قىتايداعى ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى سول جاقتاعى قازاقتاردىڭ جاعدايى كۇننەن كۇنگە قيىنداپ بارادى. وسىنداي قيىن جاعدايعا، جانعان وتقا ماي قۇيۋشىلار دا پايدا بولدى. بىرەۋلەر ساۋاتتى تۇردە زاڭمەن جۇمىس جاساپ، جاعدايدى جەڭىلدەتۋدى ويلاسا، ەندى بىرەۋلەر ايعاي-سۇرەنگە سالىپ، احۋالدى ودان ارمان قيىنداتۋعا ارەكەت جاساۋدا. مىنە، سونىڭ ءبىرى، ءبىرى ەمەس-اۋ كوشباسشىسى ينتەرنەت بەتىندە «جارقىن 7» دەگەن اتپەن تانىمال بولعان سەرىكجان ءبىلاش دەگەن ازامات.

شىنىندا بۇل «جارقىن 7» دەگەن كىم؟ ول قايدان شىققان «قايراتكەر»؟ ماقساتى نە؟ - دەگەن سۇراق ءبارىڭىزدى دە ويلاندىرۋى مۇمكىن.  سوندىقتان مەن وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ىزدەگەندى ءجون كوردىم.

اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا

جارقىن جەتى 2009 جىلدان بەرى قىتايداعى قازاق سايتتارىندا «مىڭ ءبىر ساپار» اتتى جازبالارىمەن تانىمال بولعان بىرەۋ. قازاقستاننىڭ اقپاراتىنان بەيحابار جۇرتقا ول جازبالاردىڭ بارلىعى جارقىن جەتىنىڭ ءوز جازبالالارى بولىپ كورىنگەن. بىراق، ول جازبالار «جاس الاش»، «جاس قازاق»، «ايقىن»، «التىن وردا» سياقتى قازاق گازەتتەرىندەگى جارىق كورگەن ماقالالار ەدى. جارقىن جەتى سونىمەن بىرگە قىتايداعى قازاق سايتتارىندا قىتايعا قارسى اقپاراتتار جازىپ، قىتاي قازاقتارىنىڭ رۋحاني الەمىنە قىزمەت جاساپ، قازاق ەلىنەن، قازاق سايتتارىنان اقپاراتتار جەتكىزىپ وتىرعان «سەن قازاق»، «كۇلتەگىن» سياقتى سايتتاردا ارانداتۋ سيپاتىنداعى ماقالالاردى كوپتەپ شىعارۋ ارقىلى اتالعان سايتتاردىڭ جابىلۋىنا سەبەپشى بولعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. بۇل كۇندە سول سايتتاردىڭ ماڭايىنداعى جىگىتتەردىڭ دە ەلگە، جۇرتقا ايتارى كوپ كورىنەدى. جارقىن جەتىنىڭ وسى جازبالارىن كوپتەپ وقىعان، باسقا كىتاپتار مەن اقپاراتتار وقىماعان ءبىر ءبولىم جاستار جارقىن جەتىگە يمانداي ۇيىدى. ولاردىڭ وزدەرى «كوزىمىزدى جارقىن 7» اشتى دەپ ءجيى ايتادى. ال جارقىن جەتى كوزىن اشقاندار ءداۋىرىمىزدىڭ شولاق بەلسەندىلەر اسكەرىن قۇرادى.

جارقىن 7 قىتايداعى قازاق سايتتارى جابىلعاننان كەيىن ۆيچات پەن ۆاتتساپ جەلىسىندە ءتۇرلى توپتاردا قىتايعا بايلانىستى ۇندەۋلەر مەن لەكتسيالار وقۋعا كوشتى. قىتايدىڭ ساياسي جاعدايى مەن ول جاقتاعى قازاقتار جايىندا ءسوز قوزعاپ، بارلىق ەلدى قىتايعا قارسى تۇرۋعا ۇگىتتەدى. قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىن ءوزى سياقتى ايعايلاپ، «اشىنىپ» ايتپاعانداردى ۇلت ساتقىنى رەتىندە كورسەتتى. فەيسبۋككە انار اتاباي دەگەن اتپەن تىركەلىپ، قىتايداعى قازاقتار جونىندە تولىق ەمەس، راستالماعان اقپاراتتاردى تاراتۋمەن بولدى. ول جەردە دە وزىنە قارسى پىكىر بىلدىرۋشىلەردى كوك ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ جىبەردى.

