رەداكتسيادان: ايلاردىڭ سۇلتانى - رامازان ايى بولسا، سول رامازان ايىنىڭ ەڭ قۇندى، ەڭ قاسيەتتى ءتۇنى - قادىر ءتۇنى. ويتكەنى، بۇل ءتۇن بۇكىل ادامزاتقا قۇران كارىمنىڭ اياتتارى تۇسە باستاعان ءتۇن. ءلايلات-ۋل-قادىر ورازانىڭ سوڭعى ون كۇنىنىڭ بىرىندە بولادى.

قازاقستان حالقىن قاسيەتتى قادىر تۇنىمەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا قۇتتىقتاعان ەدى.

«بارشالارىڭىزدى جەر بەتىنىڭ يسلام ءدىنىن ۇستاعان 1,5 ميلليارد مۇسىلمانى اتاپ وتەتىن قادىر ءتۇنىنىڭ كەلۋىمەن قۇتتىقتايمىن. وزدەرىن مۇسىلمان سانايتىن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇشتەن ەكىسى ءۇشىن بۇل قاسيەتتى ءتۇن.  يسلام اسقان توزىمدىلىككە ۇندەيدى جانە باسقا پايعامبارلاردى دا مويىنداپ، وزگە ءدىن وكىلدەرىنە قۇرمەتپەن قارايدى. قازاقستاندا قىرىقتان استام ءدىني كونفەسسيالار وكىلدەرىنىڭ تاتۋلىق پەن كەلىسىمدە ءومىر ءسۇرۋى ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز.

مەن قازاقستاننىڭ بارشا مۇسىلمان قاۋىمىن وسى قاسيەتتى ءتۇننىڭ كەلۋىمەن قۇتتىقتايمىن جانە ءاربىر وتباسىعا تاتۋلىق پەن باق-بەرەكە تىلەيمىن. ەگەر ءبىز بىرلىگىمىزدى ساقتاساق،الدىمىزدان جارقىن بولاشاققا جول اشىلادى.  
قازاقستاندىقتاردىڭ قادىر ءتۇنى تىلەگەن بارلىق يگى تىلەك- نيەتتەرى اللانىڭ قۇلاعىنا شالىنسىن»، – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

بيسميللياحير-راحمانير-راحيم!

ءار جىلداعى اۋىز بەكىتۋدىڭ ءوز اۋىرتپاشىلىعى مەن جەڭىلدىگى بار ەكەنى بەلگىلى. بيىلعى جىلى مۇسىلمان ۇمبەتى مامىراجاي مامىردىڭ بەل ورتاسىنان ساراتاننىڭ سارتاپ ىستىعىنا دەيىن وتىز كۇن ورازا تۇتۋعا نيەت ەتتى. قىستان جۇدەپ شىققان ءتورت تۇلىك مالدىڭ اۋزى كوككە ءىلىنىپ، ديقانشى قاۋىم قارا جەرگە تۇقىم سەۋىپ، شارۋانى ىڭعايلاعان ساتتە – قاسيەتتى رامازان ايى كىرىپ كەلدى. مىنەكەي، رامازان ايى تۋعاننان بەرى مۇقىم مۇسىلمان بالاسى كۇندىز اۋىز بەكىتىپ، كەش-قۇرىم جاپا-تارماعاي مەشىتكە اعىلىپ، تاراۋيح وقىپ، قازداي شۋلاپ حاق-تاعالانى ۇلىقتاپ، قۇلشىلىق ەتۋدە. البەتتە، پارقىنا جەتە بىلگەنگە ۋاقىت دەگەن اعىستىڭ ىشىنە بۇككەن ءوز سىر-حيكمەتى بار ەكەنى حاق. دەسە دە، قاسيەتتى ايداعى تەڭدەسسىز يلاھي تاعدىرشەشتى ءسات – ول قادىر ءتۇنى ەكەنى امبەگە ايان. سونىمەن، مۇسىلمان ۇمبەتى ءۇشىن قادىر ءتۇنى نەسىمەن قاستەرلى؟ نە سەبەپتى قادىرلى؟                                

«قادىر» ءسوزىنىڭ انىقتاماسى

قاسيەتتى كەشتىڭ (ليلةُ القدر – ءلايلاتۋل-قادىر) ەرەكشەلىگىن جان-جاقتى تاراتىپ ايتاتىن قۇران كارىمدە قادىر سۇرەسى بار. قادىر سۇرەسى بەس اياتتان تۇراتىن قىسقا عانا ءزام سۇرەسى سانالعانىمەن، ونىڭ رۋحاني سالماعى اسا زور. ءماشھۇر مۋفاسسير-عالىم يبن كاسير ءوز ەڭبەگىندە «قادىر» سوزىنە تومەندەگىدەي انىقتامالار بەرگەن:

بىرىنشىدەن، «قادىر» ءسوزى «ۇكىم كەسىلەتىن ءتۇن» ماعىناسىن بەرەدى. بۇل حاقىندا قۇران كارىمدە:

فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ

«ول كەشتە بارلىق حيكمەتتى ىستەر ايىرىلادى»، (دۇحان، 4) – دەپ بۇيىرىلادى. وسىعان وراي، قادىر تۇنىندە اللانىڭ تاعدىردى ۇكىم ەتەتىن مەزگىلى، ياعني اۋەلگى تاعدىردىڭ ء(لاۋحۋل-ماحفۋز) پاش ەتىلۋى مەڭزەلگەن.

ەكىنشىدەن، «قادىر» ءسوزى «ابىروي، ۇلىلىق، وراسان زور» ماعىناسىن بەرەدى. سەبەبى، قادىر ءتۇنى – ۇلىق جانە اسا قاسيەتتى كەش بولىپ سانالادى. بۇل ءتۇننىڭ سالماعى مىڭ ايدان دا قايىرلى. قۇران كارىمدە بۇل تۋراسىندا:

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ

«قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان دا قايىرلى»، (قادىر، 2) – دەپ باياندالادى.

ۇشىنشىدەن، «قادىر» ءسوزى «سىعىلىسۋ، نىعىزدالۋ» ماعىناسىن بەرەدى. ويتكەنى، بۇل ءتۇنى بۇكىل پەرىشتەلەر جەر بەتىنە تۇسكەندە جەر ءجۇزى تارلىق ەتىپ، ولار سىيماعاندىقتان ءبىر-بىرىنە سىعىلىسادى. بۇل جايلى قۇراندا:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ

«پەرىشتەلەر جانە ءجابىرايىل (ع.س.) وسى ءتۇنى راببىلارىڭنىڭ رۇقساتىمەن بارلىق ءىس ءۇشىن تۇسەدى»، (قادىر، 3) – دەپ باياندالادى.

مىڭ ايدان دا قايىرلى ءتۇن

يبن ءابۋ حاتم جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ساحابالارىنا يسرايل ۇرپاقتارىنىڭ ىشىندە ايۋب، زىكىريا، حازيكال، نۇن اتتى ءتورت ادامنىڭ حاق جولىندا سەكسەن جىل قىزمەت ەتكەنىن، باسقا ريۋاياتتا مىڭ اي مۇلتىكسىز قۇلشىلىق جاساعانىن بايان ەتەدى. اللا ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ۇزەڭگىلەستەرى سەكسەن جىل اللا جولىندا كۇرەسكەنىن نەمەسە قۇلشىلىق ەتكەن يسرايل ۇرپاقتارىنىڭ جانسەبىل ارەكەتىن ەستىپ، وعان تاڭداي قاعادى. وسى ساتتە، جەبىرەيىل پەرىشتە حاق ەلشىسىنە (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن):

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر

«قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان دا قايىرلى» (قادىر، 2-3) – دەگەن اياتتى ءنازىل ەتىپ، مۇسىلمان ۇمبەتىن تەڭدەسسىز قۋانىشپەن سۇيىنشىلەيدى.

البەتتە، سۇيىنشىلەنگەن بۇل يلاھي قۋانىش اللا تاعالانىڭ مۇسىلمان ۇمبەتىنە دەگەن شەكسىز قامقورلىعى مەن راقىمدىلىعىن ايگىلەيدى. سەبەبى، مىڭ ايدى جىلدارعا شاعاتىن بولساق، سەكسەن ءۇش جىلدان استام مەزگىلدى قامتيدى. بۇل دەگەنىمىز ءبىر ادامنىڭ ومىرىنە تاتيتىن ۋاقىت مولشەرى. ياعني، قادىر تۇنىندە حاق تاعالاعا ىنتى-شىنتىمەن قۇلشىلىق قىلعان پەندە عۇمىر بويى قۇلشىلىق ەتكەن بولىپ سانالادى. ال، ءاربىر جىل سايىنعى قادىر ءتۇنىن قاپەرگە الساق، وندا مۇسىلمان بالاسىنىڭ قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردا جيناعان ساۋابىنان بيىك تاۋ تۇرعىزاتىنىن كوزگە ەلەستەتۋگە بولادى.

                        جەر بەتى سالەمەتكە تۇنادى

يبن ابباس جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): قادىر ءتۇنى سيدراتۋل-مۋنتاھادان بارلىق پەرىشتەلەر، ونىڭ ىشىندە جەبىرەيىل (ع.س) دە بار، جەر بەتىنە تۇسەدى. ولار وزدەرىمەن بىرگە بىرنەشە تۋ ۇستاپ تۇسەدى. تۋدىڭ بىرەۋىن مەنىڭ قابىرىمنىڭ ۇستىنە، بىرەۋىن بايت-ۋل-ماقديستىڭ ۇستىنە، ءبىرىن ماسجيد-حارامنىڭ ۇستىنە، بىرەۋىن تۋرۋ سينانىڭ ۇستىنە تىگىپ، جەلبىرەتەدى. ولار سالەم بەرمەگەن جەر بەتىندە ءمۇمىن ەركەك پەن ءمۇمىن ايەل ادام قالمايدى. ىشىمدىك ىشكەن، دوڭىز ەتىن جەگەندەردەن تىس» دەپ حابارلايدى. بۇل تۋرالى اللا تاعالا قۇران-كارىمدە:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ

«پەرىشتەلەر جانە جەبرەيىل (ع.س.) ول كەشتە راببىلارىنىڭ رۇقساتى بويىنشا بارلىق ءىس ءۇشىن تۇسەدى» (قادىر، 4) – دەپ بۇيىرىلادى.

ءيا، قادىر ءتۇنىنىڭ قۇت-بەرەكەسى شەكسىز. سەبەبى، جەر بەتىنە سان مىڭداعان پەرىشتەلەر تۇسەدى. پەرىشتەلەر ءتىپتى جەر بەتىنە سىيماي، ءبىر-بىرىنە سىعىلىسادى. اللا ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) كەلەسى ءبىر حاديس-شاريفىندە: «ول ءتۇنى جەر بەتىنە تۇسكەن پەرىشتەلەردىڭ سانى ۇساق تاستاردىڭ سانىنان دا كوپ» (احماد، 10316) دەپ حابارلايدى.

پەرىشتەلەر مۇمىندەردى اينالا قورشاي اللا تاعالانىڭ ولارعا دەگەن كەشىرىمى مەن مەيىرىمىن ايتىپ سۇيىنشىلەيدى. بۇل تۋراسىندا اللا تاعالا قۇران كارىمدە:

سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ

«ول بەيبىتشىلىك كەشى، تاڭ راۋانداعانعا دەيىن جالعاسادى (قادىر، 5) – دەپ باياندايدى.

قاسيەتتى ءتۇندى قۇلشىلىقپەن وتكىزگەن مۇسىلمانعا پەرىشتەلەر سالاۋات ايتىپ، وعان بەيبىت ءومىر تىلەيدى. تاڭ اعارىپ اتقانعا دەيىن پەرىشتەلەر سالەمەتى جەر بەتىنە سەبەزگىلەپ، مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ جۇرەگىنە تىنىشتىق پەن جان راحات ورنايدى. سايد يبن مانسۋر كەلتىرگەن ريۋاياتتا: «بۇل ءتۇن  – بەيبىتشىلىك ءتۇنى. قادىر تۇنىندە شايتاننىڭ ادامدارعا جاماندىق جاساۋعا قاۋقارى جەتپەيدى. بۇل ءتۇنى بارلىق ىستەر بەلگىلەنىپ (تاعدىر جازىلادى), رىزىقتار ايىرىلادى» دەپ حابارلانعان.

                             قادىر ءتۇنى. ول قاي ءتۇن؟

حاق ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) قادىر ءتۇنى تۋرالى ءماشھۇر حاديس شاريفتەردىڭ ءبىرى ءابۋ سايد ال-ءحۋدريدىڭ ريۋاياتى ەدى. بۇل ريۋاياتتا اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەيدى: «مۇحاممەد (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) رامازاننىڭ العاشقى ون كۇنىندە يعتيكاف جاسادى. ورتاڭعى ون كۇندە جاباعى جۇننەن جاسالعان تۇرىك شاتىرىندا يعتيكاف جاسادى. شاتىرىنىڭ ەسىگىندە سازدان جاسالعان پەردە بولاتىن. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) پەردەنى شاتىردىڭ ءبىر بۇرىشىنا ىسىرىپ قويدى. سوسىن تەرەزەدەن باسىن شىعاردى. ءدۇيىم جۇرت وعان جاقىن كەلدى. ول (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەدى: «مەن قادىر ءتۇنىن ىزدەپ رامازاننىڭ العاشقى ون كۇندە يعتيكاف جاسادىم. سودان كەيىن ورتاداعى ون كۇننەن ىزدەپ، تاعى دا يعتيكاف جاسادىم. كەيىن ماعان پەرىشتە كەلىپ: «قادىر ءتۇنى سوڭعى ون كۇندە» دەدى. جانە: مەنىمەن بىرگە يعتيكاف جاساعاندار قالاسا سوڭعى ون كۇندە دە يعتيكاف جاساسىن» دەدى. ەستىگەن ادامدار پايعامبارىمىزبەن (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىرگە يعتيكاف جاسادى. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ولارعا: «ماعان قادىر ءتۇنى تاق ءتۇنى كورىندى» دەدى.

قادىر ءتۇنى تۋرالى ۋباي يبن كاعب جەتكىزگەن ريۋاياتتا: «اللاعا سەرت! يبن ماسعۋد (ر.ا.) ونىڭ رامازاننىڭ جيىرما جەتىنشى تۇنىندە ەكەنىن ءبىلدى. بىراق بوساپ كەتۋلەرىڭنەن قورقىپ، ونى سەندەرگە ءبىلدىرۋدى جەك كورگەن بولاتىن» (بۇحاري، قادىر: 1) دەيدى.

وسى سوڭعى ريۋاياتتى نەگىزگە العان يسلام عۇلامالارى مۇسىلمان ۇمبەتىن جىل سايىن قادىر ءتۇنىن رامازان ايىنىڭ جيىرما جەتىسى ءتۇنى قارسى الۋعا ۇندەيدى. البەتتە، رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنى، ونىڭ ىشىندە تاق كۇندەرى قادىر ءتۇنى بولۋى ابدەن ىقتيمال.

                    قاسيەتتى كەشتە اتقاراتىن امالدار

يسلام عۇلامالارى قاسيەتتى قادىر ءتۇنىن تومەندەگىشە اتقارۋدى ۇندەيدى:

