ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: سەرىكجان ەسەنعوسۇلى (باسى)
«رۋحانيات» جاسىلدار پارتياسىنىڭ توراعاسى سەرىكجان ەسەنعوسۇلى مامبەتالين مىرزا ينتەرەنت-كونفەرەنتسيا بارىسىندا كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ وتىر. تومەندەگى جاۋاپتارىنىڭ بىرىندە ول «قازاقستاندا قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى قۇرىلىپ جاتىر. «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن يدەيا ءبىزدىڭ پارتيانىڭ تۇعىرناماسىنا مۇلدەمگە سايكەس كەلمەيدى» دەيدى.
«اباي-اقپارات»
- سەرىك مىرزا، سىزدەردىڭ پارتيالارىڭىزعا نەگە جاسىلدار پارتياسىن قوسىلدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، وسىدان 5 جىل بۇرىن "مەنىڭ قازاقستانىم" ەكولوگيالىق پارتياسى"-دەگەن اتپەن جاسىلدار پارتياسى قۇرىلعان ەدى. ول پارتيادان سىزدەردىڭ ايىرماشىلىقتارىڭىز قانداي؟ الدە ءبىر ەلدە 2 جاسىلدار پارتياسى بولۋعا بولا ما؟ 2 قوشقاردىڭ باسى ءبىر قازانعا سيماي جۇرمەسىن.
- «مەنىڭ قازاقستانىم» ەكولوگيالىق پارتياسىن» قۇرۋ جونىندە باستاماشىل توپ بولعان، بىراق پارتيا مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتكەن جوق. سوندىقتان ءبىزدىڭ «رۋحانيات» جاسىلدار پارتياسى ەلىمىزدەگى بىردەن-ءبىر ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە ەرەكشە باسىمدىلىق بەرەتىن ساياسي كۇش.
«رۋحانيات» جاسىلدار پارتياسىنىڭ توراعاسى سەرىكجان ەسەنعوسۇلى مامبەتالين مىرزا ينتەرەنت-كونفەرەنتسيا بارىسىندا كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ وتىر. تومەندەگى جاۋاپتارىنىڭ بىرىندە ول «قازاقستاندا قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى قۇرىلىپ جاتىر. «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن يدەيا ءبىزدىڭ پارتيانىڭ تۇعىرناماسىنا مۇلدەمگە سايكەس كەلمەيدى» دەيدى.
«اباي-اقپارات»
- سەرىك مىرزا، سىزدەردىڭ پارتيالارىڭىزعا نەگە جاسىلدار پارتياسىن قوسىلدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، وسىدان 5 جىل بۇرىن "مەنىڭ قازاقستانىم" ەكولوگيالىق پارتياسى"-دەگەن اتپەن جاسىلدار پارتياسى قۇرىلعان ەدى. ول پارتيادان سىزدەردىڭ ايىرماشىلىقتارىڭىز قانداي؟ الدە ءبىر ەلدە 2 جاسىلدار پارتياسى بولۋعا بولا ما؟ 2 قوشقاردىڭ باسى ءبىر قازانعا سيماي جۇرمەسىن.
- «مەنىڭ قازاقستانىم» ەكولوگيالىق پارتياسىن» قۇرۋ جونىندە باستاماشىل توپ بولعان، بىراق پارتيا مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتكەن جوق. سوندىقتان ءبىزدىڭ «رۋحانيات» جاسىلدار پارتياسى ەلىمىزدەگى بىردەن-ءبىر ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە ەرەكشە باسىمدىلىق بەرەتىن ساياسي كۇش.
ءبىزدىڭ پارتيانىڭ ەكى باسىمدىعى بار - ول رۋحانيات ماسەلەلەرى: قازاقتىڭ ءتول مادەنيەتىن ساقتاپ قالۋ، سونىڭ ىشىنە ورالمانداردىڭ ماسەلەسى كىرەدى جانە ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار. مادەنيەت ماسەلەسى دە، ەكولوگيا ماسەلەسى دە، دۇنيەجۇزىندە ءجۇرىپ جاتقان جاھاندىق پروتسەسستەرگە تىكەلەي باليانىستى، وسى تۇرعىدا ءبىز ءار-ءتۇرلى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن قارىم-قاتىناستا جۇمىس جاسايمىز. مىسالى، بيىل كۇزدە ەۆروپانىڭ جاسىلدار بىرلەسكەن پارتياسىنا مۇشە بولۋعا دايىندالىپ جاتىرمىز. قازىر ەۋروپادا 35 ەلدە جاسىلدار پارتياسى بار، ونىڭ ىشىندە تمد مەملەكەتتەرىندە: رەسەيدە، ۋكراينادا، بەلارۋسيادا، ازەربايجاندا، گرۋزيادا، قىرعىزستاندا. سوڭعى ەۋروپارلامەنت سايلاۋىندا جاسىلدار پارتياسى 50 ورىن الدى، ول پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ 8,5%. الەمنىڭ بارلىق جاسىلدار كۇشىن قولداۋعا شاقىرىپ ءبىزدىڭ ەكولوگيانى بۇزىپ جاتقان ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارعا سوزدەرىمىزدى وتكىزە الامىز.
- سەرىك مىرزا، ءسىز پارتياڭىزدى 200 مىڭ $-عا ساتىپ الدى دەگەنى راس پا؟ پارتيالارىڭىز مەملەكەتتىك پارتيا رەتىندە تىركەلگەن بە؟
- ءبىز رەسمي تىركەلگەن ەڭ بايىرعى پارتيالاردىڭ ءبىرىمىز. رۋحانيات پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىنا جاسىلدار قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ تالابىن پارتيالىق دەڭگەيدە جۇرگىزۋ تالابىن ەنگىزدىك. پارتيانىڭ مۇشەلەرى نەگىزىنەن بۇرىنعى ازاماتتار. ال رۋحانيات پارتياسىنىڭ توراعاسىمەن كەزدەسىپ، كەلىسىمگە كەلۋىمىز، بىرىگۋىمىز ول اللانىڭ قولداۋى دەگەن شىندىققا كەلەدى. التىنشاش دجاگانوۆا اپامىز كورەگەن، تەرەڭ ويشىل ادام ەكەن، ول ساياساتكەر رەتىندە قوعامداعى قۇبىلىستاردى تالداي ءبىلدى. ءبىز پارتيا اشۋدى قالاي ۇيىمداستىرامىز دەپ، شارشاپ جۇرگەندە قۇداي وسى تۇلعامەن كەزدەستىردى، كەلىستىردى. ءبىز وعان كۇرمەتتى قالاۋشى دەگەن اتاق بەرىپ، پارتيانىڭ اتىن ساقتاپ، ورالمانداردىڭ ماسەلەلەرىن بيلىكتىڭ الدىنا قويىپ وتىرۋدى ۋادە ەتتىك.
- سەرىك مىرزا، ورالماندارعا قاتىستى قانداي ماسەلەلەردى اتاپ ايتار ەدىڭىز؟ ءوزىڭىز ورالمان ەمەسسىز بە؟
ورالماندار ماسەلەسىنە قاتىستى قىسقاشا ايتارىم. ءبىرىنشى، قازاقستاندا قانداستارىمىز ەلگە ورالعاننان كەيىن ولاردى بەيىمدەلۋ ماسەلەسى ءالى شەشىلمەگەن.
ەكىنشى، ورالمانداردىڭ قازاق مادەنيەتى مەن رۋحاني ماسەلەلەرىنە وتە جەتىك ەكەندىگىن بارلىعىمىز بىلەمىز. ولاردىڭ وسى قاسيەتىن نەگە پايدالانباسقا؟ بىزدە ءتورت-بەس ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، مەديتسينا، تاريح، باسقا سالالاردا ءوزىنىڭ مايتالمان مامان ەكەندىگىن ايگىلەگەن ورالمان ازاماتتار بار. سولار قاسيەتتى ەلىم دەپ، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلىنە قايتتى. ال قازىر سولاردىڭ كوبى كيوسكى مەن لارەكتەردە ساۋدا جاساپ وتىر. ءبىزدىڭ قازاققا بۇل تاڭبا بولىپ قالادى عوي. مەنى وسى ماسەلە تولعاندىرادى.
ءۇشىنشى، قاجىعۇمار اقساقالدىڭ تاعدىرى ءار-ءبىر قازاق ءۇشىن ۇلكەن سىن. بۇكىل مەملەكەت بولىپ اقساقالدى ەلگە قايتارا الماي وتىرمىز.
- ءسىز بۇرىن ساياساتتان كورىنبەگەن ادام ەكەنسىز. بىردەن ساياسي پارتيانىڭ باسشىلىعىنا كەلگەن ەكەنسىز. ساياسي قىزمەتتىك جولىڭىز قانداي؟ قازاقشاڭىز قالاي؟
- مەنىڭ ەۋرپانىڭ پارتيالارىنىڭ جۇمىستارىنا قاتىسىپ كوپ جاقتارىن قازاقستاننىڭ پارتيالارىمەن سالىستىرا وتىرىپ انىقتادىم. ارينە، كورگەنىمنىڭ كوبى قۋانىشتى ەمەس، نامىسقا تيەتىندەي. بۇل جاعداي دا مەنى سوزدەن ىسكە كوشىپ، ويلارىمدى ناقتى جۇمىسپەن ىسكە اسىرۋعا يتەرمەلەدى. قازاقستاندا ساياسي قىزمەتتەن تاجىريبەم جوق. نەگىزى ساياساتكەردىڭ ماقساتى، نيەتى تاز بولۋى كەرەك سياقتى. «كوكىرەك تازا بولماسا، كوز تازاسى نە كەرەك»- دەگەندەي. قازاقشاڭىز قالاي دەگەن سۇراعىڭىز، دۇرىس سۇراق؟ بۇل ءار قازاقتىڭ الدىنا قويىلاتىن سۇراق، مىندەت.
- قازاقستاندا پارتيانى قوس-قوستان قۇرۋ مودا بولىپ بارادى. مىسالى; "اۋىل پارتياسى" مەن "اگرارلىق پارتيا" جانە م. ەلەۋسىزوۆ پەن مىنا س. مامبەتاليننىڭ "جاسىلدار پارتياسى". العاشقى ەكەۋىنىڭ يلەيتىنى ءبىر پۇشپاق - اۋىل ماسەلەسى، ال باسشىلارىنىڭ كىمدەر ەكەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. "جاسىلداردىڭ" دا. كۇلكىلى!
- رۋحانيات جاسىلدار پارتياسى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ول الەمدەگى قازىرگى قورشاعان ورتاداعى احۋالدىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى باتىستا كەڭ تاراعان بەدەلدى جاسىلدار پارتيالارىنىڭ باعدارلاماسىن قولدايتىن پارتيا. م. ەلەۋسىزوۆتىڭ پارتياسى جوق، ول «تابيعات» اتتى قوعامدىق بىرلەستىكتى باسقارادى. اۋىل پارتياسى بار، ال اگرارلىق پارتيا بۇگىن جوق،
- جاسىلدار پارتياسىنىڭ ورالماندارعا قانداي قاتىسى بار؟ سەكە، ەكى ءسوزىڭىزدىڭ بىرىندە ورالماندار تۋرالى ايتادى ەكەنسىز، ءوزىڭىز ەكى اۋىز ءسوزدى قازاقشا ارەڭ سويلەيدى ەكەنسىز، قازاقشادان اعىلشىنشانىز جاقسى ەكەن. بالالارىڭىز مۇلدەم قازاقشا بىلمەيدى تىپتەن ولار قازاقستاندى مەنسىنىپ تۇرعىسى كەلمەيتىن سياقتى. كۇندەردىڭ بىرىندە بيلىك قولىڭىزعا تيە قالسا، قازاق بايعۇستى ساتىپ جىبەرمەيسىزبە شەتەلدىكتەرگە؟
- قازاقستاننان قاشىپ، تۇرمىستىق جاعدايىن جاقسارتامىن دەگەن ادامدار شەت ەلگە قاشىپ جاتسا، مەن كەرىسىنشە، جاقسى تۇرمىستىق جاعدايىمنان ەلىمدەگى جاعدايعا قايتتىم. اكە - شەشەمنىڭ بەرگەن تاربيەسى بويىنشا، مەن اياعىمنىڭ ۇشىنان شاشىمنىڭ ۇشىنا دەيىن قازاقپىن. جۇبايىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سارىاعاشتان، قىزىم دا قازاقشا وقىپ تاربيەلەنگەن. شەت ەلدە ءجۇرىپ، بالالارعا قانشا جاقسى وزىق تاربيە بەرسەڭ دە، مەن العان تاربيەدەن بالالارىمنىڭ ايىرىلىپ قالاتىنىن سەزدىم. سوندىقتان دەر كەزىندە ولاردى ەلىمە قايتارماسام، ولاردىڭ تاعدىرىنا قيانات جاسايتىنداي بولاتىنىمدى سەزدىم. سوندىقتان دا ەلگە قايتتىم. ال ەلىمدەگى جاعداي اسا جاقسى ەمەس ەكەنىن ايتۋ ارتىق. ەلىم - جەرىم دەپ مەنىڭ كۇيىنۋىم، ەلىمە قايتىپ، ساياساتقا ارالاسۋىم، بۇنىڭ بارلىعى بالارىمنىڭ بولاشاعىنا قوساتىن مەنىڭ ەڭبەگىم. وسى جەر ءۇشىن مەن تەر توكپەسەم، بالالارعا قالايشا وتانىڭدى ءسۇي دەپ ايتا الامىن.
بالالاردى قازاق قىلۋ ءۇشىن ولاردىڭ بويىنا وتانىن قۇرمەتتەۋ سەزىمىن ءسىڭىرۋ كەرەك، سوسىن ءتىل، ءداستۇر بالالارعا اتا- اناسىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ سىڭەدى.
مەن قازاقشا جاقسى سويلەسەم دە، سوڭعى كەزدە كوپتەگەن ساياسي، عىلىمي، الەۋمەتتىك تەرميندەردى قولدانۋعا ءماجبۇرمىن. مەنىڭ كازىرگى قاجەتىمە لايىقتى، ادەتتى بولىپ كەتكەن قازاقشا تەرميندەر از، سوندىقتان ءبىراز كەدەرگىلەر بار.ال پارتيا توراعاسى بارلىق سۇراققا جەدەل جاۋاپ بەرۋى قاجەت بولادى. سوندايدا تەرميندەردى دۇرىس قولدانۋ ءۇشىن، قازاقشا ءبىراز باياۋ سويلەيمىن.
ال ورالماندارعا كەلسەك، رۋحانيات پارتياسىنىڭ وزەگىن قۇرعان ورالماندار بولعان. وعان سەبەپ بولعان التىنشاش جاعانوۆانىڭ ورالماندارمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەۋى.
مەنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىم ورالمان - باشير جاڭالتاي، ينديادا تۋىپ وسكەن، تايۆان، كەيىن تۋرتسيادا ءبىلىم الىپ، لوندوندا جۇمىس ىستەگەن. سول كىسى ورالماندار جۇمىسىنا جاۋاپتى. قاجەت بولسا، وسى جەرگە سول كىسىنى شاقىرىڭىز، تولىق بايانداما جاساپ بەرەدى.
سول سياقتى مەنىڭ قاسىمدا باسقا دا سالالاردى باسقارىپ، جۇمىس اتقارىپ جاتقان ادامدار بار.
