ابىل - ناما
( جامبىلدىڭ بەلگىسىز ءبىر جىرىنىڭ اۋەنىمەن)
ءبورى باسى — ۇرانىم،
ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم.
ءبورىلى بايراق كوتەرسە،
قوزىپ كەتەر قايداعىم!
ء(سۇيىنباي)
اۆتوردان
جامبىلدىڭ اتاق-داڭقى داۋىرلەپ تۇرعان وتىزىنشى جىلدارى كرەملگە، تۋرا ءستاليننىڭ وزىنە قازاقستاننان قالىڭ ارىز قارداي بوراعان. بىرەۋلەر ولەڭدى تابان استىندا سۋىرىپ سالاتىن اقىن دەگەن بولمايدى، جامبىل --قولدان جاسالعان، ونىڭ ولەڭدەرىن ادەبي حاتشىلارى جازىپ بەرەدى دەپ سوعادى. ماسكەۋدەن ارنايى كوميسسيا كەلىپ تەكسەرىپ، جامبىلعا توسىن تاقىرىپ ۇسىنىپ، اقىننىڭ الىمىنا وزدەرى كۋا بولادى. ارىزدىڭ نەگىزسىز ەكەنىنىنە كوزى جەتىپ، ماسكەۋىنە قايتادى.
كرەملدە جامبىلمەن العاش كەزدەسكەندە ءتىرى پەندەگە سەنە قويمايتىن يوسيف ستالين اقىندى ءوزى سىناپ كورگىسى كەلىپ: «جامبىل جولداس، ءسىز كىمسىز؟ قايدان كەلدىڭىز؟! ەل-جۇرتىڭىز كىم؟!. قازاق دەگەن قانداي حالىق؟! قايدان شىققان؟!! سونى ماعان ولەڭمەن ايتىپ بەرىڭىزشى؟»-دەيدى. سوندا جاكەڭ دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، وسى ۇزاق جىردى ەكى-ءۇش ساعاتتاي تولعاعان دەسەدى.
جىردىڭ تۇپنۇسقاسى ساقتالماعان. ءبىزدىڭ قولعا تۇسكەنى – جىردىڭ مازمۇنى باياندالعان ورىسشا ءتارجىما عانا. ستالينگە اۋدارىپ بەرگەن جولما-جول اۋدارما سەكىلدى. كوركەم دۇنيە ەمەس. مۇنى اۋدارعان ، مەنىڭشە، اقىن دا ەمەس، جازۋشى دا ەمەس، ء(تىپتى، مامان ادەبيەتشى دە ەمەس), تسك-داعى ءبىر شەنەۋنىك بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى جىردىڭ ءماتىنى دوعال ءھام كوپ جەرى تۇسىنىكسىز.
ءستاليننىڭ ونىمەن ىجداقاتتانا تانىسقانى كورىنىپ تۇر: «ەتو ميروۆوە سوپەرنيچەستۆو ناچەلوس س دۆۋح سىنوۆەي اداما ي ەۆى» («ادام مەن ھاۋاڭىزدىڭ ەكى ۇلىنان باستالعان بۇ عالامنىڭ باقتالاسى») دەگەن جەرگە: «سموتري، كاكوي ستاريك، دا ون زناكوم س «بيبليەي!» («شالدىڭ پالەسىن قارا، «ءىنجىلدى» دە بىلەدى!»)- دەپ، كوك سيامەن جازىپ قويىپتى! تاڭ قالعان!
«نەت ۋ مەنيا وبەزدولەننىح، نيششيح، نەت تيۋرەم، لاگەرەي، ي نەت رازۆراتا» («ءسىڭىرى شىققان كەدەي-كەپشىگىم جوق، جوق بىزدە تۇرمە دەگەن، جالەپ دەگەن!») دەگەن جەرگە: «زامەتەن ستيل بۋكەيحانوۆا!» («بوكەيحانوۆتىڭ لەبى ەسەدى!») دەگەن قاتقىل ەسكەرتۋ تۇر! «يا پەرۆىم پوزنال سرەدي چەلوۆەچەستۆا، ۆسەۆىشنەگو ۆ ليتسە «تەنگري»!(«ادامزات بالاسىندا العاش رەت، اللانى مەن اتادىم «ءتاڭىرىم!» دەپ!»)- دەگەن شۋماقتى كوك سيامەن قورشاپ، «زاباۆنو؟» ( «قىزىق ەكەن؟») دەپ جازىپتى. ءدىني سەميناريادا «ءىنجىلدى» ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەگەن ءستاليندى جاكەڭنىڭ بۇل لەبىزى ءبىراز ويلاندىرىپ تاستاعانى بايقالادى...