• قادىر تۇنىندە اللا ريزاشىلىعى ءۇشىن عيبادات جاساپ، ناماز وقىپ، قۇلدىق سەزىمدەرىمىزدى ارتتىرۋىمىز كەرەك.
• قۇران كارىم وقىپ، تىڭداپ، تۇسىنۋگە ىنتا قويىپ، وعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بايلانىس ورناتۋعا ءتيىستىمىز.
• اللا ەلشىسىنە (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) سالاۋات ايتىپ، شاپاعاتىنان ۇمىتتەنىپ، ونىڭ ۇمبەتىنەن بولعانىمىزعا شۇكىرشىلىك جاساپ، ونىڭ جولىن بەرىك ۇستانۋىمىز شارت.
• مەشىتكە بارىپ ۋاعىز-ناسيحات تىڭداپ، جۇرەكتى كىر-قوقىستان شايىپ، كوڭىل ايدىنىن يلاھي نۇرعا تولتىرۋىمىز كەرەك.
• قادىر تۇنىنە قاتىستى جەتكىلىكتى ماعلۇمات بەرەتىن ءدىن ماماندارىمەن سۇحبات قۇرىپ، مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن ارتتىرۋعا ءمان بەرۋگە ءتيىستىمىز.
• جاببار حاققا تاۋبە مەن يستيعفار جاساپ، ءناپسىمىزدى ەسەپتەن وتكىزىپ، قاتەلىك جاساۋدان ساقسىنىپ، قايىرلى ىستەردى جاساۋعا قۇمبىل بولۋىمىز شارت.
• اللا تاعالانى زىكىر ەتىپ، تافاككۋر جاساپ، ۇلى جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىمەن جوقتان بار بولعان جاراتىلىستىڭ سىرلارىن ۇعىنۋعا ۇمتىلىپ، يمان ءھام يھسان بايلىعىن كۇشەيتۋىمىز قاجەت.
• ءدايىم دۇعا جاساۋىمىز كەرەك. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ۇمبەتىن بۇل ءتۇنى: «ۋا اللام! سەن كەشىرىمدىسىڭ، كەشىرۋدى سۇيەسىڭ، مەنى كەشىرە گور» دەپ دۇعا جاساۋعا شاقىرعان.
• قادىر ءتۇنىنىڭ كۇندىزىن دە بەينە كەش سەكىلدى وتكىزۋ ءلازىم. وسىلاي بولسا، مۇباراك ءتۇننىڭ رۋحىمىزعا توككەن شۇعىلاسى ءسىڭىمدى بولىپ، جۇرەكتەن ورىن الادى.
• قادىر ءتۇنى راببىمىزدان بۇكىل ءيسى ءبۇتىن مۇسىلمان ءۇشىن دۇعا-تىلەك جاساۋىمىز كەرەك. قالا بەردى، بەيبىت عۇمىر سۇراپ: «كۇللى ادامزاتتى اپاتتاردان ساقتا» دەپ تىلەۋىمىز شارت.

 تۇيىن

حاق-تاعالانىڭ ءبىر تۇندىك عيباداتتى مىڭ ايدان دا قايىرلى ەتۋى، ءسوز جوق، جاببار-حاقتىڭ مۇسىلمان ۇمبەتىنە دەگەن ەرەكشە مەيىرىمى مەن راحىمدىلىعى ەدى. اللا ەلشىسى (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «كىمدە-كىم قادىر ءتۇنىنىڭ ارتىقشىلىعىنا نانىپ، اللادان ساۋابىن كۇتىپ، قۇلشىلىق قىلسا، جاساعان كۇنالارى عافۋ ەتىلەدى» (بۇحاري، قادىر، 1) دەيدى. ءيا، مۇنداي مۇمكىندىك ءھام مۇنداي مىڭ ايدان دا قايىرلى مەزەت مۇسىلمان ۇمبەتىنىڭ پەشەنەسىنە عانا جازىلعان يلاھي تارتۋ. ولاي بولسا، قادىرمەندى اعايىن قادىر ءتۇنىنىڭ مۇمكىندىگىنەن ماقۇرىم قالماي، تاڭ راۋانداعان شاققا دەيىن جانسەبىل رۋحتا حاققا قۇلشىلىق قىلىپ، جان-جۇرەگىمىزبەن الاشتىڭ قامى ءۇشىن دۇعا-تىلەك جاسايىق. اللا-تاعالا رامازاننان رامازانعا امان-ەسەن جەتىپ، ءدايىم قاسيەتتى قادىر ءتۇنىن قارسى الا بەرۋدى جازسىن! ءاۋمين!

سەرىكباي قاجى وراز،

قمدب توراعاسى، باس ءمۇفتي

Abai.kz