- شەت ەلدىك بانكتە نەمەسە شەتەلدىك قارجى ورتالىعىندا قىزمەت ەتتىڭىز؟ سول شەتەلدىك بانكتەردە تىققان اقشاڭىز كوپ شىعار، يا؟
- مەنىڭ ءومىربايانىما كوز سالىپ قاراساڭىز، مەن دۇنيەجۇزى بانكىندە قىزمەت اتقاردىم. دۇنيەجۇزى بانكى دەگەن كوممەرتسيالىق ەمەس بانك. نەگىزگى فۋنكتسيالارى، دامۋشى ەلدەرگە قارجىلىق كومەك كورسەتۋ. مەن وسى بانكىدە ەكونوميست بولىپ ەڭبەك ەتتىم. باسقا قارجىلىق ينستيتۋتتاردا ەڭبەك ەتكەن ەمەسپىن. سوندىقتان، تىققان قارجىم جوق. بىراق سول قارجىلىق ينستيتۋتتاردا ىستەي ءجۇرىپ، مەن جۇيەلى تۇردە ويلاي ءبىلۋ، باسقارۋ ىسىنە ماشىقتانىپ ۇلگەردىم. وسى تۇرعىدا ول ماعان ۇلكەن ءومىر مەكتەبى بولدى دەپ ايتا الامىن
- ەلىمىزدە تەك ءبىر عانا پارتياعا، ياعني "نۇر وتانعا" باسىمدىق بەرىلگەنى بەلگىلى. كەزىندە پرەزيدەنت ەشقانداي پارتيادا بولماسىن دەگەن پوزيتسيا بولىپ، كەيىن بۇل ەرەجە بۇزىلدى. ءوزىڭىز باسقارعان پارتيانىڭ "نۇر وتانمەن" سالىستىرعانداعى الەۋەتى قانشالىقتى مىقتى دەپ ويلايسىز؟
- پارتيانىڭ توراعاسى بولعانىما ءالى ءبىر جىل تولعان جوق. وسى از ۋاقىتتا رۋحانيات پارتياسى گازەت بەتىنەن تۇسپەدى، كوپتىڭ اۋزىندا بولدى. ەگەر سول از ۋاقىتتاعى بەلسەندىلىگىمىزدى سالىستىرساق، مىقتىمىز ال ەندى «نۇر-وتان» پارتياسىنا كەلەتىن بولساق، ءبىز ساياساتتاعى زاڭدىلىقتارعا بايلانىستى، كەيبىر باعىتتارمەن كەلىسەمىز، كەيبىر باعىتتارمەن تۇبەگەلى تۇردە كەلىسپەيمىز. ورالماندار ماسەلەسىنە بايلانىستى، پارتيا ارالىق كەڭەستە ءوزىمىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزدى جەتكىزگەنبىز. ەگەر بۇگىنگى بيلىك پارتياسى وسى ماسەلەلەر بويىنشا ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن ايقىندايتىن بولسا، ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە ءازىرمىز.
ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ ەلەكتورات، قولداۋشىلارىمىز بار، سوعان بايلانىستى «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ وزىندىك الەۋەتى بار دەپ ويلايمىن. بۇگىن ءبىزدىڭ پارتيانىڭ تولىققاندى مۇشەلەرى 70 مىڭنان اسادى. بۇل ۇلكەن كۇش. ال ەندى ەكولوگيا ماسەلەلەرىن قوساتىن بولساق، ەلەكتورالدىق قولداۋ ودان دا جوعارى بولۋى ىقتيمال.
سوندىقتان ءبىز ءوزىمىزدى قازاقستان قوعامىنىڭ ءار-ءتۇرلى توپتارىنىڭ مۇددەسىن قورعاي الاتىن، جۇيەلى ساياسي كۇش دەپ ەسەپتەيمىز.
- سەرىكجان مامبەتالين دەگەن ادامدى نە كورگەن، نە بىلگەن، نە ەسىتكەن (ساياساتكەر رەتىندە) جان جوق. سوندا ءسىز قالاي پارتيا قۇرماقسىز؟ ەلىم دەپ ەڭىرەمەسەڭىز، جەرىم دەپ اتوي سالماساڭىز، ۇلتىم دەپ اۋىز اشپاساڭىز سوندا ءوزى ءسىز كىمسىز؟ ۇيعىر-قازاق اراسىنداعى كيكىلجىڭدە، "قازاقستاندىق ۇلتقا" باستايتىن دوكترينانى تالقىلاعاندا، قىتايعا 1 ملن گا جەردى بەرەمىز دەگەندە قايدا بولدىڭىز؟ بۇنداي جاعدايلاردا بۇعىپ ءوتىپ پارتيا قۇرۋعا بولا ما؟
- باۋىرىم، مەن ەشكىمنىڭ الدىندا اقتالمايمىن! ءبىزدىڭ پارتيانىڭ سەنىڭ كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەلەرىڭە قاتىستى وزىندىك ماقساتى ايقىن. قازاقستاندا قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى قۇرىلىپ جاتىر. «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن ءبىزدىڭ پارتيانىڭ مادەني-رۋحاني ماسەلەلەر بويىنشا تۇعىرناماسىنا مۇلدەمگە سايكەس كەلمەيدى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ رۋحاني الەمى قازاقستاننىڭ مادەني دامۋىنىڭ نەگىزگى تەتىگى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىز. باسقا ۇلتتار وسى قازاقتىڭ رۋحاني الەمى نەگىزىندە توپتاسۋى كەرەك. ال قىتايعا جەر بەرۋگە كەلەتىن بولساق. سول جەردى ورالمان قازاقتارعا نەگە بەرمەسكە؟ ءبىز وزىمىزگە كەلگەندە اتا-بابالارىمىزدان قالعان جەردى دە ايايمىز عوي دەيمىن. ال سول جەر شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ دا ۇلەسى عوي.
