كوڭىلىڭىزگە كەلسە دە ايتايىق. ينۆەستور تارتۋ دەگەن سىلتاۋمەن مۇنايىن، گازىن، جەراستى، جەرۇستى بايلىعىن ساتىپ، تاريحي جەرگىلىكتى ۇلتىنىڭ ءتىلىن قاجەتى جوق  تىلگە اينالدىرىپ، اۋزىنان ەمشەك ءسۇتى كەتپەگەن ءسابيىنىڭ ۋىلجىعان جاس ميىنا ۇشتىلدىك دەگەن ۋدى قۇيىپ الەمدەگى وزىق مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرگەن ەل نە و زامان، نە بۇ زامان تاريحىندا بولعان ەمەس. مۇنداي ساياساتتى ويلاپ تاپقان تەك قازاقستان باسشىلىعى عانا جانە ونى قازاققا نيەتى ءتۇزۋ، قازاققا ىشكى پيعىلى دۇرىس ادام «ويلاپ تاپقانىنا» كۇماندانۋدىڭ ەش ايىبى جوق.

مۇنايدى قويىڭىزشى، مۇناي كوبەيسە قازاققا قۇداي كوبەيەدى ەكەن، ودان دا ءتىلدى عانا ايتىڭىزشى. الەمدەگى ەڭ وزىق، ەڭ قۋاتتى ەلدەردى بىلاي قويعاندا اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس كورشى وزبەكستان مەن تۇركىمەنستاننىڭ ءوزى ەڭ اۋەلى وزبەكتىڭ، تۇركىمەننىڭ ۇلتتىق ءتىلىن، ۇلتتىق مادەنيەتىن مەملەكەتىنىڭ ەڭ باستى يدەولوگيالىق قارۋى ەتىپ-اق اشتان قاتىپ، كوشتەن قالىپ جاتقان جوق. قىتايىڭىز دا، ورىسىڭىز دا عاسىرلار بويى باسىنا قانداي زاۋال شاق تۋسا دا ۇلتتىق مادەنيەتىن، ۇلتتىق ءتىلىن امان ساقتاپ قالۋدى ءبىرىنشى كۇن تارتىبىنە قويىپ كەلگەنىن تاريحتان وقىپ وتىرمىز. ال 2000 جىلعا جۋىق التى الەمنىڭ  تۇكپىر-تۇكپىرىنە شاشىراپ كەتكەن ەۆرەيلەر شە؟ ولار قاي ادىسپەن بولسا دا ايتەۋىر 1947 جىلى مەملەكەتىن قۇرىپ الا-سالىسىمەن ەڭ اۋەلى ەۆرەيدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن، ۇلتتىق ءتىلىن، ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىن قالپىنا كەلتىرۋدى، قازەكەڭشە ۇرانداتىپ ايتساق «رۋحاني جاڭعىرۋدى»  بىردەن قولعا الدى. سويتكەن الاقانداي عانا ءيزرايلدىڭ ىشكى، سىرتقى ساياساتىمەن بۇگىندە الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرى ساناسادى. ەندەشە ءتىلى ورىسشا شىققان، ءبىر اۋىز ءسوز جازسا، ونى دا ورىسشا جازاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ اتالىپ كەتكەن ەلدە سوڭعى 27 جىل بويى قانداي، كىمنىڭ مادەنيەتى، كىمنىڭ ءتىلى سالتانات قۇرىپ كەلەدى دەپ ويلايسىز؟ مۇنداي سۇراق قويۋعا نەگە ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز؟

ويتكەنى، قازاقستان بيلىگى عاسىرلار بويى بىرەسە پاتشالىق رەسەيدىڭ، بىرەسە كەڭەستىك رەسەيدىڭ تابانى استىندا ۇلتتىق ماقتانىشىنان، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن ايرىلعان ءتىلى شۇبارلانىپ، ورىس نە ىستەسە سونى ىستەيتىن، ورىس قالاي سويلەسە سولاي سويلەپ،  سولار نە ىشسە سونى ءىشىپ، ەڭ كۇشتى، ەڭ بىلگىر ۇلت تا سولار دەپ ۇلتتىق ساناسى ابدەن تاپتالىپ قالعان قازاقتى وياتاتىن نە بىردە-ءبىر قاۋلى-قارار، نە بىردە-ءبىر زاڭ قابىلداعان جوق. كەرىسىنشە......

