«پەندەنىڭ ءبارى ارماندا – اقىماقتىڭ عانا مۇڭى جوق» - دەپتى  عۇلاما شايىر ابۋباكىر كەردەرى. قۇداي ساقتاسىن، بۇل جەردە قازاقستان دەگەن ءاپ-ايدىك ەلدىڭ ۇكىمباسى (ۇكىمەت باسشىسى) باقىتجان ساعىنتاەۆ، ياعني "باحيتجان ساگينتاەۆتى" سەن سوندايسىڭ دەگەلى وتىرعان جوقپىن. الايدا، جاقىندا ونىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعان ساپارىندا «ورىس ءتىلى بىزگە قۇداي بەرگەن باقىتىمىز» دەگەنىن الەۋمەتتىك جەلىدەن وقىعاندا جوعارىداعى ولەڭ جولى ەسىمە تۇسە قالعانىنا كىنالى ەمەس شىعارمىن. ول از بولسا «ويلى ادامعا قىزىق جوق بۇل جالعاندا» دەيدى قۇنەكەم بالاسى.

شىنىندا دا، ارعى-بەرگى زاماندا عۇمىر كەشكەن نەبىر داناگويلەردىڭ ءوزى «ارمانىم جوق»، «مەن باقىتتىمىن»، اسىرەسە، «ورىسشا بىلگەنىم ءۇشىن باقىتتىمىن» دەگەنىن ەستىگەن ەمەسپىز. بىراق باقىت دەگەنىمىز ەل، جەر بايلىعىن ساتىپ-بۇتىپ شەتەل بانكىلەرىنە بۋما-بۋما اقشا تىعۋ جانە ساگينتاەۆ مىرزاعا ۇقساپ بىرنەشە جىل بولسا دا ۇكىمباس (ۇكىمەت باسشىسى) بولىپ وتىرۋ دەپ ويلايتىندار بار. ەكىنشىدەن، باحيتجان مىرزا ءوزىنىڭ ۇكىمەت باسشىسى قىزمەتىنە كەلۋىنە ورىسشا بىلگەندىگى زور سەپتىك بولىپ وتىرعانىن، ال قازاقستاندا ورىسشا بىلمەيتىن ادام اۋدان اكىمى دە بولا المايتىنىن جاقسى بىلەدى. ايتپاقشى، قازاقستاندا لاۋازىمدى قىزمەت اتقارىپ، ميلليونداعان اقشانى شەتەلگە اۋدارىپ قاشىپ كەتكەندەر تۇگەل دەرلىك ورىسشا وقىعان، ورىسشانىڭ ءتۇبىن تۇسىرەتىندەر. بىراق ساگينتاەۆ مىرزا ورىس ءتىلىن بىزگە قۇدايدىڭ بەرگەن باقىتى دەگەندە ءبىز دەپ بۇكىل قازاقتى ايتىپ وتىرسا وڭباي قاتەلەسكەنى. ويتكەنى، ۇكىمەت باسىنا بارعاندار، مينيسترلەر مەن اكىمدەر قازاق ءتىلىن مەنسىنبەي ورىسشا سويلەپ باقىتقا بولەنىپ وتىرعانىمەن، مىنا جاقتا قازاق ءتىلى ءوز ەلىندە ورىستىلدىلەرگە قاراپ، جەتىم بالاداي جالتاق-جالتاق ەتىپ وتىر. ال ءتىلى ونداي كۇيگە تۇسكەن حالىق ەسى دۇرىس بولسا باقىتتى حالىقپىن دەپ ايتا المايدى. ورىسشا بىلمەيتىن قازاق ساگينتاەۆ سياقتى پرەمەر-مينيستر بولماق تۇگىل ونىڭ كومەكشىسى دە بولا المايدى. ەگەر ءبىر قازاق جينالىستى قازاقشا وتكىزە باستاسا، زالدا وتىرعان كەز-كەلگەن ورىس نەمەسە ءوز ءتىلىن مەنسىنبەيتىن كەز-كەلگەن  ماڭگۇرت سول جەردە شۋ شىعارۋعا «پراۆولى». ولار قازاقستان دەگەن قازاق ەلىندە ورىسشا بىلمەسە ەڭ ءارى كەتكەندە كىلەڭ قازاقتار عانا تۇراتىن 60-70 ءۇيلى اۋىلدىڭ اكىمى بولۋدان ءارى كوتەرىلە الماسىن، ياعني، ونشا «باقىتتى» ادام بولماي  قالارىن دا بىلەدى.