قازاقستاننىڭ ساياساتىنا وتكەن جىلدىڭ 16-ءشى ناۋرىزىنان باستاپ ارالاسىپ جاتىرمىن. ەگەر كەز كەلگەن ىزدەۋ جۇيەسىنە مەنىڭ اتىمدى ەنگىزسەڭ، جينايتىن اقپاراتىڭ از بولمايدى. سوندا سول اقپاراتتى كوبەيتۋ مەنىڭ ءىسىم بولسا، ونى بايقاماۋ ءسىزدىڭ نيەتىڭىز بولادى.
- مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ قايتارۋ ءۇشىن تەمىردەي ءتوزىم كەرەك بولار؟
مەن ەش نارسە سۇراماي-اق قويعانىم دۇرىس شىعار، ءوزىن دە، پارتياسىن دا جەتە بىلمەيدى ەكەنمىن. ونىڭ ۇستىنە عابەكەڭنەن باسقاسى ادام ەكەن دەمەدى، سۇراقتارىمنان اتتاپ كەتتى.
بىلمەگەنىمدى ءوزىمىزدىڭ سەرىكجاننان سۇرارمىن، كەرەك بولسا...
- سۇراقتاردان اتتاپ ءوتۋ قۇقىن ماعان بەرگەن جوق. بار سۇراقتاردى كوشىرىپ جاۋاپ بەرىپ جاتىرمىن. ەلىمىزدەگى سوڭعى كۇندەرى ورىن الىپ جاتقان قۇبىلىستارعا بايلانىستى ۋاقىتىم ءبىراز تاپشى بولدى. سۇراقتان قاشقان ەمەسپىن، مەنىڭ مەكەن جايىم جوعارىدا جازىلعان، كەلىپ تە سۇراۋعا بولادى.
- "قازىرگى ساياسي جاعداياتتارعا ءوز پىكىرىڭىزدى بىلدىرسەڭىز. ءتىپتى ساياساتقا اقىندار دا ارالاسا باستادى. ماسەلەن،مارالتاي رايىمبەكۇلى جىر جازدى، ونىڭ ارتىنان ەرگەن اقىندار دا پاتشا جايلى جىر جازسام دەپ جانىعىپ ءجۇر. وعان نە دەيسىز؟"
تىلەۋى قازاق
- جالپى ادام بالاسى ءومىر جولىن تاڭداعاندا بولاشاقتان ءۇمىت ەتەدى، مامان تاڭداپ جوعارعى وقى ورىنىنا تۇسەدى، مامان بولعان سوڭ ماماننىڭ ۇزدىگى بولعىسى كەلەدى. ال اقىندارعا كەلەتىن بولساق، ول جاساعاننىڭ ادامعا دارىتقانى. اقىن بولۋ - مامان ەمەس، اقىن بولۋ قۇداي الدىندا سول دارىن ءۇشىن جاۋاپ بەرۋ دەپ تۇسىنەمىن. كەيدە ءبىلىمى جوق اقىننىڭ اۋىزىنان شىققان سوزدەرگە تاڭ قالاسىڭ. ءبۇل ەرەكشە ينتۋيتسيا، سەزىمتالدىقتان بولا ما ەكەن. قۇداي بەرگەن دارىندىعىن جاراتپاي، تارتپاسىنا جازىپ جۇرگەن ادامدار دا بار. قالاي بولسا دا اقىندىق شەبەرلىكتى، شەشەندىكتى تالاپ ەتەتىن بولعاندىقتان، ەلمەن، باسقا دا اقىندار مەن ءجۇرىپ، كورىپ، سويلەپ دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. اقىندىقتىڭ ەڭ باستى ماقساتى ءبىر ادامنىڭ جۇرەگىنە ەسىك اشىپ، سونىمەن سىرلاسۋ، جاقسى سەزىمدەردى وياتۋ. ەگەردە اقىن سوزىنە جۇرەك ەسىگىن اشقان ادام كوپ بولسا، وندا ول ەل اقىنى بولىپ اتالادى.
ال ساياسات ءار ءبىر اداممەن اينالىسادى، اقىنسىڭ با، اقىن ەمەسسىڭ بە دەپ سۇرامايدى. سوندىقتان ساياساتپەن اينالىسۋعا ەشكىمگە تيىم سالىنبايدى. ال بەدەلدى اقىن ساياساتپەن اينالىسسا، وندا ونىڭ ساياساتتا دا قابىلەتتى ەكەندىگىن اڭعارتادى. اقىن دا، ساياساتكەر دە ادام بولعاندىقتان قاتەلەسپەيدى دەپ ايتۋعا تاعى بولمايدى.
كىمدە كىم قاتەلەسىپ جاتسا، ونىڭ قاتەسىن تالداپ، تۇزەۋگە بولادى. قاتەلەستىڭ دەپ ەشكىمدى جازالاۋعا بولمايدى. بۇل جەردە ساياساتتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ قاجەت. قانداي دا دۇرىس-بۇرىس ويلار ايتىلىپ جاتسا، ونىڭ بارلىعى بۇقارا ەلگە ارنالادى، ولاردىڭ سانا سەزىمىنە اسەر ەتەدى. سول بۇقارا ەلدىڭ ساناسىنىڭ وي سۇزگىشى دۇرىس بولسا، جالپى قوعام قاتەلەسپەيدى.
سوزدەن، ويدان سۇرىنۋگە بولادى، ونى تالداپ تۇزەپ جاتساق، ىستەن سۇرىنبەيمىز.
-بۇدان بىرەر اي شاماسى بۇرىندا وسى سايتتا "تۇسكورگىشتەر پارتياسىن قۇرايىق!" دەگەن سىقاعىم بولدى. بۇگىنگى پارتيا اتاۋلىعا پىكىرىم سوندا ايتىلدى.ساۋالىڭا جاۋابىم دەپ قىسقاشا قايتالاسام: ءدال بۇگىن بىزدە حالىقتىڭ مۇڭ-مۇددەسىن ويلاپ، بار مۇمكىندىگىن حالىقتىڭ اۋىر تۇرمىسىن جەڭىلدەتۋگە جۇمساپ وتىرعان پارتيا جوق. "نۇر وتان" بولسا، ءوزىنىڭ نۇرسىز ەكەنىن بىلمەيدى، بيلىكتىڭ جارشىسىنا اينالدى. ەگەر ويتپەسە: قىمباتشىلىقتىڭ اي ساناپ ءورشۋ، تۇرمىستىق تولەماقىلاردىڭ ۇنەمى ءوسۋ، كوپتەگەن اۋىلداردىڭ قىلاياعى اۋىزسۋسىز قالۋ،قىلمىستىڭ كوبەيۋ، جەمقورلىقتىڭ ءىس جۇزىندە تيىمسىز كەتۋ ،جاتەلدىك جانە وزىمىزدىك وبىر-ميللياردەرلەردىڭ ەركىنسۋ... سەبەپتەرىنە ءبىر ۋاق نازار اۋدارار ەدى، پارلامەنتتىڭ كۇنتارتىبىنە ۇسىنىپ تالقىلاتار ەدى. ويلى-قىرلى جولمەن مۇشەلەرىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، قارجىسىن مولايتىپ العان بۇلپارتيا پرەزيدەنتتى، بيلىكتى بەتالدى قولپاشتاۋدان باسقا نە ءبىتىرىپ كەلەدى؟ دانەڭە! ال بيلىكشىل باسقا پارتيالار (كەشەگى "رۋحانيات" - بۇگىنگى "جاسىلدار", مىسالى)"نۇر وتاننىڭ" اۋزىنا قاراعاننان باسقا نەتىندىردى؟ ەشتەڭە! وپپوزيتسياداعى پارتيالار سوزگە عانا باي جانە ءوزارا ىنتىماقسىز، ول لاگەردەگى ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرازى ءبىرىن ءبىرى جامانداپ ءسوز سويلەپ، ماقالا جازىپ ،كۇلشاشقىش بولىپ الدى. وسىنداي جاعداي دا مىناۋ "جاسىلدار" ەكولوگيامەن باياعىدان اينالىسىپ كەلە جاتقان مەلىس ەلەۋسىزوۆپەن حابارلاس پا ەكەن؟ مەنىڭشە، جوق! ياعني ءبىزدىڭ قوعام ەگىز پارتيا تۋا باستادى. "اۋىل" مەن "اگرارلى" پارتيا عانا ەگىز بولماسىن دەگەن شىعار. اتى بار، زاتى جوقتىڭ بارىنان جوعى جاقسى! عابباس.
وسى سۇراقتىڭ ءوزى كۇل شاشۋدىڭ ءبىر كورىنىسى. ءبىزدىڭ پارتيانىڭ باسقا پارتيادان ەرەكشەلىگى كەلەسى دەپ ءتىزىپ وتسەم دەيمىن:
1. ءبىزدىڭ پارتيا - باسقارۋ تىزگىنىن ەركىمەن جاستارعا تاپسىرعان العاشقى پارتيا;
2. مەنىڭ ارتىمدا نە ءبىر كوررۋپتسيالىق زاڭ بۇزۋ بولعان جوق، مەن لاۋازىمدى بيلىكتە جۇرگەن اتقامىنەر ەسمەسپىن ;
3. وسى زاماننىڭ وزىق ءبىلىمىن الىپ، شەت ەل تاجىريبەسىن كورىپ كەلدىم. سونىڭ بارلىق جاقسى جاقتارىن ءبىزدىڭ ەلدە جاساۋعا ات سالىسسام دەيمىن. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ماڭىزدىسى - زاڭ تۇرىندە ارەكەت ەتۋ.
4. كوپتەگەن ترانسۇللتىق كومپانيالارمەن جاسالعان كەلىسىم شارتتاردى ەۋروپا ەكولوگيالىق زاڭدارىنا لايىقتى كەلتىرۋ ءۇشىن، ءبىز ەۋروپا جاسىلدار پارتيالارىنىڭ بىرلەستىگىنە كىرەمىز. سول ارقىلى كاسپيدى، باسقا دا ەلىمىزدىڭ تابيعاتىن قورعاۋعا مۇمكىندىك الامىز.
ەل مۇددەسىن قورعاۋعا قولداناتىن قۇرالدىڭ ەڭ بەلسەندى دە، ءتيىمدىسى دە پارتيا. ءبىز كۇل شاشۋدى قۇرال ەتپەيمىز، تەك زاڭدى بۇزعان جەرىن تەك زاڭمەن دالەلدەيمىز، قاجەت بولسا.
مىنا سۇراقتى ۇستانعان ادام - بيلىكتىڭ قۇلى بولادى. سوندىقتان وسى سۇراقتىڭ قاتەلىگىن اشىپ بەرۋگە تىرىستىم. ساناعا جەتسە، وندا ساياساتتىق مادەنيەتتىڭ قالىپتاسا باستاعانى. ول قالىپتاسادى دا، زامان سولاي.
- بىزگە وسىنداي كوپ پارتيانىڭ قاجەتى بار ما؟ جابىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل، جابىلىپ بارلىعى نەگە حالىقتىڭ قامىن ويلامايدى؟ جاسىلدار پارتياسىنىڭ قىزىلدار پارتياسىنان نە ايىرماسى بار؟
- كوز اۋرۋلارىنىڭ ىشىندە تۋا بىتكەن ءتۇس ايىرا الماۋشىلىقتى، مونوحرومازيا دەپ اتايدى. ءسىزدىڭ جاسىلدى قىزىلدان ايىرا الماۋىڭىز سول اۋرۋعا ۇقسايدى. دەگەنمەن بىرەۋ بولعاننان كوپ بولعان جاقسى، جاڭا جاس مەملەكەتپىز، پارتيا قۇرۋدا دا تاجريبەمىز جوق. بىراق ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار، ءبارىنىڭ ايتاتىن ۇرانى ءبىر سياقتى بولىپ كەتەدى. بىرىنەن ءبىرىنىڭ ايىرماشىلىعى از سياقتى.
- سەكە، «رۋحانياتتىڭ» تانىمال بولۋى مۇمكىن ەمەس. ودان دا باسقا پارتياعا،مىسالى اق جولعا قوسىلساڭىز پارلامەنتكە وتۋگە بولار ەدى. وسىعان نە دەيسىز ؟
- ءبىزدىڭ الدىمىزداعى كازىر ماقسات، بۇرىنعى «رۋحانياتتىڭ» پارمەنسىز دەگەن اتىنان ايىرىلىپ، ساياساتتا بەلسەندى پارتياعا اينالۋ بولىپ وتىر. «رۋحانيات» جاسىلدار پارتياسى جاڭا عاسىردىڭ پارتياسى. بولاشاقتا الەمدەگى مەملەكەتەردەگى بيلىكتە جاسىلدار پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى بولادى. باسقا پارتيالار قوسىلا بەرسىن ءبىز ەشكىمگە قوسىلمايمىز. ءبىزدىڭ ەلەكتوراتىمىز وسى بۇزىلعان قورشاعان ورتادا قالاي جان ساۋعالايمىز، بولاشاعىمىز قالاي بولادى دەيتىن ازاماتتار. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇستانىمىزدى حالىققا جەتكىزە الساق پارلامەنتكە وتۋگە بولادى.
- Dawer talabinan tuwghan partiya, eger duniyedegi baskha uksas partiyalardan talim alip jakhsi jumistar atkarsa ، Memlekettik biylewge talasta akhir jengip shighatinina seniwge boladi. Aweli awil sharwashilghida bul partiyaning ujimina kirse sonda kemeldi jasil partiya bolarma edi.Sizder nege awel, bayerghi el ruwhi partiyalari jane Aral,Semey apattarining janashirlarimen birigip ulken partiya kurmaysizdar? Alen
- Men jogharida aittyp kettym, Europa jasildar partiyasimen jumistar atkaru kelisimimis bar.
