بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 7559 0 پىكىر 5 قاڭتار, 2011 ساعات 15:53

فرەدەريك ستارر:وتكرىۆايا تسەنترالنۋيۋ ازيۋ زانوۆو..."

زانيجەننايا ناتسيونالنايا سامووتسەنكا تاك جە ۆرەدنا، كاك ي زاۆىشەننايا. پوسلەدنيايا ۆ كونەچنوم يتوگە پريۆوديت ك اگرەسسيۆنوستي پو وتنوشەنيۋ ك ۆنەشنەمۋ ميرۋ، ا پەرۆايا - ك روبوستي ي نەۋۆەرەننوستي، ي كاك سلەدستۆيە، ك نەسكونچاەمومۋ پويسكۋ "ستارشەگو براتا". پۋت ك پراۆيلنوي ناتسيونالنوي سامووتسەنكە لەجيت چەرەز وبەكتيۆنوە زنانيە نە تولكو ناستوياششەگو، نو ي پروشلوگو. وسوبەننو ۆاجنو پەريوديچەسكي زاگليادىۆات نا سەبيا چۋجيمي گلازامي. بەسپريستراستنىي ي چەستنىي ستورونني ۆزگلياد نا يستوريۋ تيۋركسكوگو ميرا موجەت وكازات نام، س ەتوي توچكي زرەنيا، نەوتسەنيمۋيۋ ۋسلۋگۋ، چتو ي پوبۋديلو مەنيا ك پرەدستاۆلەنيۋ ناشەي وبششەستۆەننوستي ستاتي يزۆەستنوگو امەريكانسكوگو ۋچەنوگو، پروفەسسورا ف.ستاررا، ۆپەرۆىە وپۋبليكوۆاننوي ۆ لەتنەم ۆىپۋسكە Wilson Quarterly زا 2009 گود.

زانيجەننايا ناتسيونالنايا سامووتسەنكا تاك جە ۆرەدنا، كاك ي زاۆىشەننايا. پوسلەدنيايا ۆ كونەچنوم يتوگە پريۆوديت ك اگرەسسيۆنوستي پو وتنوشەنيۋ ك ۆنەشنەمۋ ميرۋ، ا پەرۆايا - ك روبوستي ي نەۋۆەرەننوستي، ي كاك سلەدستۆيە، ك نەسكونچاەمومۋ پويسكۋ "ستارشەگو براتا". پۋت ك پراۆيلنوي ناتسيونالنوي سامووتسەنكە لەجيت چەرەز وبەكتيۆنوە زنانيە نە تولكو ناستوياششەگو، نو ي پروشلوگو. وسوبەننو ۆاجنو پەريوديچەسكي زاگليادىۆات نا سەبيا چۋجيمي گلازامي. بەسپريستراستنىي ي چەستنىي ستورونني ۆزگلياد نا يستوريۋ تيۋركسكوگو ميرا موجەت وكازات نام، س ەتوي توچكي زرەنيا، نەوتسەنيمۋيۋ ۋسلۋگۋ، چتو ي پوبۋديلو مەنيا ك پرەدستاۆلەنيۋ ناشەي وبششەستۆەننوستي ستاتي يزۆەستنوگو امەريكانسكوگو ۋچەنوگو، پروفەسسورا ف.ستاررا، ۆپەرۆىە وپۋبليكوۆاننوي ۆ لەتنەم ۆىپۋسكە Wilson Quarterly زا 2009 گود.

مى پريۆىكلي ك تومۋ، چتو ۋچەنىە يسسلەدۋيۋت پروشلوە كاك يستوريۋ گوسۋدارستۆ، نارودوۆ، رەليگي، مونارحوۆ، ۆوين ي ت.پ. رابوتا پروفەسسورا ف.ستاررا ياۆنو "ۆىپاداەت" يز ەتوگو پريۆىچنوگو ريادا. دليا نەگو يستوريا - ەتو، پرەجدە ۆسەگو، ينتەللەكتۋالنايا يستوريا، كوتورۋيۋ ون كوگدا-تو پرەپوداۆال ۆ پرينستونسكوم ۋنيۆەرسيتەتە. سەيچاس ون رۋكوۆوديت ينستيتۋتوم تسەنترالنوي ازي ي كاۆكازا ۆ ۋنيۆەرسيتەتە يم. دج.حوپكينسا ۆ ۆاشينگتونە. اناليز ناۋچنىح ي تەحنولوگيچەسكيح وتكرىتي، سدەلاننىح ۆ تسەنترالنوي ازي ۆ ەە "زولوتوم ۆەكە", پوزۆولياەت ف.ستاررۋ ۆزگليانۋت نا ناشي نارودى نامنوگو گلۋبجە ي پرونيتساتەلنەە، چەم منوگيە پراۆيتەلي ميروۆىح دەرجاۆ. نو چتو وسوبەننو ۆاجنو، ەگو ۆىۆودى - نە وتۆلەچەننىە ناۋچنىە ۋموزاكليۋچەنيا، ا يمەيۋت ياركو ۆىراجەننوە پريكلادنوە زناچەنيە دليا فورميروۆانيا ي ناشەي كوللەكتيۆنوي پامياتي، ي نوۆوي پوليتيكي ۆ وتنوشەني "وسەۆوگو رەگيونا" ەۆرازي.

نادەيۋس، ۆى پولۋچيتە وت چتەنيا ستاتي تاكوە جە ناسلاجدەنيە، كاك يا ي ۆسە موي كوللەگي يز ينستيتۋتا ستراتەگيچەسكيح يسسلەدوۆاني كاۆكازا.

پروفەسسور نازيم مۋزاففارلي،

گلاۆنىي رەداكتور ناۋچنوگو سبورنيكا "كاۆكاز ي گلوباليزاتسيا"

* * *

فرەدەريك ستارر

وتكرىۆايا تسەنترالنۋيۋ ازيۋ زانوۆو...

...كوگدا-تو ەتا زەمليا بىلا "سترانوي تىسياچي گورودوۆ", رودينوي تسەلوي پلەيادى ۆسەميرنو يزۆەستنىح ۋچەنىح، پوەتوۆ ي فيلوسوفوۆ، سەگودنيا ونا بولشە پوحوجا نا ۆسەمي زابىتوە زاحولۋستە، ا چتوبى پرەدستاۆيت سەبە ەە بۋدۋششەە، پريدەتسيا وتپراۆيتسيا ۆ ەششە ودنو پۋتەشەستۆيە ۆ ەە زامەچاتەلنوە پروشلوە. رەچ يدەت و تسەنترالنوي ازي.

... ۆ 998 گودۋ دۆا مولودىح چەلوۆەكا، جيۆشيح نا راسستوياني وكولو 200 ميل درۋگ وت درۋگا، نا تەرريتوري سوۆرەمەننوگو ۋزبەكيستانا ي تۋركمەنيستانا، ناچالي پەرەپيسىۆاتسيا. ۆ سۆوەم سلوۆەسنوم پوەدينكە، كوتورىي نە پوكازالسيا بى نەۋمەستنىم ۆ ناۋچنوم ۋچرەجدەني داجە XXI ۆەكا، وني وبسۋجدالي 18 ۆوپروسوۆ. نەكوتورىە يز نيح ي پو سەي دەن زۆۋچات اكتۋالنو.

سۋششەستۆۋيۋت لي ينىە پلانەتارنىە سيستەمى سرەدي زۆەزد، - ۆوپروشالي وني، - يلي مى ودينوكي ۆو ۆسەلەننوي؟ س توگو ۆرەمەني ۆ ەۆروپە ەتوت ۆوپروس وستاۆالسيا ۆوپروسوم ەششە 500 لەت، نو دليا ەتيح دۆۋح ليۋدەي بىلو ياسنو: مى نە ودني. وني سپراشيۆالي سەبيا، بىلا لي زەمليا سوزدانا تسەلنوي ي زاۆەرشەننوي، يلي ونا ەۆوليۋتسيونيروۆالا ۆو ۆرەمەني. ۆرەميا، سوگلاشاليس وني، ەست كونتينۋم بەز ناچالا ي كونتسا. وني وتريتسالي تەوريۋ كرەاتيۆيزما ي پرەدۆوسحيتيلي ەۆوليۋتسيوننۋيۋ گەولوگيۋ ي داجە دارۆينيزم - پوچتي نا تسەلوە تىسياچەلەتيە. ۆ تە ۆرەمەنا پودوبنىە مىسلي سچيتاليس گرەحوۆنىمي ۆ كونتەكستە مۋسۋلمانسكوي ۆەرى، كوتورۋيۋ وني يسپوۆەدوۆالي، ۆپروچەم، تاك جە، كاك پوزجە ستالي ەرەسيۋ دليا سرەدنەۆەكوۆوگو حريستيانستۆا.

ۆ يستوري درەۆنەي ناۋكي موجنو ۆسترەتيت نە تاك منوگو يدەي، ستول جە ۋۆەرەننو پرولوجيۆشيح سەبە پۋت ۆ بۋدۋششەە، پودوبنو تەم، كوتورىە ۆوزنيكلي دەسيات ستولەتي تومۋ نازاد ۆ رەگيونە، نىنە سچيتايۋششەمسيا گلۋحوي پەريفەريەي. ەتي يدەي دوشلي دو ناس بلاگوداريا نەسكولكيم سوحرانيۆشيمسيا كوپيام مانۋسكريپتوۆ، وپۋبليكوۆاننىم سپۋستيا پوچتي تىسياچەلەتيە.

دۆادتساتيشەستيلەتني ابۋ ال-رەيحان ال-بيرۋني يلي پروستو ال-بيرۋني (973 - 1048) پرويسحوديل رودوم يز وبلاستي ۋ ارالسكوگو موريا. ۆپوسلەدستۆي ون پروسلاۆيلسيا پوچتي ۆو ۆسەح ناۋكاح سۆوەگو ۆرەمەني، وسوبەننو ۆ گەوگرافي، ماتەماتيكە، تريگونومەتري، سراۆنيتەلنوم رەليگيوۆەدەني، استرونومي، فيزيكە، گەولوگي، پسيحولوگي، مينەرالوگي ي فارماكولوگي. ەگو وپپونەنت، ابۋ الي سينا يلي يبن سينا (وك. 980 - 1037) پرويسحوديل يز ۆەليچەستۆەننوگو گورودا بۋحارا - تسيتادەلي ناۋكي ي وبرازوۆانيا - سەگودنيا ناحودياششەگوسيا ۆ ۋزبەكيستانە. ون وستاۆيل سلەد ۆ مەديتسينە، فيلوسوفي، فيزيكە، حيمي، استرونومي، تەولوگي، كلينيچەسكوي فارماكولوگي، فيزيولوگي، ەتيكە ي داجە ۆ مۋزىكە. زنامەنيتىي "مەديتسينسكي كانون" يبن سينى، بۋدۋچي پەرەۆەدەننىم نا لاتىن، پولوجيل ناچالو سوۆرەمەننوي مەديتسينە نا زاپادە. وبا ەتي مىسليتەليا سچيتايۋتسيا ۆەليچايشيمي ۋچەنىمي پەريودا انتيچنوستي ي رەنەسسانسا.

سەگودنيا بولشينستۆو ليۋدەي، ەسلي ي زناەت ەتيح سكلوننىح ك ديسكۋسسيام گەنيەۆ، تو سچيتاەت يح ارابامي. ەتو موجنو پونيات، پوسكولكۋ وبا پيسالي نا ارابسكوم (تاك جە كاك ي نا پەرسيدسكوم). نو ۆىحودەتس يز تسەنترالنوي ازي، پيشۋششي نا ارابسكوم يازىكە، نە ستانوۆيتسيا وت ەتوگو ارابوم - پودوبنو تومۋ، كاك ياپونەتس، پيشۋششي نا انگليسكوم، انگليچانينوم ۆوۆسە ي نە ياۆلياەتسيا. پراۆيلنەە سكازات، چتو وبا وني بىلي چاستيۋ وگرومنوگو سوزۆەزديا گەنيەۆ ۆ ماتەماتيكە، استرونومي، مەديتسينە، گەولوگي، لينگۆيستيكە، پوليتيچەسكيح ناۋكاح، پوەزي، ارحيتەكتۋرە ي پراكتيچەسكوي تەحنولوگي - ەتنيچەسكيمي تيۋركامي يلي پەرسامي، پرويسحوديۆشيمي يز ارەالا، نىنە يزۆەستنوگو پود نازۆانيەم تسەنترالنايا ازيا.

مەجدۋ 800 ي 1100 گودامي ەتا پلەيادا ۋچەنىح ي مىسليتەلەي، پوەتوۆ ي حۋدوجنيكوۆ پرەۆراتيلي تسەنترالنۋيۋ ازيۋ ۆ ينتەللەكتۋالنىي ەپيتسەنتر ميرا. يح ۆليانيە وششۋششالوس نا وگرومنوم پروسترانستۆە - وت ۆوستوچنوي ازي ي يندي دو ەۆروپى ي بليجنەگو ۆوستوكا.

سەگودنيا ۆسە ەتو ترۋدنو داجە ۆووبرازيت. ەتوت وبشيرنىي رەگيون وروشاەمىح پۋستىن، گور ي ستەپەي مەجدۋ كيتاەم، پاكيستانوم، يرانوم، روسسيەي ي كاسپيسكيم مورەم زاتەريالاس كاك پەريفەريا، پرەۆراششاۆشيس ۆ "زادۆوركي" تو ودنوي، تو درۋگوي سۋپەردەرجاۆى. ۆ رازورەننوم افگانيستانە، تراديتسيوننو سچيتاۆشەمسيا سەردتسەۆينوي تسەنترالنوي ازي، ۆوورۋجەننىە سيلى سشا سراجايۋتسيا س وتستالىمي ي نەۆەجەستۆەننىمي تاليبامي. گلاۆنىە نوۆوستي ۆ امەريكە، سۆيازاننىە س وستالنوي چاستيۋ تسەنترالنوي ازي، كاسايۋتسيا پويسكوۆ باز، س كوتورىح پەنتاگون موگ بى وبەسپەچيۆات افگانسكۋيۋ كامپانيۋ. ۆ كيتاە رەگيون راسسماتريۆايۋت كاك پولۋكولونيالنىي يستوچنيك نەفتي، پريرودنوگو گازا، زولوتا، اليۋمينيا، مەدي ي ۋرانا. ۆ روسسيسكوم تولكوۆاني، تەم ۆرەمەنەم، رەگيون ۆوسپرينيماەتسيا كاك زونا گەوپوليتيچەسكوگو سوپەرنيچەستۆا س زاپادوم ي ۆسە بولشە س كيتاەم. پوداۆليايۋششەە بولشينستۆو ليۋدەي زا رۋبەجوم پرەنەبرەگايۋت رودينوي يبن-سينى ي ال-بيرۋني، ي وتنوسياتسيا ك نەي ليش كاك ك بەسپوكوينوي تەرريتوري، كوتورۋيۋ... "پوچەمۋ-تو پريحوديتسيا وبيازاتەلنو پەرەسەكات، چتوبى دويتي كۋدا-تو ەششە".

ودناكو ستويت لي ەتومۋ ۋديۆلياتسيا - ۋچيتىۆايا تو پلاچەۆنوە سوستويانيە، ۆ كوتوروم ەتي زەملي وچۋتيليس ۆ ناشي دني؟ ناچينايا س سەرەدينى XIX ۆەكا، روسسيا كولونيزيروۆالا بóلشۋيۋ چاست رەگيونا. ودنوۆرەمەننو بريتانيا پرەۆراتيلا افگانيستان ۆ بۋفەر دليا زاششيتى سۆويح ينديسكيح ۆلادەني وت روسسي. كيتاي، تەم ۆرەمەنەم، پوگلوتيل بولشوي كۋسوك ك ۆوستوكۋ، سەگودنيا يزۆەستنىي كاك سينتسزيان، "نوۆايا تەرريتوريا". درەۆنيە تراديتسي ناۋكي ي وبرازوۆانيا ۋجە داۆنو ۆىمەرلي. پراۆدا، سوۆەتى ۆوزروجدالي گراموتنوست، نو ۆمەستە س تەم وني پوداۆليالي سۆوبودنۋيۋ مىسل كاك ۆ سۆەتسكوي، تاك ي ۆ رەليگيوزنوي سفەراح. نوۆىي دەن ناستال دليا رەگيونا س سوزدانيەم پياتي نەزاۆيسيمىح گوسۋدارستۆ پوسلە رازۆالا سوۆەتسكوگو سويۋزا ۆ 1991 گودۋ ي س سوزدانيەم نوۆوگو ي بولەە سوۆرەمەننوگو پراۆيتەلستۆا ۆ افگانيستانە پوسلە 11 سەنتيابريا.

ۆوت ۋجە ۆوسەمنادتسات لەت، كاك ۆسە نوۆىە گوسۋدارستۆا، سفورميروۆاۆشيەسيا نا رازۆاليناح سسسر، سوحرانيايۋت سۆوي سۋۆەرەنيتەت، ا افگانيستان پرودولجاەت تسەپلياتسيا زا جيزن. تەم نە مەنەە، نەكوتورىە سترانى رەگيونا پو-پرەجنەمۋ ناحودياتسيا ۆ بەدستۆەننوم پولوجەني، ي داجە نايبولەە ۋسپەشنىە يز نيح ۆسە ەششە زاۆيسيات وت اۆتوريتارنىح فورم پراۆلەنيا ي پرونيزانى كوررۋپتسيەي. كاك ناپومينال نام ۋيليام فولكنەر ۆ سۆوەي رەچي پو سلۋچايۋ ۆرۋچەنيا ەمۋ نوبەلەۆسكوي پرەمي ۆ 1950 گودۋ، ۆىجيۆانيە ي جيزن - دالەكو نە ودنو ي تو جە. بىت موجەت، ەدينستۆەننوە، نا چتو موگۋت نادەياتسيا ي راسسچيتىۆات ەتي سترانى - ەتو پروستو "وچيستيتسيا" وت ۆسەگو نەگاتيۆنوگو، چتو وپۋتىۆاەت يح سۋششەستۆوۆانيە؟ يلي وني سپوسوبنى ۆسە-تاكي ۆوزروديت حوتيا بى چاست توگو بلەسكا، كوتورىم سۆەركالو يح سلاۆنوە پروشلوە، ي ناچات جيت پولنوتسەننو؟

ا ۆەد يح پروشلوە دەيستۆيتەلنو بىلو سلاۆنىم. ترۋدنو پودسچيتات ينتەللەكتۋالنىە دوستيجەنيا تسەنترالنوي ازي تىسياچەلەتيە نازاد.

ەسلي، ك پريمەرۋ، وبراتيتسيا ك ماتەماتيكە، تو يمەننو تسەنترالنوازياتى ۆپەرۆىە پرينيالي يرراتسيونالنىە چيسلا، وتكرىلي رازليچنىە فورمى كۋبيچەسكيح ۋراۆنەني، پريدۋمالي تريگونومەتريۋ، اداپتيروۆالي ي راسپروسترانيلي دەسياتيچنۋيۋ سيستەمۋ چيسەل ي ينديسكيە تسيفرى (نازۆاننىە "ارابسكيمي" نا زاپادە). ۆ استرونومي، وني وتسەنيلي ديامەتر زەملي س توچنوستيۋ، كوتورايا وستاۆالاس نەپرەۆزويدەننوي دو سامىح پوسلەدنيح ستولەتي، پوسترويلي نەسكولكو كرۋپنەيشيح وبسەرۆاتوري ەششە دو نوۆەيشەي يستوري ي يسپولزوۆالي يح دليا رازرابوتكي استرونوميچەسكيح كارت پورازيتەلنوي توچنوستي.

ۆ وبلاستي حيمي پرەدستاۆيتەلي تسەنترالنوي ازي بىلي پەرۆىمي، كتو رازراباتىۆال ۆوپروسى وبراتنىح رەاكتسي. وني پەرۆىمي يسپولزوۆالي كريستالليزاتسيۋ ۆ كاچەستۆە مەتودا وچيششەنيا، يزمەريلي سپەتسيفيچەسكۋيۋ گراۆيتاتسيۋ، يسپولزۋيا ەتو دليا سيستەماتيزاتسي پريرودنىح ەلەمەنتوۆ، تەم سامىم پرەدۆوسحيتيۆ پەريوديچەسكۋيۋ تابليتسۋ مەندەلەەۆا، سوزداننۋيۋ يم ۆ 1871 گودۋ. وني سيستەماتيزيروۆالي ي دوباۆيلي منوگو نوۆوگو ۆ انتيچنىە پوزنانيا ۆ وبلاستي مەديتسينى، زناچيتەلنو وبوگاتيلي فارماكولوگيۋ ي راسپروسترانيلي ۆسە ەتو نا زاپاد ي ينديۋ. ناكونەتس، ۆ وبلاستي تەحنولوگي: وني يزوبرەلي مەلنيتسۋ ي گيدراۆليچەسكيە مەحانيزمى دليا پودنياتيا ۆىسوتى ناپورا ۆودى، چتو زاتەم پوستەپەننو راسپروسترانيلوس زاپادنەە - نا بليجنەم ۆوستوكە ي ۆ ەۆروپە، ا تاكجە ۆوستوچنەە - ۆ كيتاە.

ۆپولنە رەزونەن ۆوپروس و توم، نە بىلي لي ۆرەمەنا، و كوتورىح مى راسسكازىۆاەم، نا ساموم دەلە ۆەليكوي ارابسكوي ەپوحوي ناۋكي ي وبرازوۆانيا س تسەنتروم ۆ باگدادسكوم حاليفاتە؟ دا، كونەچنو. ەتا ەپوحا سلاۆيتسيا ۆىدايۋششيميسيا ارابسكيمي ۋچەنىمي، تاكيمي كاك، ناپريمەر، ۆسەستورونني ەرۋديت ي وسنوۆوپولوجنيك وفتالمولوگي يبن ال-حايتام (وك. 965 - 1040). نو، كاك ۆپەرۆىە ستولەتيە نازاد دوكازال لەيپتسيگسكي يسسلەدوۆاتەل گەنريح سۋتەر (Heinrich Suter), منوگيە، ەسلي نە بولشينستۆو ەتيح "ارابوۆ" بىلي ۆ دەيستۆيتەلنوستي تيۋركامي يلي پەرسامي، پرويسحوديۆشيمي يز تسەنترالنوي ازي.