قولجازبانىڭ سوڭىنا ستالين: «ۆ ەتوم نارودە ۆدوۆول سامووتۆە́رجەننىح حرابرەتسوۆ ي پوەتوۆ، ۋپۋسكات يح يز ۆيدۋ--ريسكوۆاننو!» («باتىرلارى مەن اقىندارى كوپ جۇرت ەكەن، بۇلاردى كوزدەن تاسا قىلۋ—قاۋىپتى!») دەپ جازىپتى! ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك قىرعىن تامامدالار تۇستا وتكەن پوتسدام كونفەرەنتسياسىندا گەرمانيا قايتا باس كوتەرمەۋ ءۇشىن نە ىستەيمىز دەگەن ساۋال تۋعاندا ستالين نەمىس ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ءجۇز مىڭداعان وكىلىنىڭ كوزىن جويۋدى ۇسىنعان. سوندا ۋ. چەرچيلدىڭ زارەسى ۇشىپ كەتكەن كورىنەدى... بۇگىن سول ەسىمە ءتۇسىپ، مەنىڭ دە زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى!
قولجازبانىڭ باس جاعىندا كوسەمنىڭ: «نە ۆ كوەم سلۋچاە نەلزيا دوپۋستيت، چتو بى داننوە پرويزۆيدەنيە ۋۆيدەلو سۆەت!» (« بۇل شىعارمانى جالعاننىڭ جارىعىنا شىعارۋعا بولمايدى!») دەگەن بۇرىشتاماسى تۇر! مەن ءستاليننىڭ قولىنا تۇسكەن قولجازبانى ارقاۋعا الا وتىرىپ، ونى جىر تىلىندە سويلەتۋگە تىرىستىم. ويتكەنى مۇندا ادامزات بالاسىنىڭ جاراتىلىسى قاحىندا قاسيەتتى ءتورت كىتاپتا كەزدەسپەگەن ءبىر حيكايات بار. بۇل سونوۋ «ەرتە،ەرتە، ەرتەدەن، ەشكى ءجۇنى بورتەدەن» -- تۇرىك قاعاندىعىنان نەمەسە بەرتىندەگى ءۇيسىن مەملەكەتىنەن بەرى كەلە جاتقان ءبىر ەرتەگى، ءاپسانا بولۋى دا مۇمكىن؟ بىزگە جەتكەنشە ۇمىت بولعان...
قانداي اڭىز بولسا دا حالىقتىڭ قازىناسىنا اينالۋعا حاقىلى! ءبىزدىڭ جاكەڭ ءستاليننىڭ تۇركى دۇنيەسىن ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىنىن قايدان ءبىلسىن؟! قۇداي اۋزىنى سالدى; ايتتى - ءبىتتى! سۇراعان – وزى عوي! ەڭ باستىسى، مۇندا سول كەزدەگى قوعامدىق جۇيەگە دەگەن قاسارىسقان ءبىر قارسىلىق لەبى جاتىر ەدى... ماسەلە—وسىندا!
قانىمدى، جانىمدى دا داۋالاعان،
اللانى ايتقان سايىن ساۋاپ الام.
اللانى ايتقان سايىن ساۋاپ الىپ،
باستايىن ادام اتا—ھاۋا انادان.
دۇنيە—دۇنيە ەمەس، --تاق تالاسى،
قۇدايعا عانا ءماشھۇر اق، قاراسى.
ادام مەن ھاۋاڭىزدىڭ ەكى ۇلىنان
باستالعان بۇ عالامنىڭ باقتالاسى.
تۇڭعىشى قابىل جەرگە ەگىن ەكتى،
سوقاعا قوس وگىزدى جەگىپ ءوتتى.
عۇمىرى ەكى كوزىن جەردەن الماي،
كوز جاسىن توپىراققا توگىپ ءوتتى;--
كوز سالعان كوكجيەككە ءوز باۋىرىن،
«كوشپەندى، قۋ اياق» دەپ،--سوگىپ ءوتتى...
ابىلى كاسىپ قىلىپ، مال باعادى،
تاڭ اتا-- كەشكە دەيىن سالعان ءانى،--
جاڭعىرتىپ، اسپانداتىپ، ساردالانى;
تارپاڭدى ۇستاپ ءمىنىپ، جەلدەي زاۋلاپ،
دوڭىزدى مال دەۋگە دە ارلانادى!
جاھاندا جالعىز ءتاڭىرى جارى بولعان،
الدىندا ءتورت تۇلىكتى مالى بولعان;
... قابىلدىڭ سىياپاتىن كوزىنە ىلمەي،
اللا دا ابىلدىكىن قابىل العان!
سۇم قابىل!
جەندەت ەمەي،
ول-- كىم ەدى؟!
تۇڭلىگىن كوكتىڭ العاش سول تۇرەدى:
قىزعانىش ءىشىن ورتەپ، ءوز باۋىرىن
تاس اتىپ، تارپا باس ساپ—
ولتىرەدى!
ابىلدىڭ جۇرەگىندە نالا كەتتى،
باۋىرى،--
كوزگە جالعىز قارا كەتتى!
سول كۇنى قارا جەرگە قان توگىلىپ،
قارعادى اللا قابىل-قارابەتتى!
ءوزىنىڭ باۋىرى عوي—
قايمانا ما؟!
كەلىنىن اياعى اۋىر—
ايدالاعا،--
لاقتىرىپ تاستاپ كەتتى!
بوسانعان سوڭ--
سول جەردە ءشايىت بولدى، قايران، انا...
سول جەردە ابىل ۇلى تۇرىك تۋدى،
بورىدەي كوككە قاراپ،--
ۇلىپ تۋدى!
ابىلدىڭ كىندىگىنەن ءناسىل بارىن،
سۇم قابىل ادامزاتقا ۇمىتتىردى!
كوك ءبورى تۇرىكپەنەن ەگىز ەدى،
كوز جاسى ىشىندەگى تەڭىز ەدى.
شىرىلداپ جاتقان شەرلى شارانانى،
ەمىرەنىپ قۇرتقا كەلىپ، ەمىزەدى!
بالانىڭ ارقاسىندا شالىق كوپ-ءتى،
كوزىنەن قاندى جاسى تامىپ كەتتى!
سالىپ اپ قاسقىر دا ونى ارقاسىنا،
التايدىڭ قياسىنا الىپ كەتتى...
ءور التاي!
بيىك التاي!
اسقار التاي!
مىسىمەن جەردىڭ ءجۇزىن باسقان التاي!
ادامنىڭ اياعى ءالى تيمەي جاتقان،
قياسىن ءبورى-تۇرىك اسقان التاي!
و، التاي!
ءور كەۋدە التاي!
اسقار التاي!
تاۋ ەمەس،
تەڭىز دە ەمەس،--
اسپان التاي!
اڭىراپ جەر بەتىندە جەتىم قالعان،
اتاما اق قۇشاعىن اشقان التاي!
تاڭىرىنەن سوندا التاي نە تىلەدى،
قۇدايدان كەلگەن قۇلىن جەتىم ەدى;
سوڭىنان كوك ءبورىنىڭ ەرەدى دە،
ەلجىرەپ تاۋ مەن تاسقا سەكىرەدى!
التاي-اي، ادامدى ىزدەپ، اڭىراعان،
تولەجىپ ءتول ەنەگە جامىراعان;
قۇلان مەن بۇلاندارى كوككە شاپشىپ،
مارال مەن ەلىكتەرى ماڭىراعان!