كەرىسىنشە، قازاق جەرى مەن بايلىعى باسقا ەلدەرگە دە ورتاق، ينۆەستور بولىپ كەلىڭدەر دە  الىڭدار دەگەن داڭعوي، داراقى ۇران تاستالعانى از بولعانداي كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا تولقۇجاتتا (پاسپورتتا) ۇلتىن كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق، «قازاقستاندىق» دەگەن ۇلت قۇرامىز دەپ ءبىراز شالابىن شايقاعاندار شىقتى. قاي ۇلتتى دا ءبىر اللا تاعالا عانا جاساي الاتىنىنا بيلىكتىڭ تاس توبەسىندە وتىرعانداردىڭ كوزى جەتتى مە ء(اي، قايدام اۋ!), الدە وزدەرىنەن كۇشى باسىمداۋ بىرەۋلەر ءبىر جەرىن اشىپ كۇلدى مە، قايدام ول ءسوز بۇگىندە كوپ ايتىلمايتىن بولدى. ەندى قازاق باسشىلارى ونىڭ ورنىنا «ءبىرتۇتاس ۇلت»، «ءبىرتۇتاس ۇلت مادەنيەتى» دەگەندى شىعاردى. بۇل جىمىسقى ساياساتسىماق، قاي قۇرلىقتىڭ ادامى ەكەنىن ايىرۋ مۇمكىن ەمەس الدەبىر ۇلت وكىلىنەن نەكەسىز تۋعان ءتىلى الاشۇبار بىرەۋدى تاماعىن توق قىلىپ، ورىستىڭ اراعىن، اعىلشىننىڭ ۆيسكيىن، قىتايدىڭ جۋن-جۋنىن قازاقتىڭ قىمىزىنا قوسىپ بەرىپ ءانشى ەمەستەردى ءانشى قىپ، كوزى جىپىلىقتاعان سايقىمازاقتى تەلەەكرانعا شىعارىپ توي-تويلاتىپ قويۋدىڭ ءبىر امالى عانا. باسقا تۇك تە ەمەس.

بۇگىنگى قازاقتىڭ وسىنداي توبىرلىق مادەنيەتكە تابىنۋشىعا اينالعانىن قازىرگى ۇيلەنۋ، قىز ۇزاتۋ سياقتى توي-تومالاقتارىنان، ءتىپتى باقيعا اتتانعان ادامدى جەرلەۋ ۇردىسىنە (تراديتسياسىنا) قاراساڭىز دا اپ- انىق كورەسىز. سەنبەسەڭىز، كەلىن بوپ ءتۇسىپ جاتقان قىزدىڭ ومىراۋى قوس اناردىڭ ۇشىنا شەيىن، ارقاسى بەلومىرتقاسىنا شەيىن اشىق-شاشىق كويلەگىنە قاراڭىز. ال ونىڭ بىرەسە كۇيەۋىمەن، بىرەسە تويعا كەلگەندەرمەن قوسىلا سەكىرىپ بيلەگەنىنە، ەشكىمنەن قىمسىنباي شامادان تىس ءماز-ءمايرام  ءجۇرىس-تۇرىسىنا قوسىلا قول سوعىپ وتىرعان جاسى الدەقاشان 70-ءتىڭ جەلكەسىنە مىنگەن، 80-ءنىڭ بەلورتاسىنا كەپ قالعان قازاقتىڭ كارى-قۇرتاڭدارى شە؟ سولار ءدىر-ءدىر قاققان قولىنا شاراپ (نە اراق) تولى شىنىاياقتى  ۇستاپ تۇرىپ ءسوز سويلەيدى، ونى وزدەرى باتا بەردىك دەيدى. ول ول ما سول كارى-قۇرتاڭدار ءارى-بەرىدەسىن قوس قولىن اسپانعا كوتەرىپ، تالتىرەكتەگەن اياقتارىمەن جەردى تەپكىلەگەن بولىپ بيلەي باستايدى. سوسىن اتاسى اۋزىن ارانداي اشىپ كەلىنىنىڭ قاسىق تولى تورتىن اساپ جاتقانى قانداي جيركەنىشتى دەسەڭىزشى.  ودان سوڭ «توست» كوتەرۋ باستالادى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءسوز العانداردىڭ ءبارىنىڭ ايتارى «قانە، اعايىن سول ءۇشىن الىپ قويايىقپەن» اياقتالادى. شىمشىق سيراق ريۋمكالاردى اۋىز بەن داستارحان اراسىنا بىرنەشە رەت «ساپارلاتىپ» العان كەيبىرەۋلەر ەندى «گوركو، گوركو» دەپ ايعاي سالادى. سو بويدا كۇيەۋدىڭ ەرىندەرى مەن قالىڭدىقتىڭ ەرىندەرى جەلىمشە جابىسىپ، الاي-دۇلەي ءسۇيىس باستالادى. بۇل دا بىزگە ورىستان كەلگەن مادەنيەتتىلىك. بۇل تويلارداعى بۇكىل ءراسىم ورىسشا ءىشۋ، تامادانىڭ گرۋزينشە، ارميانشا انەكدوت ايتۋىمەن، باتىسشا الاسۇرىپ بيلەۋىمەن، قالتاسى قالىڭداردىڭ ءانشى ەمەستەرگە، ءسوزى ماس ادامنىڭ ساندىراعىنداي بىرنارسەلەردى ايتقىزىپ، سولارعا مىڭداپ دوللار بەرگەنىنە ءماز بولۋمەن وتەدى.

ابزالى وسىنىڭ ءبارىن مادەنيەت دەگەننەن گورى  وزىنەن ۇستەم، كۇشى باسىم ۇلت نە ىستەسە سونى ىستەيتىن، سولاردىڭ تىلىندە سويلەيتىن، سولار نە ىشسە-سونى ءىشىپ، سولار نە جەسە سونى جەيتىن «قۇلدىق مادەنيەت»، ياعني، وزگەگە باعنىشتى توپتىڭ، توبىردىڭ مادەنيەتى دەۋگە ابدەن بولادى. بۇگىنگى قازاق ءوزى دە، سويلەگەن ءسوزى دە قۇلدىقتان ارىلماعان، توبىرلىق مادەنيەتتىڭ توبىنا اينالعانىن و دۇنيەلىك  بولعان اتا-اناسىنىڭ، باۋىرىنىڭ باسىنا قوياتىن قۇلپىتاستى دا ورىسشا «پامياتنيكتەن» تارجىمەلەپ «ەسكەرتكىش» دەپ جۇرگەنىنەن- اق كورەسىز.

بۇگىنگى قازەكەڭنىڭ مارقۇم بولعان ادامدى و دۇنيەگە جونەلتىپ سالۋىنىڭ وزىنەن-اق ورىسقا ەلىكتەۋشىلىكتىڭ جانە باسقا دا توبىرلىقتىڭ نەشە اتاسىن كورەسىز. بۇرىنعى كوممۋنيستەر قايتىس بولعاندا ونىڭ مۇردەسىنىڭ قوس قاپتالىندا قارىنا قىزىل شۇبەرەك بايلاعان «قاراۋىلدار» ساپقا تۇراتىن ەدى. قازىر بىزدە ەلگە تانىمالى ءبىر تۇلعانى باقيعا جونەلتۋ راسىمىندە قارىنا كوك شۇبەرەك بايلاعاندار تۇراتىن بولدى. وسىنىڭ وزىنەن-اق ءبىزدىڭ ۇلتشىلدىعىمىز، قاسيەتتى ءدىنىمىزدى قادىرلەۋىمىز تەك سىرت كيىمىمىزدى، قارىمىزعا بايلاعان شۇبەرەكتى وزگەرتكەن، بىراق باياعى قىزىل وكىمەتكە، «ۇلى ورىس حالقى» دەگەن حالىققا ادال بەرىلگەن قۇلمىنەز ەكەنىمىزدى كورسەتىپ تۇرعان جوق دەي الاسىز با؟ بۇل دا كەشە عانا ماسكەۋگە ادال قىزمەت ەتكەن، بۇگىن سىرتىن عانا وزگەرتىپ بيلىكتى تاعى دا قولدارىنا الىپ العانداردىڭ ويلاپ تاپقان سايقالي ساياساتسىماعى.

ونى دا قويا تۇرالىق. ال ءسىز و زامان دا، بۇ زامان نە قازاقتىڭ، نە باسقا مۇسىلماننىڭ جەرلەنىپ جاتقان ءولى دەنەنىڭ قاسىندا تۇرىپ اپ سۇڭقىلداپ، ولەڭ وقىعانىن كورىپ پە ەدىڭىز. كورمەسەڭىز بۇل دا بۇگىنگى قازاقتىڭ جاڭا مادەنيەتىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالدى. وسىدان ءبىراز بۇرىن ءبىر اسكەري قولباسشى مارقۇم بولعاندا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر وكىلى «بۇلىنبەگەن جەرىم ەدىڭ، تىلىنبەگەن ءتورىم ەدىڭ»، «قاباعىمەن اي ۇستاعان»، «قيىندىقتى كەسىپ وتكەن»، بىرەسە «تۋ ۇستاعان دالام»، بىرەسە «قۇرىش سىندى عالام»، «الاش ويلى زامان» ەدىڭ دەگەندەي قيسىنسىز، بەيپاتۋا سوزگە تولى ولەڭ وقىدى. ول ولەڭسىماقتى ءوزىن اعا گازەت دەپ اتايتىن گازەت جاريالادى.

ءيسى قازاققا ەسىمى بەلگىلى اقىن اپامىز دۇنيەدەن ءوتتى. سوندا ەلىمىزدەگى ەڭ جاسى ۇلكەن قارتتىڭ ءبىرى عوي دەپ ءسوز بەرىلگەن اقساقال مارقۇمنىڭ بۇرىن ءبىر جىگىتى بولعانى، سودان كەيىن بۇل مارقۇم كۇيەۋگە تيمەي دۇنيەدەن وتكەنى تۋرالى «بايانداپ» بەردى. ال تەلەارنالاردىڭ سول اقىن اپامىز تۋرالى تۇسىرگەن جوبالارى ناعىز توك-شوۋ بولدى. جۇرگىزۋشى جىگىت جينالعان جۇرتقا ءبىر مينۋت تۇرەگەپ  تۇرۋعا پارمەن بەرىپ، ءبارى ساپتاعى ساربازداي  قاقيىپ قاتتى دا قالدى. بىرەۋلەر ءسوز سويلەپ اپامىز وزىنە «شابىت»  فەستيۆالىنىڭ ديپلومىن تاپسىرعانىن، ۇيىنە كەلگەندەرگە ول كىسى استى مول قىپ پىسىرگەنىن ايتىپ جاتتى. ونى دا قويا تۇرىڭىز! سول كەزدەرى، ياعني سول كىسىنىڭ جامباسى جەرگە تيمەي جاتىپ م.ماقاتاەۆتىڭ وعان ارناعان ولەڭىن قوسىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىردى. بىلە-بىلگەن  ادامعا بۇل دا الدەبىرەۋلەردىڭ مۇقاعاليدى انا جەرگە دە، مىنا جەرگە دە تىققىشتاعىسى كەپ جۇرەتىن پارىقسىزدىعى، پاراساتسىزدىعى، ءارى ناداندىعى سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى. ال مۇقاعاليدىڭ سول «فاريزاعا» دەگەن ولەڭى اۋىزدان تاستاماي، كەز-كەلگەن جەرگە كىرىستىرىپ وتىراتىنداي كەرەمەت ولەڭ دە ەمەس. بۇل ولەڭدە نە كەرەمەت وبراز، نە اسىپ باراتقان تەرەڭ وي، نە الۋان ءتۇستى بوياۋلى سۋرەت تە جوق. وسى كۇنى ەكىنىڭ ءبىرى جازىپ جۇرگەن ارناۋ ولەڭ عانا. ونداعى «شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز» دەگەن ەشقانداي ادام تاڭدانارلىق، تاڭعالارلىق سوزدە ەمەس. مۇندا مۇقاعاليدىڭ فاريزاعا دەگەن عاشىقتىق سەزىمى دە جوق. ءجاي ءبىر اقىننىڭ  ءبىر اقىنعا ارناۋى عانا. ال ونى قايتىس بولىپ جاتقان ادامنىڭ قارالى قوشتاسۋى كەزىندە جاساندى كۇڭىرەنىستى داۋىسقا سالىپ قايتالاي بەرۋ دە ءسىرا، توبىرلىق مادەنيەت  بۇگىنگى قازاقتىڭ تورىنە شىققانىنىڭ ايقىن ايعاعى شىعار- اۋ، ءا؟

توبىرلىق مادەنيەت تە قۇلدىق پسيحولوگيا باسىم، ول سوندىقتان وزىنىكىنەن گورى  وزگەنىكىنە قۇمار بولادى. ەگەر بيلىك باسىندا ءوز ۇلتىنىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، بۇكىل قادىر-قاسيەتىن ءبىرىنشى كەزەككە قويۋدى ويلامايتىن ءدۇبارا، ءشۇبارتىل ماڭگۇرتتەر وتىرسا، ولار ەڭ اۋەلى ءوز ۇلتىن وڭاي باسقارىپ تۇقىرتىپ ۇستاۋ ءۇشىن دە  وسىنداي توبىرلىق مادەنيەتتى قولداپ،جەل بەرىپ وتىرادى.

قازاقستاندا ۇشتىلدىلىك دەگەندى ەنگىزۋ دە وسى جىمىسقى ساياساتتىڭ، قازاقتى توبىرعا اينالدىرۋدىڭ ۇلكەن ءبىر ءتاسىلى. «ۇشتۇعىرلى ءتىل» دەگەن وتە زالالدى سۇرقيالىقپەن جاسالعان ۇسىنىس. بۇل جوبانى جاساۋشىلار جاستايىنان بىرنەشە ءتىلدى ۇيرەنەم دەپ ميى قاساڭدانعان جاس ۇرپاق وسە كەلە ءوزىنىڭ ۇلتىن ۇمىتاتىن، نەعۇرلىم سانى كوپ، مەملەكەتى كۇشتى ەلدىڭ تىلىندە سويلەيتىن، ياعني، ۇلتسىزدانعان ماڭگۇرت بولىپ شىعاتىنىن وتە جاقسى بىلەدى. ولارعا كەرەگى دە سول، ويتكەنى بۇگىنگى بيلىكتەگىلەردىڭ وزدەرى ورىسشا سويلەپ وسكەندەر. مىنە، توبىرلىق مادەنيەت الگىندەي ءشۇبارتىل، وزگەنى ءپىر تۇتاتىن، جات جەرلىكتەردىڭ جۇرگەن-تۇرعانىنا، ىشكەن-جەگەنىنە شەيىن ەلىكتەيتىندەردىڭ كەسىرىنەن قازاقتىڭ تورىنە شىقتى.

ەگەر قاي مەملەكەتتىڭ دە باسشىلىعىندا ەڭ اۋەلى جەرگىلىكتى تاريحي ۇلتتىڭ سالت-ءداستۇرىن، دۇنيەتانىمىن، ۇلتتىق تاربيەسىن قادىرلەمەيتىن، ونىڭ ورنىنا، قايتكەندە دە ەلدى جۋاس مومىن كۇيدە ۇستاپ، وڭاي بيلەپ-توستەۋدى عانا ويلايتىن ادامدار وتىرسا، ولار توبىرلىق مادەنيەتتى قولداپ وتىرادى. قازىرگى قازاق تەلەارنالارىنان كورسەتىلىپ جاتقان، ادام جانىنا رۋحاني ازىق بولۋدىڭ ورنىنا كەرىسىنشە ادامداردى ماس ادامنىڭ ساندىراعى سياقتى ويسىز، تۇيسىكسىز شۋىلداق اندەرگە ماعىناسىز سەلكىلدەگەن بيگە قۇمار قىپ قوياتىن كورسەتىلىمدەر مەن نەشە ءتۇرلى ارزانقول، دورەكى ءازىل-سىماقتار، بەت-اۋزىن قيسالانداتىپ، كوزىن جىپىلىقتاتىپ سويلەيتىن سايقىمازاقتاردى ەكرانعا شىعارىپ قويۋدىڭ ارعى جاعىندا بيلىكتىڭ وسىنداي سۇرقيالىعى جاتىر.  بۇل تۇتاس ءبىر ۇلتتى ساناسىز، قارنى توقتىعىنا ءماز تويقۇمار جانۋاريزمگە اينالدىرىپ بارادى.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ قاي قالاسىنا،  قاي اۋدان ورتالىعىنا، ءتىپتى اۋىلدارىنا بارساق تا ءبىر-ءبىر بەتون اتقا ءمىنىپ، قولىنا بەتون قىلىش نە نايزا ء(ىشى ارماتۋرا) ۇستاعان كوزدەرى بادىرايعان، مۇرتى ەدىرەيگەن بىرىنەن-ءبىرى اينىمايتىن باتىردىڭ ەسكەرتكىشىن كورەمىز. ولاردىڭ ارقايسىسى ءبىر-ءبىر رۋدىڭ، ءتىپتى سول رۋدىڭ ىشىندەگى از عانا اتالىقتىڭ باتىرى. ولار كىممەن، قاي جەردە، قاي جىلى سوعىستى، ول تۋرالى قانداي دەرەك بار دەسەڭ، ايتاتىندارى جوڭعارعا قارسى سوعىسقان دەيدى. سولارعا قاراپ كەيدە قازاقتىڭ باتىرلارى جوڭعاردىڭ اسكەرىنەن دە كوپ بولعان با دەپ قالاسىڭ. ولار تۋرالى ءار رۋ، ءار اۋدان، ءار وبلىس كىتاپ شىعارادى. ىشىندە «ە، سولاي بولعان ەكەن عوي» دەپ كوزىڭدى جەتكىزەرلىك سىڭار اۋىز دەرەك جوق. سوسىن ولارعا ارناپ شارتاراپتان مەيماندار شاقىرىلىپ اعىل-تەگىل اس بەرىلەدى.  باياعى قۇنان بايگى، دونەن بايگى، بالۋاندار كۇرەسى، ايتىس، كونتسەرت، لەپىرمە ءسوز! مىنە «ولگەنىمىز -تىرىلگەنىنىڭ، وشكەنىمىز - جانعانىنىڭ»، اسىرەسە تاۋەلسىزدىك العانىمىزدىڭ «ايقىن ايعاعى» وسى عانا.

توبىرلىق مادەنيەتكە دۋشار بولعان ۇلتتىڭ ادەبيەتى دە، ءان-كۇيى دە نە ءدامى، نە تاتىمى جوق، جاندى باۋرايتىن كوركەمدىكتەن ماقۇرىم، سويتە تۇرا داقپىرتى قۇلاق جارارلىق داڭعازا، قۇنسىز سىپىرىندىعا اينالادى. ولەڭ دەپ جازعاندارىندا نە تۇجىرىم، نە كەيىپكەر، نە ايتار وي جوق ولەڭشىلەر كۇپىنىڭ بيتىندەي قاپتاپ كەتەدى، قوعامدىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى جۇلدەلەر مەن سىيلىقتار سولارعا  شۇلەن تاراتقانداي ۇلەستىرىلەدى. ادەبيەتكە، مۋزىكاعا نە شالاجانسار، نە تالعامسىز، نە وزىنە ات قويىلعان جانر تالاپتارىنا جاۋاپ بەرمەك تۇگىل سول جانرعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن قوقىس دۇنيەلەر اكەلگەندەر انا سىيلىقتىڭ، مىنا سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانادى. كەيبىرەۋلەر بۇل سوزگە تۋلاپ ءوتى اۋزىنا قۇيىلىپ كەتسە دە ايتايىق، بۇگىندە اسىرەسە اقىن اتانىپ جۇرگەن ولەڭشىلەر اراسىندا «شابىت»، «دارىن» سىيلىعى مەملەكەتتىك سىيلىق لاۋرەاتى اتاعىن الىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە سوندايلار قاپتاپ كەتتى.

توبىرلىق مادەنيەتتىڭ تىڭدارمانى دىنمۇحاممەد (ديماش) قۇدايبەرگەننەن، الىشەر كاريموۆتەن گورى قايرات نۇرتاس پەن ساكەن مايعازيەۆ كۇشتىرەك دەپ بىلەدى. ەرلى-زايىپتى ەكەۋى قوسىلىپ الىپ ەل ارالاپ كونتسەرت قوياتىن بولدى. ول ەكەۋىنىڭ ايتىپ تۇرعان اندەرى دۋەتكە مۇلدە كەلمەيتىن نارسەلەر ەكەنىن توبىرلىق مادەنيەتتىڭ قارنى توقتىعىنا ءماز كورەرمەندەرى قايدان ءبىلسىن؟!

ءيا، بۇگىندە ەكى قازاقتىڭ ءبىرى اقىن، ەكى قازاقتىڭ ءبىرى جازۋشى بولدى. كۇنى كەشەگە شەيىن جازۋشىلار وداعىن باسقارعان باسشىلىق وداققا ءانشىنى دە، اكتەردى دە، سپورتشىنى دا، كاسىپكەردى دە مۇشە قىپ، ادەبيەتتى دە توبىرلىق ادەبيەتكە اينالدىردى. قازىر كىم كورىنگەن اقشا تاپسا ولەڭدەرىن اعىلشىن، يسپان تىلىنە  تاجىمالاتقانىنا ماقتانىپ، پوەزيامىزدى شەتەلدىڭ كۇلكىسىنە اينالدىرىپ بارادى. استانا مەن الماتىنىڭ ورتالىق كىتاپحاناسىندا كۇنىگە - «تۇساۋكەسەر». قازاق ءسابيدىڭ تۇساۋكەسەرىن جاسايتىن ەدى، ەندى نە كوركەمدىك دەڭگەيى جوق، نە عيبرات الار ۇلگى-ونەگەسى جوق شيماي-شاتپاق كىتاپتاردىڭ تۇساۋكەسەرى دەگەن شىقتى.

كەيىنگى كەزدە مۇنداي شارالار «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ايقىن كورىنىسى دەپ بەرىلەتىن بولدى. توبىرلىق مادەنيەت ەمەس دەي بەرىڭىز، بىراق قازاقپەن كورشىلەس ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، سالت-ءداستۇرى، تاعلىم-تاربيەسى ۇقساس مەملەكەتتەر بىزگە ۇقساپ «جاڭعىرماي» دا، ەۋروپا مەن امەريكانى ارالاعانىنا ءماز بولىپ شۋىلداماي دا سوناۋ 1991 جىلدىڭ قاراكۇزىندە-اق موينىنان ماسكەۋ قامىتىن الىپ تاستاپ ءتىلىن دە، ءدىنىن دە، ۇلتتىق  سانا-سەزىمىن دە، ۇلتتىق ار-نامىسىن دا ىڭ-شىڭسىز-اق  قالپىنا كەلتىرىپ رۋحاني جاڭعىرىپ العانىن ويلاسا ەسى دۇرىس قازاق ەڭىرەپ جىلار ەدى عوي! الدە عۇلاما شايىر ابۋباكىر كەردەرى ايتقان «پەندەنىڭ ءبارى دە ارماندا، اقىماقتىڭ عانا مۇڭى جوق» ەكەنى راس پا؟ ال سول ابۋباكىردىڭ:

"ايرىلساڭ ءومىر بويى جيعانىڭنان،

ەي، پەندە! ايرىلماشى يمانىڭنان".

دەگەن جولدارى بۇگىنگى قازاقستانعا قاراتىپ «ءالى دە ەسىڭدى جي، ۇلتىڭنىن، ۇرپاعىڭنىن ەرتەڭىن ويلا!» دەپ تۇرعانداي كورىنەدى دە تۇرادى، وزىمە. سىزگە شە؟

مىرزان كەنجەباي، اقىن، قر مادەنيەت قايراتكەرى

Abai.kz