1989 جىلدان بەرى قازاقتىڭ ساياسي ساحناسىنان ءبىر مەزەتكە دە تۇسپەگەن تاقىرىپ - مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى. مەملەكەتىمىز جىلىنا ملياردتاپ قارجى قۇيسا دا، باياعى جارتاس - سول جارتاس. بۇگىن الەۋمەتتىك جەلىدەن مىنا ءبىر سۋرەتتى كورىپ، ءدال توبەمە الما تارس ەتىپ تۇسكەندەي اسەردە قالدىم. قازاق ءتىلى - بيلىكتىڭ، ياعني ءار دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەردىڭ اقشا تاباتىن مايشەلپەگىنە اينالىپ كەتكەن جوق پا؟

وسى ساۋالدى ءوز وزىمە قويا سالدىم دا، ەنشتەين كوكەم سەكىلدى "ەۆريكا" دەدىم. راس، باستاپقى جىلدارى "مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتامىز" دەگەن ۇرانمەن ميلليونداپ قارجى بولىنە باستادى. اجەپتاۋىر قوزعالىس بولىپ، ەندى بىرنەشە جىلدان سوڭ ءار قازاق بالاسى قازاق تىلىندە جىر جازاتىن جاعدايعا جەتەرىنە سەنىم مول ەدى. وزگە دياسپورالار دا قازاق جەرىندە ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قازاقشا سايرايتىن كۇن دە تاياپ كەلە جاتتى. بىراق، بۇل بيۋدجەتتىڭ قاقپاعىن ۇستاعان ادامدارعا ۇناماي قالدى.

ءتىل پروبلەماسى قالاي تەز شەشىلسە، ول سالاعا بولىنەتىن قارجى دا توقتايدى.

قارجى جايلى ءسوز بولىپ قالعان سوڭ، مىنا ءۇش (مۇندايدىڭ مىڭىن مىسال ەتىپ، ساراپتاما دا جاساۋعا بولادى) دەرەكتى عانا مىسال كەلتىرە سالايىن.

1. 1989 - 2005 جىلدار ارالىعىندا ءتىلدى دامىتامىز دەپ 108 ميلليون اقش دوللارىن شىعىنداپپىز.

2. ءبىر عانا 2014 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا ارنالعان 28 عىلىمي جوباعا  161,5 ملن. تەڭگە قارجى جۇمسالعان.

3. مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ باعدارلاماسى (العاشقىسى 2001-2010, ال كەلەسى كەزەڭى 2011-2020 جىلدار ارالىعىن قامتىعانى بەلگىلى. باعدارلامادا بەكىتىلگەن مەجەنىڭ ءبىرى دە ورىندالعان جوق) 2001-2003 جىلدارى تىلگە 100 ميلليون تەڭگە قارجى بولىنسە، بۇل سان 2006 جىلى 560 ميلليون تەڭگەگە ۇلعايىپ، 2007 جىلى بولىنگەن قارجى 3 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى. ال 2008 جىلى مەملەكەتتىك تىلگە 5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. سودان بەرى بۇل سوما جىل ساناپ، تولاعايداي تولىسا تۇسۋدە.

وسىنداي مول اقشادان ايرىلىپ قالاتىنداي بيلىك-تىزگىندىلەردە ەس جوق دەيسىز بە؟ سوسىن بۇل سالانى كۇردەلەندىرە ءتۇسىپ، ءتىل پروبلەماسى ەشقاشان دا شەشىلمەيتىن جۇيە قالىپتاستىرۋعا كىرىستى.

مەملەكەت جاعىنان دۇرىس يدەولوگيالىق قولداۋ بولىپ، حالىقتىڭ ەركىنە جىبەرسە، ەكى-ءۇش جىلدا شەشىلمەيتىن ماسەلە جوق. ال، بىزدىكىلەر مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى ءبىر ىڭعايلى بولۋعا تاياعادا ء"ۇش تىلدىلىك" دەگەن عالامات يدەيانى ويلاپ تابا قويدى. بۇرىنعى بولىنگەن قارجى اقشا ما، ءتايىرى. "مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتىپ جاتىرمىز" دەپ ءبىر اسايدى، "اعىلشىنشانى شەمىشكەشە شاعۋعا ءتيىسپىز" دەپ ەكى اسايدى، "و ورەكەڭدەر وكپەلەپ قالماسىن" دەپ ءۇش اسايدى.

ناتيجە سۇراساڭ، كوپ سانداردى قولىڭا ۇستاتا سالادى! الگى بىتپەيتىن كۋرستارعا قاتىسقان ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ دوڭگەلەك ۇستەلدەرى، كونفەرەنتسيالارى، جارىستارى. قۇمعا سىڭگەن سۋ سەكىلدى. وسىعان بولا كول-كەسىر شىعىن جاساپ جاتىرمىز. ءالى دە جاساي بەرەمىز.

قازاقتىڭ جەر استىنداعى بايلىعى عانا ەمەس، اۋزىنداعى ءتىلى دە بىرەۋلەرگە مايشەلپەك بولعان زامان-اي!

تىلدەن تيىن سورىپ ۇيرەنگەندەر ەندى قانشا جىل حالىقتىڭ قارجىسىن قىمقىرادى ەكەن-ءا؟ ەندىگى ساۋال وسى.

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz