiنە جىل سايىن ەركiن كۇرەستەن تۋرنير ءوتiپ تۇرادى. ءۇش مەكتەپ، بiر تۋرنير. باسقانى بiلمەدiم.

باقىتجان ابدIراشۇلى،

وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى.

«تۇركىستان» گازەتى