ۆزيات، ك پريمەرۋ، ماتەماتيكا ي استرونوما مۋحاممەدا يبن مۋسسا ال-حورەزمي (وك. 780 - 850). ون پرويسحوديل يز توگو جە حورەزمسكوگو رەگيونا نا ۋزبەكسكو-تۋركمەنسكوي گرانيتسە، چتو ي ال-بيرۋني - كستاتي، يزۆەستنىي تاكجە كاك "ال-حورەزمي". الگوريتمى، ودنو يز منوگيح ەگو وتكرىتي، دو سيح پور نوسيات ەگو يميا، حوتيا ي ۆ يسكاجەننوي فورمە، ا سوۆرەمەننىي تەرمين "الگەبرا" پرويسحوديت نەپوسرەدستۆەننو وت نازۆانيا ەگو زنامەنيتوي كنيگي پو ماتەماتيكە. توچنو تاك جە ابۋ ناسر ال-فارابي (وك. 872 - 961), يزۆەستنىي نا زاپادە كاك الفارابيۋس، چەي اناليز ەتيكي اريستوتەليا - س پروگرەسسيۆنىح دليا سۆوەگو ۆرەمەني پوزيتسي - پرەۆزوشەل انالوگيچنىە ترۋدى زاپادنىح مىسليتەلەي (پوجالۋي، زا يسكليۋچەنيەم فومى اكۆينسكوگو), بىل تيۋركوم، پرويسحوديۆشيم يز وبلاستي، نىنە ناحودياششەيسيا ۆ كازاحستانە، نو نە ارابوم.

كراينە ۆاجنايا رول، كوتورۋيۋ تسەنترالنو-ازياتسكيە ينتەللەكتۋالى يگرالي ۆ باگدادە، ۆوۆسە ي نە نەوجيداننا، ەسلي پومنيت و توم، چتو ابباسيدسكي حاليفات بىل، ۆ پرينتسيپە، وسنوۆان ۆىحودتسامي يز تسەنترالنوي ازي. كونەچنو، سامي حاليفى بىلي ارابامي، وسەۆشيمي نا ۆوستوكە، نو سو ۆرەمەنەم وني "اسسيميليروۆاليس" ي ۆپلەتاليس ۆ تيۋركسكي ي پەرسيدسكي مير، ۆ كوتوروم وچۋتيليس. ال-مامۋن، نازناچەننىي حاليفوم ۆ 818 گودۋ، دليتەلنوە ۆرەميا وتكازىۆالسيا پوكينۋت تسەنترالنۋيۋ ازيۋ، پرەدپوچيتايا ۋپراۆليات مۋسۋلمانسكيم ميروم يز ۆەليكولەپنوگو گورودا-وازيسا مەرۆ، نىنە ناحودياششەگوسيا نا تەرريتوري تۋركمەنيستانا. كوگدا ون پەرەەحال ۆ باگداد، تو پريۆەز س سوبوي، ناريادۋ سو سۆويمي تيۋركسكيمي سولداتامي، بولەە وتكرىتىە ي ەكۋمەنيچەسكيە تسەنترالنو-ازياتسكيە تسەننوستي، نوسياششيە پەچات سمەشاننوگو ۆليانيا تيۋركسكوي ي پەرسيدسكوي كۋلتۋر.

ميگراتسيا يز تسەنترالنوي ازي نا بليجني ۆوستوك ناپوميناەت ۋتەچكۋ موزگوۆ يز گرەچەسكيح تسەنتروۆ ناۋكي ي وبرازوۆانيا ۆ ريم، حاراكتەرنۋيۋ دليا انتيچنوي يستوري. پرينتسيپيالنوە رازليچيە مەجدۋ نيمي سوستويالو ۆ توم، چتو ۆوستوچنايا ميگراتسيا بىلا دۆۋناپراۆلەننوي: ۆ تو ۆرەميا كاك نەكوتورىە تسەنترالنو-ازياتسكيە ۋچەنىە ي مىسليتەلي پەرەەزجالي ۆ باگداد، منوگيە ارابسكيە ينتەللەكتۋالى، ۆ سۆويۋ وچەرەد، ميگريروۆالي ۆ ۆەليكيە گورودا تسەنترالنوي ازي. ۆ ەتوي سۆوەوبرازنوي "ۆزايموۋتەچكە" موزگوۆ رول سيلنوگو ماگنيتا دليا ارابسكيح ۋچەنىح سىگرال چرەزۆىچاينو پروسۆەششەننىي گورود گۋرگاندج (گدە جيل ال-بيرۋني), سەگودنيا ناحودياششيسيا ۆ تۋركمەنيستانە. درۋگيم پريتياگيۆايۋششيم تسەنتروم دليا نيح ستال حوروشو فينانسيرۋەمىي ي پروتسۆەتايۋششي دۆور ۆ گازني نا ۆوستوكە افگانيستانا. ينتەرەسنو، مەجدۋ تەم، چتو نيكتو يز ۆىحودتسەۆ يز تسەنترالنوي ازي، پريۆلەچەننىح ۆ باگداد رازليچنوگو رودا سوبلازنامي، تاك ي نە وستالسيا تام ناۆسەگدا.

كاكيە جە تەرريتوري وحۆاتىۆاەت ەتا سامايا "تسەنترالنايا ازيا", پوداريۆشايا ميرۋ ستول ياركوە سوزۆەزديە گەنيەۆ؟ كونەچنو، ۆسە پيات "...ستانوۆ", پولۋچيۆشيح نەزاۆيسيموست ۆ 1991 گودۋ: كازاحستان، كىرگىزستان، ۋزبەكيستان، تادجيكيستان ي تۋركمەنيستان. نە مەنەە ۆاجنىمي ۆ كونتەكستە ينتەللەكتۋالنوگو راستسۆەتا بىلي ۆەليكيە گورودا، سەگودنيا ناحودياششيەسيا ۆ پرەدەلاح افگانيستانا: بالح، گەرات ي در. سيۋدا سلەدۋەت دوباۆيت سەۆەرو-ۆوستوچنۋيۋ پروۆينتسيۋ سوۆرەمەننوگو يرانا - حوراسان، ستوليتسا كوتوروي (گورود نيشاپۋر) ستالا رودينوي تسەلوگو ريادا يننوۆاتوروۆ ۆ تۋ زنامەناتەلنۋيۋ ەپوحۋ. گرانيتسى ەتوي "زونى گەنيەۆ" تاكجە پروستيراليس نا ۆوستوك - ك زاپادنىم گرانيتسام سوۆرەمەننوگو كيتايا، وحۆاتىۆايا درەۆني گورود كاشگار ي نەسكولكو درۋگيح بولشيح تسەنتروۆ، كوتورىە ۆسەگدا ۆحوديلي ۆ كۋلتۋرنۋيۋ وربيتۋ تسەنترالنوي ازي.

ودنو دەلو - ناريسوۆات كرۋگ نا كارتە، ي سوۆسەم درۋگوە - وبياسنيت، پوچەمۋ يمەننو ەتوت رەگيون (نازوۆەم ەگو بولشوي تسەنترالنوي ازيەي) پوروديل پودوبنىي كۋلتۋرنىي راستسۆەت. بۋرنىي روست گورودوۆ، چتو بىلو حاراكتەرنوي وسوبەننوستيۋ ەتوگو رەگيونا، سوزدال سۆوەگو رودا پلاتسدارم دليا پودەما كۋلتۋرنوي جيزني. ودين اراب-پۋتەشەستۆەننيك يزۋمليالسيا تومۋ، چتو ون نازىۆال "سترانوي تىسياچي گورودوۆ" نا تەرريتورياح، سەگودنيا ۆحودياششيح ۆ افگانيستان، تادجيكيستان ي ۋزبەكيستان. رازۆالينى موگۋششەستۆەننوگو بالحا، نەكوگدا ستوليتسى ەتوگو رەگيونا، دو سيح پور تيانۋتسيا منوگيمي ميليامي ۆدول راۆنينى زاپادنەە سوۆرەمەننوگو مازار-ي-شاريفا ۆ افگانيستانە. ۆ سۆوي لۋچشيە دني بالح بىل بولشە، چەم پاريج، ريم، پەكين يلي دەلي. كاك ي ۆسە ۆەليكيە رەگيونالنىە تسەنترى، ون راسپولاگال تسەنتراليزوۆاننوي ۆودوپروۆودنوي سيستەموي، منوگوچيسلەننىمي كۋپالنيامي، گرانديوزنىمي دۆورتسامي، ا دليا جيتەلەي ۆنە دۆورتسوۆ سترويليس - يز ەستەستۆەننىم پۋتەم ۆىسۋشەننوگو كيرپيچا - فۋندامەنتالنىە دوما.

بلاگوسوستويانيە گورودا روسلو تاكجە بلاگوداريا كونتينەنتالنوي تورگوۆلە. كۋپتسى يز بالحا ي درۋگيح تسەنترالنو-ازياتسكيح تورگوۆىح تسەنتروۆ ۋسترەملياليس نا بليجني ۆوستوك، ەۆروپۋ، كيتاي ي ۆگلۋب يندي. ۆ سۆويۋ وچەرەد، كۋپتسى يز ەتيح كراەۆ پريۆوزيلي توۆارى ۆ راستيانۋۆشيەسيا نا منوگيە كيلومەترى پەرەۆالوچنىە تورگوۆىە پۋنكتى ۆ بولشوي تسەنترالنوي ازي. پوسكولكۋ رابوتورگوۆليا پروتسۆەتالا ي ۆ مۋسۋلمانسكوم ميرە، ي زا ەگو پرەدەلامي، بازارى تاكجە ۆكليۋچالي ۆ سەبيا بولشيە رىنكي رابوۆ. زولوتىە، سەرەبريانىە ي برونزوۆىە دەنگي يز پرەۋسپەۆايۋششيح تورگوۆىح تسەنتروۆ رەگيونا "پۋتەشەستۆوۆالي" دو گوتلاندا ۆ شۆەتسي، دو كورەي ي شري-لانكي.

تسەنترالنايا ازيا لەجيت نا ستىكە ۆسەح مارشرۋتوۆ، سوەدينيايۋششيح ۆەليكيە كۋلتۋرى ەۆرازيسكوگو سۋحوپۋتنوگو ماسسيۆا. ەتۋ سەت دوروگ سەگودنيا چاستو نازىۆايۋت "شەلكوۆىم پۋتەم". ۆ لۋچشيە ۆرەمەنا ەتوگو پۋتي چەرەز نەگو پەرەۆوزيلوس وگرومنوە كوليچەستۆو منوگووبرازنىح توۆاروۆ ۆو ۆسەح ناپراۆلەنياح. ودنوۆرەمەننو پرويسحوديل وبمەن تەحنيكو-تەحنولوگيچەسكيمي دوستيجەنيامي. ستەكلودۋۆنوە رەمەسلو راسپروسترانيلوس يز بليجنەگو ۆوستوكا دو كيتايا چەرەز تسەنترالنۋيۋ ازيۋ، ۆ تو ۆرەميا كاك يزگوتوۆلەنيە بۋماگي ي شەلكوۆودستۆو يز كيتايا پريشلو نا زاپاد. نو تسەنترالنايا ازيا نە بىلا پاسسيۆنىم پەرەداتوچنىم زۆەنوم. پولتىسياچەلەتيا بليجني ۆوستوك ي ەۆروپا پوچيتالي ساماركاندسكۋيۋ بۋماگۋ ۆ كاچەستۆە لۋچشەي ۆ ميرە، ا روسكوشنوە ۋبرانستۆو منوگيح سرەدنەۆەكوۆىح كافەدرالنىح سوبوروۆ ەۆروپى وتدەلىۆالوس شەلكوم، پرويزۆوديۆشيمسيا ۆ فەرگانسكوي دولينە، بóلشايا چاست كوتوروي نىنە ناحوديتسيا ۆ ۋزبەكيستانە. پو مەنشەي مەرە، وب ودنوم تاكوم سوبورە يزۆەستنو دوپودليننو.

تورگوۆتسى تاكجە رازنوسيلي رەليگي. گرەچەسكيە پوسەلەنتسى ۆ ەپوحۋ الەكساندرا ۆەليكوگو (356-323 دو ن.ە.) پرينەسلي س سوبوي كۋلتى افينى، گەركۋلەسا ي افروديتى ۆ يح نوۆىە گورودا ۆ افگانيستانە. پوزدنەە بۋدديزم ناشەل بلاگوداتنۋيۋ پوچۆۋ ۆ رەگيونە ي ۋجە وتتۋدا راسپروسترانيلسيا نا كيتاي، ياپونيۋ ي كورەيۋ. توگدا جە بۋدديسكيە حۋدوجنيكي زايمستۆوۆالي ۋ گرەكوۆ-يمميگرانتوۆ يدەيۋ يزوبراجەنيا بۋددى ۆ سكۋلپتۋرە. پريبليزيتەلنو ۆ تو جە ۆرەميا ۆ رەگيونە سفورميروۆاليس ەۆرەيسكيە سووبششەستۆا، بىلي سوزدانى سيريسكيە حريستيانسكيە ەپارحي ي ۆوزنيكلي مانيحەيسكيە سووبششەستۆا. سلوەم نيجە ۆسەح ەتيح رەليگي، كاك بى پود يح فۋندامەنتوم، ۆوزلەگالا كورنەۆايا رەليگيا ەتوگو رەگيونا - زورواستريزم س ەگو اكتسەنتوم نا بوربۋ دوبرا ي زلا، يسكۋپلەنيە، راي ي اد. زورواستر، ۆوزموجنو، جيل ۆ سەدموم يلي شەستوم ۆەكە دو ن.ە. ي پرويسحوديل يز رەگيونا بالحا. ەگو رەليگيا وكازالاس ۆەسما پريۆلەكاتەلنوي ي راسپروسترانيلاس نا زاپاد، ۆپلوت دو ۆاۆيلونا، گدە پوزناۆشيە ەە ەۆرەي پوپادالي پود ەە ۆليانيە. زورواستريزم زامەتنو ۆوزدەيستۆوۆال ي نا بولەە پوزدنيە رەليگي: ەگو يدەي ۆناچالە پوپالي وت يۋدايزما ۆ حريستيانستۆو، ا زاتەم ۆ يسلام.

تاك چتو كوگدا ۆ كونتسە سەدموگو ۆەكا يسلام س ارابسكيمي ارميامي دوستيگ رەگيونا، تام ەگو ۆسترەتيلو ناسەلەنيە، كوتوروە وتليچنو رازبيرالوس ۆ توم، چتو مى سەگودنيا نازۆالي بى سراۆنيتەلنىم رەليگيوۆەدەنيەم ي فيلوسوفسكيم اناليزوم. منوگيە جيتەلي تسەنترالنوي ازي پرينيالي يسلام، درۋگيە جە - نەت، توچنەە، وني پرينيالي ەگو، نو نە رانشە، پو كراينەي مەرە، چەم پروشلي ۆرەمەنا كۋلتۋرنوگو پودەما. ۆنە زاۆيسيموستي وت توگو، بىلي لي وني مۋسۋلمانامي يلي نەت، تسەنترالنو-ازياتسكيە مىسليتەلي بىلي ەكسپەرتامي ۆ وبلاستي دەكوديروۆانيا، ت.ە. تولكوۆانيا سۆياششەننىح كنيگ. ودين يز نيح، مۋحاممەد يبن يسمايل ال-بۋحاري (810-70), سۆەل ۆوەدينو ي پرواناليزيروۆال حاديسى پروروكا مۋحاممەدا - نىنە سۆود حاديسوۆ راسسماتريۆاەتسيا ۆ يسلامە كاك ۆتورايا سۆياششەننايا كنيگا پوسلە كورانا.

سۆەتسكيە يدەي تاكجە نوسيليس ۆ ۆوزدۋحە پو ۆسەمۋ رەگيونۋ. استرونوم ال-حورەزمي ناپيسال كنيگۋ، ۆ كوتوروي پرواناليزيروۆال ۋتيليتارنوست ينديسكيح تسيفر (ي يدەي نۋليا) ۆ سراۆنەني سو ۆسەمي درۋگيمي سيستەمامي چيسەل. درۋگيە يسسلەدوۆاتەلي، ۆ پويسكە نوۆىح پلودوتۆورنىح يدەي، ۋگلۋبلياليس ۆ ينديسكۋيۋ گەومەتريۋ، استرونوميۋ ي داجە كالەندارنىە سيستەمى. ەششە رانشە تسەنترالنوازياتى ۋجە يسپروبوۆالي نەسكولكو الفاۆيتوۆ، ۆكليۋچايا تە، كوتورىە "پريشلي" يز سيري ي يندي. نەسكولكو مەستنىح يازىكوۆ پرەدپوچلي الفاۆيت، ۆوزنيكشي نا وسنوۆە يازىكا، نا كوتوروم گوۆوريل يسۋس - ارامەيسكوگو. تاك يلي يناچە، ترۋدنو پرەدستاۆيت كاكوي-ليبو ينوي رەگيون، بولەە وتكرىتىي ۆنەشنەمۋ ميرۋ ۆ ينتەللەكتۋالنوم پلانە.

وت ارابوۆ ي كيتايتسەۆ جيتەلەي تسەنترالنوي ازي ۆىگودنو وتليچالو تو، چتو وني بىلي پوليگلوتامي، زنالي منوگو يازىكوۆ. وني سچيتالي ەتو نورمالنىم - جيت سرەدي بولشوگو يزوبيليا يازىكوۆ ي الفاۆيتوۆ، ي كاك-تو ۋمۋدرياليس وپرەدەليات، كاكيە يز نيح ي كوگدا لۋچشە يسپولزوۆات. پوەتومۋ نەت نيچەگو ۋديۆيتەلنوگو ۆ توم، چتو كوگدا ۆ رەگيون پريبىلي ارابسكيە ارمي، پرينوسيا س سوبوي نوۆۋيۋ رەليگيۋ، پو مەنشەي مەرە، وپرەدەلەننىە وفيتسيالنىە ليتسا ي ينتەللەكتۋالى ناچالي يزۋچات نەسكولكو ستراننىي دليا نيح يازىك ارابوۆ - حوتيا بى دليا توگو، چتوبى پونيات، چتو جە ون سوبوي پرەدستاۆلياەت. ۆسكورە پوسلە، تورگوۆتسى ستالي پريۆوزيت پرويزۆەدەنيا، پەرەۆەدەننىە س كلاسسيچەسكوگو گرەچەسكوگو. ەتي پەرەۆودى، سدەلاننىە، كاك پراۆيلو، ارابامي-حريستيانامي، وتكرىۆالي تسەنترالنوازياتام، نەرەدكو نەوجيداننو دليا نيح ساميح، نوۆىە يدەي ۆ فيلوسوفي ي ناۋكە. ەتي يدەي ستاۆيلي پەرەد نيمي نوۆىە زاداچي: نادو بىلو نە تولكو وسۆويت يح، نو سو ۆرەمەنەم داجە پرەۆزويتي انتيچنو-گرەچەسكيح مەنتوروۆ.

تاكيم وبرازوم، راستسۆەت بولشوي تسەنترالنوي ازي بىل رەزۋلتاتوم ەە گەوگرافيچەسكوگو راسپولوجەنيا. ەتو سوۆەرشەننو ودنوزناچنو. ونو ستالو پەرۆوپريچينوي، س ودنوي ستورونى، وگرومنوگو بوگاتستۆا، ناپريامۋيۋ وبۋسلوۆلەننوگو بۋرنىم رازۆيتيەم تورگوۆلي، ا س درۋگوي - ناپلىۆا رەليگي ي ۆزلەتا يدەي، كوتورىە كاك بى سوپروۆوجدالي تورگوۆليۋ. ودناكو ودنا تولكو تورگوۆليا نە موگلا پوروديت تاكوە ينتەللەكتۋالنوە پروبۋجدەنيە، يبو تورگوۆليا، كاك يزۆەستنو، نە ۆسەگدا سپوسوبستۆۋەت گەنيالنوستي. پوەتومۋ تورگوۆليۋ، پوجالۋي، سلەدۋەت راسسماتريۆات ليش كاك نەوبحوديموە ۋسلوۆيە ينتەللەكتۋالنوگو پودەما، نو نيكاك نە دوستاتوچنوە.

ا ناسكولكو رەليگيا بىلا ۆاجنا دليا تاكوي ۆسپىشكي كرەاتيۆنوستي؟ دليا منوگيح يسلام بىل نايۆاجنەيشيم فاكتوروم. وتپراۆيۆشيس ۆ دولگي پۋت ناۋكي، ال-بۋحاري، كاك ي منوگيە درۋگيە ۆەليكيە مىسليتەلي، نەۋكوسنيتەلنو سلەدوۆال گلۋبوكوي نابوجنوستي. ال-فارابي نيكوگدا نە سومنەۆالسيا، چتو ەگو يسسلەدوۆانيە وسنوۆ ەتيكي ۋكرەپيت فورمالنۋيۋ رەليگيۋ. درۋگيە، سوگلاشاياس س ال-فارابي، ۆسە جە ناستايۆالي نا توم، چتو يمەننو رەليگيا دولجنا رۋكوۆودستۆوۆاتسيا ناۋكوي، ا نە ناوبوروت، ي چتو ۆووبششە نە پودلەجيت سومنەنيۋ، تاك ەتو تو، چتو ونا نە دولجنا وگرانيچيۆات سۆوبودۋ مىسلي. ودناكو ناحوديليس ي ابسوليۋتنىە سكەپتيكي، ۋتۆەرجداۆشيە، چتو رەليگيا حوروشا دليا شيروكيح ماسس، نو نيكاك نە دليا ينتەللەكتۋالوۆ، دليا كوتورىح ونا - نە بولەە چەم فارس. تاك دۋمال، ناپريمەر، ومار حايام (1048-1123), بلەستياششي ماتەماتيك سۆوەگو ۆرەمەني، سەگودنيا يزۆەستنىي بلاگوداريا، گلاۆنىم وبرازوم، سۆوەي پوەزي، پرەدستاۆلەننوي زاپادۋ ۆ XIX ۆەكە كاك "رۋبايات ومارا حاياما".

ۆسە ەتو ۋسيليۆاەت ۆپەچاتلەنيە، چتو ينتەللەكتۋالنايا سمەلوست بىلا وبيازانا سكورەە تومۋ، چتو رەليگيا نە سدەلالا، ا نە تومۋ، چتو ونا سدەلالا. ەتو وسوبەننو ۆاجنو، ەسلي پرينيمات ۆو ۆنيمانيە توت فاكت، چتو ۆ تە ۆرەمەنا نا زاپادە شلا "ۆوينا" مەجدۋ رەليگيەي ي ناۋكوي. سكلادىۆاەتسيا وششۋششەنيە، چتو چەلوۆەك ناپودوبيە ال-فارابي، كوتورىي ۆ دوپولنەنيە ك وستالنىم سۆويم رابوتام، كاك بى مەجدۋ دەلوم، سوزدال بولشوي تراكتات پو تەوري مۋزىكي، نە نۋجدالسيا ني ۆ رازرەشەني، ني ۆ پووششرەني، كوگدا ون سۆوبودنو ي كومپەتەنتنو راسسۋجدال و ميروزداني.

توچنوە وپرەدەلەنيە پريچين زولوتوگو ۆەكا تسەنترالنوي ازي ۋسلوجنياەتسيا ەششە ي تەم، چتو ۆەليكيە ۋمى، پريداۆشيە ەمۋ بلەسك، سامي بىلي وچەن رازنىمي ي ترۋدنو ۆىۆەستي كاكوي-نيبۋد ۋنيۆەرسالنىي يح تيپاج. نەكوتورىە پرويسحوديلي يز بوگاتىح زەملەۆلادەلچەسكيح سەمەي ي موگلي جيت زا سچەت دوحودوۆ وت سۆوەي نەدۆيجيموستي، ۆ تو ۆرەميا كاك درۋگيە (تاكيە كاك، ناپريمەر، يبن سينا ي ال-بيرۋني) دوبيليس ۆىگودنىح نازناچەني ۆ ۆىسشيح سفەراح. نو ەتي پوسلەدنيە بىلي يسكليۋچەنيامي. ۆ بولشينستۆە جە ۆسە ەتي مىسليتەلي بىلي پروستو ۋچەنىمي ي ينتەللەكتۋالامي، پوسۆياششاۆشيمي يسسلەدوۆانيام ۆسيۋ سۆويۋ جيزن يلي، پو كراينەي مەرە، سترەميليس بىت تاكوۆىمي. بەز ۋنيۆەرسيتەتوۆ يلي ناۋچنىح اكادەمي، كوتورىە موگلي بى پوددەرجات يح، ەتو بىلو نە لەگكيم دەلوم. داجە ەسلي ۋ نيح بىلو پو نەسكولكو ستۋدەنتوۆ، كوتورىە پلاتيلي، پولۋچاەمىي دوحود نە وبەسپەچيۆال يح پولنوستيۋ. پوتومۋ ۆپولنە ەستەستۆەننو، چتو وني پولاگاليس نا پاتروناج پراۆيتەلەي.

ۆ ەتوم سوستويال ودين يز وسنوۆنىح يستوچنيكوۆ ينتەللەكتۋالنوي موششي تسەنترالنوي ازي. بەزۋسلوۆنو، چەلوۆەك، سترەميۆشيسيا سدەلات كارەرۋ ۋچەنوگو، موگ پوەحات ۆ باگداد ۆ نادەجدە پولۋچيت مەستو ۆ دومە مۋدروستي - اكادەمي ناۋك، ۋچرەجدەننوي حاليفوم ال-مامۋنوم، كوتورىي، كستاتي، توجە روديلسيا ۆ تسەنترالنوي ازي. ودناكو ي مەستنىح پراۆيتەلەي ي دۆوروۆ ۆ رەگيونە بىلو منوگو، ۆ توم چيسلە زاپادنەە - ۆ پەرسي. ۆسە وتداۆالي دان ۋۆاجەنيا باگدادۋ، نو منوگيە پرەدپوچيتالي وستاۆاتسيا نەزاۆيسيمىمي، ت.ە. نە سۆيازىۆات سەبيا سلۋجەبنىمي وبيازاتەلستۆامي. كاجدىي يز مەستنىح پراۆيتەلەي بىل سۆوەگو رودا حاليفوم سو سۆويمي سوبستۆەننىمي اۆتوريتارنىمي پراۆيلامي ي سودەرجال بولشۋيۋ ارميۋ تيۋركوۆ دليا زاششيتى سۆوەي تەرريتوري. وبششيم دليا نيح بىلو تو، چتو وني رازۆيۆالي تورگوۆليۋ، سوبيرالي نالوگي، سترويلي روسكوشنىە ستوليتسى، تراتيلي تسەلىە سوستويانيا نا يسكۋسستۆا ي ناۋكۋ. ودين يز پودوبنىح دۆوروۆ ناحوديلسيا ۆ گۋرگاندجە، گدە رابوتال ال-بيرۋني، درۋگوي - ۆ ۋجە درەۆنەم ك تومۋ ۆرەمەني ي وكرۋجەننوم كرەپوستنوي ستەنوي ساماركاندە، گدە مەجدۋ 850-1000 گودامي ديناستيا سامانيدوۆ سوزدالا ۆەليكولەپنۋيۋ بيبليوتەكۋ ي وجيۆلەننىە سالونى، ۆ كوتورىح ۋچەنىە وبسۋجدالي ۆەليكيە ۆوپروسى بىتيا. سوتسيالنايا جيزن، ۆ كوتوروي مۋزىكا ي پوەزيا زانيمالي تسەنترالنوە مەستو، كيپەلا ۆوۆسيۋ.

ۆمەستە س تەم، نەكوتورىح يز ەتيح پراۆيتەلەي نيكاك نەلزيا نازۆات دوبرىمي ي بلاگورودنىمي، ي دالەكو نە ۆسە وني بىلي ۋتونچەننىمي پوكروۆيتەليامي يسكۋسستۆ ي ناۋك. ۆزيات، ك پريمەرۋ، ماحمۋدا گازنەۆي (971-1030). يز سۆوەي ستوليتسى ۆ ۆوستوچنوم افگانيستانە ون ۋپراۆليال يمپەريەي، پروستيراۆشەيسيا وت يندي دو تسەنترا سوۆرەمەننوگو يرانا. ون بىل جەستوكيم ي بەسپوششادنىم پراۆيتەلەم ي ك كۋلتۋرە وتنوسيلسيا بولشە كاك ك ۋكراشەنيۋ، چەم نەوبحوديموستي. ۆسە جە ەمۋ ۋدالوس پريۆلەچ ال-بيرۋني، ۆپوسلەدستۆي وسۋششەستۆيۆشەگو پەرۆوە ۆسەستوروننەە يسسلەدوۆانيە يندي ي يندۋيزما. ماحمۋد گازنەۆي تاكجە پوكروۆيتەلستۆوۆال ۆەليكومۋ پوەتۋ ابۋلكاسيمۋ فيردوۋسي، چيا ۆەليچەستۆەننايا پوەما "شاحنامە" (وك. 1000 گودا), وجيۆيۆشايا ۆسيۋ پانورامۋ دومۋسۋلمانسكوي پەرسي، پوۆليالا نا پوەتوۆ سامىح دالەكيح ستران، ۆپلوت دو ساموي فرانتسي، ي دو سيح پور پو پراۆۋ سچيتاەتسيا كلاسسيكوي ميروۆوي ليتەراتۋرى.

پوسلەدنيايا ياركايا ۆسپىشكا كۋلتۋرنوي ەنەرگي ۆ تسەنترالنوي ازي پرويزوشلا ۆو ۆرەمەنا تيۋركوۆ-سەلدجۋكوۆ. ونا ناچالاس پريبليزيتەلنو ۆ 1037 گودۋ ي پرودولجالاس بولەە ستا لەت. سەلدجۋكي - يز يح ۆوستوچنىح ستوليتس ۆ مەرۆە نا تەرريتوري سوۆرەمەننوگو تۋركمەنيستانا ي نيشاپۋرا ۆبليزي نىنەشنەي يرانسكو-افگانسكوي گرانيتسى - پووششريالي نوۆاتوروۆ ۆو منوگيح وبلاستياح. سرەدي دوستيجەني ەتوي ەپوحي سلەدۋەت وسوبو ۆىدەليت يزوبرەتەنيە سپوسوبا پوكرىۆات بولشيە پروسترانستۆا دۆوينىمي كۋپولامي. ودنۋ يز سامىح راننيح پودوبنىح رابوت ۆسە ەششە موجنو ۋۆيدەت ۆ رۋيناح مەرۆا. وپوسرەدوۆاننىمي پۋتيامي - چەرەز كۋپول فەررارو-فلورەنتيسكوگو سوبورا رابوتى ارحيتەكتورا فيليپپو برۋنەللەسكي دو سوبورا سۆياتوگو نيكولايا ۆ سانكت-پەتەربۋرگە - ەتو نوۆشەستۆو، ۆ كونەچنوم يتوگە، وپرەدەليلو كۋپول امەريكانسكوگو كاپيتوليا ۆ ۆاشينگتونە.

پوچەمۋ جە ۆەليكايا ەرا تسەنترالنوي ازي ۋگاسلا؟ نايبولەە راسپروسترانەننوە وبياسنەنيە سۆوديتسيا ك تومۋ، چتو ينتەللەكتۋالنىي ۆسپلەسك پوشەل نا ۋبىل يز-زا ۆتورجەنيا مونگولوۆ، ناچاتوگو چينگيسحانوم وت مونگولسكوگو وسەۆوگو رەگيونا ("حارتلەندا") ۆ 1218 گودۋ. ەتو ۆەرنو، چتو مونگولسكيە زاحۆاتچيكي رازگرابيلي بولشينستۆو ۆەليچەستۆەننىح گورودوۆ تسەنترالنوي ازي. تەم نە مەنەە، تري دوۆودا پوزۆوليايۋت وتۆەرگنۋت وبياسنەنيە، سۆيازاننوە س مونگولامي.

ۆو-پەرۆىح، بلاگوداريا تورگوۆلە ي كوممەرتسي، پوچتي ۆسە گورودا بىلي بىسترو ۆوزروجدەنى.

ۆو-ۆتورىح، مونگولسكوە زاۆوەۆانيە نە تولكو نە يزوليروۆالو بولشۋيۋ تسەنترالنۋيۋ ازيۋ، ا، ناپروتيۆ، سپوسوبستۆوۆالو راسشيرەنيۋ ەە سۆيازەي كاك س ەۆروپوي، تاك ي وستالنوي ازيەي - ۆ سۆيازي س تەم، چتو مونگولى وتمەنيلي گرانيتسى ي تاريفى ۆ سۆوەي وبشيرنوي يمپەري. كوگدا ۆ XIII ستولەتي ماركو پولو، پۋتەشەستۆۋيا ۆ كيتاي، پروحوديل چەرەز افگانيستان، ەمۋ پوترەبوۆالسيا تولكو "پاتەنت", يلي پو-سوۆرەمەننومۋ - وبىچنايا ۆيزا. پو كراينەي مەرە، ۆ توي ستەپەني، ۆ كاكوي مەجكۋلتۋرنىە سۆيازي سپوسوبستۆوۆالي ينتەللەكتۋالنومۋ پودەمۋ، وني پوددەرجيۆاليس ي ۆو ۆرەمەنا مونگولسكوگو گوسپودستۆا.

ۆ-ترەتيح، داجە ەسلي ۆىستاۆليات مونگولوۆ نەكيمي دۋشيتەليامي سۆوبودومىسليا ۆ 1221 گودۋ (كەم وني نا ساموم دەلە نە بىلي), سلەدۋەت ۋچيتىۆات، چتو ۋجە ستولەتيەم رانشە بóلشايا چاست كۋلتۋرنوي ەنەرگي ۆدول ي پوپەرەك ۆسەي تسەنترالنوي ازي ۋلەتۋچيلاس، ا ۆ تسەلوم ەتوت پروتسەسس ناچالسيا داجە نەسكولكيمي ۆەكامي رانشە. پراۆدا، ۆ XII ۆەكە ۆ مەرۆە ۆسە ەششە رابوتالا ديۋجينا بيبليوتەك (ۆ ودنوم يز نيح سودەرجالوس 12 000 توموۆ), ا ۆ بۋحارە بىلو بولەە 50 دوكتوروۆ. نو ك ناچالۋ ەتوگو ۆەكا، فوكۋس ينتەللەكتۋالنوي جيزني پەرەمەستيلسيا - وت سمەلوگو ناۋچنوگو ۆتورجەنيا ۆ ۋنيۆەرسالنىە ي نەيزۆەداننىە سفەرى ك سيستەماتيزاتسي رانەە پولۋچەننىح زناني ي پودگوتوۆكە بولەە دەتالنىح، نو "وستوروجنىح", نە ۆىزىۆايۋششيح وسوبىح ديسكۋسسي ترۋدوۆ پو ۋزكيم پروبلەمام. ۆەرنىم زناكوم توگو، چتو بىلوە ياركوە پلاميا ۋگاسلو، ياۆلياەتسيا توت فاكت، چتو بولشينستۆو سوحرانيۆشيحسيا رۋكوپيسەي ەتوگو پەريودا ياۆليايۋتسيا كوپيامي بولەە راننيح ترۋدوۆ يلي كوممەنتاريامي ك نيم، نو نە وريگينالنىمي رابوتامي.

