11 ماۋسىمداعى سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات ناريمان تورەعاليەۆ 2017 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى تۋرالى ەسەپتەرگە قاتىستى ءسوز سويلەپ، بىرقاتار مينيستىرلىكتەردىڭ قاراجاتتى دۇرىس پايدالانا الماعانىن سىنعا الدى.

- رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ورىندالۋى بارىسىندا جىلدان جىلعا جۇيەلى سيپاتقا يە، ءوز شەشىمىن ءالى كۇنگە دەيىن تاپپاعان ءبىراز كەمشىلىكتەر بار ەكەنىن جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق، - دەدى سەناتور. – بيۋدجەتتىك قاراجاتتاردىڭ ءتيىستى تۇردە يگەرىلمەۋى، بيۋدجەتتى جوسپارلاۋدىڭ جانە بيۋدجەتتىك تاپسىرىستاردى قالىپتاستىرۋدىڭ تيىمسىزدىگى، ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتىن ۇتىمسىز پايدالانۋ سياقتى ماسەلەلەردى كورىپ وتىرمىز. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، مەملەكەت باسشىسى بىلتىرعى جولداۋىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاراجاتتى يگەرۋىنىڭ تيىمدىلىگىن تەكسەرۋدى، اسىرەسە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 40%-دان استامىن قۇرايتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرىنەن باستاۋ كەرەكتىگىن ايتىپ ءوتتى.

«ساراڭنىڭ ساقتاعانى وزىنە بۇيىرمايدى»

سەنات دەپۋتاتى جوعارىدا اتالعان مينيسترلىكتەردىڭ شامادان تىس ۇنەمشىلدىگىن دە سىنعا الدى. سونداي ۇنەمشىلدىكتىڭ سالدارىنان جوسپارعا ەنگەن جۇمىستار يگەرىلمەي قالىپ جاتادى دەگەندى ايتتى. ال يەگىرلمەگەن قارجى كەرى قايتادى دا، سالاعا قاجەتتى قاراجاتتىڭ كولەمى جىلدان جىلعا قىسقارا بەرەدى. بۇنى قازاق: «ساراڭنىڭ ساقتاعانى وزىنە بۇيىرمايدى» دەپ ەسكەرتكەن بولاتىن.

- ەسەپ كوميتەتى مەن ۇكىمەتتىڭ ەسەپتەرىندە كورسەتىلگەندەي، اتالعان مينيسترلىكتەر بيۋدجەتتىك قاراجاتتاردى يگەرمەۋ بويىنشا كوشباسشى بولىپ تابىلادى، - دەدى تورەعاليەۆ. – يگەرىلمەگەن قاراجاتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ۇنەمدەۋدىڭ سالدارىنان بولعان. مەملەكەتتىڭ اقشاسىن ۇنەمدەگەن ارينە جاقسى، بىراق، بۇل جاعداي ناقتى كورسەتكىشتىڭ بەلگىسى ەمەس.

ويتكەنى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا 2016 – 2019 جىلدارعا ارنالعان «دەنساۋلىق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ شەڭبەرىندە «انالار ءولىمى»، «قاتەرلى ىسىكتەرى بار ناۋقاستاردىڭ بەس جىل ءومىر ءسۇرۋى» جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىنىڭ ماقساتتارىنىڭ كەيبىرەۋى تولىق ەمەس تۇردە ورىندالعان نەمەسە مۇلدەم ورىندالماعان.

بۇدان بولەك، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ، مەديتسينالىق تەحنيكامەن جابدىقتاۋدىڭ قامتىلۋى جەتكىلىكسىز دەڭگەيدە قالۋدا. ماتەريالدىق بازا مەن مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، كادرلاردىڭ تۇراقسىزدىعى مەن ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ تولىق ەمەستىگى سياقتى دەنساۋلىق ساقتاۋ پروبلەمالارى ءوز شەشىمىن تاپپاي وتىر.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا مەكتەپتەردىڭ ەسكىرىپ، توزىپ قۇلاۋدىڭ الدىندا تۇرعانىن جانە ءۇش اۋىسىمداوقىتاتىن مەكتەپتەردى جويۋ ماسەلەلەرى ءتيىستى دەڭگەيدە شەشىلىپ جاتقان جوق، ياعني ءتيىستى كورسەتكىشكە جىل سايىن تولىق قول جەتكىزىلمەيتىنى بايقالادى. ونىڭ سەبەبى رەتىندە ۋرباندالۋدىڭ ارتۋى مەن تۋ دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى، سونداي-اق مەكتەپتەردى قاراپ-تەكسەرۋدىڭ تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلمەۋى كورسەتىلگەن. بۇل بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ پروتسەسىنىڭ ساپاسىزدىعىن بىلدىرەدى، ويتكەنى بىرقاتار وڭىرلەردە قولدانىستاعى مەكتەپتەردىڭ ورتاشا تولىمدىلىعىنا قاراماستان، جاڭا مەكتەپتەردىڭ نەگىزسىز قۇرىلىسى ورىن الۋدا.

اتاپ وتەتىن تاعى ءبىر جايت. ءبىز جاقىندا عانا اۋىلدىق مەكتەپتەردى مۋلتيمەديالىق جابدىقپەن جاراقتاندىرۋ ماقساتىندا حالىقارالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىنەن 67 ملن. اقش دوللارى سوماسىندا قارىز الۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالادىق.

وسىنداي ماقساتتارعا قاراجاتتى ىشكى رەزەرۆتەردەن تابۋعا بولماي ما؟ ۇنەمدەلگەن قىرۋار قاراجاتتى ەسەپتەمەگەننىڭ وزىندە، قانشاما ءتيىمسىز جۇمسالىپ جاتقان قاراجاتىمىز بار. نەلىكتەن سىرتتان قارىز الامىز؟
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارعا قالاي قول جەتكىزەتىنى تۋرالى مىسال رەتىندە ءبىر جايتتى اتاپ وتكىم كەلەدى.

پارادوكس: جۇمىسسىزدار ازايعانىمەن كورسەتكىش وزگەرمەگەن

سەناتور جۇمىسسىزدار ساناتىنا ەنەتىن ادامداردىڭ سانى قولدان قىسقارىپ وتىرعانىنا دا توقتالدى.

- ەسەپ دەرەكتەرىنە سايكەس، ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017 – 2021 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىندا جوسپارلانعان بارلىق ءتورت ينديكاتور ورىندالعان، - دەدى ول. – مىسالى، «جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى» 4,9 %-دى قۇراعان. الايدا، اتالعان كورسەتكىش «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى ەسكەرە وتىرىپ، سانالعان. سول وزگەرىستەرگە سايكەس جۇمىسسىزدار تىزبەسىنەن «ستراتەگيا – 2020-نىڭ» شەڭبەرىندە «جۇمىسسىزدار» ۇعىمىنا كىرەتىن ادامدار الىنىپ تاستالعان. تيىسىنشە، ەگەر «ستراتەگيا – 2020-نىڭ» شەڭبەرىندە 2017 جىلى جۇمىسسىزدىق كورسەتكىشى 4,9%-دى قۇراۋى ءتيىس بولسا، بۇرىن قولدانىلعان «جۇمىسپەن قامتۋ 2020 جول كارتاسىنىڭ» شەڭبەرىندە كورسەتىلگەن 4,9%-دىق كورسەتكىش 2016 جىلعى زاڭنامالىق وزگەرىستەرمەن بايلانىستى، ال شىن مانىندە جۇمىسسىزدار ساناتىنا كىرەتىن ادامداردىڭ سانى الىنىپ تاستالعانىنا قاراماستان، كورسەتكىش وزگەرىسسىز قالىپ وتىر.

 ەلىمىزدە بۋحگالتەرلەردى دايىنداۋ دەڭگەيى وتە ناشار

- جالپى العاندا، مەملەكەتتىك ورگاندار ستراتەگيالىق جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋعا نەمقۇرايلى قارايتىنى ايدان انىق، - دەپ جالعادى ءسزىن سەناتور. –  جىلما جىل بيۋدجەتتى جوسپارلاۋدا، ناتيجەلەر كورسەتكىشتەرىنىڭ ساپاسىز جوسپارلانۋى جانە بولىنەتىن قارجىلاندىرۋمەن ءوزارا بايلانىسىنىڭ بولماۋى ورىن الادى، بۇل ءوز كەزەگىندە بيۋدجەت قاراجاتتارىن ءتيىمسىز پايدالانۋعا اكەپ سوعادى.

وكىنىشكە وراي، ەسەپتەردە كورسەتىلگەندەي، قاراجاتتى تولىق يگەرۋ دەگەنىمىز، نەگىزگى ماقساتتارعا قول جەتكىزىلگەنىن جانە مەملەكەت اقشاسىنىڭ دۇرىس جۇمسالىپ جاتقانىنا سەبەپ بولا المايدى. ەلباسى دا، پارلامەنت تە ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىرۋار قاراجاتتاردى ءتيىمسىز پايدالانۋىنىڭ جانە يگەرمەۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىك پروتسەستىڭ تاسىلدەرىن تۇبەگەيلى تۇردە وزگەرتۋ قاجەتتىگىن بىرنەشە جىلدان بەرى ايتىپ كەلەدى. ول ءۇشىن قاجەتتى زاڭنامالىق بازا جەتكىلىكتى، بۇدان باسقا، پارلامەنت زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇكىمەتپەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋگە ارقاشان دايىن.

ەسەپ كوميتەتىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس، 2017 جىلى انىقتالعان بيۋدجەت قارجىسىن يەگرۋ بارىسىندا كەتكەن قاتەلىكتەردىڭ جالپى سوماسى 1,0 ترلن. تەڭگەنى قۇرادى. سونىڭ ىشىندە قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار سوماسى – 320,4 ملرد. تەڭگە.
قارجىلىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ نەگىزگى ۇلەسى (بۇل 82,5 %) بۋحگالتەرلىك ەسەپكە الۋدى جۇرگىزۋ قاعيدالارىن ساقتاماۋمەن بايلانىستى. ال بۇل ەلىمىزدە بۋحگالتەرلەردى دايارلاۋ دەڭگەيى وتە ناشار دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك قاراجات ەسەبىنەن جۇرگىزىلەتىن قىزمەتكەرلەردى قايتا دايارلاۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارى فورمالدى تۇردە ورىندالىپ، ءىس جۇزىندە كۇتىلەتىن ناتيجەنى بەرمەي وتىر.

دەمپينگ دەرتى

سەناتور مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار بارىسىندا باعانى قولدان تومەندەتەتىندەر ادال كاسىپكەرلەردىڭ الدىن وراپ كەتەتىنىنە توقتالدى.

- ەسەپتە اتالىپ وتكەن كەلەسى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – بۇل مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ. بارلىق باعدارلامالار بويىنشا ەگەر بۇزۋشىلىقتار بولسا، ولار مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا قاتىستى بولادى. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنىڭ اۆتوماتتاندىرىلۋىنا قاراماستان، بۇل سالادا ءالى دە شەشىمىن تاپپاعان، پروبلەمالىق ماسەلەلەر از ەمەس.

وسىلايشا، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىنىڭ ءبىرى – باعالار دەمپينگى. باعالاردى قولدان تومەندەتۋ سالدارىنان كەيدە ادال كاسىپورىندار، ءتىپتى ولاردىڭ تاجىريبەسى مەن قىزمەتتەرى باسەكەلەستەرىنەن اسىپ تۇسسە دە، قۇرالاقان قالىپ جاتادى.

 سوز سوڭىندا سەناتور:

- ەسەپ كوميتەتىنىڭ اقپاراتىندا كورسەتىلگەندەي، مەملەكەتتىك جانە مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن بورىشتىڭ كولەمى جىلدان جىلعا ءوسىپ بارادى. سوندىقتان قارىز الۋ ماسەلەسىنە ەلدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن بارىنشا ەسكەرە وتىرىپ، اسا جاۋاپتىلىقپەن قاراعان ءجون، - دەدى.

ادىلبەك قابا

Abai.kz