ادەتتە، بولاشاقتان ءۇمىت ەتكەن ۇلت ۇستازعا قۇرمەتپەن قاراعان. اتا-بابامىز «مولدا بول!» دەپ باتا بەرگەندە، جانازا شىعاراتىن ادامدى ەمەس، بالالاردىڭ كوكىرەك كوزىن اشىپ، جۇرەگىنە ءبىلىم نۇرىن قۇياتىن ادامدى ۇلگى ەتكەنى انىق.  سونى ۇققان ۇرپاق ءۇشىن ۇستازدان بيىك تۇلعا بولماعان.

جانە بۇل تەك ءبىزدىڭ حالىققا ءتان ۇعىم ەمەس. بارشا جۇرت ۇستازدى قۇرمەتتەگەن، ۇستازدى ءپىر تۇتقان، ۇستازدىڭ ءومىر جولىن ناسيحاتتاپ، ۇرپاققا ونەگە ەتكەن.

كورشى ەلدىڭ مىسالىنا جۇگىنەيىك. ورىس حالقى ساۋاتتىلىقتىڭ، بىلىمگە، عىلىمعا دەگەن قۇشتارلىقتىڭ ۇرپاققا داڭعىل جول، جاڭا كوكجيەكتەر اشاتىنىن كورسەتكەن  م.ۆ.لومونوسوۆتى سولاي دارىپتەيدى. ۇستاز-عالىمنىڭ تۋعان جەرىندە، سول زاماننىڭ بايشىكەشتەرى «ايۋدان باسقا ەشكىم تۇرمايدى» دەپ مەنسىنبەي ايتاتىن ارحانگەلسك وبلىسىنىڭ حولموگور اۋدانىندا پەتر چەليششەۆ ءحۇىىى-عاسىردىڭ سوڭىندا-اق لومونوسوۆقا ەسكەرتكىش قويعان.

كەيىن، 1832 جىلى، عالىمعا ارحانگەلسكىنىڭ سوبور الاڭىندا قولادان قۇيىلعان ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن بۇكىلرەسەيلىك ساۋىن ايتىلىپ، 46 مىڭ رۋبل جينالعان ەكەن.

1947 جىلى كسرو مينيسترلەر كەڭەسى ۇلى عالىمنىڭ تۋعان جەرىندە ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى – ۇستازدى ۇلىقتاۋدىڭ تاعى ءبىر ۇلگىسى. بىلاي قاراساڭ، ەل سوعىستان ەندى ەس جيىپ جاتقان كەزدە ودان دا ماڭىزدىراق شارۋالار بار سياقتى كورىنەر. الايدا، بۇل قادامدا جارقىن بولاشاق – ءبىلىمدى ەلدىڭ ەنشىسىندە ەكەنىن ۇعىپ، ءبىلىم نۇرىن سەپكەن تۇلعانى دارىپتەۋ ارقىلى ۇرپاققا تاربيە بەرۋ ماقساتى جاتىر.

مۇنىڭ ءبارىن نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟

تاياۋدا احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعان جەرىندە بولعان ارىپتەستەرىم: «بارسام دەپ ءجۇر ەدىڭ عوي» دەپ، ول  تۋعان ءۇيدى، جەرلەنگەن جەرىن، قويىلعان ەسكەرتكىش تاقتانى، ا.بايتۇرسىنۇلىنا قاتىسى بار باسقا دا بىرنەشە نىساندى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ماعان سالىپ جىبەرىپتى. بارىپ كورگەندەرىڭىز بار شىعار... وندا سۋرەتتەردى كورگەندە مەنىڭ قانداي كۇي كەشكەنىمدى تۇسىنەرسىزدەر...

احمەت بايتۇرسىنۇلىن «مەملەكەت قايراتكەرى، عالىم، اعارتۋشى، اقىن، پۋبليتسيست، ۇلتتىق جازبا ءتىلىنىڭ رەفورماتورى، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، عاسىر ساڭلاعى، الاش كوسەمى، ۇلت ۇستازى» دەپ ماقتان ەتەمىز.

جانە ا.بايتۇرسىنۇلىن ەستە ساقتاۋ، مۇرالارىن ەلگە تانىتۋ، اتقارعان ءىسىن دارىپتەۋ بويىنشا ەلدە قىرۋار ءىس ىستەلگەنى دە راس. مۇنىڭ ءبارى جيىلىپ بارىپ، وسىنداي تۇلعا تۋعان توپىراققا بارىپ تىرەلەدى ەمەس پە؟ ونىڭ تۋعان جەرىندە وسى ىستەردى، ۇلى ۇستازدى قاستەرلەۋىمىزدى كورسەتەتىن نە بار؟

سۋرەتتەردەن كورگەنىم: يەن دالادا تۇرعان سىلاعى تۇسكەن  ءۇي... سىرى كەتكەن قورشاۋ...  جازۋى وشكەن تاقتايشا... اناداي توت باسقان  تەمىرمەن جيەكتەلگەن ۇسقىنسىز بەلگىلەردىڭ تۇرۋىنىڭ ءوزى ۇيات. اكەلەرىمىز مۇندايدا «سۇيەككە تاڭبا» دەيتىن.

«مىنا سۋرەتتەن ۇستازدىڭ اكەسى بايتۇرسىن اتا جەرلەنگەن قورىمنىڭ قازىرگى كۇيىن كورۋگە بولادى، - دەپ جازىپتى سۋرەتتەردى جىبەرگەن ارىپتەسىم. - قورىم  احمەت اتامىز تۋعان ۇيدەن 300 مەتردەي جەردە ورنالاسقان. قورشاۋدىڭ ءبىر جاق بەتى تۇبەگەيلى، ال ەكى جاق بەتىنىڭ بۇرىشتارىنداعى بەكىتكىش تەمىرگە (ۋگولنيكتەرگە) دانەكەرلەپ  جاپسىرىلعان ارماتۋرالارى جۇلىنىپ الىنىپتى. ءسىرا، ۇرلانىپ كەتكەن بولار. ۇلتى ءۇشىن تۋعان ۇلدىڭ اكەسىن قۇرمەتتەۋ بەلگىسى كوزگە تۇسپەدى. قىسقاسى، قورىمنىڭ جاي-كۇيى ەشكىمنىڭ باقىلاۋىندا جوق سياقتى».

وسى جازبالاردى وقىعاننان كەيىن، بالكىم، بۇدان 2 عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن ۇلى ۇستازدارىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن ساۋىن ايتقان رەسەيلىكتەردەن ۇلگى الۋ كەرەك پە دەگەن وي كەلدى. ەل بولىپ قاراجات جيناپ، ونى ۇلت ۇستازى جارىق دۇنيەگە كەلگەن ءۇيدىڭ ءىشى-سىرتىن جوندەپ، اينالاسىن اباتتاندىرىپ، گۇل ەگىپ، اعاش وتىرعىزىپ، كەلگەن جۇرتقا ۇيالماي كورسەتەتىندەي كەشەن جاساۋدى قولعا الۋ كەرەك بولار؟ ەلدەن شىققان ارلى، نامىستى ازاماتتار وسى ماسەلەگە ءمان بەرىپ، ۇندەۋ تاستاسا، كەۋدەسىندەگى جۇرەگى «مەن – قازاقپىن!» دەپ سوققان ءار ادام قولدار ەدى دەگەن ويدامىن.

 كامال الپەيىسوۆا، جازۋشى

Abai.kz