يتاك، ۆوپروس "كتو ۆينوۆات؟" نە ۋكازىۆاەت نا مونگولوۆ. توگدا چەم جە ۆسە-تاكي بىل ۆىزۆان ۋپادوك؟ بولشينستۆو ۆەليچەستۆەننىح درەۆنيح گورودوۆ تسەنترالنوي ازي سەگودنيا پرەدستاۆليايۋت سوبوي زابروشەننىە رۋينى، بەزمولۆنو زاستىۆشيە پود پالياششيم سولنتسەم پۋستىني ي ليش مەستامي پوكرىتىە پولىنيۋ. گلياديا نا نيح، پوروي ترۋدنو پرەودولەت يسكۋشەنيە سۆاليت ۆسيۋ ۆينۋ زا كۋلتۋرنىي سپاد نا گلۋبوكيە كليماتيچەسكيە يزمەنەنيا يلي كاكيە-نيبۋد ينىە ەكولوگيچەسكيە پوترياسەنيا. نو بولشينستۆو يسسلەدوۆاني ۆ وبلاستي ەكولوگيچەسكوي يستوري ەتوگو رەگيونا پودتۆەرجدايۋت، چتو كليمات ۆو ۆرەمەنا كۋلتۋرنوگو بۋما بىل پراكتيچەسكي تاكيم جە، كاك ي سەگودنيا، ي چتو گلاۆنايا پەرەمەنا سوستويت ۆ رازرۋشەني يرريگاتسيوننىح سيستەم، كوتورىە كوگدا-تو بىلي سلاۆوي تسەنترالنوي ازي.

ەسلي وستاۆيت ۆ ستورونۋ مونگولوۆ ي ەكولوگيۋ، تو، پو مەنشەي مەرە، چەتىرە فاكتورا سپوسوبستۆوۆالي ۋپادكۋ رەگيونا. پەرۆىي ي گلاۆنىي - نيچتو نە ۆەچنو ۆ ەتوم ميرە. زولوتوي ۆەك كلاسسيچەسكيح افين پرودليلسيا ۆسەگو ليش ودين ۆەك، پوسلە چەگو گورود ۆستۋپيل ۆ تاك نازىۆاەمىي سەرەبريانىي ۆەك. ليش وچەن نەمنوگيە گورودا ەپوحي ۆوزروجدەنيا پرودەرجاليس نا پيكە كۋلتۋرنوگو كرەاتيۆيزما بولەە پولۋتورا ستولەتي. پودەم ي دوستيجەنيە پيكا ەستەستۆەننو ي نەيزبەجنو سمەنياەتسيا ۋپادكوم.

ۆ سلۋچاە س تسەنترالنوي ازيەي (داجە ۆ بولشەي مەرە، چەم س ارابامي نا زاپادە) موششنىم ستيمۋلوم دليا ساموبىتنوگو مىشلەنيا ستالو وسۆوەنيە ي اسسيميلياتسيا سۆەجيح يدەي ي وبشيرنىح زناني، پولۋچەننىح وت درەۆنەي گرەتسي، بليجنەگو ۆوستوكا ي يندي. ك 1100 گودۋ ەتا زاداچا بىلا ۆىپولنەنا، ي ۆ تو جە ۆرەميا نا ستسەنە يستوري ەششە نە پوياۆيلاس كاكايا-ليبو نوۆايا ي سراۆنيتەلنو بولشايا وبلاست ناۋچنىح زناني. رازۋمەەتسيا، ەۆروپەيسكي رەنەسسانس دولجەن بىل بى پوروديت تاكوي ستيمۋل، نو ك تومۋ ۆرەمەني لۋچشيە دني بولشيح تورگوۆىح مارشرۋتوۆ، رانەە سوەدينياۆشيح تسيۆيليزاتسي، ۋجە وستاليس پوزادي، ۆ سيلۋ چەگو يزولياتسيا ي ۋپادوك تسەنترالنوي ازي ستالي نەيزبەجنىمي.

ۆو-ۆتورىح، رەليگي - پودوبنو كۋلتۋرام، چاستيۋ كوتورىح وني ياۆليايۋتسيا - پروحوديات ۆ سۆوەم رازۆيتي چەرەز وپرەدەلەننىە تسيكلى، ناچينايا س ديناميزما، پولنوي ۋۆەرەننوستي ۆ سوبستۆەننوي پراۆوتە ي ۋنيكالنوستي، چتو وتكرىۆاەت وكنو دليا ۆسەۆوزموجنىح ەكسپەريمەنتوۆ، زاتەم جە كوسنەيا ۆ ورتودوكسالنوستي. ك تومۋ ۆرەمەني، و كوتوروم يدەت رەچ، ۆ تسەنترالنوي ازي ەتو ۋجە پرويزوشلو ي س زورواستريزموم، ي س بۋدديزموم. چتو جە كاساەتسيا يسلاما، تو نايبولشي راستسۆەت سوزيداتەلنوي مىسلي ناچالسيا رانشە - مەجدۋ 800 ي 1100 گودامي. ەگو "ورتودوكساليزاتسيا" تاكجە ناچالاس رانو، نو ك 1100 گودام نە دوستيگلا ۆىسشەي توچكي. داجە توگدا سوحرانياليس نەسكولكو يزوليروۆاننىح اۆانپوستوۆ، وستاۆاۆشيحسيا ينتەللەكتۋالنو جيزنەسپوسوبنىمي ەششە پريمەرنو ۆ تەچەنيە ۆەكا. تەم نە مەنەە، ۆ پەرسيدسكوي ي تيۋركسكوي تسەنترالنوي ازي، تاك جە كاك ۆ سەردتسەۆينە ارابسكوگو ميرا ي سوبستۆەننو ۆ پەرسي، نەۋكلوننو ۋجەستوچايۋششيەسيا وگرانيچەنيا مۋسۋلمانسكوي ورتودوكسالنوستي پوستەپەننو سۋجالي سفەرۋ سۆوبودومىسليا ي گۋمانيزما.

پوميمو ەتيح "مورفولوگيچەسكيح" رەالي، كوتورىە سپوسوبستۆوۆالي ۋۆيادانيۋ سۆوبودنوي ينتەللەكتۋالنوي جيزني ۆ بولشوي تسەنترالنوي ازي، ترەتيم ي بولەە سپەتسيفيچنىم فاكتوروم بىل راسكول مۋسۋلمان نا سۋننيتوۆ ي شيتوۆ. ەتو فۋندامەنتالنوە رازدەلەنيە پرويزوشلو پري جيزني پەرۆوگو پوكولەنيا پوسلە سمەرتي پروروكا مۋحاممەدا ۆ 632 گودۋ. كو ۆرەمەني ستانوۆلەنيا پەرۆوگو حاليفاتا ۆ داماسكە سۋننيتى ۆلادەلي بۋكۆالنو ۆسەم مۋسۋلمانسكيم ميروم كرومە ەگيپتا، گدە س 968 پو 1171 گودى پراۆيلا ي پرەۋسپەۆالا شيتسكايا ديناستيا فاتيميدوۆ. نو داجە دو پادەنيا فاتيميدوۆ شيتى ۋجە پوستەپەننو ۆىتەسنياليس نا ۆوستوك، پەرەنوسيا وسنوۆنۋيۋ زونۋ كونفەسسيونالنوگو كونفليكتا ۆ پەرسيۋ ي تسەنترالنۋيۋ ازيۋ. كوگدا ەتو پرويزوشلو، سۋننيتسكيە پراۆيتەلي پو ۆسەمۋ رەگيونۋ سجالي ۆ تيسكاح ۆسەح، كتو موگ بىت زاپودوزرەن ۆ پريۆەرجەننوستي ك شيزمۋ، ت.ە.، س يح توچكي زرەنيا، ۆ ەرەتيچەسكيح ناكلوننوستياح. منوگيە ۆەليكيە يننوۆاتورى، كاك، ناپريمەر، يبن سينا، پرويسحوديلي يز شيتسكيح سەمەي. وتنىنە ۆسە وني ناحوديليس پود پودوزرەنيەم.

سامو پو سەبە پونياتنو، چتو ەتي پەرەمەنى نانەسلي وسوبەننو سيلنىي ۋدار پو شيتسكيم ۆولنودۋمتسام، نو ۆاجنو ۋچيتىۆات، چتو وني وكازالي سۋششەستۆەننوە ۆليانيە ي نا مىسليتەلەي-سۋننيتوۆ. دۆە فيگۋرى يز گورودا تۋس ۆ زاپادنوي وكونەچنوستي تسەنترالنوي ازي (سوۆرەمەننىي ۆوستوچنىي يران) سىگرالي ۆ ەتوم ۆاجنەيشۋيۋ رول.

پەرۆوي يز نيح بىل نيزام ال-مۋلك (1018-1092) - ودارەننەيشي ادمينيستراتور ي ۆ تو جە ۆرەميا ودين يز ۆىدايۋششيحسيا ۋچەنىح-وبششەستۆوۆەدوۆ سۆوەي ەپوحي. ناستاۆنيكي ال-مۋلكا وزناكوميلي ەگو س رابوتامي لۋچشيح ۋموۆ تسەنترالنو-ازياتسكوگو رەنەسسانسا. نو سۋدبا راسپورياديلاس تاك، چتو كوگدا ەگو نازناچيلي ۆيزيرەم سەلدجۋكسكوي يمپەري، بوربا پروتيۆ شيتسكيح ديسسيدەنتوۆ شلا پولنوي سيلوي. وپاساياس رازرۋشيتەلنىح پوسلەدستۆي ەتوي بوربى، نيزام ال-مۋلك پرەدلوجيل ۋچرەديت سەت شكول (مەدرەسە), كوتورىە پريۆيۆالي بى مولودومۋ پوكولەنيۋ ورتودوكسالنىي سۋننيتسكي يسلام، پوسكولكۋ حوروشو وبۋچەننايا مولودەج، س ەگو توچكي زرەنيا، پريدەرجيۆالاس بى "چيستوي" پراۆوۆەرنوستي. ودناكو پرەدپولاگالوس، چتو ۆىپۋسكنيكي ەتيح شكول بۋدۋت وتريتسات نە تولكو شيزم، نو ي ليۋبىە درۋگيە فورمى يناكومىسليا، ت.ە. ليۋبىە يدەي، كوتورىە موگۋت بىت ينتەرپرەتيروۆانى كاك وتكلونەنيە وت ورتودوكسالنوستي.

ۆتورىم چەلوۆەكوم، سىگراۆشيم رەشايۋششۋيۋ رول ۆ "وبۋزداني سۆوبودومىسليا", بىل ابۋ گاميد مۋحاممەد يبن-مۋحاممەد ال-گازالي (1058-1111) - فيلوسوف ي تەولوگ، كوتورىي پوشەل ۆ لوبوۆۋيۋ اتاكۋ نا ۋگروزى، پرويسحوديۆشيە، پو ەگو منەنيۋ، وت "نەكونتروليرۋەموگو يسپولزوۆانيا لوگيكي". ۋجە ودنو زاگلاۆيە ەگو نايبولەە يزۆەستنوي كنيگي دوستاتوچنو كراسنورەچيۆو گوۆوريت وبو ۆسەم: "الوگيچنوست فيلوسوفوۆ" (ت.ە. ۋچەنىح - ۆ سوۆرەمەننوم پونيماني). تاك جە، كاك ي ۆەليكي ينكۆيزيتور ۆ "براتياح كارامازوۆىح" فەدورا دوستوەۆسكوگو، ال-گازالي حوروشو زنال سۆوەگو ۆراگا: ۆ داننوم سلۋچاە يم بىل ەمپيريزم اريستوتەليا، پريۆلەكاۆشي ك سەبە لۋچشيە ۋمى رەگيونا. اتاكۋيا اريستوتەليا، ون ودنوۆرەمەننو اتاكوۆال ۆسەح راتسيوناليستوۆ سۆوەي ەپوحي، ي، تەم سامىم وكازىۆال وپۋستوشيتەلنوە ۆوزدەيستۆيە نا ينتەللەكتۋالنۋيۋ سرەدۋ.