اققۋلار ايدىنكولدە سىلانادى،
ىسقىرعان ۋىن شاشىپ، جىلان، ءانى:
ىسىلداپ كىرىپ كەلسە ۇيىنە ەگەر،
اق قۇيىپ باسىنا ونى-- شىعارادى.
جاھانعا ۇلەستىرگەن بارىن اپ كەپ،
ەل تويماي،--
ەر قالايشا جارىماق دەپ؟
... اق جالاپ، جىلان شىققان جەردى كەيىن،
اتادى ول قاسيەتتى شاڭىراق دەپ!
التايدا اينالا كوپ ءجۇرىپ ەدى،
الاڭسىز، بەكزاتشا ءومىر ءسۇرىپ ەدى.
ءوز ءۇيىن «وشاعىم» دەپ،
ۇلى ۇلىسىن--
«وتانىم» دەگەن ءبىزدىڭ تۇرىك ەلى!
ادامنان ابىل ۇلى تۇرىك تۋدى،
بورىدەي كوككە قاراپ،--
ۇلىپ تۋدى!
ابىلدىڭ كىندىگىنەن ءناسىل بارىن،
سۇم قابىل ادامزاتقا ۇمىتتىردى!
دۇنيە—بىت-شىت قازىر،
دابىل—دالا،
جانىڭا زىلدەي اۋىر قابىلداما;
قولىما دومبىرا الىپ، عۇمىر بويى
ايتقانىم ادامزاتقا—ابىل-ناما!
ءبىز دەگەن—
سكيف دەيتىن ۇلاندارمىز!
توسىندە دۇنيەنىڭ بۇلاڭدارمىز;
ۇلىس بوپ،
جۇرت بولىپ ءھام ۇلت بولىپ تا،
قۇدايدىڭ ءبىر دەمىنەن قۇرالعانبىز!
التايدىڭ اسقاق ۇلى اتاق-داڭقىن،
تورىنە ەۋروپانىڭ شىعارعانبىز;
قۋ مەنەن سۇمدى جونگە سالامىز دەپ،
القىنعان ارىندى اساۋ قۇلاندارمىز!
ادامزات شەرۋىنىڭ الدىندا بوپ،
«اللا دا—اققا جاق!»- دەپ ۇراندارمىز;
ءبىز دەگەن—
سكيف دەيتىن ۇلاندارمىز!
ءبىز—نومادتارمىز ، نومادتارمىز*,
قايتەيىن، ەكەۋ ەمەس،
قانات--جالعىز;
كوزىمىز--كوكجيەكتە، ازار بولسا،
ءبىر مىزعىپ،
ات ۇستىندە سالاقتارمىز;
ءبىز—نومادتارمىز، نومادتارمىز!
جاقسىعا جانىڭ قايتسە جارىماق دەپ،
الىستان ءبىر اسقاق ءۇن سارىناپ كەپ،--
اتقا كەپ مىنسەك بولدى، ارقامىزعا،
قونادى الاپات ءبىر ارۋاق بوپ!
*كوشپەلىلەر
ۇشار ەك، باراتۇعىن اي – الىس-تى،
جىرمەن ءبىر كوككە عۇمىر بايان ۇشتى.
... ابدىراپ اتتان ءتۇسىپ، جاياۋ قالعان
ادامزات ءحالى نەتكەن ايانىشتى...
تۇلپاردىڭ جالىن سيپاپ تاراپ تۇر ەك،
كۇمىس ءبىر ۇزەڭگىگە اياق تىرەپ!
شالشىقتا –
جاياۋ-جالپى قالىڭ قاۋىم،
جۇرە الماي، قوس قولىمەن بالاق تۇرەدى...
بار عۇمىر بايگە مەنەن كومبەدە ءوتتى،
پاۋەسكەم ،-- پارلاپ جەتكەن ورگە جەتتى،
اپتالىپ ساف التىنعا ەر-تۇرمانىم،
مەنىمەن اداميزات جونگە كەپتى;
كورگەندە كۇيمەمدەگى دوڭگەلەكتى،
دۇنيە—
شىر اينالىپ، دوڭگەلەپتى!
ۇمبەتتەن، اينالايىن،
«جارىعىم!» دەپ،
سول ءۇشىن ات ۇستىندە ارىدىم كەپ;
ادامزات بالاسىندا العاش رەت،
اللانى مەن اتادىم «ءتاڭىرىم!» دەپ!
اللانىڭ الدىندا ءبىر قىزارمادىم،
ءتاڭىرىنىڭ تەزىن، مۇلدە، بۇزا المادىم;
بەتسىزدەي تەكتى ادامنىڭ ءسوزىن ءبولىپ،
جەتكىزبەي جەتى اتاعا—
قىز المادىم!
قارادىم كۇللى الەمگە ادەپپەنەن،
شىققان جوق اتىم قىرعىن، الەكپەنەن;
ءسىڭىرى شىققان كەدەي-كەپشىگىم جوق،
جوق بىزدە تۇرمە دەگەن،
جالەپ دەگەن!
مەن—قازاق!
سول تۇرىكتىڭ بەل بالاسى!
ەلىنىڭ جۇرتقا ءماشھۇر ەر، داناسى;
ەسەم كوپ ەلگە كەتكەن،
قايتەم؟—
كەشتىم!
ەشكىمنىڭ بولعان ەمەس مەندە الاسى!
كوپ شەرىم كوكىرەكتە، ويدا مىنا،
باۋىرىم سوعان تەرەڭ بويلادى ما؟!
ابىلدىڭ ازاسىن ءبىر تۇسىنەتىن،
قابىلدان ءبىر ۇل تۋماي قويعانى ما؟!
دۇنيەنىڭ شاڭ-توزاڭىن سىلكەمىن كەپ،
جارالعان قاراكوكتەن ۇلت ەدىم دەپ;
مەن ءشوپتان جۋسان بولىپ ءوسىپ-ءونىپ،
تاستان دا شىعا كەلەم كۇلتەگىن بوپ!
تۇرىكتىڭ ءتاڭىرى دەگەن يەسى بار،
اتتارى—ارعىماق تا، تۇيەسى—نار;
بۇ جاقتىڭ اققۋى دا ارۋعا ۇقساس،
اتپايدى مۇندا ونى ەشكىم،،--
كيەسى بار!
جوق مەندە قۋ باس قامى، قۇلقىن قامى،
قۇرتىم دا تالشىق ماعان ۇرتىمداعى;
جاھاننىڭ ديدارىنا نۇر جۇگىرەر،
جاقسى مەن جايساڭدى ايتسام ۇلتىمداعى;--
تۇراننىڭ جۇرتىنان بۇل كۇن ديدارلى
ۇل تۋدى نە ءبىر بەكزات!
قۇل تۋمادى!!!
پاتشاسى بۇ تۇرىكتىڭ ەدىل** ەدى،
ەدىلىم—ەلىم دەگەن ەرىم ەدى;
وسى ەلدىڭ تۇگەندەپ ءتورت قۇبىلاسىن،
تۇرىك دەپ ءولى-ولگەنشە ەڭىرەدى!
و داعى دۇنيەنى ساپىردى—
ءوتتى!
سۇمدارعا مەنىڭ تالاي قاحىم كەتتى;
ابدىراپ تۇك قىلا الماي اتا جاۋى،
تۇبىنە ونىڭ سايقال قاتىن جەتتى...
ءازازىل زاھار ءتىلدى زالىم بولار،
ەلىڭدى، جەرىڭدى دە، جانىڭدى الار;
جازىقسىز كىسى ءولتىرۋ بۇ جاھاندا،
قارا بەت قانىشەردىڭ قانىندا بار!
ارىلماي ءتۋبىتتى كۇناسىنان،
ساندالىپ ادامزاتتىڭ ميى اشىعان;
شىعىستان قومداپ سوندا قوس قاناتىن،
شىقتى ۇشىپ شىڭعىس-قىران ۇياسىنان;
اناسى—قوڭىراتتىڭ قوڭىرىنان،
اتاسى –قياتتىڭ ءبىر قياسىنان!
**ەدىل ( اتتيلا) ، عۇنداردىڭ كوسەمى، گەرمان جانە ت.ب. تايپالارعا بيلىك قۇرىپ، رەيننەن—ۆولگاعا دەيىنگى ايماقتا ۇلى تۇرىك دەرجاۆاسىن قۇرعان بيلەۋشى.