Aral,Semey apattarining janashirlarimen birigude ojimisda
- ەرتىس پەن ىلە دارياسى ماسەلەسى قازاقستان ءۇشىن وتە وزەكتى ەكەنى بەلگىلى، ارامدىعى القىمىنا تىعىلعان الدامكوس قىتاي جىمىرايىپ الىپ، ەشتەڭەنى سىرتىنا شىعارماي، ەكى ۇلى وزەننىڭ نەگىزگى سۋىن ءوز وڭىرلەرىنە قاراي بۇرۋدا. كەلىسىمگە بارعان قازاقستاندىق بيلىك وكىلدەرىنىڭ قوينى قونشىن اقشاعا تولدىرىپ، قارنىن اراققا تولدىرىپ، ءبارى دۇرىس ەكەن دەگىزىپ قايتارعانى دا جاسىرىن ەمەس! جاسىل بولۋ ءۇشىن سۋ كەرەك. ال سۋ بولماسا قايداعى جاسىلدىق؟ ەندەشە قىتايمەن بولعان وسى ماسەلەدە بيلىكتىڭ ءىس-قيمىلدارىنا قالاي باعا بەرەسىز؟ سىزدەردىڭ بۇل تۋرالى ناقتى ءىس-شارانى قولعا العاندارىڭىزدى ەستىمەدىك. بۇل سىزدەردىڭ پارتيانىڭ تەك كوشە تازالىعىنا عانا ءمان بەرەتىن قاتارداعى شولاق بەلسەندى ەكەنىنەن دالەل. الدە ءوز جۇمىس ەرەجەلەرىڭىزگە وسى ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە قاراتا بەلگىلى ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتەردى ەڭگىزدىڭىزدەر مە؟ بۇل تۋرالى نە ىستەدىڭىزدەر، نە ىستەمەكشىسىزدەر؟ اقىرعى ەسەپتە قازاقستان نە ىستەۋى كەرەك؟
- ىلە مەن ەرتىس تاعدىرى قازاقستان ءۇشىن وتە وزەكتى. سوندىقتان دا ءبىز وسى ساۋالدارمەن اينالىساتىن بارلىق قوعامدىق ورىندارىمەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋدى ءجون كورەمىز. كوپتەگەن باق-تار مەنى تابيعات قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسىزوۆقا قارسى قويىپ، قاقتىعىستى قىزىقتاعىسى كەلدى. مەن ول كىسىگە قارسى شىقپايمىن، ول كىسىنىڭ ىستەگەن جۇمىستارىن باعالاپ، جۇمىستارىنا قوسىلۋ ماقساتىمەن وسى جىلى ىلە رەگاتاسىنا قاتىسىپ، 2-ءشى ورى الىپ كەلدىك. «بالقاش - نۇرسايا» -حالقارالىق تۋريستىك ەمدەۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن زەرتتەپ، ولاردى قولداپ، بىرىگىپ جوبالار جاساپ جاتىرمىز. ول ءۇشىن پريوزەرسكە بارىپ، بالقاش پەن ىلەنىڭ جاعدايلارىن تولىق زەرتتەپ كەلدىك. بۇل جوبالاردا ىلەمەن قىتايدان كەمەلەردى جۇرگىزۋ مارشرۋتتارىن جاساۋ جوسپارلانۋدا. ەگەر بۇل جوبالار ىسكە اسسا، قىتاي ءوزى ءۇشىن ىلەنى تولتىرىپ وتىرادى. سول ارقىلى ىلەنىڭ كوپتەگەن ماسەلەلەرىن شەشۋگە بولادى.
سول سياقتى كوپتەگەن ەكولوگيالىق مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جۇمىستارىن دا زەرتتەپ، بىرىگىپ ىستەرىمىزدى قارقىنداتۋ جولدارىن بىرگە قاراستىرىپ جاتىرمىز.
- سەكە، قازاق اقىن-جازۋشىلارىن وقيسىز با؟
مەنىڭ ەكولوگياداعى كوزقاراسىمدى قالىپتاستىرعان ارال تەڭىزىنىڭ، ەلدىڭ ازاماتتارىنىڭ تاعدىرىن جازعان ءابدىجاميل نۇرپەيىسوۆتىڭ «سوڭعى پارىز» رومانى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ سوڭعى اۋدارماسىن وقىدىم.
- ءسىز دۇرىس جاۋاپ بەرگەن كۇندە دە سول ساۋالعا قاتىستى ماسەلەلەر دۇرىس شەشىلمەيدى عوي، جاۋاپتارىڭىز تەك ەلدى الداپ جۇباتۋ، ءوز ۇپايلارىڭىزدى تۇگەندەۋ عانا بولادى عوي! سوندىقتان ءسىزدىڭ، ءسىز سەكىلدىلەردى وسى تەكتەس ينتەرنەت كونفەرەنتسيالارىنىڭ نە كەرەگى بار، ويتكەنى ماسەلەنى ءسوز ەمەس، ءىس شەشەدى، ال سىزدەر وتىرىپ الىپ ىسكە ەمەس، قۇر سوزگە بەرىلەسىزدەر! سولاي ەمەس پە؟
- ءبىز حالىقتى جۇباتىپ جاتقان جوقپىز، حالىقتىڭ «ۇيدەگى» اڭگىمەسىن ۇكىمەت، بيلىكتەگىلەر ەستىسىن، ولاردىڭ ىستەگەن ىستەرىندەگى كەمشىلىكتى ايتۋ، تۇزەتۋ ءۇشىن رەسمي مىنبەدەن سويلەۋ قاجەتتىگىن، كوپپارتيالى پارلامەنت قاجەتتىگىن ايتىپ جاتىرمىز.ال مەنىڭ ىشىمدەگىنى ءبىل دەگەننەن نە بولادى. قازىرگى ۋاقىتتا اقپاراتتىڭ ەڭ ءتيىمدىسى - ينتەرنەت. وسى ينتەرنەتتى پايدالانىپ ءبىر- بىرىمىزبەن پىكىرلەسەيىك، ورتاق ويعا، شەشىمگە كەلەيىك. ءبىر كىسىنىڭ ويى، پىكىرى بولىپ جۇرمەسىن; حالىقتىڭ، كوپشىلىكتىڭ پىكىرى بولسىن; قالاي شەشۋدى دە ويلاسايىق.
(جالعاسى بار)
