مۇرتازا بۇلۋتاي، فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ كانديداتى. سەيدىن بايزاقوۆ، فيلولوگيا عى­لىمدارىنىڭ دوكتورى. كىم قاتە جازىپ ءجۇر؟ فيلو­سوف پا، فيلولوگ پا؟ وكى­نىشتىسى، فيلولوگ مىرزا قاتە جازىپ ءجۇر. دۇرىسى - «في­لولوگيا عىلىمدارى­نىڭ» ەمەس، «فيلولوگيا عىلىمىنىڭ» بولۋعا ءتيىس.

ورىسقا ءوزىمىز ءۇش ءجۇز جىل باعىندىق. جارايدى دە­لىك. ال قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەسىن ورىس تىلىنە باعىندىرۋ دۇرىس بولا ما؟ قازاق تىلىندە كوپتىك جالعاۋى نارسەنىڭ سانىنا بايلانىستى ەمەس. مىنە، ءبىر كىتاپ، ەكى كىتاپ، ون كىتاپ... ورىسشاسى: ودنا كنيگا، دۆە كنيگي، دەسيات كنيگ. سوعان قاراپ، ەكى كىتاپتار، ون كىتاپتار دەسەك جاراسا ما؟ دەمەك، ەكى ءتىلدىڭ تابيعاتى ەكى بولەك.

1946 جىلى قازاقستان عىلىم اكادەمياسى اشىل­دى. سول كەزدە قازاق ءتىلىنىڭ بىلگىرلەرى م.اۋەزوۆ، س.مۇقا­نوۆ، ق.ساتباەۆ، ت.ب. بار ەدى. سولار اكادەميانى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسى دەپ اتادى. نەگە ولار «اكادەميا ناۋك»-تى «عىلىمدار اكادەمياسى» دەپ اتامادى. «دو­سلوۆنو» اۋدارساق، سولاي بولار ەدى عوي.

ورىس ءتىلىن قازاق تىلىمەن قاتار وقيتىن قازىرگى جاستار قاتە سويلەيدى. بۇرىنعى قازاق «كوزىنىڭ قيىعىمەن» قاراسا، قازىر جاستار «كوزدەرىنىڭ قيىقتارى­مەن» قاراي­دى. «مەنىڭ قولدارىم، اياق­تارىم» دەپ سويلەيدى. دۇرىسى - «مەنىڭ قولىم، ايا­عىم» عوي.

اباي نەگە «كوزىمنىڭ قاراسى» دەگەن. نەگە «كوز­دەرىمنىڭ قاراسى» دەمەگەن؟ الدە، اباي سان بىلمەۋ­شى مە ەدى؟

مۇرتازا بۇلۋتاي، فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ كانديداتى. سەيدىن بايزاقوۆ، فيلولوگيا عى­لىمدارىنىڭ دوكتورى. كىم قاتە جازىپ ءجۇر؟ فيلو­سوف پا، فيلولوگ پا؟ وكى­نىشتىسى، فيلولوگ مىرزا قاتە جازىپ ءجۇر. دۇرىسى - «في­لولوگيا عىلىمدارى­نىڭ» ەمەس، «فيلولوگيا عىلىمىنىڭ» بولۋعا ءتيىس.

ورىسقا ءوزىمىز ءۇش ءجۇز جىل باعىندىق. جارايدى دە­لىك. ال قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەسىن ورىس تىلىنە باعىندىرۋ دۇرىس بولا ما؟ قازاق تىلىندە كوپتىك جالعاۋى نارسەنىڭ سانىنا بايلانىستى ەمەس. مىنە، ءبىر كىتاپ، ەكى كىتاپ، ون كىتاپ... ورىسشاسى: ودنا كنيگا، دۆە كنيگي، دەسيات كنيگ. سوعان قاراپ، ەكى كىتاپتار، ون كىتاپتار دەسەك جاراسا ما؟ دەمەك، ەكى ءتىلدىڭ تابيعاتى ەكى بولەك.

1946 جىلى قازاقستان عىلىم اكادەمياسى اشىل­دى. سول كەزدە قازاق ءتىلىنىڭ بىلگىرلەرى م.اۋەزوۆ، س.مۇقا­نوۆ، ق.ساتباەۆ، ت.ب. بار ەدى. سولار اكادەميانى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسى دەپ اتادى. نەگە ولار «اكادەميا ناۋك»-تى «عىلىمدار اكادەمياسى» دەپ اتامادى. «دو­سلوۆنو» اۋدارساق، سولاي بولار ەدى عوي.

ورىس ءتىلىن قازاق تىلىمەن قاتار وقيتىن قازىرگى جاستار قاتە سويلەيدى. بۇرىنعى قازاق «كوزىنىڭ قيىعىمەن» قاراسا، قازىر جاستار «كوزدەرىنىڭ قيىقتارى­مەن» قاراي­دى. «مەنىڭ قولدارىم، اياق­تارىم» دەپ سويلەيدى. دۇرىسى - «مەنىڭ قولىم، ايا­عىم» عوي.

اباي نەگە «كوزىمنىڭ قاراسى» دەگەن. نەگە «كوز­دەرىمنىڭ قاراسى» دەمەگەن؟ الدە، اباي سان بىلمەۋ­شى مە ەدى؟

«كوزىمنىڭ قاراسى» - پوەزيا، «كوزدەرىمنىڭ قا­راسى» - بالدىر-باتپاق. كوپتىك جالعاۋ قازاق ءسوزىنىڭ ءدامىن كەتىرەدى.

2009 جىلى 2 ساۋىردە «انا ءتىلى» گازەتىنە «كور­شىدەن جۇققان كوپتىك جالعاۋى» اتتى ماقالامدا «في­لولوگ، لينگۆيست عالىمدار، مارتەبەلەرىڭدى دۇرىس جازىڭدار» دەپ، ش.ەلەۋكەنوۆتىڭ، ءو.ايتبايۇلىنىڭ، ب.ساربالاۇلى­نىڭ اتتارىن اتاعانمىن. ولار ەكى جىلدان بەرى ءۇنسىز.

2010 جىلدىڭ 10 شىلدەسىندە «قازاقستان» گازەتىنە «فيلولوگيا عىلىمى ما، عىلىمدارى ما؟» دەپ بۇكىل رەسپۋبليكا عالىمدارىنا سۇراق قويعانمىن. تاعى جاۋاپ جوق.

سودان «مەنىڭ جازعان حاتىما جاۋاپ قايدا، مارجان-اي!» دەپ «قازاقستان» گازەتىنە تاعى ءبىر ءازىل جازدىم. ءلام-ميم. نەسىن جازسىن؟ عالىمدار وزدەرىنىڭ ءومىر بويى قاتە جازىپ كەلگەنىن ءبىلىپ، ۇيالعاننان ءۇنسىز وتىر. بىراق ۇنسىزدىك فيلولوگتار مەن لينگۆيستەردى قاتەدەن قورعاپ قالا المايدى.

اقتوبەدە ورىس تىلىندە جازاتىن بەلگىلى اقىن بار. سونىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرەلىك: «فيلولوگيچەسكيە ناۋكي» دەپ ورىستار قاتە جازىپ ءجۇر. ويتكەنى «ناۋكا» دەگەن ءسوز - جەنسكي رود، ەدينستۆەننوە چيسلو. «فيلولوگيا» دا سولاي، جەنسكي رود، ەدينستۆەننوە چيسلو. دەمەك، «فيلولوگيچەسكايا ناۋكا» بولۋى كەرەك قوي. قايداعى «فيلولوگيچەسكيە ناۋكي»؟ ەگەر «فيلولوگيچەسكايا ي يستوريچەسكايا ناۋكي» دەسە، ورىندى. فيلولوگيا ەكەۋ ەمەس، ءبىر سالا عوي. ورىس قاتە جازعاسىن، قازاق ونى تۇزەي مە؟

مىنە، بۇل - ورىس ءتىلىنىڭ مامانى، اقىننىڭ ءسوزى. مەن نەگە فيلولوگتاردىڭ سوڭىنان قالماي ءجۇرمىن؟! قازاق ءسوزىنىڭ قاتە جازىلۋى جانىما باتادى. فيلولوگتار قاتە جازسا، باسقالار قايتپەك؟! ءبىز ۇرپاعىمىزعا قازاق ءتىلىنىڭ دۇرىس جازىلۋىن ۇيرەتىپ كەتۋگە مىندەتتىمىز.

تورەجان ءماندىباي،

جازۋشى.

«ءۇش قوڭىر» گازەتى