قازىر الەمدى جاۋلاعان الەۋمەتتىك جەلى بريتانيا مەن فرانتسيا بىرلەسىپ تۇسىرگەن «ءستاليننىڭ ءولىمى» اتتى كوركەم ءفيلمدى تالقىلاپ جاتىر. تالقىلايتىن نەسى بار دەرسىز، مۇمكىن. ءبىز ايتايىق ەندەشە.

«ءستاليننىڭ ءولىمى» – سابەت ليدەرلەرىنىڭ ساياسي كاريكاتۋراسى

«ءستاليننىڭ ءولىمى» ساياسي ساتيرالىق كومەديا جانرىنداعى ەڭبەك. سيۋجەتى مىناداي: 1953 جىلدىڭ 5-ناۋرىزى كۇنى كەڭەستەر وداعىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان تيران - يوسيف ستالين اجال قۇشادى.

قاندىقول ءستاليندى جەرلەۋ ءراسىمى اياقتالىسىمەن، كسرو تاعىنا تالاس باستالادى. تاقتالاسقا تۇسكەن باقتالاستاردىڭ ءبىرى – نيكيتا حرۋششەۆ بولسا، ەكىنشىسى – لاۆرەنتي بەريا.  بۇل ەكەۋى پوليتبيۋرونىڭ كارى سۇيەك، قۋ باس، ىشقىرى توقتامايتىن ىلعي شالدارىن وزدەرىنە قاراتپاققا جانتالاسادى. ول از دەگەندەي، ءستاليننىڭ بالالارى: سۆەتا دەگەن ءساۋسالىمىن ءبىرى، ۆاسيلي دەگەن ناكوسىن ەكىنشىسى اينالدىرا باستايدى. وزىنە قاراتپاققا، ارينە. ءسويتىپ، بۇل ەكەۋىنىڭ تالاسىنا سابەت ارمياسىن باسقارعان گەورگي جۋكوۆ ارالاسادى. اقىرىندا حرۋششەۆ پەن جۋكوۆ اۋىزجالاسىپ ءجۇرىپ، بەريانى ىعىستىرىپ شىعارادى.

فيلم فرانتسۋز اۆتورلارى فابەنا نۋري مەن تەرري روبەننىڭ گرافيكالىق كوميكسىنىڭ جەلىسىندە تۇسىرىلگەن. تۇپنۇسقاداعى اتاۋى: «La Mort de Staline. Une histoire vraie… soviétique» («ءستاليننىڭ ءولىمى. سابەت تاريحىنىڭ شىندىعى...»), دەپ اتالادى.

ستسەناريدى جازىپ وتىرىپ، بريتاندىق اۆتور ارماندو ياننۋچچي نۋري مەن روبەننىڭ نەگىزگى سيۋجەتىنەن الىستاماۋدى ۇيعارادى. تەك ساتيرالىق ەكپىندى كۇشەيتىپ، گرافيكالىق نوۆەللاداعى ترادەگيانى قاز قالپىندا قالدىرادى.

ياننۋچچي بىلاي دەپتى: «ءبىز تاريحي وقيعالاردى مازاق ەتۋدەن اۋلاقپىز. تاريحقا قۇرمەتپەن قارايمىز. كسرو كەزىندە ميلليونداعان حالىققا وڭاي بولعان جوق. ءبىز تەك سابەت ساياساتكەرلەرىنىڭ ءىس-ارەكەتىن، وي-تانىمىن زەرتتەۋ بارىسىندا  كومەديالىق جانردى تاڭدادىق».

تۋىندى اۆتورلارى ىزدەنىس جولىندا ماسكەۋ بارىپ، ءستاليننىڭ ءۇيىن ارالاپ تا كورىپتى. سابەتتىڭ كوزىن كورگەن، 50-جىلدارداعى سول وقيعالاردى انىق بىلەتىن ادامدارمەن سويلەسىپ، دەرەك جيناپتى.

قىسقاسى - وسى. بريتانيالىق رەجيسسەر، رەجيسسەردەن بۇرىن جازۋشى ارماندو ءياننۋچچيدىڭ بۇل كاريتيناسى – سابەت ليدەرلەرىنىڭ تاققا تالاسىن ءزىل ازىلمەن كورسەتەدى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، «ءستاليننىڭ ءولىمى» - سابەت ليدەرلەرىنىڭ ساياسي كاريكاتۋراسى!

ارماندو

بۇل ساياسي كاريكاتۋرانىڭ اۆتورى - شوتلاندىق ساتيريك، جازۋشى ارماندو جوۆاني ياننۋچچي دەيتىن ازامات. بريتان يمپەرياسىنىڭ رىتسارلىق وردەنىنىڭ يەگەرى. ارماندو – رىتسار.

ءوزى جازۋشى، ءوزى وفيتسەر ارماندو جوۆانني – وسىعان دەيىن دە ساياسي ساتيرالىق فيلمدەر تۇسىرگەن. 2012-2015 جىلدار ارالىعىندا «ۆيتسە-پرەزيدەنت» دەيتىن سەريال ءتۇسىرىپ، ونىسى كورەرمەننىڭ وڭ باعاسىن العان. 2009 جىلى «كۇل بولماساڭ ءبۇل بول» دەگەن ساياسي ساتيرالىق جانرداعى كوركەم ءفيلمى وسكار الدى. تاعىسى تاعى بار. بۇل اۆتور تۋرالى از كەم اقپار بولسىن دەگەندە جازعانىمىز.

باتىس مەنتاليتەتىنە ءتان ديالوگتىق قۇرىلىم

ەندى فيلمگە قايتا ورالايىق. «ءستالينىڭ ءولىمى» سابەتتەن قالعان سارقىنشاق تسەنزۋراعا ءىلىندى. ورىس پەن بەلارۋستە، ەندى بىزدە دە بۇل فيلم ەكرانيزاتسيالانبايتىن بولدى. وي، ءتاڭىرى، وسىنداي ينتريگامەن كۇتكەن تۋىندىنى، انە-مىنە كورەمىزبە دەگەنىمىزدە، تىيىم-تۇساۋدىڭ قۇرىعى ءىلىنىپ، الگى ارماندونىڭ تۇسىرگەنىن كورۋدىڭ ءوزى ارمان بولىپ قالدى.

ەندى ءماتىن جايلى ايتايىق. «ءستاليننىڭ ءولىمى» تۋىندىسىنداعى ءماتىن باتىستىڭ ەركىن ويلى مادەنيەتىنە ءتان جازىلعان. ول تۇسىنىكتى. جوعارىدا اۆتور ارماندونىڭ ءوزى ايتقانداي، سابەتتىڭ سۇستى ليدەرلەرىنىڭ ەسالاڭ كەيىپىن كورسەتۋگە ابدەن جاراپ-اق تۇر.

«قۇداي اتسىن، ءبىزدىڭ گەنسەك بوق-سىدىككە شىلانىپ جاتىر عوي...». بۇل فيلمدەگى حرۋششەۆتىڭ ءسوزى.

ءولىم مەن ستالين  جۇمىس كابينەتىندە جولىعادى. ءوز قاقىرىعىنا ءوزى قاقالىپ-شاشالىپ جاتقان ءسلاتيننىڭ ەسىگىن كۇزەتىپ تۇرعان ەكەۋدىڭ ءبىرى: «مۇمكىن، كىرىپ كورەمىز، بىردەڭە بولىپ قالعان جوق پا؟» دەيدى. ەكىنشىسى: «اۋزىڭدى جاۋىپ تۇر، ايتپەسە، ەكەۋىمىزدى دە اتىپ تاستايدى» دەيدى.

«مەن بەرليندى العانمىن. مىناۋ كوزىلدىرىكتى بوققارىندى بىرجاقتى ەتۋگە شامام جەتەدى» دەيدى حرۋششەۆپەن ىمىرالاسقان جۋكوۆ.

جالپى كينوداعى ديالوگتار وسى اۋاندا. بادىك دەۋگە كەلمەيدى. اۋىزەكى تىلدە بار لەكسيكوندار. ءفيلمنىڭ ورىس تىلىندەگى دۋبلياجى ءسال-ءپال اسىرەلەپ جىبەرگەنى دەمەسەڭىز، بۇل مانەردەگى ديالوگ باتىسقا دا، ورىسقا دا ءتان. ال ەندى قازاق تىلىنە ءتارجىمالانۋىنا كەلسەك، بالكىم مەنتاليتەتىمىزگە ساي ءماتىن جازۋعا بولار. بولار دەيمىز-اۋ، بۇل ءفيلمدى بىزدە دە كورسەتپەيدى ەكەن عوي...

رەسەيدىڭ ىقپالىمەن تىيىم سالىنعان فيلمدەر

بۇل تۋىندىنى رەسەيدە كورسەتۋگە  كرەملدىڭ كابمينى اۋەلدە رۇقسات بەرگەن. العاشقى كورسەتىلىم 25-قاڭتارعا جوسپارلانعان ەكەن. ءسويتىپ، اياق استىنان دۋما مەن رف مادەنيەت مينيسترلىگى رايىنان قايتىپ، «تاريحىمىزدى مازاق ەتتى» دەگەن جەلەۋمەن كورسەتىلىمگە تىيىم سالعان.

بۇعان ىلە-شالا بەلورۋسسيا دا «ءستاليننىڭ ءولىمىن» كورسەتۋگە بولمايدى دەگەن شەشىمگە كەپتى. ەندى قازاقستاندا دا بۇل تۋىندىنى كورۋگە مۇمكىندىك جوق.

ورىستىكى تۇسىنىكتى. وسىنداي التەرناتيۆتى دۇنيەلەرگە تۇلەن تۇرتكەندەي تىكسىنىپ قارايتىن اۋەلگى مىنەزى. بىزگە نە جوق دەسەڭىزشى؟..

ايتسە دە، رەسەيدىڭ ىقپالى عوي بۇل. الدىمەن رەسەيدىڭ، سودان كەيىن قازاقستاننىڭ كورسەتىلىمىنەن الىنىپ تاستالعان جالعىز فيلم ء“ستاليننىڭ ءولىمى” ەمەس. ودان بۇرىن  “ينتەرۆيۋ”، “44 ءنومىرى” اتتى فيلمدەر دە رەسەيدىڭ ىقپالىمەن قازاقستان كينوتەاترلارىنا شىقپاي قالعان.

“ينتەرۆيۋ” - ەۆان گولدبەرگ پەن سەت روگەن رەجيسسەرلىك ەتىپ، 2014 جىلى جارىققا شىققان امەريكالىق كومەديا. فيلمدە سولتۇستىك كورەيا ليدەرى كيم چەن ىننىڭ بۇگىنگى ارەكەتى مەن تەرىس كوزقاراسى سىنعا الىنادى.

"44 ءنومىرى" - رەسەيدىڭ ىقپالىمەن قازاقستاندا كورسەتىلمەي قالعان ەكىنشى فيلم. "44 ءنومىرى”"- 2015 جىلى شۆەدتىك رەجيسسەر دانيەل ەسپينوسانىڭ اقش، ۇلىبريتانيا، چەحيا جانە رۋمىنيامەن بىرلەسىپ تۇسىرگەن تريللەر جانرىنداعى فيلم.

تاس-ءتۇيىن تىيىمعا قاراماستان «ءستاليننىڭ ءولىمى» رەسەيدىڭ كەيبىر كينوتەاترلارىندا كورسەتىلگەن ەكەن. BBC-ءدىڭ ورىس تىلىندەگى قىزمەتى سولاي دەپ جاتىر.

ماسكەۋدەگى «پيونەر» كينوتەاترى «ءستاليننىڭ ءولىمىن» كورسەتكەن. ايتكەنمەن ادەتتەگىدەي انشلاگ بولماعان. سەبەبى تۇسىنىكتى. ورىس اگيتاتسياسى.

تاك، كەشەلى-بەرى جۇرت ءستاليننىڭ قازاققا جاساعان قياناتىن جىپكە ءتىزىپ جاتىر. سول ەسەپتەن ء"ستاليننىڭ ءولىمىن" ءبىز دە جازعاندى ءجون كوردىك.

ءتۇيىن: قازاقستان مادەنيەت مينيسترلىگى ءبالىن-تۇگەن دەمەگەنىمەن، كينوتەاترلار «بۇل فيلمگە سۇرانىس جوق» دەگەن جالاڭ جەلەۋمەن پروكاتقا جىبەرمەيتىن بولىپ شەشتى. «ارمان» كينوتەاترى 1-اقپان كۇنى ءبىر رەت قانا كورسەتۋگە نيەتتى ەكەنىن بىلدىك. بولدى.

بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ قازاقستان ءۇشىن ستالين ولمەگەن بە؟ بۇلاي دەپ توپشىلاۋىمىزدىڭ ءجونى بار. سەبەبى، قازاقستان رۋحاني تاۋەلسىزدىك، مادەني تاۋەلسىزدىكتى تولىق الماعان. بۇنىڭ ايقىن كورىنىسى – «ءستاليننىڭ ءولىمى» ءفيلمىنىڭ رەسەي مەن بەلارۋسسيا سەكىلدى اشىق تسەنزۋراعا ۇشىراماسا دا، ۇساق-تۇيەك سىلتاۋمەن، پروكاتقا شىقپاي قالۋى.

بىزدە ءستاليننىڭ بيلىگىن كورگەن اعا بۋىن، اتا بۋىن بار. ءتىپتى، كەرەك دەسەڭىز، قازاقستاننىڭ باسقارۋشى بيلىگىندە دە كەشەگى كومپارتيانىڭ وكىلدەرى كوپ. بيلىككە جاڭا بۋىن، تاۋەلسىزدىك جاستارى كەلمەي، كەشەگى كۇلى كوككە ۇشقان كومپارتيالىق تسەنزۋرانىڭ بولعانى بولعان.

«ءستاليننىڭ ءولىمىنىڭ» كورسەتىلمەۋى – رەسەيدىڭ قازاقستان بيلىگىنە ءام قازاقستان قوعامىنا ىقپالىنىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى بولسا كەرەك.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz