بۇگىن مامىر ايىنىڭ سوڭى مەن ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا بولعان قازاق كوشىنە قاتىستى ەكى ۇلكەن تاريحي جاڭالىقتى ارنايى اتاپ ءوتىپ، سىزدەردى ەل ومىرىندەگى وسىناۋ زور قۋانىشپەن قۇتتىقتاعاندى ءجون دەپ تاپتىم، اعايىن!

ونىڭ ءبىرىنشىسى – «شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتاردى قولداۋ جونىندەگى 2018 - 2022 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى قاۋلىسىنىڭ (http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1800000280) قابىلدانۋى; ەكىنشىسى، «وتانداستار قورى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامىنا جاڭا پرەزيدەنتتiن(http://abai.kz/post/71769 ) تاعايىندالۋى.

ەندى وسى ەكى يتۋلى وقيعا تۋرالى جەكە-جەكە ايتىپ وتەيىك.

وتكەن جىلى ماۋسىم ايىنىڭ 22-25-ءى كۇندەرى استانادا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايى دۇركىرەپ وتكەنى، سول قۇرىلتايدا زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆتىڭ قاۋىمداستىققا توراعا بولىپ ءبىر اۋىزدان سايلانعانى – توركۇل دۇنيەدەگى الاش بالاسىنىڭ ءبىر ۇمىتىلماس وقيعاسى بولىپ، ەستە قالىپ ەدى. قاۋىمداستىقتىڭ قاتارداعى جاي ۇيىم ەمەس ەكەنى جايلى (http://abai.kz/post/54914 ) سول قۇرىلتاي قارساڭىندا توقتالىپ، ءوز ويىمىزدى ايتقامىز. مىنە، سودان بەرى دە اتتاي شاۋىپ ءبىر جىل وتە شىعىپتى. سوڭعى ۋاقىتتا ۇيىمعا ءارتۇرلى ارتىق-كەم اڭگىمەلەر ايتىلا باستاعانى بەرلگىلى.

ارينە، اتاعى الاتاۋداي وسى ۇلكەن ۇيىمدى باسقارۋ، جۇمىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى كەرەك ەكەنىن ءبىز وتە جاقسى تۇسىنەمىز. قاۋىمداستىق باسشىسى قاراپ جاتپاي، مىنە، ءبىر جىل دەگەندە سول قاراجات ماسەلەسىن شەشتى. قاراجات بولعاندا قانداي، اربىرەۋىنە اتان تۇيەنىڭ بەلى قايىساتىن وتىزعا تارتا تارماققا ءبولىنىپ، باقانداي ءتورت جىلعا جوسپارلانعان ءىس-شارالارعا ەمىن-ەركiن جەتەتىن، بەس قۇرلىقتاعى قازاق اتاۋلىعا اتباسىن تىرەۋگە تارىقتىرمايتىن زور كولەمدەگى قاراجات! قاۋلىدا اتالعان ءىس-شارالار جوسپارىن قارجىلاندىرۋ كولەمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، ءتيىستى قارجى جىلىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى قالىپتاستىرۋ جانە ناقتىلاۋ كەزىندە ناقتىلانادى ەكەن. شىنىن ايتۋ كەرەك، قاۋىمداستىق – قاۋىمداستىق بولعالى ءدال مۇنداي ۇكىمەت دەڭگەيىندەگى جوسپارى كەمەلدى، قارجىسى قوماقتى باعدارلاماعا قول جەتكىزىپ كورگەن ەمەس. بۇل – بىرىنشىدەن، تاعدىرى تالاپايعا كوپ تۇسكەن، الدى جويىلىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان شەتتەگى قانداستارىمىزعا جاساعان قازاق ۇكىمەتىنىڭ زور قامقورلىعى، ەلدىگىمىزدىڭ بەلگىسى بولسا، ەكىنشى جاعىنان قاۋىمداستىق توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ وتىرعان كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى زاۋىتبەك قاۋىسبەكۇلىنىڭ ىسكەرلىگى مەن بەدەلىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكەن ناتيجە ەكەنىن سۇيىنىشپەن ايتۋىمىز كەرەك!

ەكىنشى جاڭالىعىمىز، «وتانداستار» قورىنا پرەزيدەنت بولىپ نۇرتاي ابىقاەۆ اعامىزدىڭ تاعايىندالۋى.

ءسوز جوق، نۇرتاي ابىقايۇلى تاۋەلسىز قازاقستاندى وركەندەتۋدە ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاسىندا كەلە جاتكان بىرەگەي تۇلعا. ەلباسى بۇل كىسىگە ەڭ قيىن ساتتەردە اسا جاۋاتى قىزمەتتەردى نىق سەنىممەن تاپسىرىپ وتىرعانىن جانە ول جۇمىستاردىڭ توڭىرەگىندەگى دۇلەي سىن-قاتەرلەردى نۇرتاي اعامىزدىڭ قارا نار قۇساپ قايىسپاي كوتەرە العانىن كوزىمىزبەن كوردىك. مىنە، ەندى ابدەن تولىسىپ، بەت قاراتپايتىن بەدەل جيناعان اعامىزعا پرەزيدەتىمىز تاعى ءبىر تاريحي-ستراتەگيالىق ماڭىزى توتەنشە زور مىندەتتى ارقالاتىپ وتىر.

ەلباسىنىڭ كوشى-قون ساياساتىنىڭ قولداۋشىسى، قازاق كوشىنىڭ جاناشارى  رەتىندە «تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ كوشى-قون قورىن» قۇرۋ ماسەلەسىن 2011 جىلدان باستاپ (http://abai.kz/post/10603 ), تىنباي كوتەرىپ كەلدىم. سەبەبى، مۇنداي قوردىڭ ۇلتىنىڭ ۇشتەن ءبىرى الىس-جاقىن شەتەلدەردە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن ءبىز سەكىلدى جاس مەملەكەت ءۇشىن اۋاداي قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىم. سول ارمان ورىندالىپ، وتكەن جىلى ەلباسىمىز «وتانداستار» دەگەن اتپەن كوشى-قون قورىن قۇرۋدى تاپسىردى. كوپ وتپەي ۇكىمەت 2017 جىلعى 13 قازاندا №644 قاۋلىسى شىعارىپ، «"وتانداستار قورى" كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامىن» قۇردى.

مىسالى، ەۆرەيلەردىڭ "كوشى-قون" قورىنىڭ ىرگەتاسى 1846 جىلى قالانعان. تۇڭعىش تۇيىندەمەسىن جاساعان كىسى ء"وزىمىزدىڭ" كادىمگى كارل ماركس ەكەن. قور قۇرىلعان تۇستا يزرايلدە نەبارى 10 مىڭ 29 ادام عانا بولىپتى. يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعان كۇنى (1848 جىل، 14 مامىر) ولاردىڭ سانى وسى ۇلتتىق قوردىڭ جەبەۋىمەن ءبىر-اق كۇندە 600 مىڭ ادامعا تولىققان. قىسقاسى، ەۆرەيلەر قور ارقىلى مەملەت قۇردى. دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە جۇرگەن ەتنيكالىق ەۆرەيلەردىڭ بايلارى مەن ورتا تاپتارى ءوز تابىستارىنان سول ۇلتتىق قورلارىنا اقشا قۇيىپ وتىرادى. شەتەلدە قونىس تەپكەن ءاربىر ەۆرەي ۇرپاعىنىڭ ومىرىندە ءبىر رەت سول قوردىڭ ەسەبىنەن تاريحي وتانى يزرايلگە بارىپ، ساياحاتتاپ قايتۋعا قۇقىعى بار.

مىنە، «قور» دەپ، وسىنى ايت!

مەن نۇرتاي ابىقاەۆ اعامىزدىڭ «وتانداستار» قورىنا باسشى بولىپ تاعايىندالعانىن ەستىگەندە قاتتى قۋاندىم. ەسىمە بىردەن ەۆرەيلەردىڭ "كوشى-قون" قورى ءتۇستى. قوردى زور ەتەتىن – قارجى. جەتى ولشەپ، ءبىر كەسەتىن كاسىپكەر دەگەن قاۋىم اناۋ-مىناۋعا شىعىندالا بەرمەيدى. اتالارىنىڭ باسىنا تاس ورناتۋ مەن اسىنا ات شاپتىرۋدان ارى اسا الماي جۇرگەن بۇگىنگى قازاق بۇرجۋازدارىن مۇنداي ۇلتتىق دەڭگەيدەگى اۋقىمدى شاراعا قارجى قۇيعىزۋ دا وڭايعا سوقپاسى بەلگىلى. ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى وتكەن جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا وسى «وتانداستار» قورىن قۇرۋ تۋرالى ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرىپ جاتىپ، «ءبىز ەلىمىزدى باي ەل جاسايمىز دەپ ۇمتىلدىق. بايلارى كوبىرەك بولسا، ولار ەلىنە جۇمىس بەرسە، مەملەكەتىنە كومەكتەسسە، عانيبەت. سوندىقتان مەن سولاردىڭ بارلىعىنا، جالپى قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق قازاقتارعا ۇندەۋ تاستايمىن. ءبىز سولتۇستىك كاۆكازدان كەلگەن بولگارلارعا، شەشەندەرگە بارلىعىنا ۇيىمىزگە اكەپ تاستاعاندا، سولارعا قورعان بولىپ، شامامىز كەلگەنشە قۇشاعىمىزدى جايدىق قوي. ال ەندى ءوزىمىزدىڭ قازاقتارعا نەگە سولاي جاساي المايمىز. قانى قازاق بيزنەسمەندەرگە وسى قورعا ارقايسىسى ۇلەسىن قوسۋعا شاقىرامىن!» دەپ، ۇندەۋ تاستاعانى بار.

مىنە، سول ەلباسى ۇندەۋىنە ساي، «قانى قازاق بيزنەسمەندەرگە» ءسوزىن وتكىزە الاتىن، مەن بىلگەندە، ەكى تۇلعا بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى، ارينە، ۇلكەن نۇرەكەڭ – نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا، ەكىنشىسى كىشى نۇرەكەڭ – وسى نۇرتاي ابىقاەۆ اعامىز.

ەرتەڭنەن باستاپ، نۇرتاي اعانىڭ جاڭا قىزمەتىنە «قۇتتى بولسىن!» ايتىپ، كابينەتى الدىنا كەزەككە تۇراتىن ب.وتەمۇراتوۆ، ا.يبراگيموۆ، ۆ.كيم، ت.قۇلىباەۆ پەن د.قۇلىباەۆا باستاعان وتاندىق وليگارحتارىمىزدىن ارقايسىسى «مىنە، اعا، كورىمدىگىڭىز!» دەپ، «وتانداستار» قورىنىڭ ەسەپچوتىنا ءبىر-ءبىر ميلليون اقش دوللارىنان لاقتىرىپ-لاقتىرىپ جىبەرەتىنىنە سەنىمىم كامىل! ەڭ الدىمەن بۇل قورعا قارجى قۇيۋدا  الىس-جاقىن شەتەلدەردە تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتار مەن تاۋەلسىزدىك جىلدارى اتاجۇرتقا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز ۇلگى، باستاماشى بولۋى كەرەك! ءوز باسىم كەلەسى ايدان باستاپ ەڭبەكاقىمنىڭ 1%-ىن «وتانداستار» قورىنا اۋدارىپ وتىرام. ودان ارعى جەردە، قور باسشىلىعى ءوزىن قازاقپىن، قازاقستاندىقپىن دەيتىن جىلدىق تابىسى 100 مىڭ اقش دوللارىنان جوعارى ءاربىر كاسىپكەر ازاماتتى تابىسىنىڭ 0.1 پايىزىن، قاتارداعى تابىس كوزى بار ادامداردى تابىسىنىڭ 0.01 پايىزىن اتالعان قوردىڭ قورجىنىنا سالىپ وتىرۋعا مىندەتتەيتىن زاڭ قابىللداتۋعا نەمەسە زاڭدىق كۇشى بار جارلىق شىعارتۋعا ىقپال ەتسە، ءتىپتى نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. دەمەك، اينالاسى ءتورت-بەس جىلدىڭ كولەمىندە ءبىزدىڭ «وتانداستار» قورىمىزدىڭ ىرگەتاسى نىق قالانىپ، ەۆرەيلەردىڭ "كوشى-قون" قورىمەن ۇزەڭگى قاعىستىرا باستايدى دەپ سەنەم. ەڭ باستىسى، باسشى بولىپ قازاق قورىنىڭ ىرگەتاسىن قالايتىن ءىرى ازاماتتىڭ كەلگەنى جاقسى بولدى.

ايتپاقشى، قوردىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعالىعىنا دۇنيەجۇزىلىك قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ اعامىزدىڭ سايلانۋى دا «بىتەر ءىستىڭ باسىنا، جاقسى كەلەر كەلەر قاسىنا» بولىپ تۇر.

توي تويلاپ، دوپ تەۋىپ جۇرەتىن ۋاقىت ەمەس. مىڭ دانا تارالىممەن «تۋعان ءتىل» جۋرنالىن شىعارىپ الىپ، بەس قۇرلىقتاعى بەس ميلليون اعايىنعا «شەتەلدەگى قازاق مادەني ورتالىقتارىنىڭ سۇرانىستارىنا قاراي گۋمانيتارلىق باعىتتاعى ادەبيەتتەرمەن قامتاماسىز ەتەمىز» دەپ, «كىشى قۇرىلتايلاتىپ» شاۋىپ جۇرەتىن ماماشەۆتىڭ زامانى كەلمەسكە كەتتى. قازىرگى تاڭدا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ باستاماسىمەن قازاقستانداعى بارلىق كىتاپحانالاردا ونلاين جۇيەسى ىسكە قوسىلىپ، بارلىق كىتاپ قورىنىڭ تسيفرلى نۇسقالارى دايىندالۋدا. كەز-كەلگەن كىتاپ پەن وقۋلىقتى كەز-كەلگەن قازاق كەز-كەلگەن ەلدە وتىرىپ وقي بەرەدى. ەسەسىنە، ەۆرەي قۇساپ قوردىڭ ەسەبىنەن «جاس تۋريستەردى» قازاقستانعا شاقىرىپ، وتانىمەن تانىستىرۋ الدە قايدا پايدالى بولماق.

كەشە عانا ەلباسىمىزدىڭ قىتاي ەلىندەگى مەملەكەتتىك ساپارى بولىپ، ەكى ەل اراسىندا 9 ءىرى كەلىسىمگە قول قويىلدى. ونىڭ ىشىندە ادام توزگىسىز ساياسي قىسىمعا ۇشىراپ، اتاجۇرتقا كەلۋى مۇڭ بولىپ وتىرعان شىڭجاڭداعى قازاق ماسەلەسىنىڭ قامتىلماعانىن كورىپ، ەڭسەمىز ءتۇسىپ كەتىپ ەدى. ارتىنشا پاراساتتى ەلباسىمىز ساپارىن قورتىندىلاپ، جۋرناليستەرگە بەرگەن سۋحباتىندا «قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا شەشىمىن تاپپاعان ماسەلە جوق!» دەپ، ءۇمىت وتىمىزدى جارق ەتكىزدى. ايتىپ، اۋىز جاپپاي جاتىپ، «وتانداستار» قورىنىڭ پرەزيدەنتى تاعايىندالىپ،  وز جۇمىسىن باستاعانى ءمالىم بولدى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «وتانداستار» قورى مەن قاۋىمداستىقتىڭ بارشا جۇمىسىنىڭ ءتۇيىنى - الىستاعى اعايىندى اتاجۇرتقا تارتۋ! قازاقتىڭ ەكى قارا نارى كوتەرگەن جۇك جولدا قالمايدى. شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتاردى قولداۋ جونىندەگى باقىتجان ساعىنتاەۆ قول قويعان ۇكىمەت قاۋلىسىندا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جىل سوڭىنا قاراي قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە،  مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كەڭسەسىنە جوسپاردىڭ ءىس-شارالارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋ بارىسى تۋرالى جيىنتىق اقپارات بەرىپ تۇرۋى مىندەتتەلگەن.

ال، «وتانداستار» قورى مەن قاۋىمداستىققا حالىقتىڭ قوياتىن سۇراعى مەن الاتىن ەسەبى بىرەۋ عانا. ول – «اتاجۇرتقا بيىل قانشا قازاق وتباسى كوشىپ كەلىپ ورنالاستى؟!».

ەكى اعامىزدى جاڭا قىزمەتتەرىمەن، سىزدەردى «وتانداستار» قورى ءوز جۇمىسىن باستاۋىمەن قۇتتىقتايمىن، قانداستار!

12.06.2018

استانا

Abai.kz