وزگە جاقتى بىلمەيمىن، ال ءبىزدىڭ قوستانايدا جەر-سۋ، ەلدى-مەكەن مەن كوشە اتتارىن وزگەرتۋگە كەلگەندە ويبايعا بەرگىسىز «اتتان» شىعادى. بىلتىرعى جىلى وسى ءوزىمىزدىڭ قوستاناي اۋدانىنداعى قالا ىرگەسىنە ءتيىپ تۇرعان دەميدەنوۆكا دەگەن كىشكەنە عانا اۋىلدى ەڭبەك دەپ ازەر وزگەرتتىك. اۋدان ورتالىعىندا قىزىل كەڭىردەك ايتىس بولدى. ساناسىن ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم ۋلاپ تاستاعان سول اۋىلدىڭ باسىم تۇرعىندارى، ياعني وگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى بۇل وزگەرىسكە تايلى-تۇياعى قالماي قارسى شىقتى. ءتىپتى ولار قوستاناي قالاسىنا باياعىدا كوشىپ كەتكەن زەينەتكەرلەرىن دە شاقىرىپتى. نە دەگەن ۇيىمشىلدىق دەسەڭىزشى. سونداعى قيمايتىنى نە دەيسىزدەر عوي. تىڭ يگەرۋ دەگەن داۋرىقپا ناۋقان كەزىندە وسىندا العاش كوشىپ كەلگەن دەميدوۆ دەگەن قارا شەكپەن. بەلگىلى ءبىر عالىم نەمەسە اقىن بولسا، ءبىر ءسارى. العاش قونىس اۋدارىپ، وسى جەرگە ءوز اتىن بەرگەنى ءۇشىن عانا اتى تاريحتا قالۋعا ءتيىستى ەكەن. اڭگىمە قايداعى ءبىر دەميدەنوۆكەدە ەمەس. ماسەلە، نە بولسا دا قازاققا تيمەسىن دەگەن مىسىق تىلەك پەن «ءبىز مىقتىمىز، ءبىز كوپپىز، تىرەگىمىز دە مىقتى» دەپ ءدال ىرگەمىزدەگى كورشىمىزگە سەنگەن دۇشپادىق نيەت دەمەسكە امالىمىز جوق.

ءدال وسىنداي بەت قاراتپاس جانە قيسىن مەن ۋاجگە توقتامايتىن قاتتى قارسىلىقتى وبلىس ورتالىعىنداعى «قىزىل بولشەۆيك» تاران كوشەسىن تاۋەلسىزدىك دەپ وزگەرتۋگە كەلگەندە دە انىق بايقادىق. ەشتەڭەنى دە تىڭدامايتىن قىڭىر مەن قيسىقتارعا «اۋ، وسى وبلىسىمىزدا تاعى دا تاران اۋدانى بار عوي. ءبىر ادامعا ول ازدىق ەتپەيدى عوي» دەگەن جالىنىشقا بەرگىسىز ۋاجگە ازەر توقتادى.

تاران اۋدانى دەمەكشى، وسى اتالمىش اۋداندا وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا تاۋەلسىزلدىك مەركەسىنە تارتۋ بولسىن دەگەن جاقسى نيەتپەن بىرنەشە كوشەنىڭ اتى وزگەرتىلگەن. ادەتتەگىدەي ازەر دەگەندە. بويعا، ساناعا ءسڭىپ قالعان جامان ادەتتىڭ جانى ءسىرى بولىپ شىقتى. جاقىندا وسى اۋداننىڭ ءبىر توپ ازاماتتارى ۇيقىداي ويانعانداي تاعى دا داۋعا باسىپتى. تاكران سەلوسىنىڭ ۆ.ەلتسوۆا، ت.نيكولاەنكو، ۆ.ليتۆينەنەكو، ە.كلەتس،ت.يۆانكو دەگەندەر قول قويعان، بارلىعى توقسانعا تارتا ادام «كوشە اتتارى دۇرىس وزگەرتىلگەن جوق» دەگەن سىلتاۋمەن وسى اۋداننىڭ پروكۋرورى م.شالاباەۆقا. اۋداندىق «نۇر وتان» پارتياسى فيليالى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ت.يبراشەۆقا، وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ توراعاسى م.جۇندىباەۆقا (ول وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى) ارىز حات جازادى. سونداعىسى «جينالىس دۇرىس وتكىزىلگەن جوق، داۋىستار ءادىل سانالمادى، ءتىپتى ونىڭ قورىتىندىسى دا كۇماندى» دەگەن نەگىزسىز سىلتاۋلار. مىنە وسىنداي قورتىندى جاساي كەلە، ولار وزدەرىنىڭ قۇقىقتارىنىڭ اياققا باسىلىپ وتىرعاندىعىن، ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋدى تالاپ ەتەدى. «قوي، بولارى بولدى عوي، تاۋەلسىز ەلدىڭ ءوز جەرىندەگى كوشەلەردى وزگەرتۋگە تولىق قۇقىقعى بار شىعار» دەپ وسى داۋكەستەرگە اقىل ايتۋدىڭ ورنىنا وسىنداعى وزدەرىن وپپوزيتسيا سانايتىن «ناشا گازەتا» اپتالىعى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي وسى حاتتى «كاك وبسۋجدالي پەرەيمەنوۆنايا» دەگەن اتپەن ۇلكەن ماقالا ەتىپ جاريالايدى. مىنە، وسىلايشا گازەت ولارمەن نيەتتەستىگىن تانىتادى. ياعني ولاردىڭ ارقا سۇيەيتىن تاعى ءبىر «مىقتىسى» بار دەگەن ءسوز بۇل.

ءجا، جارايدى «ايتا-ايتا التايدى، جامال اپاي قارتايدى» دەمەكشى جەر-سۋ اتتارىن وزگەرتۋگە كەلگەندە مۇنداي قارسىلىقتىڭ بولاتىندىعىن جوققا شىعارا المايمىز. بولدى دا، بولا بەرەدى. ويتكەنى ساناعا ابدەن ءسىڭىپ قالعان قاساڭ ۇعىمدى وزگەتۋ قيىن. ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ اسىرەسە وسى سولتۇستىك وڭىرلەردەگى الگىندەي بەرەكەسىزدىكتى قالاي تيۋعا بولادى؟ بىزدىڭشە، جاڭاعىداي جەر-سۋ، ەلدى-مەكەن مەن كوشە اتتارىن وزگەرتۋگە كەلگەندە سول جەردەگى تۇرعىنداردىڭ پىكىرىن سۇراۋ كەرەك دەگەن قاعيدانى مۇلدەم الىپ تاستاۋ كەرەك. وزگە ۇلتتىڭ، اسىرەسە نيەتى بەلگىل ۇلتتىڭ وكىلدەرىنىڭ باسىم تۇراتىن جەرلەردە بۇل قاعيدا ولاردرعا قوسىمشا كۇش، قوسىمشا دالەل بەرەدى. سويتەدى دە ماسەلە ۋشىعىپ كەتەدى. ەندى نە  ىستەۋ كەرەك؟ ونىڭ ءبىر-اق جولى بار.بيلىكتىڭ ءبارىن سول جەردەگى ونوماستيكا كوميسسياسىنا بەرسە، جەتىپ جاتىر. ولار جينالىپ، شەشە بەرسىن. كوميسسيا مۇشەلەرى دە جاي، قاتارداعى ادامدار ەمەس قوي. سول جەردىڭ تاريحىن، وتكەن-كەتكەنىن جاقسى بىلەتىن بەلگىل ازاماتار. ەندەشە، نەگە سولارعا سەنبەسكە؟

سوسىن ءجوندى-ءجونسىز قويىلا سالعان اۋدان اتتارىن دا ءبىر مەزگىلدى، ەشكىمگە قاراماي-اق شەشە سالعان ءجون. ماسەلەن، بىزدەگى فەدوروۆ، دەنيسوۆ دەگەن ەشكىم بىلمەيتىن ادامداردىڭ ەسىمدەرىن يەلەنگەن اۋداندار بار. ولار كەلەشەك ۇرپاققا قانداي تاربيە بەرەدى؟ ولاردى كىم، ەلگە قانداي ەڭبەك ءسىڭىردى دەپ ايتا الامىز؟

ايتپاقشى، الگى داۋ شىعىپ جاتقان تاران اۋدانى قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى بەيىمبەت ءمايليننىڭ كىندىك كەسىپ، تۋىپ-وسكەن جەرى. ونى دا  كەڭەس بيلىگىن ورناتامىن دەپ ەلدى قىرعىنعا ۇشىراتقان الدەبىر تاران دەگەن يەلەنىپ العان. ءمايليننىڭ اتىن قايتارامىز دەپ وسىنداعى ازعانتاي زيالى قاۋىم قانشا ارپالىسقانىمەن ەش ناتيجە شىقپاي وتىر. وسىنىڭ ءبارى الگى ايتقان ونوماستيكا كوميسسياسى تۋرالى ەرەجەنەگە كەلىپ تىرەلە بەرەدى. ونى تۇبەگەيلى وزگەرتپەسەك، وسى تاز قالپىمىزدا قالعانىمىز قالعان.

جايبەرگەن بولاتوۆ

قوستاناي

Abai.kz