ۆمەستە ال-مۋلك ي ال-گازالي زناچيتەلنو سنيزيلي پلانكۋ نەزاۆيسيموستي ناۋچنوي مىسلي، كوتورايا ناحوديلاس نا وچەن ۆىسوكوم ۋروۆنە ۆ تسەنترالنوي ازي نا پروتياجەني ترەح ۆەكوۆ.

نا ەتو تسەنترالنوازياتى وتۆەتيلي س پريسۋششيم يم كرەاتيۆيزموم. كاك تولكو پوۆەرحنوستنىە پلاستى ۆەرى وكازاليس وگرۋبەۆشيمي ي زاكوستەنەۆشيمي، وني وبنارۋجيلي ينتەرەس ك ينديۆيدۋالنوي دۋحوۆنوستي. يح كراينە ليچنايا سيستەما پوستيجەنيا ميستيچەسكوي سۋتي بوگا نە ترەبوۆالا ني كنيگ، ني يەرارحي، ني مەچەتەي، ي بىلا نازۆانا سۋفيزموم. تسەنترالنو-ازياتسكيە مىسليتەلي يمەلي پود رۋكوي منوجەستۆو فورم تاكوگو ميستيچەسكوگو ي گلۋبوكو پريۆاتنوگو پوكلونەنيا بوگۋ - بلاگوداريا يح كونتاكتام س يندۋيستسكوي ينديەي، بوگاتىم مەستنىم تراديتسيام بۋدديزما، سيريسكوگو حريستيانستۆا ي داجە يۋدايزما، كوتورىي ۆسە شيرە راسپروسترانيالسيا ۆ تورگوۆىح تسەنتراح رەگيونا. تو، كاكيم يمەننو وبرازوم ميستيچەسكيە يدەي ي تەچەنيا ەتيح ۆەرويسپوۆەداني سفورميروۆالي ي وبوگاتيلي سۋفيزم، وستاەتسيا ۆەسما سپورنىم ۆوپروسوم، نو ودنو وچەۆيدنو: داجە نەسموتريا نا تو، چتو پەرۆىە سۋفي بىلي ارابامي، يستيننوي رودينوي سۋفيزما ستالا تسەنترالنايا ازيا. يمەننو تام سفورميروۆاليس نەسكولكو پەرۆىح ي موششنىح سۋفيسكيح دۆيجەني، كوتورىە ۆپوسلەدستۆي راسپروسترانيليس پو ۆسەمۋ مۋسۋلمانسكومۋ ميرۋ. سەگودنيا سۋفيسكيە پوەمى رۋمي، اتتارا ي درۋگيح ۆوسپرينيمايۋتسيا كاك فيلوسوفيا نوۆوي ەرى، نو ۆو ۆرەمەنا يح سوزدانيا وني پرەدستاۆليالي سوبوي سۆوەوبرازنوە وتۆلەچەنيە وت ميرسكوي سۋەتى ي ۋگلۋبلەنيە ۆنۋتر سەبيا يلي ۆ سوبستۆەننۋيۋ سۋت.

تسەنترالنايا ازيا وتنيۋد نە يسچەزلا يز وبششەي كارتينى ميرا پوسلە 1100 گودا. ۆ XIV ۆەكە تيمۋر، يزۆەستنىي نا زاپادە كاك تامەرلان، زاۆوەۆال پولميرا وت دەلي دو ۆوستوچنىح بەرەگوۆ سرەديزەمنوگو موريا، ا زاتەم سوبرال بولشۋيۋ گرۋپپۋ ودارەننىح ۋچەنىح ي پيساتەلەي ۆ سۆوەي زانوۆو وتستروەننوي ستوليتسە ساماركاندە. ۆەكوم پوزجە بابۋر ۆىستۋپيل يز فەرگانسكوي دولينى ي وسنوۆال ديناستيۋ موگولوۆ ۆ يندي. سام بۋدۋچي ودارەننىم پيساتەلەم، ون سلەدوۆال ستاروي تسەنترالنو-ازياتسكوي تراديتسي ي پريگلاشال ۆ سۆوي دۆور ۆىدايۋششيحسيا تالانتوۆ توگو ۆرەمەني.

تەم نە مەنەە، تسەنترالنايا ازيا تاك نيكوگدا ي نە ۆوزروديلا تو ينتەللەكتۋالنوە ۆەليكولەپيە، كوتورىم ونا بليستالا مەجدۋ 800 ي 1100 گودامي. ۆىسوكيە ۆنۋترەننيە تاريفى رازرۋشيلي كونسترۋكتيۆنۋيۋ ەففەكتيۆنوست نەكوگدا ۆەليكيح تورگوۆىح پۋتەي، كوتورىە "وتكرىلي" رەگيون ك مەجكۋلتۋرنىم كونتاكتام ي وبۋسلوۆيلي ەگو پروتسۆەتانيە. موجنو سكازات، چتو وني، تەم سامىم، ۋبيلي زولوتوگو گۋسيا، نەسشەگو دليا تسەنترالنوي ازي زولوتىە يايتسا. رەليگيوزنايا ورتودوكسالنوست دۋشيلا سۆوبودۋ دۋحا سامىح ۋنيكالنىح مىسليتەلەي. پوسلە توگو، كاك ناچالسيا زاكات تسەنترالنوي ازي، ونا پوستەپەننو پەرەستالا بىت تسەنتروم ۆىسوكوي كۋلتۋرى ۆسەي ەۆرازي ي پونەمنوگۋ پرەۆراتيلاس ۆ وتدالەننوە پىلنوە زاحولۋستە.

س ۋچەتوم ەتوگو پوگرۋجەنيا ۆو مراك، نە ترۋدنو بىلو پرەدستاۆيت ميرۋ افگانيستان تاك، كاك، ك پريمەرۋ، ەتو سدەلال سرازۋ پوسلە سوبىتي 11 سەنتيابريا دەن رەتەر. سنيمايا سۆوي رەپورتاجي يز افگانيستانا ۆ سپورتيۆنوي كۋرتكە ۆ پرەدراسسۆەتنوم سۋمراكە، ون پوكازال سترانۋ نەدوستۋپنو دالەكوي، بەزنادەجنو وتستالوي، ەكزوتيچەسكوي، مارگينالنوي ي ۋگروجايۋششەي ۆسەم ي ۆسيا، كوروچە گوۆوريا، نەكيم كونتسوم سۆەتا. سلوۆنو يبن سينا، ال-بيرۋني ي تسەلايا پلەيادا درۋگيح گەنيەۆ ميروۆوگو ۋروۆنيا يز ەتوگو رەگيونا نيكوگدا ي نە سۋششەستۆوۆالي.

ي حوتيا تو، كاك رەتەر پوكازال تسەنترالنۋيۋ ازيۋ، بىلو ي ياۆلياەتسيا وتراجەنيەم دەيستۆيتەلنوي سيتۋاتسي، ونو نەسەت ۆ سەبە وپرەدەلەننىە ۆىزىۆايۋششيە بەسپوكويستۆو ۆىۆودى. س ودنوي ستورونى، سوزداەتسيا ۆپەچاتلەنيە، چتو لۋچشەە، نا چتو پو پوۆودۋ داننوگو رەگيونا موگۋت نادەياتسيا سوەدينەننىە شتاتى ي ميروۆوە سووبششەستۆو، ەتو ۆسەگو ليش نەكوتوروە ۋمەنشەنيە پرويسحودياششەگو وت نەگو ۆرەدا. ەتو وزناچاەت، چتو نام سلەدۋەت رازرۋشيت تام ۆسە، چتو ناس پۋگاەت، ي ۋيتي. پروبلەما ۆ توم، چتو ۆ پودوبنوم ۆزگليادە نا ۆەششي سكرىتا ۆوزموجنوست سامورەاليزاتسي وجيداني: مەستو، كوتوروە بولشينستۆو ليۋدەي سچيتاەت بەزنادەجنىم، دەيستۆيتەلنو ستانوۆيتسيا تاكوۆىم، ي داجە بولەە ۋگروجايۋششە وپاسنىم، چەم پرەجدە. توت فاكت، چتو تسەنترالنايا ازيا ي افگانيستان راسپولوجەنى مەجدۋ چەتىرميا - ا ۆ سكوروم ۆرەمەني، ۆوزموجنو، پياتيۋ - يادەرنىمي دەرجاۆامي، نە مەنياەت سۋتي ۆوپروسا.

ك سچاستيۋ، پولنايا كارتينا رەالنوي سيتۋاتسي ەتيم پرەوبلادايۋششيم يميدجەم وتستالوستي نە يسچەرپىۆاەتسيا. س تەح پور، كاك رەگيون ۆىشەل يز كونتروليا سوۆەتوۆ، ا زاتەم دۆيجەنيا تاليبان، درەۆنيە كونتينەنتالنىە تورگوۆىە مارشرۋتى ناچالي ۆوزروجداتسيا. ينديتسى ي كورەيتسى، لەتياششيە ۆ ەۆروپۋ، وستاناۆليۆايۋتسيا زدەس. پولديۋجينى ستران ي ستولكو جە مەجدۋنارودنىح فينانسوۆىح ينستيتۋتوۆ ەنەرگيچنو سترويات سەت دوروگ، كوتورىە ۆپوسلەدستۆي سۆياجۋت ەۆروپۋ، كيتاي، ينديۋ ي بليجني ۆوستوك. تو، چتو ەتا رابوتا نە ۋپراۆلياەتسيا يز ەدينوگو تسەنترا، سۆيدەتەلستۆۋەت و توم، چتو ەە ماسشتابى ۆسە ەششە نە دو كونتسا وسوزنانى. تەم نە مەنەە، دوروجنوە سترويتەلستۆو دوستيگلو تاكوگو ۋروۆنيا، چتو وتكازاتسيا وت نەگو ۋجە پراكتيچەسكي نەۆوزموجنو. وتكرىتيە نوۆىح ترانسپورتنىح كوممۋنيكاتسي چەرەز افگانيستان مەجدۋ ەۆروپوي ي كيتاەم، ا تاكجە پو ناپراۆلەنيۋ ك اراۆيسكومۋ موريۋ، يندي ي يۋگو-ۆوستوچنوي ازي، سوەدينەنيە بليجنەگو ۆوستوكا، كيتايا ي يندي، ۆ بليجايشەە دەسياتيلەتيە پرەوبرازۋەت ۆەس ەۆرازيسكي كونتينەنتالنىي ماسسيۆ. ۆو ۆسەم نوۆوم، چتو سەيچاس زاروجداەتسيا ۆ رەگيونە، ۆ دەيستۆيتەلنوستي مالو نوۆوگو. ينتەرەسۋيۋششيەسيا تەم، كاك بۋدەت ۆىگليادەت نوۆايا ترانسپورتنايا كونفيگۋراتسيا، موگلي بى ناچات س يزۋچەنيا تورگوۆىح مارشرۋتوۆ زولوتوي ەرى.

"وتكرىتيە" تسەنترالنوي ازي ميرۋ، پرويزوشەدشەە مەجدۋ 1991 ي 2001 گودامي، ناچيناەت پرەوبرازوۆىۆات رەگيون ۆ ينتەللەكتۋالنوم پلانە. دەسياتكي تىسياچ ستۋدەنتوۆ يز رەگيونا پوەحالي ۋچيتسيا ۆ لۋچشيح ۋنيۆەرسيتەتاح زا گرانيتسەي. ۆ پروسۆەتيتەلسكوم پورىۆە، دوستوينوم يح پرەدشەستۆەننيكوۆ تىسياچەلەتيە نازاد، پراۆيتەلستۆا كازاحستانا ي ۋزبەكيستانا وپلاتيلي وبرازوۆانيە ەتيح مولودىح ليۋدەي، چتوبى وني پريوبرەلي ي پريۆەزلي نا رودينۋ سامىە سوۆرەمەننىە زنانيا. وني ۆوزۆراششايۋتسيا پولنىمي رەشيموستي ۆوسستانوۆيت ۆزايموسۆياز سۆوەگو رەگيونا س وبششەميروۆوي ينتەللەكتۋالنوي سرەدوي. ۆ تەچەنيە سلەدۋيۋششەگو دەسياتيلەتيا ەتي مولودىە ليۋدي ۆوزمۋت نا سەبيا ليديرۋيۋششيە رولي ۆ سۆويح وبششەستۆاح ي رەگيونە ۆ تسەلوم. ترۋدنو پرەدپولوجيت، چتو وني سميرياتسيا س پوۆسەمەستنوي كوررۋپتسيەي، يلي دوپۋستيات، چتوبى يح جيزن كونتروليروۆالي ۆ سوۆەتسكوم ستيلە. داجە ۆ افگانيستانە نوۆىە وبرازوۆاتەلنىە تسەنترى، تاكيە كاك گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەت يلي نەداۆنو ۋچرەجدەننىي امەريكانسكي ۋنيۆەرسيتەت، ا تاكجە تىسياچي ناچالنىح شكول وتكرىۆايۋت شيروكيە پەرسپەكتيۆى دليا پودراستايۋششەگو پوكولەنيا.

ۆپولنە ەستەستۆەننو، چتو ەتي مولودىە ليۋدي زادايۋتسيا ۆوپروسوم - "كتو مى؟" وتۆەتى سىپليۋتسيا وتوۆسيۋدۋ. منوگيە نا بليجنەم ۆوستوكە ي داجە نا زاپادە، ۆ توم چيسلە ۆ بەلوم دومە، گوۆوريات يم، چتو وني - مۋسۋلمانە، يدەنتيفيتسيرۋيا يح، گلاۆنىم وبرازوم، س ۆەروي، ۆ كوتوروي وني ۆىروسلي. ۆ پروتيۆوپولوجنوست ەتيم، درۋگيە ەكسپەرتى نەسكولكو سۆىسوكا ناپومينايۋت يم يح ترايبوۆوە ي كلانوۆوە ناسلەديە، تەم سامىم داۆايا پونيات، چتو راسسماتريۆايۋت رەگيون كاك بەزنادەجنو رەتروگرادنىي. تەم ۆرەمەنەم، مەستنىە پاتريوتى ۆىدۆيگايۋت نا پەرەدني پلان سۆويۋ ناتسيونالنو-ەتنيچەسكۋيۋ يدەنتيفيكاتسيۋ - كىرگىزسكۋيۋ، تادجيكسكۋيۋ، ۋزبەكسكۋيۋ، ناستايۆايا نا توم، چتو كاجدىي يز ەتيح نارودوۆ ابسوليۋتنو ۋنيكالەن ي نە پوحوج ني نا كاكوي درۋگوي.

ۆ دەيستۆيتەلنوستي، ۆسە نازۆاننىە ۆاريانتى يدەنتيفيكاتسي يمەيۋت پراۆو نا سۋششەستۆوۆانيە. ودناكو، پرەتەندۋيا نا ەدينستۆەننوست، ۆسە وني سودەرجات ريسك - سۋزيت گوريزونتى ميروۆوسپرياتيا ي وجيداني فورميرۋيۋششەگوسيا نوۆوگو پوكولەنيا. ۆوۆلەچەنيە مولودەجي ۆ فۋندامەنتالنو-رەليگيوزنىە يلي ۋزكو-ناتسيوناليستيچەسكيە ورگانيزاتسي تاكجە ياۆلياەتسيا سەرەزنوي پريچينوي دليا بەسپوكويستۆا. نو ۆىحودتسى يز تسەنترالنوي ازي يمەيۋت زا سوبوي ناپولنەننوە سمىسلوم پروشلوە، كوتوروە ۆوزۆەليچيۆاەت ليچنوست، ۋچيت وتسەنيۆات كاجدوگو چەلوۆەكا پو پونياتيام رازۋما ي مۋدروستي ي دەرجيت ەگو ۆ رۋسلە وبششەميروۆوگو رازۆيتيا. ەتا ۆەليكايا تراديتسيا كوگدا-تو پوزۆوليلا رەگيونۋ ۆ تەچەنيە تسەلىح 300 لەت بىت تسەنتروم ميروۆوگو ينتەللەكتۋالنوگو رازۆيتيا. پوچەمۋ بى تسەنترالنوازياتام ي يح درۋزيام زا گرانيتسەي نە يسپولزوۆات ەتو زامەچاتەلنوە ناسلەديە ۆ كاچەستۆە كراەۋگولنوگو كامنيا سۆوەي سوۆرەمەننوي پوليتيكي ۆمەستو كاكيح-تو ۋزكو رەليگيوزنىح يلي ناتسيوناليستيچەسكيح يدەولوگي؟!

تاكايا پوليتيكا وزناچالا بى كونتسەنتراتسيۋ ۋسيلي - كاك ساميح گوسۋدارستۆ تسەنترالنوي ازي، تاك ي پوموگايۋششيح يم درۋجەستۆەننىح ستران، ۆ توم چيسلە سوەدينەننىح شتاتوۆ - نا ۆوسستانوۆلەني گلاۆنىح كونتينەنتالنىح ترانسپورتنىح مارشرۋتوۆ، پوۆىشەني سۆوبودى پرەسەچەنيا گرانيتس، سنيجەني ەكسپورتنو-يمپورتنىح تاريفوۆ ي ۋمەنشەني ۆمەشاتەلستۆا پراۆيتەلستۆ ۆ ەكونوميچەسكۋيۋ ي سوتسيالنۋيۋ جيزن. سۆوبودنايا تورگوۆليا دولجنا راسپروسترانياتسيا ي نا يدەي. وتسيۋدا سلەدۋەت، چتو نۋجنو وسۆوبوديت ينتەللەكتۋالنوە پروسترانستۆو وت ۆسەۆوزموجنىح پۋت: يمەننو ەتو كوگدا-تو پوزۆوليلو يبن سينە ي ال-بيرۋني ۆىدۆينۋت گيپوتەزۋ وب "ەۆوليۋتسي ۆمەستو كرەاتيۆيزما" ي داجە رازمىشليات و سۋششەستۆوۆاني درۋگيح ميروۆ. ەتي مىسليتەلي جيلي ي رابوتالي پري رازنىح پراۆيتەلياح، نو ۆەد نيكتو نە پەرەحۆاتىۆال يح پوچتۋ ي نە وسۋجدال يح زا ەرەتيچەسكيە مىسلي. ناپروتيۆ، پراۆيتەلي كونكۋريروۆالي مەجدۋ سوبوي، چتوبى ستات يح پوكروۆيتەليامي ي پوددەرجيۆات يح رابوتۋ.

سلۋچيلوس بى ەتو ۆ تسەنترالنوي ازي سەگودنيا؟ نەكوتورىە گوسۋدارستۆا رەگيونا س گوردوستيۋ گوۆوريات و نەستەسنەننوي بارەرامي كونتينەنتالنوي تورگوۆلە، نو كاك تولكو دەلو كاساەتسيا سۆوبودنوگو وبمەنا يدەيامي، وني پرەدستايۋت وكۋتاننىمي ۆسەۆوزموجنىمي وگرانيچەنيامي. ي تەم نە مەنەە، ۆ كاجدوي سترانە رەگيونا ەست سۆوبودنو مىسلياششيە ليۋدي - سۆوەگو رودا ليدەرى ينتەللەكتۋالنوي وتكرىتوستي، ي ەتو داەت نادەجدۋ نا پوياۆلەنيە سوۆرەمەننىح يبن سين ي ال-بيرۋني. سو ستانوۆلەنيەم نوۆوگو پوكولەنيا ۆسە بولشەە چيسلو پودوبنىح ليۋدەي بۋدۋت پرەدستاۆلەنى ۆ پراۆيتەلستۆاح. نوۆىي راستسۆەت تسەنترالنوي ازي موجەت پوكازاتسيا وتدالەننوي پەرسپەكتيۆوي، نو ون ۆوزموجەن، وسوبەننو ەسلي ينتەلليگەنتسيا تسەنترالنوي ازي لۋچشە يزۋچيت سۆوە بوگاتەيشەە ناسلەديە ي يزۆلەچەت يز نەگو نادلەجاششيە ۋروكي دليا ناستوياششەگو ي بۋدۋششەگو.

ەستەستۆەننو، ەتو - زاداچا ساميح تسەنترالنوازياتوۆ، ا پەرۆوي زاداچەي يح مەجدۋنارودنىح پارتنەروۆ ياۆلياەتسيا تو، چتوبى وتنوسيتسيا ك سترانام رەگيونا كاك ك سۋۆەرەننىم گوسۋدارستۆام، ا نە كاك ك شاحماتنىم فيگۋرام - ك تومۋ جە ينەرتنىم ۆ پلانە كۋلتۋرنوگو رازۆيتيا. نەدوپۋستيمو راسسماتريۆات يح پروستو ۆ كاچەستۆە "زونى وسوبىح ينتەرەسوۆ" سۆوەگو گوسۋدارستۆا، كاك ەتو دەلاەت پراۆيتەلستۆو ۆلاديميرا پۋتينا; يلي ۆ كاچەستۆە يستوچنيكوۆ سىريا، كاك ەتو دەلايۋت كيتايتسى; يلي ۆ كاچەستۆە وستانوۆكي دليا زاپراۆكي توپليۆوم نا پۋتي ك كابۋلۋ، كاك دەلايۋت سوەدينەننىە شتاتى. لۋچشە پريزنات ي پرينيات، چتو گدە-تو ۆ دنك ەتيح نارودوۆ سودەرجيتسيا سپوسوبنوست ك ۋپراۆلەنيۋ وگرومنىمي يمپەريامي ي ەششە بóلشيمي تورگوۆىمي زونامي، ۆزايمودەيستۆوۆات س ەتيمي تسەنترامي ميروۆوي كۋلتۋرى نا راۆنىح، ا تاكجە يسپولزوۆات يح ۋنيكالنوە گەوگرافيچەسكوە پولوجەنيە، رەالنو پوزۆوليايۋششەە پرەۆراتيتسيا ۆ سۆيازۋيۋششەە زۆەنو، موست مەجدۋ تسيۆيليزاتسيامي. تاكوە پونيمانيە ۆەششەي پوۆىسيت وجيدانيا ۆسەح ستورون، ي پودتولكنەت مەجدۋنارودنىح پارتنەروۆ رەگيونا راسسماتريۆات ەگو نە پروستو كاك وبەكت گەوپوليتيچەسكوي يگرى، ا كاك نەچتو بولشەە.

يا ۆەريۋ، چتو گلۋبوكوە يزۋچەنيە يستوري تسەنترالنوي ازي موجەت ستات حوروشيم ناچالوم دليا رەشەنيا ەتيح دالەكو نە لەگكيح زاداچ.

12 فەۆراليا 2010

يستوچنيك - Trend News

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1562
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2253
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3511