كەشە كەشكى ۋاقىتتا الماتى وبلىسىنا قاراستى شەلەك اۋىلىنان سۋىق حابار جەتتى. كۇيەۋىن قىتايدىڭ جەرگىلىكتى باسشىلىعى ەش سەبەپسىز ۇستاپ وتىرعان كەرىمحان نامازحانقىزى دەيتىن ازاماتشا قايتىس بولىپتى. ءبۇتىن ءبىر وتباسىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر قايعىنى ءبىزدىڭ رەكداكتسيامىزعا ەت-جاقىن تۋىستارى حابارلاپ ايتتى.

كەرىمحان نامازحانقىزىنىڭ جانازاسى بۇگىن شەلەك اۋىلىندا شىعارىلىپ، دەنەسى جەر قوينىنا تاپسىرىلدى.

اتالعان جايدى ەستىپ، مارقۇمنىڭ جانازاسىنا ءبىز دە باردىق. قايعىنىڭ باتپان جۇگىن ارقالاعان قاريامەن سويلەسىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىمەن ءجىتى تانىستىق.  ەندى اتالعان جايعا قاتىستى دەرەكتەردى رەت-رەتىمەن باياندايىق.

قايتىس بولعان كەلىنشەكتىڭ ەسىم-سويى – كەرىمحان نامازحانقىزى. ءوزى 44 جاستا. 1974 جىلى تۋعان. قىتاي ازاماتشاسى بولعان. قازاقستاندا ءجۇرىپ-تۇرۋعا بەرىلگەن ىقتيارحاتى بار.

1 جىل بۇرىن بۇكىل وتباسىمەن ءبىرجولا قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن. اتا-ەنەسى، ەكى بالاسى وسى قازاقستاندا تۇرىپ جاتىر. كۇيەۋى قىتايداعى ءۇيىن ساتىپ كەلمەك بولىپ،  شەكارادان ەكىنشى مارتە وتكەندە، ۇلكەن ۇلى ەكەۋىنىڭ پاسپورتىن جەرگىلىكتى بيلىك تارتىپ العان. سودان بەرى 8 اي وتكەن. ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرىنە تۇسپەگەن. تۇرمەگە جابىلماعان. پاسپورتتارى جوق. قىتاي اۋماعىنان شىعۋعا بولمايدى دەگەن قاتاڭ باقىلاۋدا.

قىتايدا قالعان ازاماتتىڭ ەسىم-سويى – ءالي سىلقىمبايۇلى. ۇلكەن ۇلى قاينار ءاليۇى 20 جاستا. ول دا اكەسىمەن بىرگە قىتايدان شىعا الماي قالعان.

شەلەكتەگى ۇيدە 95 جاستاعى اكەسى مەن 87 جاستاعى شەشەسى جانە مەكتەپتە وقيتىن ەكى بالاسى قالدى.

مارقۇم كەرىمحان نامازحانقىزى وتباسىمەن قازاقستان ازاماتتىعىنا قۇجاتتار جيناپ جۇرگەن ەكەن. قازاقستانداعى ەكى بالا انالارىنىڭ ىقتيارحاتىنا تىركەلگەن. اتا مەن اپا دا قىتاي ازاماتتارى. ولاردىڭ دا ىقتيارحاتتارى بار.

كىشى ءبۇلدىرشىن اليقىزى 5-سىنىپتى اياقتادى. ءبۇلدىرشىننىڭ قىتايلىق پاسپورتىنىڭ جارامدىلىق مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. ونى پاسپورتىن جاڭارتۋ ءۇشىن قىتاي كونسۋلدىعىنا بىرنەشە مارتە بارعانىمەن، جاڭا  پاسپورت الۋ ءۇشىن اكەسىنىڭ قولى كەرەك بولعان. كونسۋلدىق ءاليدىڭ قىتايدا ەكەنى تۋرالى انىقتاما سۇراتقان. ال قىتايداعى جەرگىلىكتى باسشىلار ونداي انىقتاما بەرمەگەن. ءسويتىپ، قىزدىڭ قۇجاتى قابىلدانباعان.

ورتانشى ۇلى قايرات ءاليۇلى 8-سىنىپتى اياقتادى. ەكەۋى دە قازاق مەكتەبىندە وقيدى. قايراتتىڭ دا پاسپورتىنىڭ جارامدىلىق مەرزىمى وتۋگە تاياۋ. 12-ايدا جارامدىلىق مەرزىمى اياقتالادى. بۇل بالالار ازاماتتىققا تاپسىرۋ ءۇشىن اكەسى بولۋى كەرەك.

ۇيدەگى قاريا كىسىلەر وزدىگىنەن ءجۇرىپ-تۇرا المايدى. كىسى كومەگىنە ءزارۋ. ال مۇندا قىتايدا جەرلەستەرى بولعان ءبىرلى-جارىم ادام عانا بار دەمەسەڭىز، ەشبىر تۋىسى جوق. ولارعا قاراپ وتىرعان كەلىندەرى (كەرىمحان نامازحانقىزى) قايعىدان قۇسا بولىپ، اقىرى ميىنا قان قۇيىلعان.

87-جاستاعى اپانىڭ ايتۋىنشا، ورازا ايتتىڭ ەكىنشى كۇنى، ايت داستارحانىن جايىپ قويىپ، كورشى-قولاڭدى قوناققا شاقىرىپتى. تۇستەن كەيىنگى ۋاقىتتا ۇيگە كەلگەن كورشىسى كورگەن. اۋا جەتپەي، كەۋدەسىنە سۋ بۇركىپ تۇرعان ەكەن. سودان سول جەردە قۇلاعان. دارىگەر شاقىرتقان. شەلەكتەگى اۋرۋحاناعا جەتكىزگەندە بەلگىلى بولعان. ميىنا قان قۇيىلىپتى. سودان اينالدىرعان 3 ساعاتتىڭ ىشىندە قايتىس بولعان.

مارقۇم كەرىمحاننىڭ انا-ەنەسىنىڭ ايتۋىنشا، دەنى ساۋ، بۇرىن ەش شاعىمدانباعان ەكەن. تەك كۇيەۋى مەن ۇلكەن ۇلىنىڭ قىتايدا تۇتقىندا وتىرعانىنا قۇسا بولىپ جۇرگەن.

سىلقىمباي تورعايۇلى، 95 جاستا. مارقۇمنىڭ اتاسى:

- اتىم سىلقىمباي. ءوزىم 95 جاستامىن. كەمپىرىم، مىنە 87-دە. وسى كەلىننىڭ ارقاسىندا بىلىنبەگەن ەكەن. ەندى بىلدىك. كەتىپ قالىپ قيىن بولدى عوي. نە كيىم تاۋىپ كيە المايمىز، نە تاماق تاۋىپ ىشە المايمىز. قايران بالام-اي. ۇلىم قىتايدا قالدى. 8 اي بولدى، كەلە الماي ول وتىر. قاسىندا ۇلكەن ۇلى بار. ول ءبىر جۇمىسشى دا ەمەس. قارىز-قۇرىزى دا جوق. قۇلجا قالاسىنا قارايتىن مۇڭعىلكۇرە اۋدانى، 77-ءتۋان الاڭىندا ەكەن قازىر. مىنا قايعىلى حاباردى ەستىرتتىك. ءتىپتى تەلەفون ارقىلى سۋرەتىن دە جىبەردىك. سوندا دا قىتاي جىبەرمەي قويىپتى. ەندى كورگەن كۇنىمىز مىناۋ بولدى. كەلىنىم مىنە، ۋايىم-قايعى ويلاپ ءجۇرىپ كەتتى عوي.

شاكەن قاسەنقىزى، 87 جاستا. مارقۇىمنىڭ ەنەسى:

- مىنا ەكى ءمۇساپىر ادام، قالدىق، قارعام. ءبىزدى قاراپ، كۇتىپ-باعىپ وتىرعان كەلىنىم ەدى. 3 بالاسى بار ەدى. ۇلكەنى اكەسىمەن بىرگە قىتايدا قالدى. ونان سوڭ، مىنا ۇل مەن قىز ءبىزدىڭ قاسىمىزدا. مەكتەپتە وقيدى. قىتايداعى بالام مەن نەمەرەم قاماۋدا ەمەس. ەكەۋىنىڭ دە پاسپورتتارىن تارتىپ العان. قازاقستانعا شىعارماي وتىر. كەلىن قايتىس بولعان سوڭ، «ۆيچات» ارقىلى حابار جىبەرگەن ەدىك. قايىر بولمادى. قايىرىمسىزدار، قازاعا دا جىبەرمەدى.

گۇلزات ەسمولدا، تۋىسى:

- مەن، قايتىس بولعان كىسىنىڭ قايىن ءسىڭىلىسى بولامىن. «ۆيچات» ارقىلى اعاما وسى حاباردى جىبەردىك. ول كىسى بارىپ، ايەلىنىڭ قايتىس بولعانىن، قارت انا-اناسىنا قارايتىن ادام جوق ەكەنىن ايتسا دا ول جاقتىعىلار پاسپورتىن قايتارىپ بەرمەگەن. اتا 95 جاستا، اپا 87 جاستا.  وزدىكتەرىنەن ءجۇرىپ-تۇرا المايدى.  جەڭگەم ەشقانداي اۋرۋ-سىرقاۋسىز، وسى كىسىلەردى كۇتىپ-باعىپ جۇرگەن. قىتايلار كۇيەۋى مەن ۇلكەن بالاسىنىڭ پاسپورتىن الىپ قويىپ، جىبەرمەي جاتقانىنا 8 اي بولدى. سونى ۋايىمداپ ءجۇرىپ-اق، قۇسادان قايتىپ وتىر. ايتپەسە، ساپ-ساۋ ادام. ايتىن جاساپ، كىسىسىن كۇتىپ وتىرعان. اياق-استىنان جىعىلدى. اۋرۋحاناعا اپارعان. ۋايىم-قۇسادان ميىنا قان قۇيىلىپ، سول جەردە قايتىس بولدى. ەندى، مىنە، بۇل ۇلكەن كىسىلەرگە دە قارايلاساتىن ادام جوق. بۇل جاقتا تۋىستارى دا جوق. وسى كىشكەنتاي ەكى بالا عانا قالدى.

قايرات ءاليۇلى، ورتانشى ۇلى:

- مەن 16 جاستامىن. مەكتەپتە وقيمىن. قازىر دەمالىسقا شىقتىم. شەشەم قايتىس بولدى. ەندى اكەم مەن اعامدى قايتارىپ بەرسە ەكەن.

ءبۇلدىرشىن اليقىزى، قىزى:

- جاسىم 12-دە. اكەم مەن اعامدى قازاقستانعا، بىزگە اكەلىپ بەرسە ەكەن. اتام مەن اپاما، بىزگە قارايتىن ەشكىم جوق قازىر.

ا، ايتپاقشى، مارقۇمدى جەتكىزگەن شەلەكتەگى ورتالىق اۋرۋحانا قىزمەتكەرلەرى، قايتىس بولعانى تۋرالى انىقتاما بەرمەگەن.

ءتۇيىن. قحر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

قۇرمەتتى قايرات قۇدايبەرگەنۇلى!

95 جاستاعى سىلقىمباي اتا مەن 87 جاستاعى شاكەن اپانىڭ قولدارىندا ىقتيارحاتى بار. دەگەنمەن، قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن قۇجات تاپسىرا المايدى. سەبەبى، وعان فيزيكالىق مۇمكىندىگى جوق. كىسى كومەگىنسىز ءجۇرىپ-تۇرا المايدى.

16 جاستاعى قايرات ءاليۇلىنىڭ قىتايلىق پاسپورتى بيىل جەلتوقسان ايىندا جارامسىز بولىپ قالادى. 12 جاستاعى ءبۇلدىرشىن اليقىزىنىڭ پاسپورتىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. جارامسىز. بۇل بالالار مارقۇم انالارىنىڭ ىقتيارحاتىنا تىركەلگەن. قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن قىتايداعى اكەسى كەلۋى كەرەك.

قارت كىسىلەرگە قارايتىن كىسى جوق. ەكى بالا مەكتەپ جاسىندا. جۇمىس ىستەمەيدى. شەلەك اۋىلىندا تۇرعىلىقتى باسپانالارى بار. قىتاي بيلىگى ساياسي سەبەپتەردى سىلتاۋراتىپ، ەلدەن شىعارماي وتىرعان ءالي سىلقىمبايۇلىن قازاقستانعا الدىرتپاعان جاعدايدا ءبۇتىن ءبىر وتباسىنىڭ شاڭىراعى وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇسپەك.

كىسى كومەگىنە مۇقتاج قاريالاردىڭ بارار جەرى - قارتتار ءۇيى، مەكتەپ جاسىنداعى قوس بالانىڭ بولاشاعى جەتىمدەر ۇيىندە وتپەك. بۇل ازاماتتاردى ەشقايدا جىبەرمەي، قارايلاسادى دەيتىن تۋىستارى دا جوق. ءتىپتى، اتاسى مەن اپاسىنىڭ قولىنداعى قايرات پەن ءبۇلدىرشىن قىتاي ازاماتى بولعاندىقتان، ەلدەن قۋىلىپ كەتۋى دە ابدەن مۇمكىن.

سوندىقتان، بۇل ىسكە قايرات ءابدىراحمانوۆ مىرزا تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دەرەۋ ارالاسۋى كەرەك. ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق تەتىكتەر ارقىلى قىتاي بيلىگى ەش سەبەپسىز ەلدەن شىعارماي وتىرعان ءالي سىلقىمبايۇلى مەن قاينار ءاليۇلىن قازاقستانعا الدىرتۋ جانە مەرزىمىنەن بۇرىن ازاماتتىق بەرۋ ءىسى كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

شەلەك اۋىلى

Abai.kz