ەلەسىن-- ءوزى تۇگىل، ساعىنايىن،
ساعىنسام، تاسقىن-جىر بوپ اعىلايىن.
قازاقتى ەل عىپ كەتكەن—سونىڭ كوزى،
الاشتىڭ اردا ۇلى عوي -- ابىلايىم!
ويدا--ورىس، قىردا—قالماق اعىلىسىپ،
كوتەردىم ءبىر شاڭىراق قانىم ىسىپ:
تۇردى اسقاق التىن وردام جەر بەتىندە،
ماڭدايى كۇن نۇرىنا شاعىلىسىپ!
شىڭعىسحان—سايىپ قىران، ءپىرى-- قۇستىڭ،
قۇدايدان كەلگەن عاجاپ قۇبىلىس-تىن;
تيىسكەن جوق ءبىر جۇرتىنىڭ دىنىنە دە،
تيىسكەن جوق تىلىنە دە ءبىر ۇلىستىڭ!
ونى ايتسام، ونە-بويىم كەرىم ولەڭ،
توگىلەر تۇيدەك-تۇيدەك پەرىنەدەن;
تۇياعى سول تۇقىمنىڭ كەنەسارى،--
قازاقتىڭ سوڭعى حانى ەڭىرەگەن...
... راببىم!
داڭقىڭدى انگە سالامىن مەن،
ەس جيىپ، ەڭبەكتەگەن بالا كۇننەن;
سەن: «نۇر!»-دەپ ايتقان كەزدە-- نۇر پايدا بوپ،
جىر-داعى تۋعان سوندا—
قالامىمەن!
دۇنيە—بىت-شىت قازىر،
دابىل—دالا،
جانىڭا زىلدەي اۋىر قابىلداما;
قولىما دومبىرا الىپ، عۇمىر بويى
ايتقانىم ادامزاتقا—ابىل-ناما...
كوز جاسىن بىزگە مۋزا جەتتى بۇلاپ،
باستاۋى عوماردايىن تەكتى بۇلاق.
ءبىر اقىن ودان- داعى بۇرىن بولعان،
ادامزات ونى ۇمىتىپ كەتتى، بىراق.
تۇرىك-ءتى—ول.
جاساپ ەدى ودان دا ءارمان.
بەكزات قوي ء(بىز ەمەس-ءتى بوداندانعان!).
شولاتىن ات ۇستىنەن ادامزاتتى،
ءبىر ۇعىم «پەگاس» دەگەن سودان قالعان!
كاعان-- ول،
بولمىسى دا، ءبىتىمى – نۇر.
ۇكىلى –دومبىراسى،
ۇكىلى – جىر.
شىققاندا «التىن ادام» تاڭ قالعام جوق، –
زاڭدى سول كىسىنىڭ تۇقىمى –
بۇل!
شىعادى كوز الدىمنان اتىپ ەلەس،
(ول كۇن مەن ءبۇ كۇندە ءبىر جاتىر ەگەس);
تۇبىندە ءبىر زاڭ بار تۇرىكتەردىڭ،
باتىر بولا الماسا –
اقىن ەمەس!
اقىنى بولا الماسا –
باتىر ەمەس!!!
قاعان—جوق!
ەسە الدى دا دۇنيە – بوق،
جونەلدى پەگاس كوككە كۇيىنە كەپ:
اقىندىق—
قاعاندىقتان قاققا ايرىلىپ،
ەكەۋى – كەتتى-اۋ، ەكى دۇنيە بوپ؟!.
جۇرگەندە ەل قامىندا، جول قامىندا،
اقىن مەن باتىر ەگىز ول قاۋىمدا.
…پەگاستىڭ ءالى كۇنگە جان ۇشىرعان
داۋىسى--
قازتۋعاننىڭ تولعاۋىندا!
كوز جاسىن مۋزا بىزگە جەتتى بۇلاپ،
باستاۋى عوماردايىن* تەكتى بۇلاق.