جارقىن جەتى قىتايداعى قازاقتار ساياسي قىسىمعا ۇشىرىماي تۇرعاندا «قازاقستانعا كوش» اتتى ۆيچاتتا توپ قۇرىپ، قىتاي بيلىگىن جامانداپ، ونداعى قازاقتاردى قازاقستانعا كوشۋگە اشىق شاقىرعان ەدى. مىنە، وسى سياقتى ارەكەتتەرى مەن ءتۇرلى ۇندەۋلەرى ارقىلى سونداعى تالاي قازاقتىڭ قازىرگى ايتىلىپ جۇرگەن «ساياسي ۇيرەنۋگە» كىرۋىنە سەبەپكەر بولعان ەكەن. كەيبىر دەرەككوزدەرگە سۇيەنەر بولساق، قازىرگى قىتايداعى ۇستالعان قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى وسى ادامنىڭ ءتۇرلى ۇندەۋلەرىن تىڭداعاندار بولىپ تابىلادى ەكەن.

مىنە، وسى ىستەرىنە قاراي وتىرىپ، جارقىن جەتى قىتاي بيلىگىنە، جانە ونداعى قازاقتاردى ساياسي قىسىمعا الۋىنا وراي تۋدىرىپ بەردى دەۋگە كەلەدى.

دۋبايدا جاتىپ جىلاپ-ەڭىرەگەن جارقىن جەتىگە كىم سەنەدى؟

جارقىن جەتىنىڭ جاقتاستارى مەن ساربازدارى ونى ماقتايمىن دەپ تاعى دا ءبىراز شيكىلىكتەرىن شىعارۋدا. جارقىن جەتى اقپارات قۇرالدارىندا قىتايعا قارسى اقپاراتتى وقشا بوراتىپ جۇرگەنىمەن ونىڭ ءوزىنىڭ نەشە جىل بويى قىتايلارمەن جۇمىس جاساعانىن، قازىر قالتاسىنىڭ قالىڭ ەكەندىگىن ايتادى. ۆاتتساپتا جارقىن جەتىنى ماقتاعان ءبىر ازامات ونىڭ ەكى وتار قويى، الماتى قالاسىندا ءۇش ءۇيى بار ەكەندىگىن ايتقان بولاتىن. سونىمەن بىرگە جارقىن جەتى وسى جىلدار ىشىندە جىلىنا نەشە رەت شەتەلدەرگە دەمالىسقا بارىپ تۇراتىنى ايتىلادى. گونكونگ، ماكاو، توكيو، تايلاند، سينگاپۋر، مالايزيا، تۇركيانىڭ اراسىن قاۋىندىقتىڭ جولى قىلىپ العانى ايتىلادى. دۋبايدا جاتىپ جىلاپ-ەڭىرەگەنى ينتەرنەتتە ءسوز بولىپ ءجۇر. شىنىندا دا جارقىن جەتىنىڭ الماتىدا ءوزى تۇرىپ جاتقان ەكى قاباتتى ۇيىنەن باسقا قالادا تاعى ءۇش ءۇيى بار ەكەنى انىقتالدى. ءۇش ءۇيىن دە شەشەسىنىڭ اتىنا جازدىرعان جانە ۇشەۋىن ءبىر كۇندە العان. الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانى، اقكەنت شاعىن اۋدانى 25- ءۇيدىڭ 28, 29, 36 – پاتەرلەرىن شەشەسى نۇربولات ماريعازىنىڭ اتىمەن 2011 جىلدىڭ 18 قاراشاسىندا الىپتى. بىراق "جارقىن جەتى" دەيتىن لاقاپ اتتى قولدانعان سەرىكجان ءبىلاش كاسىپكەر رەتىندە ەشقايدا تىركەلمەگەن. قازاق ەلىنە ءبىر تيىن سالىق تولەمەگەن. سوندا بۇل بايلىقتارعا ول قالاي يە بولىپ ءجۇر؟ تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنىم، سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ءبىرىنشى ايەلىنىڭ ۇلتى قىتاي ەكەنى دە انىقتالدى. وسىعان قاراپ، قىتاي ۇكىمەتى كۇيەۋ بالاسىن قارجىلاندىرىپ، قازاقستانداعى «قىتايعا قارسى كۇشتى» وزدەرى قولدان جاساپ وتىر ما دەگەن وي مازالايدى ءبىزدى.

بۇدان تىس جارقىن جەتىنىڭ قىتايلارمەن جۇمىس جاساعانىنىڭ دا دالەلى تابىلدى. ينتەرنەتتەن سەريكجان بياش دەپ تەرگەندە كەلەسى ماقالا شىقتى (http://yk.kzwww.yk.kz/news/show/137...). ماقالادا جارقىن جەتىنىڭ قىتايدىڭ «Zhogjian Hong Kong International Engineering limited» كومپانياسىنىڭ اتىنان وسكەمەن قالاسىنىڭ اكىمى سەرىك تاۋكەباەۆپەن كەزدەسۋ بارىسى جازىلعان.

جالپى قىتاي ەلىندە قاندايدا ءبىر ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن الدىن الا قوعامدىق پىكىر نەمەسە سول ساياساتتى جولعا قويۋدىڭ سەبەبىن دايىندايدى. سونى ەسكەرە وتىرىپ، قىتاي بيلىگى جارقىن جەتى دەگەن لاقاپ اتتى سەرىكجان ءبىلاش دەگەن ازاماتتى قىتايداعى قازاقتاردى سونداعى ۇيعىرلارمەن تەڭ دارەجەدە قىسىمعا ۇشىراتىپ، شينجاڭدى جابىق رايون جاساۋ مەن قازاق ەلىنە دوق كورسەتۋ ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن سويلەتىپ ءجۇر مە دەگەن وي دا جوق ەمەس. ويتكەنى، سوڭعى كەزدە قىتاي سايتتارىندا «ۇلكەن قازاقشىلدىق قاۋىپى» دەگەن ماقالالار تاراي باستادى. جارقىن جەتىنىڭ كوكتەمنەن بەرگى «ەڭبەگىنەن» كۇزدەن بەرى قازاقتار تىعىز ورنالاسقان سولتۇستىك شىنجاڭدا ساياسي قىسىم بۇرىنعىدان دا كۇشەيە باستادى. قازاقستانعا ءجيى كەلگەن، ىقتيارحات العان قازاقتاردىڭ پاسپورتتارى مەكەمەسى جاعىنان نەمەسە جەركىلىكتى پوليتسيا جاعىنان جيىلىپ الىندى. كەيبىرەۋلەرى ساياسي ۇيرەنۋگە جىبەرىلدى.

وتكەن جىلدىڭ اقپان ايىنان باستاپ جارقىن جەتىمەن حابارلاسقان، لەكتسيالارىن تىڭداعان ، ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىدە ول بار توپتا بولعانداردىڭ ءوزىن قىتاي بيلىگى ۇستاپ الىپ، قاماپ جاتقاندا ونىڭ تۋىستارى شەكارادان ارى بەرى ءوتىپ جۇرگەن. دالەلىمەن ايتساق، جەزدەسى مەن اپكەسى 2017 جىلدىڭ 20 اقپانىندا قورعاس بەكەتى ارقىلى قىتايعا ءوتىپ، اپكەسى باتيحا بيلاش (07.10.1972 ج. تۋعان، پاسپورت ءنومىرى: G 26476625) 2017 جىلدىڭ 17 ماۋسىمىندا بەرى وتسە، جەزدەسى امانتاي اگەمولدا (14.02.1969 ج. تۋعان، پاسپورت ءنومىرى: G 43892368) دا قورعاس بەكەتى ارقىلى 2017 جىلدىڭ 10 شىلدەسىندە قازاقستانعا قايتا وتكەن. سوندا ساۋىسقاننان ساق قىتايدىڭ ارنايى قىزمەتى جارقىن جەتىنىڭ جاقىندارىنا كەلگەندە جاڭىلىسقان با؟ الدە ايىرىقشا مەيىرىمدىلىك تانىتقان با؟ قازىر بۇل ازاماتتار قازاقستان ازاماتتىعىن قىسقا مەرزىمدە الىپ ۇلگىرگەن. الماتى توڭىرەگىندە الاڭسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.

جارقىن جەتى ارقىلى كوزى اشىلعان جاندايشاپتار

نەگىزىندە سەرىكجان ءبىلاش (جارقىن 7) بىرنەشە ءتىل بىلەتىن، ءبىلىمدى ازامات دەسەدى. ونىڭ ايتىپ جۇرگەن كەيبىر لەكتسيالارى دا وتە ساۋاتتى. بىراق سوڭعى كەزدەگى جانىنا جيناعان ازاماتتارى (ازامات دەۋدەن كورى تابىنۋشالىر دەسە دە بولادى) جالاڭ پاترويتتاردان قۇرالعان، ايعايشى، اتتانشى، ەشقانداي ساياسي ساۋاتى جوق، ءتىپتى كىسىمەن دۇرىستاپ سويلەسە الۋدى دا بىلمەيتىن، كىسىنىڭ پىكىرىمەن ساناسپايتىن، وزىنە قارسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭ "توپاس", "نادان", "يت" دەگەن سياقتى سوزدەرمەن قارۋلانىپ قارسى اتىلاتىن قىدىرالى وراز، ەرالاش قابىل سياقتى جاستارمەن بىرگە ەش جەردە جۇمىس ىستەمەي، قايدا داۋ بولسا، سول جەردەن تابىلاتىن ارالباي، قايرات بايتوللا، نۇرحان سولتانباي، شاياحمەت سياقتى «ارداگەر» ارىزقويلاردى ماڭدايىنا جيناعان. وسى «باتىرلار» الەۋمەتتىك جەلىدە كورىنگەننىڭ جاعاسىنان الىپ، ءوز پىكىرىنە كەلىسپەگەندەردى جاۋ ساناپ، كەڭەسپەن تون ءپىشۋدى ويلاماي، حالىقپەن بىرگە ۇكىمەتتىڭ دە سەنىمىنەن ايىرلدى. بۇلاردىڭ اراسىندا قىدىرالى ورازدىڭ سولتۇستىككە كوشتى ۇيىمداستىرعانى باسىندا كوپشىلىكتىڭ ىقلاسىنا بولەندى. الايدا ونىڭ قىتايداعى قازاقتار اراسىندا الەۋمەتتىك جەلىدە توپ قۇرىپ، ول جاقتاعى قانداستاردى اشىق شاقىرام دەپ باسىنا قيىندىق تۋدىرىپ بەرگەنى، سولتۇستىكتەگى قۇزىرلى ورگاندارمەن ساۋاتسىز جۇمىس جاساپ، سوڭىندا كوشتىڭ تامتىعىن ۇشىرىپ، قانداستاردىڭ دا، ۇكىمەت ادامدارىنىڭ دا نارازىلىعىن تۋدىردى. ءبىر قىزىعى قىدىرالى وراز الەۋمەتتىك جەلىدە ءوزى تۋرالى باسقا اتپەن ماقالا جازىپ، ءوزىن قوعام قايراتكەرى دەپ اتادى. وسى اتالعان ازاماتتار تاراتقان كەيبىر اقپاراتتاردىڭ بەتى اشىلىپ، وتىرىكتەرى دە شىعىپ جاتىر. جاقىندا عانا ولار "قىتايدا تۇراتىن اتاقتى اقىن گۇلسىناي قىتايدان قاشىپ كەلدى" دەگەن اقپارات تاراتقان بولاتىن، ارتىنان وسى اقپاراتتىڭ ءوڭى وزگەرىپ، "قىتايدان قاشىپ كەلگەن" ايتىسكەر اقىن گۇلسىناي ەمەس ەكەنى انىقتالدى. ءتىپتى وسى اقپاراتتا گۇلسىنايدىڭ قحر پوليتسياسىنا پارا بەرىپ، شەكارادان ءوتىپ كەتكەنى دە جازىلعان. ودان بۇرىن «اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى قىتايعا بارعان ساپارىندا وزدەرى بەرگەن حاتتى ازات پەرۋاشەۆ قىتاي باسشىسى سي تسزينپيننىڭ ءوز قولىنا تاپسىردى دەپ داقپىرت تاراتتى. قحر شۋار ىلە قازاق وبلىسىندا وسىدان 4 جىل بۇرىن سوتتالعان كەنجەباي دەگەن مولدانى، وسى كەزدە سوتتالدى دەپ، ءتىپتى ول تۇرمەدە كوز جۇمىپتى دەگەن اقپاراتتى دا شىعاردى. وسى سياقتى وتىرىك اقپاراتتاردى تىزە بەرسەك، شىعا بەرەدى. سوندا بۇلاردىڭ ماقساتى ماسەلەنى شەشۋ مە؟ الدە قىتاي-قازاق قاتىناسىن شيلەنىستىرۋ مە؟

جارقىن جەتى باستاعان وسى توپ اقيقاتتان كورى كوبىندە الىپ قاشپا سوزگە كوپ جۇگىنەدى. سايتتار مەن تەلەارنالارعا، ءتىپتى ۇكىمەت ورىندارىنا سول دالەلى جوق اقپاراتتاردى جەتكىزدى. قازىرگى قىتاي قىسىمىمەن سوتتالعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمىن جاساعاندا الدە قاشان باسقا سەبەپپەن سوتتالعان ادامداردى نە بولماسا اتتاس ادامدار بولسا، ونى قوعامعا تانىمال ادام رەتىندە كورسەتەدى. وسىلاي دالەلسىز شالا ءتىزىم جاساپ، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە وتكىزدى. ءسىم سول ءتىزىمدى قىتايدىڭ قاتىستى ورىندارىنا بەردى. الايدا تىزىمدەر دالەلسىز، كەيبىرى جالعان بولعاندىقتان بۇل ىستە قىتاي جاق ىرىقتى ورىنعا شىعىپ، ءتىپتى ۇكىمەتكە نوتا بەرۋ تەكتەس جاۋاپ حات جازدى. وسىدان كەيىن ءبىزدىڭ بيلىك ولاردىڭ اقپاراتىنا سەنبەي، وزدەرى تاراپىنان قىتايداعى قانداستار ماسەلەسىن شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋدا.

مىنە، وسىعان قاراپ، ونىڭ ماقساتى ۇكىمەت جاعىنان ارالاسىپ جاعدايدى شەشۋ ەمەس، كەرىسىنشە قازاق ۇكىمەتتىڭ  قارسى تاراپقا ايداپ سالۋ سياقتى بولىپ كورىنەدى. تەك قوعامدا ايعاي-اتتان سالىپ، قىتايعا قازاق ەلىن جاۋ رەتىندە كورسەتۋ عانا سياقتى. سوندىقتان دا جانىنا ءوزىنىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنە بەرمەيتىن ادامداردى جيناپ، ءوز ماقساتىنا پايدالانۋدى ويلايدى.

وسى جەردە ايتا كەتەتىنىمىز، ءبىزدىڭ يدەولوگياعا قاتىستى ادامدارىمىز بۇلاردىڭ سىرىن ءبىلىپ، ولاردىڭ ءباسپاسوز ءماسىليحاتتارىن، كەلەڭسىز ايعاي-شۋىن وتاندىق تەلەارنالاردا بەرگىزبەي وتىر. تەك عانا رەسەي مەنشىگىندەگى «ەۆرازيا 1» مەن رەسەيگە جاتىلاي تاۋلەلدى كتك ارناسى اندا-ساندا بۇلاردى سارناتىپ قويادى. قازاق كوشىنە ەجەلدەن قىرىن قاباق تانىتاتىن سولتۇستىكتەگى كورشىمىز بۇلارعا نەگە بۇيرەگىن بۇرا قالعانى ەس اقىلى دۇرىس ادامدى ويعا سالادى.

ءوزى دارا باتىر بولعىسى كەلەدى

سەرىكجان ءبىلاش جوعارىدا ايتقانداي  جانىنا شالا ساۋاتتى ازاماتتاردى جيناپ الىپ، تاۋەلسىزدىكتەن بەرى ەلگە ورالىپ، ءتۇرلى سالادا قىزمەت كورسەتىپ كەلە جاتقان ازاماتتار مەن ۇيىم، اقپارات قۇرالدارىنا ۇزدىكسىز شابۋىلدار جاسادى. تومەندە جارقىن جەتى شابۋىلداعان ادامدار:

- ەۋرازيا تەلەارناسىنان قىتايدىڭ قانداستارىمىزعا كورسەتىپ جاتقان قىسىمدارىنىڭ سەبەپتەرى تۋرالى:"" "قىتاي ۇكىمەتى كەيبىر قىتاي ازاماتتارى قازاقستانعا كەلىپ، ودان ارى تۇركيادان سيرياعا ءوتىپ، تەرروريستىك ۇيىمدارعا قوسىلىپ كەتكەندەرى بار بولۋى مۇمكىن" دەپ، قاۋىپتەنەدى" دەگەن ماعىنادا سويلەگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، شىعىستانۋشى دۇكەن ءماسىمحانۇلىنا سايتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىدە اقپاراتتىق شابۋىلدار جاساپ، ول كىسىنى قىتايدىڭ شپيونى دەپ قارالاپ، جەكە باسىنا وتە اۋىر سوزدەر ايتتى;

- دۇكەن ءماسىمحانۇلىنان كەيىن بىرقاتار اقىن-جازۋشىلارعا ءتىل تيگىزىپ، لەكتسيالارىندا اۋىر سوزدەر ايتۋدى باستادى. سونىڭ ءبىرى "گازەتىندە ەشتەڭە جازبادى" دەپ اقىن، «قالا مەن دالا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى توقتارالى تاڭجارىقتى "تەگىن ۇمىتقان تەكسىز" دەپ قارالادى;

- جارقىن جەتى باستاعان توپتى الەۋمەتتىك جەلىدە ايعاي-اتتانعا سالىپ، جاعدايدى ودان ارى ۋشىقتىرماي سابىرمەن ساۋاتتى جۇمىس جاساۋعا شىقىرعان اقىن مۇراتقان شوقان، دارىگەر سەرىك مۇراتحان، ۇستاز اياتجان احمەتجان قاتارلى ازاماتتاردى اياۋسىز قارالاپ، «قازىرگى زاماننىڭ باتىراشتارى» دەپ سۋرەتتەرىن الەۋمەتتىك جەلىدە تاراتتى;

- قىتايداعى قانداستار ماسەلەسىن ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيكالىق جولمەن شەشۋ كەرەك دەگەن ۇستانىممەن زاڭدى تۇردە جۇمىس جاساپ جۇرگەن «جەبەۋ» رەسپۋبيكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنە، «وتانداس ەل» قوعامدىق بىرلەستىگىنە قارالاۋ ماقالاسىن جازىپ، «قىتايدىڭ شپيونى» دەپ الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى اقپاراتتار تاراتتى;

- 5 جىلدان بەرى كوشى-قون مەن ۇلتتىق تاقىرىپتاردا اۋقىمدى ماقالالار جازىپ، يگى ستەردىڭ باسىندا بولىپ، قوعامدى قامشىلاپ جۇرگەن "قامشى" اقپارات پورتالىن «جامشى» دەپ سىقاق قىلدى.

قارسى كەلگەندى قورقىتىپ ۇركىتەدى

جوعارىدا جارقىن جەتىنىڭ شابۋىلىنا ۇشىراعان ازاماتتاردى جازدىم. سوندا جازىلعان سەرىك مۇراتحان دەگەن ازامات «جارقىن 7 قاشقان سارت پەن قاشقان قىتايدىڭ سايتى تاراتقان اقپاراتقا سۇيەنبەي، ساۋاتتى جۇمىس جاساسىن» دەگەن كوزقاراسىن ءجيى جاريالاپ جۇرگەن ەدى. ءتىپتى كەيىنگى كەزدە وزىنە قوقان-لوقى جاساپ تەلەفون سوعاتىنىن دا جازىپ ءجۇردى. كەيىن جارقىن جەتىنىڭ كەيىپ-كەسپىرىن اشاتىن، ءوزىن قورقىتقانى تۋرالى دالەلى بار ەكەنىن دە ايتتى. كوپ ۇزاماي سول ايتقان جارقىن جەتىنىڭ سەرىك مۇراتحاندى بالاعاتتاپ، قورقىتىپ ۇركىتكەن اۋديوسى الەۋمەتتىك جەلىدە تارالدى. ەندى سول اۋديودان شاعىن ءۇزىندى كەلتىرەيىك:

- الو!

