تاريحقا سونشالىقتى قىزىقپايتىن ادامنىڭ ءوزى قاپال حاقىندا از-كەم اقپارات بىلەر ەدى. ەڭ الدىمەن ونىڭ بەكىنىس بولعان تاريحىن اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى.  بەكىنىستى ايتقان سوڭ، اڭگىمەنى ش. ۋاليحانوۆپەن ساباقتاپ كەپ جىبەرسەڭىز بۇل جەر تۋرالى بىلەتىنىڭىزدى ناقتىلاي تۇسەر ەدىڭىز. جۇرەگى باردى ەلجىرەتپەي قويمايتىن تامشىبۇلاعىنىڭ ءوزى ايتۋشىنى شيرىقتىرىپ، تىڭداۋشىنى ودان سايىن ۇيىتا تۇسەر ەدى.

جەتىسۋدى كورەمىن دەگەن كىسىگە الدىمەن قاپالدى كورسەتىپ الماق كەرەك. اۋىلدى اينالا قورشاعان قاراعايلى تاۋدىڭ ءوزى سۋلى، نۋلى ولكەنىڭ پەيزاجىنا باس كەيىپكەر بولۋعا جاراپ-اق تۇر. نەسىن جاسىرايىق، تابيعات قاپالعا پەيزاج تۇزەردە ەشتەڭەسىن اياپ قالماعان سىڭايلى.

بىراق بۇل ولكە قاراۋسىز قالعان. راس، تامشىبۇلاق باياعىشا مولدىرەيدى. قاراعايى اسپانعا قول سوزعان اسقارى دا پاسەيمەگەن. «ۇلى ۇيلەسىمنىڭ» جۇيەسىن بۇزباي، اعۋعا ءتيىس سۋ اعىپ، كوشۋگە ءتيىس بۇلت كوشىپ بارادى. ەنجارلىق تانىتاتىن ءبىز عانا. نە مادەنيەت كەرەك ەمەس. نە تاريحي جادىگەر قاجەت ەمەس. قاندايدا ءبىر ءوڭىردىڭ مادەني ورىندارىن ارالاماي، ول ولكەگە باردىم، ەلىمەن تانىستىم دەۋگە بولماس. بۇل مەندىك ۇستانىم.

الدىمەن اقىن سارانىڭ مۇراجايىنا مەيمان بولدىق. ودان سوڭ، فاتيما عابيتوۆا تۋعان ءۇيدى ىزدەي باستادىق. قايداسىڭ، مەن قادىرلەيتىن ادەبيەتشى قىزدىڭ بەسىك جىرىن تىڭداعانىنا كۋا بولعان كەڭىستىك؟!

جولاي قۇلاعالى تۇرعان اعاش ۇيلەرگە كوزىم ءتۇستى. ۇيدە دە بولمىس (ەنەرگەتيكا) بار. جەرتولەسىنە وقىرالاعان سيىر كولەڭكەلەپ، تابالدىرىعىنىڭ استىنا يت كۇشىكتەپ جاتسا دا، ساۋلەتى بولەك تاريحي ۇيلەر تىم ماڭعاز. قاسقايىپ تۇرىپ ءبىزدىڭ ىجداعاتسىز تىرلىگىمىزبەن ءوز الىنشە كۇرەسەتىن سەكىلدى مە، قالاي ءوزى؟! كوپەستەردىڭ ءۇيى...بالكىم، قاپالدىڭ قاراعايىنان  سالىنعان بولار. اعاشتارداعى ورنەكتەر وزىنشە ءبىر سالتانات قۇرادى. ەسىكتەرىندە قارا قۇلىپ، بىراق اينەكسىز تەرەزەلەر. وسىنداي دا بولادى ەكەن-اۋ.تەرەزەسىز ءۇيدىڭ قۇلىپ نە ءسانى؟

فاتيمانىڭ ءۇيى دە ءدال وسى كۇيدە. ەگەر اۋىل تۇرعىنى «فاتيما عابيتوۆانىڭ بالالىق شاعى وتكەن ءۇيى - وسى» دەپ كورسەتپەگەندە، ول جەردەن ءوتىپ كەتە بەرەر ەدىم. سەبەبى، ول جونىندە ەشقانداي جازۋ جوق. مازاردا دا باقيلىق بولعانداردىڭ كىم ەكەنى ءھام قاشان قايتىس بولعانى جازىلىپ تۇرمايتىن با ەدى؟! قۇددى مۇندا ەشقانداي دا مۇراجاي بولماعان سەكىلدى. ەگەر قاپال بەكىنىسىنىڭ ىرگەسى 1847 جىلى قالانسا، قازاق ادەبيەتنىڭ تاريحىنا ولشەۋسىز مۇرا قالدىرعان قايراتكەر قىز 1903 جىلى دۇنيەگە كەلسە، بۇل ءۇيدىڭ بوي كوتەرگەنىنە قانشا جىل بولعانىن توپشىلاي الار ەدىڭىز.

بۇل مۇراجاي نەگە مۇنداي كۇي كەشتى؟ ول، ءتىپتى، مۇراجايلار تىزىمىندە دە جوق ەكەن. سول ءۇشىن جابىلىپ قالسا كەرەك. اركىمنىڭ اۋزىندا جۇرگەن "رۋحاني جاڭعىرۋ" دەگەن تىركەس تە قاپالداعى ءحىح عاسىردىڭ ارحيتەكتۋرالىق قۇندىلىعىن قۇتقارا المايتىن سەكىلدى. سوندا كىم ءۇشىن جاڭعىرىپ، نەنى جاڭعىرتپاقپىز؟ «ونەر، ءبىلىم بار جۇرتتار» قاپالداي جەرى بولسا، قايتەر ەدى بىلەسىز بە؟ بالكىم اعاش ۇيلەردى ساقتاپ، كونە كوپەستەر قالاشىعىن جاسار ما ەدى. پاۋەسكەگە وتىرعىزىپ الىپ، كەلگەن ءتۋريستى الدىمەن تامشىبۇلاققا ءتاۋ ەتكىزىپ، جاراسىن سۋمەن-اق ەمدەپ جازعان كوشپەلىلەر تانىمىمەن تام-تۇمداتىپ تانىستىرىپ وتەر... ارى قاراي دا قيالداي بەرۋگە بولادى. بىراق بەيقام الەم قاپالدىڭ اسپانىنىڭ استىنادا شىرىلداپ ۇشىپ جۇرگەن قيالىمدى قايتسىن؟

اينۇر تولەۋ

اقسۋ اۋدانى

الماتى وبلىسى

Abai.kz