ءبىر اقىن ودان-داعى بۇرىن بولعان،
قالاي ەل ونى ۇمىتىپ كەتتى، بىراق؟!
*گومەر
جىرىمنىڭ داڭقى شىرقاپ، اسپان اساد،
نەسى ولەڭ-- توگىپ-توگىپ تاستاماساق؟
پۋشكيندەر اق قاعازعا جازسا، ونى،
تونىكوك كەتكەن ەدى تاسقا قاشاپ!
بولمىسى،
ءتاڭىرى جازعان تالايى دا—ار،
ابىلدىڭ زارىن قابىل قالاي ۇعار؟
قاراويدا—ماحامبەتى،
شىڭعىستاۋدا—
ادامنان اسىپ تۋعان ابايى بار!
قونعانى اۋىلىمنىڭ تالدى-اۋ دەيمىن،
جاعالاي ەل جايلاۋعا باردى-اۋ دەيمىن:
ساڭقىلداپ قاز داۋىستى قازىبەگىم،
وزەگى ونىڭ داعى تالدى-اۋ دەيمىن.
سايراتىپ دومبىراسىن التىنداعان،
كۇن قايدا قىمىز ءىشىپ، سالقىنداعان؟
جوقتى ىزدەپ دۇنيەدەن، كوكتى كەزگەن،
داۋىسى-اي، ماناربەكتىڭ قاڭقىلداعان!
قونعانى اۋىلىمنىڭ تالدى-اۋ دەيمىن،
الاشىم كوشىن جىعىپ الدى-اۋ دەيمىن;
دومالاق انا،
قۇرتقا،
بوپايلارىم،
كوزىمنەن بۇل-بۇل ۇشىپ قالدى-اۋ دەيمىن؟
قۇبىلىپ عالام مىناۋ نە تۇرگە ەنىپ،
نەسىنە ىرجىڭدايدى بەتىن بەرىپ؟
دەنەسى سۋىپ كەتتى دۇنيەنىڭ،
بۇزىلعان جالەپ قاتىن سەكىلدەنىپ!
الاشقا اللا ىرزا ما قاراپ كوكتەن،
توقتايىن بازارىما بالاپ كەپ مەن;
دۇنيە –
قوياندىنىڭ جارمەڭكەسى،
دۇبىرلەپ تاڭ الدىندا تاراپ كەتكەن...
دۇنيە—بىت-شىت قازىر،
دابىل—دالا،
جانىڭا زىلدەي اۋىر قابىلداما;
قولىما دومبىرا الىپ، عۇمىر بويى
ايتقانىم ادامزاتقا—ابىل-ناما...
ەل —
جەر —
ەر —
ۇشەۋىن ءۇش تاعان كوردىم.
سوعان — سەرت!
سەن نۇسقاعان زامانعا ەردىم.
جەتى قات جەر استىنا ءتۇسىپ-شىعىپ،
جەتەمدە — جەتى جارعى —
ساعان كەلدىم.
سىعالاپ جىن مەن جىبىر ەسىك-توردەن،
تاريحتىڭ تاقسىرەتىن كەشىپ كەلگەن، —
الاش تۇر الدىڭا كەپ، اياعىنان
تۇساۋىن اللا ءوزى شەشىپ بەرگەن.
بەزەرىپ — ءىشى،
ىلعي بەتى — كۇلگەن،
كەردەڭنىڭ ءوزىن سيپاپ كەكىلىنەن، —
باۋىرىما باسىپ الىپ، ساعان كەلدىم،
جەسىرىن جەر بەتىنىڭ، جەتىمىمەن!
كوك تۇركى،
كوك ءبورىنىڭ تۇقىلى ءبىر، —
ۇكىلى ۇل،
ۇكىلى قىز،
ۇكىلى جىر، —
يمانى ءياسساۋيدىڭ جان تەربەگەن،
يساتاي-ماحامبەتتىڭ تۇقىمى —
بۇل!
التىنمەن ەر-تۇرمانىن ورنەكتەگەن،
بەكزاتتىق بىتكەن جۇرت ەك جورگەكپەنەن.
باي بولعان، باعلان بولعان قۇل-قۇتانعا،
قۇدايىم، تاۋپىق بەرە گور دەپ كەلەم...
ەل —
جەر —
ەر —
ۇشەۋىن ءۇش تاعان كوردىم.
سوعان — سەرت!
سەن نۇسقاعان زامانعا ەردىم.
جەتى قات جەر استىنا ءتۇسىپ-شىعىپ،
جەتەمدە — جەتى جارعى —
ساعان كەلدىم...
ەپيلوگ
وسى جەردەن كىلت توقتاعاندى ءجون كورىپ وتىرمىن. جىر سول كەزدەگى قالىپتاسقان قاساڭ ادەبي داستۇرگە سالىپ، ءبارىمىزدى دە قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن التىن زامانعا «كۇن كوسەم ستالين مەن كوممۋنيستىك پارتيا جەتكىزەدى» دەگەن اسقاق پافوسپەن اياقتالىپتى. بۇگىندە زامان—باسقا، زاڭ دا – باسقا. مەن ونى اتتاپ ءوتتىم دە، ەپيلوگىن ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ سونوۋ 20 عاسىردا اللا اۋزىنا سالعان استرولوگيالىق بولجامىمەن تامامدادىم. ويتكەنى، جىردىڭ بولمىس، تابيعاتى سوعان ءوزى سۇرانىپ تۇر... ارتىق كەتسەم، عافۋ وتىنەمىن.
جەمتىك ءۇشىن جان قيناپ، تالاسپا قۇر;
بوساعا مەن ءتورىڭدى الاستا ءبىر;
ادامزاتتا بولماعان التىن زامان
كەلە جاتىر اللادان الاشقا بۇل.
سۇم مەن قۋدى-- شۋلاتقان دابىرىمەن،
سۇرايدى اللا تۇرعىزىپ قابىرىنەن.
الاشتى دا سىناعان قىل كوپىردە،
امان شىقتى ودان دا ول -- سابىرىمەن.
«ءتاڭىرى» دەگەن ءىلتيفات-بازىناڭا،
بۇل—
قۇدايدىڭ جاساعان نازى عانا;
جەرگە سىڭگەن كوز جاس پەن ماڭداي تەرىڭ،
جەر استىندا اينالعان قازىناعا.
التىن باسىڭ سان مارتە داۋدا قالعان،
داۋدا قالعان،
ساتىلعان،
ساۋدالانعان!
ناقاھتان ءبىر قان توككەن ەرىڭ جوق-تى،
جەرىڭ جوق-تى بىرەۋدەن جاۋلاپ العان!
كوك ءبورىنىڭ سەن دە كوك بايراعى ەدىڭ،
مەن دە سەندە بۇلبۇلداي سايراپ ەدىم.
ادامزاتتىڭ كوزىنە تىك قارايتىن،
ءبىر جۇرت بولسا،
سول—سەنسىڭ، قايران، ەلىم!
سەن ەدىڭ عوي تۇراننىڭ كەمەل ەلى،
التىن ورداڭ و داعى ەرەن ەدى.
ادامزاتقا قۇشاعىن اشقان جۇرتتى،
اللانىڭ ءبىر القاۋى كەرەك ەدى!
قانشاما ۋاقىت كوزتۇركى، مازاقتا ءوستىڭ،
قانشاما ۋاقىت قان كەشتىڭ، ازاپ كەشتىڭ;
ءۇش عاسىرداي بودان بوپ، امان قالعان،
قاستىق جاساي المايدى قازاققا--
ەشكىم!
جىر مەن كۇيىڭ---حيسسا دا،
ءزارىڭ—ارى،
اق سۇتىندەي اناڭنىڭ ارىڭ ءالى!
ءتۇبى الەمدى وزىنە جالت قاراتار،
تۇرىكتەردىڭ سەن—
قارا شاڭىراعى!
جەمتىك ءۇشىن جان قيناپ، تالاسپاي قۇر;
بوساعا مەن ءتورىڭدى الاستا ءبىر;
ادامزاتتا بولماعان التىن زامان
كەلە جاتىر اللادان الاشقا بۇل...
سەرىك اقۇسۇڭقار
11.11.2015 ج.
Abai.kz
