(ابايدىڭ "قىسى")

سۋىق دەگەندە قىزىق نارسە. سوناۋ سولتۇستىكتەگى مۇزدى مۇحيتتا، انىعى پوليۋستە تىنىش جاتا بەرمەي ورنىنان قوزعالىپ وڭتۇستىك-شىعىسقا قاراي لاپ قويدى. جولىنداعى ورمان-توعاي، قالا-قىستاق، جاندى-جانسىز زات بىتكەندى تاپتاپ، جانشىپ، ءبۇرىستىرىپ، دىردەكتەتىپ اپىرىپ-جاپىرىپ ءجۇرىپ وتىردى. شىنىندا قاھارلى الىپ "ادام" سەكىلدى، بۇگىنگى كۇننىڭ كوزىمەن قاراساق، 100 توننالىق شىنجىر تابان اۋىر تانك سەكىلدى باسا-كوكتەپ كەلەدى. وسى سۋىقتى كورىپ، انىعى سەزىپ ابايعا سوقپاي امالىمىز جوق.

"اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى،

سوقىر مىلقاۋ تانىماس ءتىرى جاندى.

ءۇستى-باسى اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق،

باسقان جەرى سىقىرلاپ، كەلىپ قالدى.

دەمالىسى ۇسكىرىك، اياز بەن قار،

كارى قۇداڭ - قىس كەلىپ، الەك سالدى، -دەپ سۋرەتتەپتى.

اباي دانىشپان عوي، سۋىقتى سەزۋ، اقتۇتەك اراسىنان شىعۋ باردا ونى بەينەلەپ بەرۋ بار. ايتىپ-ايتپاي ايازدىڭ ءتۇر-تۇلعاسى سۇركەيلى. قازاقتا قۇدانىڭ جولى ۇلكەن. قۇدا بولعاندا قىز بەرەتىن قۇداڭىز سۇمدىق ەندى... قازاق دالاسىندا جول-جونەكەي كولدەنەڭ كوكاتتىعا مىنگەسىپ قىز كەتە بەرمەگەن، قۇدا بولادى، قالىڭىن تولەيدى، جىلدار بويى قۇدانىڭ قاباعىنا قاراپ كۇتەدى. مەزگىل سايىن سوعىمىن سويىپ بەرىپ، قوناققا شاقىرىپ، الدىنا كيىتىن قويادى، استىنا التى قابات كورپە سالىپ، قايتارىندا ءمىنىس مىنگىزىپ بايەك بولادى. ايتەۋىر كوڭىلىن تاۋىپ ريزا قوش ەتۋ كەرەك. ءسويتىپ جۇرگەندە تاعى بىردە كارى قۇداڭ اۋىلىڭا كەلىپ ات تۇمسىعىن تىرەسە، تۇتاس اۋىل بولىپ جىگى-جاپار ءيىلىپ جاپىرىلىپ قالاسىڭ. سەنىڭ سىي-قۇرمەتىڭە جارايدى دەسە جاقسى عوي، مىندەتسىنەدى، سالىق سالادى، تاپسىرما بەرەدى (قازاققا ءتان كەرەك مىنەز). ءسويتىپ ءجۇرىپ قۇر سۇلدەرىڭ قالىپ شىعارىپ سالاسىڭ!.. كارى قۇدانىڭ الەك سالدى دەگەنى وسى. وسىلايشا مىڭ قيىندىقپەن العان ايەلىڭدى ايالاماي كور، ونى شىعارىپ جىبەرۋ دەگەن سۇمدىق ەندى، ول دا كەتە المايدى قاتاڭ ءداستۇر دالا زاڭى بار، «قايتا كەلگەن قىز جامان، قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەپ، ۇياتى كۇشتى، اكە-شەشە باۋىرلارىنىڭ موينىنا مىنەتىن قالىڭ مالدىڭ قارىزى دا وڭايعا سوقپايدى.

سوندىقتان قىز توركىنگە قاشپايدى. اندا-مۇندا كارى قۇدانىڭ كەلىپ الەك سالعانى بولماسا، ايتارلىقتاي وقيعا بولماق ەمەس. قالىڭ مالدىڭ كەرەك بولاتىنى دا سوندىقتان، ول ەكى جاقتى مىقتاپ بايلايدى. جاستارعا جاۋاپكەرشىلىك ارقالاتادى (بۇل بولەك اڭگىمە).

اباي قىستى باسقاعا ەمەس كارى قۇداعا ۇقساتقانى تەگىن ەمەس. قازاق دالاسىندا قۇدادان قيىن نە بولۋشى ەدى. جاۋ بولسا ايقاساسىڭ. ۇرى بولسا تۇمسىقتان ۇراسىڭ... ال، قۇدانى تەك قۇرمەتتەۋ كەرەك. «قازاق وسى، قۇدا بول دەپ قينايتىن، قۇدالارىن قۇدايىنداي سىيلايتىن» دەگەن وسىدان شىققان. شىنىندا سۋىق ەكى اياعىمىزدى ءبىر ەتىككە تىعىپ، قوينى-قونشىمىزدى كەۋلەپ قالتىراتتى ەمەس پە!.. بۇدان بۇرىن مۇنداي سۋىق بولمادى ما، الدە ۇمىتىپ قالدىق پا قايدام، بيىلعى قاقاعان قىس كادىمگىدەي قىسىپ تاستادى. پەشكە جاققان وتتىڭ قىزۋى جەتپەي، ىستىق سۋ ءجوندى اينالماي ۇيدەن بوران گۋلەدى. تۇنىمەن تۇرعان كولىكتەر تاڭ اتا كىلتىن قانشا بۇراساڭدا «عىر-عىر» ەتكەننەن ارىعا بارماي دەمىنە تۇنشىعىپ قاقالا بەردى. ماتورداعى ماي قويمالجىڭعا اينالىپ كوك تەمىرگە شايىرلانىپ جابىسىپ، تىستەي قاتىپ قوزعالتپادى. بۇرىككەن بەنزىندى وتالدىرماق بولعان ەلەكتر ۇشقىنى دا ولەۋسىرەپ سونە بەردى. «باسقان جەرى سىقىرلاپ» ەكى اپتاداي الەك سالعان اياز قالادان قايقايىپ شىعىپ بارا جاتىپ تا تىنىش كەتپەي سۋىمىزدى قاتىرىپ، سۋ قۇبىرلارىن توڭدىرىپ كەتتى. جىلداعى توبىقتان تومەن تۇسپەيتىن توڭ بەلۋاردان بويلاپ، جەردىڭ توڭى تەرەڭدە كومۋلى جاتقان سۋ جولىن مۇزعا اينالدىرىپ جىبەرىپتى. ءۇش كۇن بويى قىزدىرىپ، ەرىتىپ ەرمەك ەتتىك... ايتەۋىر ساۋساعىمىزدى قوقيتىپ، بەتىمىزدى ءۇسىتىپ بارىپ سۋ ءجۇردى. ءيا، «كۇننىڭ جامانى كەتەدى» دەپ «اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى» كارى قۇدا ۇسكىرىگىن ۇدەتىپ قىتايعا قاراي اسىپ بارادى. ولاردى دا تاۋبەسىنە ءتۇسىرىپ «جۋلارىن» ساناتىپ، جۋاسىتىپ شىعىس تەڭىزىنە تىرەلىپ القاپقا جايىلار. اللاعا شۇكىر باس-امان دەن ساۋ بۇل قىسپاقتاندا وتتىك.

قانشاما رەت وقىساق تا ابايدىڭ «قىسىن» ابايلاماعان ەكەنبىز، بيىلعى اۋا-رايى، اقىرعان اياز، اپتىققان ىزعار ابايدى جاقسىلاپ ءسىڭىردى. اباي كورەگەندىگى، اباي جىرىنىڭ قۇدىرەتى، وزگەشە شەبەرلىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزدى. باسقا ۇلتتار ءۇشىن ەجەلگى «كارى قۇدانىڭ» قانشالىقتى ايباتتى بولاتىنىن بىلمەدىك، ءبىزدىڭ قازاققا بۇدان ارتىق سالىستىرۋ جوق ەدى. دەگەنمەن، زامان ىڭعايىنا باقساق كونەنىڭ كوزىن كورىپ، قاتىن الۋدىڭ قانداي قيىن بولاتىنىن بىلەتىن بىزدەرگە بۇل ولەڭ وتە تۇسىنىكتى. ال، قۇداسىن تويدا ءبىر رەت كورىپ ءومىر بويى ارالاسپاي وتەتىن جاڭا قازاقتار مەن قىزدى جول-جونەكەي «تەگىن» الىپ، تەرىس كەتەتىن توبىر ءۇشىن ابايدىڭ بۇل ولەڭى مۇلدە اقىلعا قونبايتىن ءجاي نارسە بولار.

قايتكەن كۇندەدە سۋىق اكەمىزدى تانىتتى، ابايدى ەسىمىزگە ءتۇسىردى.

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى

Abai.kz