- سەرىك مۇراتقان؟

- ءيا، ءيا.

- بۇل جارقىن 7 اعاڭ عوي.

- ءيا، قالايسىز؟

- سەرىك مۇراتحان باۋىرىم، مىناۋ ۇلتتىڭ باسىنا ۇلكەن كۇن تۋعاندا ءبىز ۇلكەن ىستەرمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. ورتاق مۇددەدە، ۇلت مۇددەسىندە ورتاقتاسقانىمىز ابزال. قازىر ءبىر-ءبىرىمىزدى بالاقتان تارتىپ، جاعادان الار كەز ەمەس. ۇقتىڭ با؟

- مەن دە جاعادان الايىن دەگەن جوقىن وسى كەزگە دەيىن.

- ءبىز قازىر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىمەن، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمەن كۇندە كەزدەسىپ، ۇلكەن ادامدارمەن ۇلكەن جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. مەملەكەتىمىزدىڭ ءوزى قازىر بۇل ماسەلەگە ءجىتى قاراپ وتىر، سەبەبى بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتىستى شارۋا بولىپ تۇر.

- مەنىڭ دە سۇراقتارىم بار، ايعايلاماي، اپتىقپاي دۇرىستاپ اڭگىمەلەسەيىك.

- دۇرىس، بۇل سەنىڭ فورماڭ. مەنى تىڭداشى، سەن مۇمكىن جاۋعا پليموتشيك بولۋىڭ مۇمكىن، بىرەۋ بارلاۋشى بولۋى مۇمكىن، بىرەۋ نايزاسىمەن شىعادى، دۇرىس پا؟ بىرەۋ حيميالىق قارۋمەن سوعىسادى. ەلدىڭ ءبارى نايزا كوتەرىپ السا، بىرەۋگە قىلىش كەرەك قوي. اركىمنىڭ كۇرەس فورماس ءارتۇرلى. بىراق ءبىز ءبىر شەپتەمىز. مەن سەنىڭ شىعىس تۇركىستان تۋرالى جازعان ماقالاڭدى قۇرمەتتەيمىن، كوزقاراسىڭدى قۇرمەتتەيمىن، كەزىندە پىكىر الاۋىزدىعى بولدى، دۇرىس پا؟ بىراق، سەنىڭ ولار تۋرالى، قىتايلاردىڭ ۇيعىرلارعا قۇرعان قاقپاندارى تۋرالى ماقالالارىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا تيىپتەس كوزقاراس. مەن قۇرمەتتەيمىن. بىراق، ءدال بۇگىنگى كۇندە ۇلتتىڭ باسىنا ۇلكەن سىن تۋىپ تۇر. ول جەردەگى ەكى ميلليون قازاعىڭا ەمەس، وسى جەردەگى قازاعىڭا سىن تۋىپ تۇر.

ارى قاراي اڭگىمەلەرى ورتاق كەلىسىمگە كەلۋ ماقساتىنا اشىق اڭگىمە ءوربۋ ءۇشىن كەزدەسىپ سويلەسۋ جايىندا، ينتەرنەتتەگى سوزدەرى تۋرالى ايتىلىپ، جارقىن جەتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىمەن بىرگە جۇمىس جاساپ وتىرعانىن ايتا كەلىپ، تومەندەگىدەي ايعايعا باسىپ بوقتاپ اكەتتى:

- مەن ساعان ەكى-اق ۆاريانت ايتام، ءيتتىڭ بالاسى، سەرىك مۇراتقان، تىڭدا! ءبىرىنشى، دەنساۋلىعىڭدى ويلا. بالالارىڭدى ويلا، اكەڭدى ويلا. جىگىتشە ايتام مەن ساعان، مەن ساعان قالاي بولسا دا شامام جەتەدى. ءيتتىڭ بالاسى، تىڭدا! مەن سەنى سەمياڭمەن قۇرتام، مەن سەنى تۇرمەگە جاپتىرام. مەن سەنى جوق قىلام، ك...ءىڭدى قىس، اكەڭنىڭ اۋىزىن شەشەڭنىڭ ءسى...ن!. مەن سەنى قورتىق قىلىپ جىبەرەم! شەشەڭدى قايىرشى قىلىپ جىبەرەم!  ك..ءىڭدى قىس، اكەڭنىڭ اۋىزىن س...ن!

- ءۇي اۋىرۋ. پسيح، اۋىرۋ.

شاتادان تۋعاندار

جارقىن جەتى 2017 جىلدىڭ كۇزىندە قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعادايىن ايتا كەلىپ، ءوزى سياقتى قىتايداعى جاعدايدى اشىنا ايتپاعان زيالى قاۋىمدى «شاتادان تۋعاندار، تەكسىزدەر» دەپ ۇندەۋ تاراتتى.

ءسوز سوڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قاراپايىم ازاماتى رەتىندە سەرىكجان ءبىلاش (جارقىن 7) مىرزادان كوكەيىمىزدە جۇرگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيمىز.

• ءسىزدىڭ جانە شەشەڭىزدىڭ اتىنداعى ەشقانداي فيرما، يپ تىركەلمەپتى. ءبىر كۇندە 3 پاتەر ساتىپ الاتىن اقشا سىزگە قايدان كەلدى؟
• شەتەلدە ءجيى دەمالاسىز، سوڭعى كەزدە تابىنۋشىلارىڭىز دا شەتەلگە ءجيى باراتىن بولدى. ەلگە ساۋىن سالىپ جيعانىڭىز 78 مىڭ تەڭگە. سوندا قانداي باتپانقۇيىرىق سىزدەردى جەبەپ ءجۇر؟
• قىتايدا قالعان العاشقى ماحابباتىڭىز، ءسۇيىپ قوسىلعان جان جارىڭىزبەن قازىر قارىم-قاتىناسىڭىز قالاي؟
• ءوزىڭىز جار سالعانداي، قىتايدا بۇكىل قازاق قامالىپ، ساياسي ۇيرەنۋگە توعىتىلىپ جاتقاندا، كوپتەگەن وتباسىلار ءبىر-ءبىرىن كورە الماي زار بولىپ جاتقاندا، ءسىزدىڭ اپەكە-جەزدەڭىز ول جاققا قالاي بارىپ-كەلىپ ءجۇر؟ ۇشىپ بارىپ-كەلدى دەيىن دەسەك، ازاماتتىق الماي تۇرعانداعى قىتاي پاسپورتىندا قورعاس بەكەتىنىڭ تاڭباسى بادىرايىپ تۇر.
• كوپ ءتىل بىلەتىن، كوپ كىتاپ وقىعان ازامات رەتىندە كۇن كوزىنە شىعىپ قازاقتىڭ تاريحى مەن تاعدىرىن نەگە اشىق تالقىلاماسقا؟ ءوزىڭىز سياقتى مۇراتقان شوقان، سەرىك مۇراتحان، اياتجان احمەتجان سياقتى زامانداستاردى قارالاماي، نەگە اشىق ديالوگقا شىقپايسىز؟

*سەرىك مۇراتحانمەن بولعان تەلەفونداعى اڭگىمەڭىزدە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ گەنارالدارىمەن، استاناداعى ساراپشىلارمەن اقىلداسىپ، سولاردىڭ تاپسىرماسىن ورىندايتىندىعىڭىزدى ايتىپسىز. مىناۋىڭىز سۇمدىق قوي! ەرتەڭ قىتايلار ءبىزدىڭ ديپلوماتتاردىڭ بەتىنە باسىپ، ەكى ەلدىڭ ارا-قاتىناسى شيلەنىسسە، سونىڭ سالدارىن ويلادىڭىز با؟ نە ءۇشىن مالىمدەمە جاريالاپ، وتىرىك شىنىن انىقتامايسىز؟

سىزدەن جاۋاپ كۇتەمىز.

ادىلەت ءادىلمۇرات

Abai.kz