نازارلارىڭىزعا مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتردىڭ «ءباسپاسوز قىزمەتى» ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى باقىت بەدەلحانۇلىنىڭ تەاترىمىزدىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، قازاقستان تەاترلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، كسرو جانە قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ءاسانالى اشىموۆپەن سۇحباتىن ۇسىنامىز. 2017 جىلى ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ 80 جاس مەرەيتويىن قازاق ەلى عانا ەمەس، بۇكىل دۇنيەجۇزى ءتانتى بولارداي ءدۇيىم جۇرت دۇركىرەتىپ اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، وتكەن جىلى مادەنيەت سالاسى ءۇشىن جەمىستى بولدى. بىراق، جىل اياعى ۇلت مادەنيەتىنىڭ ءمارت جۇرەگىن اۋىر قايعىسىمەن قاعىپ ءوتتى...

2017 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا الىنعان سۇحباتتا، رۋحاني سالامىزدا ورىن العان ەلەۋلى وقيعالار تۋرالى اڭگىمە ءوربىپ، جىل بويى وتكىزىلىپ كەلگەن مادەني شارالاردى قورىتىندىلايدى.

 - قازاق  كينو ونەرىندەگى  قايتالانباس بەينەسىمەن بۇكىل حالىقتىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن قۇمان اعا دا ماڭگىلىگىنە اتتاندى. قايعىرىپ، كوڭىل ايتامىز، اعا... ءسىزدىڭ ىزىڭىدەن ەرگەن ءىنىڭىز ەدى عوي.

- ءيا،  ءىنىم...  سۇيەنىشىم، تىرەگىم ەدى. قازاق ونەرىنىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، قالىڭ ەلدى ەگىلتىپ كەتكەن اۋىر جاعداي بولدى عوي... ەلباسىمىز دا «قازاق تولەگەنىنەن ايىرىلدى...» - دەپ كوڭىل ايتىپ جاتىر. راحمەت.  قۇمان - بويىندا ءبىر جامان قىلىعى جوق، تازا، پەندەشىلىكتەن اۋلاق، وسەك-ايانعا جانى قاس جاقسى ادام ەدى.   الدەكىمدەر سياقتى ەمەس ەدى... مەرۋەرت تە سونداي تازا ادام، وزدەرىنىڭ تابيعاتتارى دا  جاقىن...

ەكەۋى دە جاپ-جاس  18 -20 جاسىندا-اق ونەر اسپانىندا جۇلدىزداي جارقىراپ، ەشكىم جەتە بەرمەس بيىكتى باعىندىردى. سول بيىگىنەن ءبىر مىسقال دا الاسارماعان كۇيى اڭىزعا اينالىپ كەتتى. مەرۋەرت قارىنداسىما قۇداي قۋات بەرسىن. بالا-شاعاسىنىڭ قىزىعىن كورسىن. مەن دە مىنا قايعىرعان  ەلگە كوڭىل ايتام.

- الدا – جاڭا جىل. ءوتىپ بارا جاتقان جىلدى قورىتىندىلاي قوزعاساق، اڭگىمەنى. مەرەيتويىڭىزدىڭ دۇركىرەپ ءوتۋى – ەل مادەنيەتىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، رۋحىن اسقاقتاتتى. ءتىپتى، الەمدىك دەڭگەيدە دارىپتەلىپ جاتتى.  كوڭىل-كۇيىڭىز قالاي؟

- كوڭىل جاقسى عوي. جىل اياعىنا قاراي جاڭاعىنداي جاعداي قاتتى كۇمىلجىتكەنى بولماسا... ءيا وتكەن جىل مەنىڭ عانا جىلىم ەمەس، تەاتر مەن كينونىڭ جىلى بولدى دەسەم، قاتەلەسپەيمىن.

كەز كەلگەن ەلدىڭ اتىن شىعارىپ، ونى وزگە دامىعان مەملەكەتتەرمەن باسەكەلەستىككە تۇسىرەتىن مادەنيەتى، ادەبيەتى، ونەرى بولادى. ۇلتتىق ەرەكشەلىگى تاعى بار. بۇلارسىز ەشكىمنىڭ الدىنا بارىپ، بارىڭدى بۇلداي المايسىڭ. مىنە، وسى جولدا ايانباي تەر توككەن ازاماتتىڭ ءبىرى بالسا، ول – مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ارىستانبەك مۇحامەديۇلى. كەشەگى قازاق حاندىعىنىڭ 550جىلدىعىنان باستاپ، ءالى تىنىم تاپپاي ەل رۋحانياتى ءۇشىن بارىن سالىپ كەلەدى.  ەلباسىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ ماقالاسىنا دا ۇلكەن ءمان بەرىپ، ءوز ىشىمىزدەگى اۋقىمدى جوبالاردان بولەك،  الىس-جاقىن شەت ەلدەرگە دە ونەرىمىزدى الىپ شىعىپ، ابىرويىمىزدى اسپانداتىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارى كىم ءۇشىن؟ قازاق ءۇشىن! ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن!

- مينيسترلىكتىڭ اتقارىپ جاتقان ءىس-شارالارىن كوپ ادام بىلە بەرمەيتىن سياقتى. ىسىنە ەمەس، جەكە باسىنا اڭگىمە ايتاتىندار شىقتى. وعان نە دەيسىز؟..

- ايتسىن. ايتسا، جۇمىس ىستەگەن ادامعا ايتادى. ءىس جۇرگىزە بىلەتىن باسشىنى كورە الماي،  ...ايتادى. تۇك بىتىرمەي كوك مىلجىڭ بوپ جۇرگەن كىسىگە نە ايتادى؟ ارىستانبەك ءبىر مينيسترلىكتە  ۇش سالانى بىردەي قامتىپ جۇمىس اتقارىپ، ادال ەڭبەگىمەن كەلە جاتقان ادام.  وسى  جىلدىڭ وزىندە قانشاما گاسترولدىك ساپارلار، قانشاما تەاتر فەستيۆالدەرى، قانشاما كينوفەستيۆالدەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءوتتى.مينيسترلىكتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن  17-26 ماۋسىم ارالىعىندا قازاقستان تاريحىندا ءبىرىنشى رەت دۇنيەجۇزىلىك «استانا» تەاتر فەستيۆالى مەنىڭ 80 جاسقا كەلگەن مەرەيتويىما ارنالدى. فەستيۆالدە  ەۋروپا مەن ازياداعى جەتەكشى تەاترلار كەلىپ ونەر كورسەتتى. بۇل – مەنىڭ عانا ەمەس، ەل تاريحىنىڭ مارتەبەسى.  شىلدە ايىندا قازاقستان ۇلتتىق (ەتنيكالىق) تەاترلاردىڭ IV رەسپۋبليكالىق فەستيۆالى، قىركۇيەكتە  ق.سۇگىربەكوۆ اتىنداعى  جاس رەجيسسەرلەردىڭ I رەسپۋبليكالىق فورۋم-فەستيۆالى، سول ۋاقىتتا  ا.سىعاي اتىنداعى قازاقستان دراما تەاترلارىنىڭ XXV رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالى ءوتىپ جاتتى. بۇنىڭ ءبارىن باسقا مينيسترلىك ىستەمەيدى. ويتكەنى، رۋحاني جاڭعىرۋداعى باعدارلامالاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ سالماعى ءبىزدىڭ سالادا. ءبىز باسشىلىققا تومەننەن قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك.  ونسىز بولمايدى. ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ ەتەگىنەن تارتپاي، ءبارىمىز جۇمىلا جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت.  ەلباسىنىڭ قولىنان ەڭ جوعارعى سىيلىق - «ەڭبەك ەرىن» الىپ تۇرىپ، مەن دە ۋادە بەرگەنمىن. ۋادەمدە تۇرامىن.

 - «رۋحاني جاڭعىرۋ»  ماقالاسى اياسىندا  «جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت» دەگەن باعدارلاما بار ەدى. سول جوبادا قانداي شارالار اتقارىلدى؟

- ءبىر كەزدەرى بىزدەرگە ارمان بولعان دۇنيەلەر قازىر، زامانىمىزدىڭ ارقاسىندا شىندىققا اينالىپ جاتىر. ەۋروپانى دا ازيانى دا كوردىك. بىراق ۇجىم بوپ ەمەس، ءبىردى-ەكىلى اكتەرمەن كەزدەسۋلەر... وندا دا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اتىنان، قازاق ۇلتىنىڭ اتىنان ەمەس، كەڭەس وداعىنىڭ اتىنان!.. ورىس اكتەرى بولىپ... سونداي دا زامان ءوتتى.

ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ارقاسىندا تەاتر، كينو، وپەرا  بولسىن، مەملەكەتتىك وركەسترلار مەن انسامبلدەر بولسىن، ءبارى دە قاتارىن بۇزباي ۇجىممەن بارىپ، ەڭ دامىعان ەلدەردە  ۇلتتىق ونەرىمىزدى دارىپتەپ، قازاق ەلىنىڭ ابىرويىن الەم الدىندا اسقاقتاتىپ ءجۇر. ءتاۋبا!

مينيسترلىكتىڭ قولداۋىمەن الماتىداعى كارىس تەاترى مەن م اۋەزوۆ تەاترى لوندونعا بارىپ، قازاقستان تەاتر كۇندەرىن وتكىزدى.ۋ. شەكسپيردىڭ وتانىندا ونەر كورسەتۋ باقىتىنا يە بولدى. سونىمەن قاتار،  كەشە عانا ءبىزدىڭ تەاتر  جاپون ەلىنەن ولجالى ورالدى. «اقتاستاعى احيكو» سپەكتاكلىمەن جانە «ۇلى دالا ەلى» اتتى كونتسەرتتىك باعدارلاماسىمەن، ۇلتتىق جادىگەرلەرىمىزدى جارقىراتقان كورمەمەن جاپون ەلىنە بارىپ، استاناسى – توكيودا ءبىر اپتا ونەر كورسەتتى. ۇلى دالانىڭ، ماڭگىلىك ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەردى.  سونداعى قازاقستان ەلشىلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ ءوتتى. 22 مەملەكەت بىردەن تاماشالاي الاتىن باستى ارناسى ءبىزدىڭ ونەرىمىزدى دۇنيەگە تاراتىپ، ناسيحاتتاپ جاتتى. قانداي كەرەمەت!

ونىڭ الدىندا گولليۆۋدقا بارىپ كەلدىك. وندا قۇمان ءتىرى ەدى. سويتسەم، ءبىرىنشى جانە سوڭعى ساپارى ەكەن عوي... ول ساپاردا ايمان مۋساحودجاەۆا وركەسترىمەن، الەمدى ءوزىنىڭ تالانتىمەن  تاڭعالدىرعان ءانشى ديماش بالامىز، سوسىن، قۇمان، مەرۋەرت جانە مەن بولدىم. ءبىزدى باستاپ ءمينيستردىڭ ءوزى  باردى.  قازاق كينوسىنىڭ كۇندەرى دەگەن اتاۋمەن ەڭ تاڭداۋلى فيلمدەر كورسەتىلدى. ونىڭ ىشىندە ارينە، «قىز-جىبەك» تە  بار.

- كينو-دەرجاۆاعا اينالىپ كەتكەن گولليۆۋدتى تاڭعالدىرۋ قيىن شىعار؟  ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ جيىنتىعى ىسپەتتى جاۋھارىمىزدى قالاي قابىلدادى؟

- ءتانتى بولدى.  ولار ءۇشىن جاڭالىق قوي،  بارىبىر.ارينە، ولاردىڭ قازىرگى دەڭگەيىمەن سالىستىرۋعا كەلمەس. دەگەنمەن، ءتانتى بولاتىنى ول – ءبىزدىڭ اكتەرلارىمىزدىڭ ەكرانداعى شىنايى شەبەرلىگى. ولاردىڭ جۇلدىزدارىنىڭ كوبى سپورتشىلار، انشىلەر، تاعى باسقالار بولىپ كەلەدى... كينو ءتۇسىرۋ الەمى دە وزگەشە، وزىندىك  ەرەكشەلىكتەرى بار. ال، بۇل فيلمدەگى  اكتەرلار - تەاتردا ابدەن شىڭدالعاندار. ساحنا ساڭلاقتارى.  تەاتر تالاي تالانتتى تاسقا سالساڭ دا تاسىرقامايتىنداي ەتىپ شىعارادى. ويتكەنى،  تەاتر دەگەنىمىز – شەبەرلىكتى شىڭداۋ ورنى. مىنە، «قىز-جىبەك» ءفيلمىنىڭ وزگەلەردەن ارتىقشىلىعى.

- ءبىر جىلدا ىستەلگەن شارۋالاردىڭ ءوزى شاش ەتەكتەن. كەلەر جىلدا اتقارىلار جۇمىستاردىڭ دا جۇگى اۋىر بولاتىن سياقتى ما؟

- ۇلت رۋحانياتىن ۇرپاق بويىنا ءسىڭىرىپ، مادەنيەتىن كوتەرۋ ونى الەمگە تانىتۋ ءبىر جىلمەن توقتاماۋى كەرەك. قازاقستان تەاترلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ۇلكەن شارالارى بار.  تەاتر فەستيۆالدەرى ءوز الدىنا. ءبىزدىڭ تەاتر وسى  ماۋسىماشاردا الماتى قالاسىنىڭ 8 تەاترىنىڭ مۋزەيلەرىنىڭ باسىن قوسىپ «تەاتر الەمىندەگى رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى كورمە وتكىزدى. ەندى ونى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتكىزۋ جوسپاردا تۇر. ايتپەسە، ايماقتاعى ءبىراز تەاترلارىمىزدا مۋزەي تۇگىلى ارحيۆ جوق. قانشاما جادىگەرلەر جەلگە ۇشىپ جاتىر، قاراۋسىز. كەشەگى كوريفەيلەرىمىزدىڭ ۇستاعان بۇيىمدارى مەن كيگەن كيىمدەرىن نەگە ساقتاماسقا. نەگە ونى بولاشاق ۇرپاق كورىپ، ونەگە الماسقا؟.. م اۋەزوۆ تەاترىنىڭ دا شىعارماشىلىق جولىنداعى  جاڭا بەلەستەرى مەن اسۋلارى تۇر. سوعان كىرىسۋىمىز كەرەك. قازىر، جيناقىلىق پەن جىلدامدىقتى قاجەت ەتەتىن زامان.   قوزى كورپەشتە مىناداي ءسوز بار ەدى: اسىعىس بولساق تا ات ءۇستى بولمايىق – دەيتىن. قالاي بولعاندا دا ونەر ادالدىقتى، كەڭ پەيىلدىلىكتى، كەشىرىمشىلدىكتى،  كىرشىكسىز تازالىقتى جاقسى كورەدى.

مەنىڭ كۇندەلىك جازاتىنىمدى بىلەسىڭ عوي...  جاقىندا مىنا ءسوزدى جازىپ قويىپپىن:  ونەردىڭ جانى – قۇشتارلىق، جاۋى – ىشتارلىق!

 راحمەت اعا، اڭگىمەڭىزگە. ءسىزدىڭ دە جانىڭىز –شىراق، جاۋىڭىز جىراق بولسىن!

باقىت بەدەلحانۇلى

Abai.kz