اتتەڭ، ساگينتاەۆ سياقتىلار ورىس ءتىلى بۇكىل قازاققا باقىت اكەلمەك تۇگىل، ونىڭ الەمدەگى ەڭ باي ءتىلدىڭ ءبىرى – قازاق ءتىلىن ءوز ەلىندە ونشا قاجەت ەمەس ءتىل قاتارىنا ىسىرىپ تاستاعانىن بىلمەي وتىرعان جوق. ولار بۇكىل ءماجىلىس-ءماسليحاتىن، بۇكىل اقىل-كەڭەسىن قازاقتارعا قاراپ «ماعان مىنانى دا ىستەي المايسىڭ» دەگەندەي دۇركىرەتىپ تۇرىپ ورىسشا وتكىزەدى.

جاقىندا سول «باقىتتى» قاۋىمنىڭ ىشىندە كوزگە ىلىنەر-ىلىنبەس قانا قىزمەت ىستەيتىن ءبىر دوسىم «جاس وتاننىڭ» سەزىنە قاتىسقان ەكەن، سول دوسىم قازاقتىڭ جويىلىپ باراتقانىنا كوزىم جەتتى دەپ جىلارمان بوپ كەلدى. سول جيىننىڭ شەت-جاعاسىن تەلەديداردان ءوزىم دە كورگەنمىن. ءبىر-بىرىمەن ورىسشا سويلەسىپ جاتقان وڭكەي قازاق ۇل-قىزدارى، شاش قويىسىنان، كيىم-كيىسىنەن، كەيبىرەۋلەرىنىڭ نە بولسا سوعان ءماز بولعان دورەكى دە داراقى كۇلكىسىنەن جانىڭ شوشيدى. بويىنان يناباتتىلىقتىڭ، ۇلتتىق تاربيە كورگەندىكتىڭ ءيسى ونشا بايقالا بەرمەيتىن شۋىلداعان اۋمەسەرلەر وڭشەڭ. ۇمىتپاسام، بىرەر بالانىڭ قۇلاعىندا سىرعا جىلتىراپ تۇردى. وسىلاردىڭ ءبىر-بىرىمەن شۋىلداسىپ تەك ورىسشا سويلەسىپ جاتقانىن كورگەندە قانداي «جاس وتانىم» ءوسىپ كەلە جاتقانىن ويلاپ،  قازاعىمنىڭ ەرتەڭىنەن ءوزىم دە شوشىنىپ قالىپ ەدىم. نەگە شوشىنباسقا؟! بۇگىنگى بيلىكتەگىلەر قازىر قازاققا قارسى ادەيى ەرتەڭگى بيلىككە وسىنداي جاستاردى دايارلاپ وتىرعان سياقتى. ەرتەڭ قازاق ەلىن باسقارۋعا نە ءتىلى، نە كيىم كيىسى، نە ايتىپ جاتقان ءان-كۇيى قازاققا قوسىپ قىرىق قايناتساڭ دا سورپاسى قوسىلمايتىن مىناداي ءورىستىلدى «باقىتتىلار» كەلسە، جاڭاعى دوسىم ايتقانداي قازاقتىڭ جويىلىپ كەتپەگەندە نەسى قالادى؟ ب. ساعىنتاەۆ ايتقان، بىزگە قۇداي بەرگەن ياعني، ورىس ءتىلى اكەلگەن باقىت وسى بولسا، قازاقشا دەپ بەرگەن بالاباقشاداعى نەمەرەم  ورىسشاعا اعىلشىنشانى ارالاستىرىپ شۇلدىرلەپ وتىرسا، باقىتتى بولعاننان گورى، ولگەنىم ارتىق ەمەس پە؟! قۇداي-اي، كەشىرە گور.

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz