كۇللى الەمگە سۇيكىمى كەتكەن كرەملدىڭ قوجايىنى ۆلاديمير پۋتين وتكەن جولعى سايلاۋالدى ساياسي جولداۋىندا اسكەري الەۋەتىنىڭ الەمدە تەڭدەسسىز ەكەنىن ايتىپ كەۋدەمسوقتىق كورسەتىپ ەدى. باتىس اقپاراتى ءپۋتيننىڭ مۇنىسىن اشىق اگرەسسيا دەپ باعالاعان. ارينە، اگرەسسور اگرەسسيا كورسەتتى. ەكونوميكاسى ەسەڭگىرەپ، ءوندىرىسى ءولىمشى بولعان ءپۋتيننىڭ قارۋ-جاراقتان نەسى بار باسقا؟ سويتە تۇرا ءتورتىنشى رەت پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى. ارينە، سايلانادى. توڭىرەگىنە تۇگەل ءتىرى ولىكتەردى جيىپ اپ، ىشىنەن مەنى تاڭدا دەدى. جۇرتتا التەرناتيۆا بولدى دەيمىسىز...

ءجا، اڭگىمە ول جايلى ەمەس. اڭگىمە ءپۋتيننىڭ قارۋ-جاراعى ءام ونىڭ سىناق الاڭىنا اينالعان قازاق جەرى جايلى بولماق.

رەسەي اۋە-عارىش كۇشتەرىنىڭ زىمىران شابۋىلىنان قورعانىس اسكەرى قازاقستاندا، سارىشاعاندا كەزەكتى رەت سىناق جاسادى. زىمىران شابۋىلىنا قارسى سۋ جاڭا قارۋدى سىناقتان وتكىزدى. ونىسى ءساتتى ءوتىپتى تاعى. ول جايلى رەسەي اۋە-عارىش كۇشتەرى اۋە جانە زىمىران شابۋىلىنان قورعانىس قۇرىلىمى قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال-مايور اندرەي پريحودكو ايتتى جۋرناليستەرگە.

زىمىراننان قورعانىس جۇيەسىنىڭ سىناقتان قاشان وتكىزىلگەنى جانە باسقا دا ەگجەي-تەگجەيلى اقپارات تاراعان جوق. تەك ءبىر انىعى – بۇل قارۋ ماسكەۋدى اۋە-عارىش شابۋىلدارىنان قورعاۋعا، سونىمەن قاتار عارىش كەڭىستىگىن باقىلاۋعا قولدانىلادى ەكەن.

سارىشاعان پوليگونىن رەسەي جالعا العان. وسى جەردە نىساناعا باعىتتاپ زىمىران اتىپ وينايدى ورىس اسكەرى. ەڭ سوڭعى رەت اقپاندا سىنىق جاساعان. ەندى، مىنە... الايدا، وق اتۋدى ويىن كورگەن "قىزىق" الاڭداعى قاساپحانا قوجايىنى قازاقتان جالداپ العان جەردە ويىنا كەلگەنىن ىستەۋى كەرەك پە؟

وكىنىشتىسى سول، ورىس زىمىراندارىنان، سىناقتاردان  ءالى كۇنگە كوز اشپاي كەلە جاتساق تا «قىڭق» دەمەيمىز. سەبەبى - گەوگرافيالىق جاعىنان كورشىمىز. 2011 جىلدان بەرى رەسەيدىڭ باستاماسىمەن كەدەندىك وداققا مۇشەمىز. سولتۇستىكتەگى سۇرى جامان سول كورشىمىزدىڭ تالاي جىل ۇستەمدىك ەتكەنىنە ابدەن ۇيرەنىپ تە العانبىز.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن اقش-پەن جارىسىپ قارۋلانۋدى ماقسات ەتكەن كسرو 1950 جىلداردان باستاپ اسكەري پوليگوندارىن قاپتاتىپ اشا باستاعان. ءبىر تاڭقالارلىعى، رەسەيدىڭ وسى اسكەري پوليگوندارىنىڭ باسىم بولىگىن قازاقستان اۋماعىندا اشۋى. قازاقتىڭ كەڭ دالاسى – رەسەيدىڭ ۇلكەن پوليگون الاڭىنا اينالعان جانە اينالىپ وتىر. ارينە، 1992 جىلدان كەيىن قازاق دالاسىنداعى پوليگونداردىڭ اۋماعى اجەپتاۋىر ازايدى. دەگەنمەن، ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستاننىڭ 11 ميلليون گەكتار جەرى رەسەيدىڭ اسكەري پوليگوندارى ءۇشىن جالعا بەرىلگەن.

قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت بولا تۇرا ءوزىنىڭ اۋماعىندا، ءوزىنىڭ جەرىندە بوتەن مەملەكەتتىڭ 5 بىردەي اسكەري بازاسىن كىرگىزىپ وتىرۋى قاۋىپ ويلاتادى. ول جەرلەردە قازاقستاننىڭ ۇكىمى جۇرمەيدى جانە ءسوز بولىپ وتىرعان ايماق تەرريتورياسى جاعىنان پولشا سەكىلدى ەۋروپاداعى ءىرى مەملەكەتتىڭ اۋماعىمەن پارا-پار اۋماق. قازاقستاننىڭ تۇتاستاي ەكى وبلىسىن قامتيتىن جەر.  ول تۇپتەپ كەلگەندە قازاقستاننىڭ جەرى. جالعا بەرۋ دەگەن – ول مەنشىككە بەرىپ قويۋ دەگەن ءسوز ەمەس.

الدىڭعى جىلى ءبىر عانا «تايسوعان» پوليگونىن جابۋ تۋرالى شەشىم شىقتى. ءماز بولدىق. بىرەۋى بولسا دا جابىلادى دەپ.

كەزىندە 90-جىلدارى سەمەي پوليگونىن  جاپقاندا، سونىمەن توقمەيىلسىپ، ماساتتانىپ جۇردىك.  ال سول كەزدە قازاقستاننىڭ اۋماعىندا سونداي 8 نىسان، قوسىمشا 6 اسكەري  بازا بولدى. شىن مانىسىندە سونىڭ بىرەۋى عانا جابىلدى. ول - سەمەي اتوم پوليگونى. جابىلعاننىڭ وزىندە ءبىزدىڭ مۇددەمىز ەش ەسەپكە الىنعان جوق. ال اباي تۋعان ولكەدە قانشاما جارىلىستار بولدى،جارىلىس -سىناقتار تابيعاتقا ايتارلىقتاي زيان كەلتىردى، جەرگىلىكتى ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا دا اسەر ەتتى. ال مۇنىڭ زارداپتارىن جويۋعا رەسەيدەن دە اقش-تان دا وتەماقى تولەنبەدى.

ال جاڭاعى پوليگون اۋماقتارىندا نە بولىپ جاتقانى (ساياسي تۇرعىدان، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تۇرمىسى تۇرعىسىنان) بيلىك وكىلدەرى مەن قۇزىرلى ورگانداردان وزگە قاراپايىم حالىققا بەلگىسىز، جۇمباق بولىپ قالۋدا.

رەسەي بىزدەن  زىمىران ۇشىرادى. بايقوڭىردىڭ گەپتيلى ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ. مىسالى، بايقوڭىردان ۇشقان زىمىران بالقاش ماڭىنا كەلىپ قۇلايدى. بۇل قازاقستانعا قارسى قولدانىپ وتىرعان قارۋدىڭ ءبىر ءتۇرى عانا.

وسىندايدا «ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ قاسىڭدا بولسىن» دەگەندى دە ەسكەرۋ كەرەك شىعار...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz