بىزدە ورتا مەكتەپتە وسى ۋاقىتقا شەيىن جاڭا بۋىن وقۋلىقتارىنا جانە 12 جىلدىق مەكتەپتىڭ وقۋلىقتارىنا ارنالعان باعدارلامالار جاسالدى... ولار اياقسىز قالىپ، ەندى جاڭارتىلعان باعدارلاما بويىنشا جازىلعان وقۋلىقتار ەنگىزىلە باستادى. بۇل ءوزى ەلىمىزدەگى 30 شاقتى زياتكەرلىك مەكتەپتىڭ ۇلگىسىن جالپى مەكتەپتەرگە جايۋ ماقساتتارىنان تۋىنداپ وتىر. مىناۋ ءبىر كەرەمەت ەكەن ˗ دەپ تاڭ˗تاماشا بولىپ جۇرگەندەر بار دا، مىناۋ نە سۇمدىق ˗ دەپ ۇركىپ جۇرگەندەر بار. مەن سول ۇركىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندەمىن. سوندىقتان قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە ارنالعان باعدارلامانى قاراپ شىعىپ ويىمدى باسپاسوزدە ءبىلدىردىم. (http://abai.kz/post/64195 ، http://abai.kz/post/61522)

ءوزى ءبىلىم بەرۋدىڭ ەكى قىرى بولادى: بىرىنشىسى˗نەنى وقىتۋ، ەكىنشىسى˗قالاي وقىتۋ. نەنى وقىتۋعا ءبىلىم مازمۇنى (بازالىق ءبىلىم) جاتادى. ال قالاي وقىتۋ دەگەنىمىز ˗ ادىستەمە. وندا الگى ورتا مەكتەپكە ارنالىپ ولشەنىپ بەرىلگەن بازالىق ءبىلىمدى بۇگىنگى يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار مەن جاڭاشا ادىس˗تاسىلدەردى قولدانىپ وقۋشىعا قالاي ءتيىمدى جەتكىزۋ ماسەلەسى قارالادى؟ ءيا، بۇگىن بىزگە زامان تالابىنا ساي تاقتا مەن بوردان، قاعاز بەن قالامنان ارتىق جاڭاشا وقىتۋ قۇرالدارى كەلگەن شىعار. ادىستەر جاڭارىپ، تاسىلدەر جەتىلگەن شىعار. بىراق، بازالىق ءبىلىمدى جۇيەسىز، رەتسىز جۇلىم˗جۇلىم ەتىپ، ۇسىنۋعا وسى جاڭارتىلعان باعدارلامانى جاساۋشىلارعا كىم رۇقسات بەردى ەكەن دەپ تاڭمىن.  نەگىزسىز، ۋاقىتشا نارسەلەر جاساۋعا اۋەس ماماندار اتاربانىڭ الدىنا ءتۇسىپ الىپ جۇگىرگەندى قاشان قويار ەكەن... ولار وزدەرى بىلمەسە ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋدىڭ سالا-سالاسىن ارنايى زەرتتەپ جۇرگەن ماماندارعا نەگە سۇيەنبەگەن؟ م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا نەگە جۇگىنبەگەن؟ بۇلار ˗ جىلدار بويى قالىپتاسقان فيلولوگيا عىلىمىنىڭ ءادىسناماسىن ەشقانداي نەگىزسىز بۇزا سالاتىنداي كىمدەر؟

جاڭارتىلعان باعدارلامانى جاساۋشىلار قازاق ءتىلىن ت1 جانە ت2 دەپ بولەدى دە كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىنى قالىپتاستىرۋ دەگەندى قازاق ءتىلىن عىلىمي-لينگۆيستيكالىق ءپان رەتىندە وقيتىن قازاق مەكتەپتەرىنە دە قازاق ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە ۇيرەتۋدى كوزدەيتىن ورىس مەكتەپتەرىنە دە بىردەن بىردەي قولدانادى. ولار ءتىلى قازاقشا شىققان بالانىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىسى تۋعاننان باستاپ قالىپتاساتىندىعىن، مۇنداعى ماقساتى سونى جەتىلدىرۋ، ماتىندەگى ءتىل بىرلىكتەرىن تۇستەپ تانۋ، ءماتىندى لينگۆيستيكالىق تالداۋ، ءماتىن تۋدىرۋعا ۇيرەتۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەيتىن سياقتى. ويتكەنى قازاق مەكتەبىندەگى وقۋشىعا ماتىندەگى نەگىزگى ويدى تاپ دەگەن سياقتى ويىنشىق ماقساتتار قويىپ، لينگۆيستيكالىق ءبىلىم بەرەتىن عىلىمي ءپاندى سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيتىن ءتىل ۇيرەتۋ پانىمەن شاتاستىرادى. ال بازالىق لينگۆيستيكالىق ءبىلىم قايدا دەسەڭىز، ونى باعدارلاماعا ءۇزىپ-جۇلىپ، ءار جەرگە جۇيەسىز شاشىپ قويا سالادى. مۇنى نەگە ويتتىڭدەر دەسەك، زات ەسىم مەن باستاۋىشتىڭ وقۋشىعا  نە كەرەگى بار. سويلەۋ داعدىلارىن دامىتسا بولدى ەمەس پە؟˗ دەگەندى ايتادى. 8˗10 سىنىپ وقۋشىسى باسقا ساباقتاردان، ماسەلەن تاريحتان، گەوگرافيادان، فيزيكادان، ادەبيەت پانىنەن كولدەي˗كولدەي ماتىندەردى وقىپ، ويىن ايتىپ، عىلىمي جۇمىستار جازىپ وتىرعان بالا. بۇل ونىڭ انا ءتىلى. ول بالا سول ءتىلدىڭ ىشىندە. سولاردىڭ ەندى سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ دەگەن ءتىلدى ۇيرەتۋ ءپانىنىڭ ماقساتى ەكەندىگىن قالاي تۇسىنبەيدى، بىلمەيمىن.

بۇل باعدارلاما بويىنشا بولاشاقتا ءتىل مەن ادەبيەتتى كىرىكتىرىپ ءبىر ءپان رەتىندە وقىتۋ ماقساتى كوزدەلگەن. زياتكەرلىك مەكتەپتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ نورماتيۆتەرىندە سولاي كورسەتىلگەن. جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورىس مەكتەپتەرىندە دە بۇرىن بولەك-بولەك ءپان بولعان قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى قازىر بىرىكتىرىلىپ ءبىر ءپان رەتىندە وقىتىلادى. بۇل بىرتە˗بىرتە قازاق مەكتەپتەرىنە دە كەلە جاتىر ما ˗ دەپ قورقامىن. ويتكەنى ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋعا ءتيىستى بازالىق ءبىلىمنىڭ شەكتەلىپ، جۇيەسىز بەرىلۋى جانە وقۋ كەزىندە بازالىق ءبىلىم بەرۋ نەگىزگى ماقسات ەمەس جاناما ماقسات رەتىندە بەرىلۋى بۇل ءپاندى عىلىمي پاندەر قاتارىنان ىعىستىرۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىرعانداي كورىنەدى. باسقا پاندەر دە سولاي شىعار، وتكەندە اباي.كز˗تەن گەوگرافيا ءپانى تۋرالى سىن ماقالا كورىپ قالدىم.

ۇسىنىم، جاڭارتىلعان باعدارلاما بويىنشا جازىلىپ جاتقان وقۋلىقتاردىڭ ءبىلىم مازمۇنىن، الدىمەن باعدارلامانىڭ ءوزىن سول سالانى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن عىلىمي˗زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ ماماندارىنا ساراپتاماعا بەرىپ، ولار ماقۇلداعاننان كەيىن بارىپ قانا وقۋلىق جازۋعا كىرىسۋ كەرەك. وسى باعدارلامانى ۇسىنۋشىلار قالاي وقىتۋدىڭ تەحنولوگياسىن شەتەلدەن ەكسپورتتاپ اكەلسىن˗اق، بىراق نەنى وقىتۋدى ءوزىمىزدىڭ ماماندارعا شەشۋدى قالدىرسا بولاشاعىمىز ءۇشىن ۇتىمدى بولار ەدى...

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz