ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىنداعى «ءۇشىنشى كەشەندى مىندەت − ەڭبەك نارىعىن جاڭعىرتۋ» اتتى بولىمىندە باسى ارتىق جۇمىس كۇشى بار وڭىرلەردەن باسقا جەرلەرگە، اۋىلداردان قالالارعا جۇمىس كۇشىن ۇتىمدىلىقپەن تارتۋعا قولداۋ كورسەتۋ جونىندە ورىندى اتاپ كورسەتىلگەن بولاتىن. ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ ۇتقىرلىعىن ارتتىرۋعا بايلانىستى وبلىستىڭ حالقى تىعىز ورنالاسقان اۋداندارىنان رەسپۋبليكامىزدىڭ شالعايداعى وڭىرلەرىنە حالىقتى كوشىرۋ بارىسى تۋرالى ايتقانى ءمالىم. وزدەرىڭىزگە ءمالىم، رەسپۋبليكادا حالقى تىعىز وڭىرلەردەن حالقى سيرەك ورنالاسقان وڭىرلەرگە حالىقتى قونىستاندىرۋ جۇمىستارى 4 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ 2014 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىمەن، 2016 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىمەن حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ جونىندە ىنتىماقتاستىق مەموراندۋمدارى ءتۇزىلدى. ال 2014-2016 جىلدارى «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە وبلىسىمىزدان بارلىعى 154 وتباسى قونىس اۋدارىپ، كوشۋ شىعىندارى وتەلدى. اتالعان باسقارما تاراپىنان قونىس اۋدارعان ازاماتتارعا سول وڭىردەگى ۋاكىلەتتى ورگاندار ارقىلى مونيتورينگ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلگەن. قونىس اۋدارعان ازاماتتاردىڭ 48-ءى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسسا، ءبىلىم سالاسىندا 42 ازامات قىزمەت اتقارۋدا. بۇدان بولەك، جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىندا 11, قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا 12, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا 7 ادام ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنى انىقتالدى. ءبىزدىڭ وڭىرىمىزدەگى مۇنداي يگىلىكتى ارەكەتتى قاناتقاقتى جوبا رەتىندە قاراستىرىپ، ءساتتى وتكەن ەكسپەريمەنت رەتىندە باعالاۋعا بولادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان ءوز ەركىمەن قونىس اۋدارۋشىلاردى ىنتالاندىرۋ، ىشكى كوشىقون ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا «وڭتۇستىك-سول­تۇس­تىك» جوباسىن دايىنداۋدا. سەبەبى، رەسپۋبليكامىزدىڭ سولتۇستىك وبلىستارى حالقىنىڭ سانى (سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار) جىل سايىن كەمي تۇسۋدە. راسىندا دا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ارتىق جۇمىس كۇشى بار، رەسپۋبليكاداعى حالقى تىعىز ورنالاسقان ايماقتاردىڭ ءبىرى. ونىڭ ۇستىنە ءوڭىردىڭ تابيعي-كليماتتىق جانە گەوگرافيالىق جاعدايىنىڭ قولايلى بولۋى دا ادام كاپيتالىنىڭ دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، سوڭعى بەس جىلدا حالىق سانى 272,8 مىڭعا نەمەسە 24 پايىزعا ارتىپ، بۇگىندە تۇرعىندار 2 861,3 مىڭ ادامعا ( ونىڭ ىشىندە جۇمىسسىزدار سانى 62,7 مىڭ) جەتتى. ءسويتىپ، رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 16,1 پايىزىن قۇراپ وتىر. ىشكى كوشى-قون (ميگراتسيا), ياعني حالىقتىڭ وبلىستان كوشۋى مەن كەلۋى بارىسىنداعى ايىرماشىلىقتى قوسا العانداعى كورسەتكىشتىڭ ءوزى ءوسۋ ديناميكاسىن بايقاتادى.  ارينە، ەلىمىزدەگى ءۇشىنشى مەگاپوليس بولۋعا ۇمتىلعان شاھارعا قاراي حالىقتىڭ شوعىرلانا تۇسۋىنە زاڭدى قۇبىلىس رەتىندە قاراۋىمىز قاجەت-اق. ويتكەنى، وبلىس ورتالىعى − شىمكەنت قالاسىنا قونىس تەبۋشىلەر قاتارى كوبەيىپ تۇر. مۇنى تومەندەگى دەرەكتەر دالەلدەي تۇسەدى. بۇگىنگى تاڭدا وبلىس بويىنشا تۇرعىن ءۇي سالۋعا جەر تەلىمىن الۋعا 173 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ ءوتىنىشى تىركەلسە، 49 مىڭعا جۋىق ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. ال، وسىعان ءالى دە قۇجاتتارىن رەسىمدەۋ قاراكەتىندە جۇرگەن، تىركەۋگە تۇرىپ ۇلگەرمەگەندەردى قوسىڭىز.  ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندى حالقىنىڭ جۇمىسپەن قامتىلعانى 1147,2 مىڭ ادام ەكەن. ونىڭ قۇرامىندا وزدىگىنشە جۇمىسپەن قامتىلعانى 502,8 مىڭ ادامنان اسادى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ «جۇمىس جوق» دەپ ءجۇنى جىعىلا سالمايدى. جوق جەردەن جۇمىس تابا قويادى. ءوز اۆتوكولىگىن «تاكسي» ەتە سالادى. ۇلكەندى-كىشىلى كەڭسەنىڭ ماڭايىن «اقىلى» اۆتوتۇراققا اينالدىرىپ، ماشينە كىرگىزىپ-شىعارۋدان دا ءوز ناپاقاسىن ايىرىپ وتىرعاندار از ەمەس. جۇمىس ىزدەگەن ادام ايتەۋىر «وسىلاي» اينالىساتىن كاسىبىن تاۋىپ الا بەرەدى. نارىق زامانىنا بەيىم مۇنداي جاندار جالپى جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ 43,8 پايىزىن قۇرايدى ەكەن. ال وبلىس بويىنشا وزدىگىنشە جۇمىسپەن قامتىلعاندار ۇلەسى رەسپۋبليكادا ەڭ جوعارى كورسەتكىشتى كورسەتىپ وتىر. ىشكى كوشى-قوندى رەتتەۋ بويىنشا وبلىستا بۇل جۇمىستار بيىل دا جالعاسىن تاۋىپ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ قاتىسۋىمەن بيىلعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وڭىرارالىق بىرىگۋدى دامىتۋدىڭ شارالارى بىرنەشە اۋدانداردا ۇيىمداستىرىلدى. مۇنداي ءىس-شاراعا بارلىعى 5780 ازامات قاتىسىپ، 672 وتباسى (2019 وتباسى مۇشە­لەرى­مەن) قونىس اۋدارۋعا نيەت ءبىلدىردى. وسى ازاماتتاردىڭ 1008-ءى ەڭبەككە قابىلەتتى بولسا، ولاردىڭ 116-سى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن، 98-ءى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋمەن، 794-ءى مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردا جۇ­مىس ىستەۋگە تالاپتانىپ وتىر. 2017 جىلى قونىس اۋدارۋ­شى­لارعا 288 وتباسىنا كۆوتا بە­كى­تىلدى. دەمەك، كۆوتاعا ەنگەن باع­دارلاماعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءار­بىر وتباسى ءمۇ­شەسىنە 35 اەك مولشەرىندە (79 415 تەڭگە) ءبىر رەتتىك سۋبسيديا ءجا­نە تۇرعىن ءۇي جالداۋعا جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە اقى تولەۋ شىعىستارىن وتەۋگە 12 اي ىشىندە 180-360 اەك مولشەرىندە سۋبسيديالار (408 420-816 840 تەڭ­گە) بەرىلەدى.  بۇگىنگى تاڭدا سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ مالىمەتىنە سايكەس رەسپۋبليكا بويىنشا 119 وتباسى قونىس اۋدارسا، ونىڭ 99-ى (262 وتباسى مۇشەلەرىمەن) وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان (قوستاناي – 7, پاۆلودار – 13, سولتۇستىك قا­زاقستان – 44, شىعىس قازاقستان – 35) وزگە وڭىرلەرگە كوشپەك. ونىڭ ىشىندە 64 وتباسى ناقتى كۆوتا الۋ ءۇشىن قۇجاتتارىن (سارىاعاش اۋدانىنان – 11, ماقتاارال اۋدانىنان – 3, شاردارا اۋدانىنان – 2, سايرام اۋدانىنان – 12, تۇلكىباس اۋدانىنان – 3, ورداباسى اۋدانىنان – 3, تۇركىستان قالاسىنان – 2, شىمكەنت قالاسىنان – 28 وتباسى) تاپسىردى. ارينە، مۇنداي ماڭىزدى ىستە قونىس اۋدارۋ پروتسەسىن جىلدامداتۋ، تۋىنداعان ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋ، كوشۋگە نيەت بىلدىرگەندەرگە جاعداي جاساۋ ءۇشىن سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ وكىلدەرى كەزەڭ-كەزەڭمەن وبلىسىمىزدا بولىپ، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. بۇل قۋانارلىق جاعداي. تالپىنىس تابىس اكەلەدى. ناتيجەسىندە ەرىكتى تۇردە قونىس اۋدارۋعا 618 مۇشەسى بار 177 وتباسىنىڭ ءتىزىمى قالىپتاستىرىلدى.

سەرىكقالي جەكسەنباەۆ

Abai.kz