"ماسكەۋ دە مەنىڭ ءوز جەرىم، موسقا اتام جاتقان جەر!". ورازالى دوسبوسىنوۆ سەكىلدى ءبىر كوسىلۋدىڭ ورايى كەلدى، بۇگىن.  كەشەلى بەرى ۋاتساپ الەۋمەتتىك جەلىسىندە رەسەي استاناسى ماسكەۋدىڭ اتاۋى قازاق جىگىتىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعانى تۋرالى اقپارات تارادى. جازبادا بۇل دەرەكتى ەلگە جەتكىزۋشى بەلگىلى عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەت ەكەنى انىق كورسەتىلگەن. ءبىز اقساقالعا حابارلاستىق. 

- مەكەمتاس اتا، جۇرتىڭىز ماسكەۋ قازاقتىڭ قالاسى ەكەن دەپ شۋلاپ جاتىر.

- ە، ەسكى اڭگىمە عوي، ول.

اڭگىمەمىز وسىلاي باستالدى. اڭگىمەدەن بۇرىن الەۋمەتتىك جەلىلەردى كەزىپ جۇرگەن ماتىنمەن تانىس بولىپ الىڭىز.

"شىندىق پەن اقيقات كۇندەردىڭ كۇنىندە تاريح ساحناسىنا شىعادى. سىزگە ءبىر عانا مىسال ايتايىن.  بولگار تاريحشىسى كيەۆسكي ءرۋستى باسقارىپ تۇرعان سۇڭقار دەگەن قازاق بولىپتى دەگەن مالىمەتتى تاپقان. وعان سوكولوۆ، ستانيسلاۆ دەگەن ات قويعان. ول سول ەلدە تۇرىپ، ورىس قىزىنا ۇيلەنگەن. رەسەيدىڭ  مەملەكەتتىك  جۇيەسىن  قۇرىپ، جاساعان وسى قازاق بولعان.  كەيىن وسىنى جاسىرىپ قالۋ ءۇشىن كيەۆتىڭ  ۇلى كنيازى ۆلاديمير مونوماح  جازبالاردىڭ ءبارىن ءوشىرىپ، كوزىن جويىپ، ورنىنا جالعان قۇجات جاساعان ەكەن.  ءبىز وسىعان 1860 جىلدان بەرى سەنىپ كەلدىك. سويتسەك بۇل وتىرىك ەكەن. بۇنى بولگار تاريحشىلارى ايتىپ بەردى.

ماسكەۋدi 1088 جىلى اسات موسقاۋ دەگەن جىگىت بيلەگەن. ماسكەۋدىڭ حالقى ونى جاقسى كورگەننەن ونىڭ اتىن ماسكەۋ دەگەنگە اينالدىرىپ جىبەرگەن ەكەن. سوندا ورىستىڭ استاناسىنىڭ اتى ماسكەۋ قازاقتىڭ ەسىمىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان جانە ورىستىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسىن  سۇڭقار دەگەن قازاق قۇرعان.

ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز ۇلى ابايدى بارىنشا تانۋعا كۇش سالىپ، قۇلدىق سانادان ارىلۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ مۇراعاتتارىندا بىزگە قاتىستى قۇجاتتاردى جويىپ تاستاۋىندا ۇلكەن ءمان بار. كەڭەستىك بيلىك قازاقتىڭ باسىن كوتەرتپەي، باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىردى. شىن مانىسىندە ءبىز قانىمىز تازا، ويىمىز سەرگەك، دۇنيەتانىمى وتە تەرەڭ حالىقپىز.

–  ءسىز ايتقان دەرەكتى عالىمدار بىلە مە؟

–  ارينە، بىلەدى دەپ ويلايمىن. كوپ ۋاقىت وتپەي-اق بۇل شىندىق تا ايتىلاتىن بولادى.

- مەكەمتاس اتا، جۇرتىڭىز ماسكەۋ قازاقتىڭ قالاسى ەكەن دەپ شۋلاپ جاتىر.

- ە، ەسكى اڭگىمە عوي، ول.

- بۇ ەسكى اڭگىمەنىڭ قانشالىقتى شىندىعى باسىم؟

- مەنىڭشە، تۇتاستاي شىندىق.

- شىندىق بولسا، نەگە عىلىمي اينالىمعا ەنگىزبەسكە؟

- بۇل - عىلىمي اينالىمدا بار دۇنيە. تاتار وقىمىستىلارى بالقارلاردىڭ تاريحىن تۇگەندەدى. قازىر اتى ناق ەسىمدە جوق (قاجەت ەتسەڭدەر، تاۋىپ قويايىن), 3-تومدىق كىتاپ جارىق كوردى. ەسكى ءارحيۆتىڭ دەرەكتەرى نەگىزىندە جازىلعان سول جاريالانىمدا بىزگە قىزىقتى مۇنداي دەرەكتەر وتە كوپ. سونى بالقار تاريحشىسى بىزگە جەتكىزدى. ءبىز بىرەر جىل بۇرىن ءبىر سۇحباتىمىزدا ايتىپ ەدىك، سودان بەرى وسى ماسەلەگە قاتىستى سۇراۋشىلار كوپ.

- ول بالقار جازۋشىنىڭ اتى ەسىڭىزدە شىعىر. 

- قازىر، اۋباكىر مە ەدى، قازىر-قازىر، كىتابىن تاۋىپ الىپ ايتايىن. ە، مىنە، تاپتىم. ابدىقادىر داۋىتبەكوۆ (ابدۋكادىر داۋتبەكوۆ).

- كىتابىنىڭ اتى قانداي؟

- ءبىرىنشى كىتاپتىڭ اتى - "دۋلاتتار" ("دۋلاتي"). ەكىنشى كىتابىنىڭ اتى - "اتتيللا ي گۋننسكي وردا". سوڭعى كىتاپ، وسى بيىل عانا شىمكەنتتوو "كىتاپ" باسپاسىنان جارىق كورىپ وتىر.

- اسات موسقاۋ دەگەن ادام اتىن بۇعان دەيىن ءبىز نەگە بىلمەي كەلدىك؟ 

- دۇرىسى - احات موسقا. ونىڭ رۋى - دۋلات. ورىستان ايەل العان ادام. ارينە، مۇنداي بار دەرەكتىڭ ءوزىن ورىستارى شاماسى كەلسە، ءبىزدىڭ قولعا بەرمەۋگە تىرىسادى.

- رۋى دۋلات بولسا، قازاق شەجىرەسىندە احات موسقانىڭ اتى كەزدەسە مە؟

- قازىرگى شەجىرەلەردە جوق. شەجىرە اتالاردى اتتاپ-پۇتتاپ، ءارتۇرلى ىزبەن جازىلادى عوي. بىراق، نەگىزگى جۇلگەدەن اجىرامايدى. اداسپايدى. بالكىم، بولاشاقتا بۇدان دا باسقا دەرەكتەر تابىلۋى مۇمكىن.

ءتۇيىن

وتكەندە كرەملدىڭ بۇلبۇلى بولىپ جۇرگەن الگى كىسى (اتىن اتاعىمىز دا كەلمەيدى): "قازاقستاندا بيلىك اۋىسسا، جەرىن قىتايمەن بىرلەسە ءبولىپ الامىز" دەپ تاعى بىردەمەنى بىقسىتتى. ءبىز دە ءوز تاراپىمىزدان اراسىندا ورازالىشا:

"ماسكەۋ دە بولسا بىزدىكى،
باۋىرجانداي قاس باتىر،
ورىسقا سىيعا تارتقان جەر" دەپ ايتۋعا حاقىمىز بار شىعار.

مەكەمتاس قاريانىڭ مىنا دەرەگى وسى ءسوزدى كەۋدەنى كەرىپ تۇرىپ ايتۋعا مۇمكىندىك بەردى، بىزگە! الەي بولعاي!

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz