ارداق يمانبەكقىزى. قىتايعا سىڭگەن ەڭبەگى، ونەرى بىزدە كەم مە ەدى؟
- بەۋ، القوڭىر ءانى ەكەنسىڭ دالامنىڭ،
سەن - رۋحسىڭ بىزگە قالعان كونەدەن.
ەلگە جەتكەن بۇلبۇلىڭداي دالاڭنىڭ
جان-جىگەرىن تاۋەلسىزدىك جەبەگەن، - دەپ، ەلگە دەگەن ىستىق ماحابباتپەن شىعارماشىلىق كەشتەرىڭىزدى وتكىزگەلى جاتىر ەكەنسىزدەر...
قۇرمانبەك الىمعازىۇلى:
-كونتسەرتىمىزدىڭ ماقساتى - تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلدىعىن جىرلاۋ. قاراپ وتىرساق، بيىل ساحنادا جۇرگەنىمىزگە دە، شاڭىراق قۇرعانىمىزعا دا 20 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ەندى وسى ءۇش جيىرمانىڭ باسىن قوسىپ، حالىققا ەسەپ بەرمەك نيەتتەمىز. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، حالىق مەنى سەمبەك جۇماعاليەۆ پەن سەكەن تۇرىسبەكوۆكە ۇقساتىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى شاتاستىرىپ جاتادى. جۋىردا ءبىر ءتىلشى ماقپال مەن سەنبەكتەن سۇحبات الىپ، جۋرنالعا ماقپال ەكەۋمىزدىڭ سۋرەتىمىزدى جاريالاپ جىبەرىپتى. سوندىقتان كوپشىلىك ۇشەۋمىزدىڭ ۇقساستىعىمىزبەن قوسا، ايىرماشىلىعىمىزدى دا جاقسىلاپ كورىپ السىن دەگەن ويمەن كەشىمىزگە سەنبەك پەن سەكەندى دە شاقىرىپ وتىرمىن. 60-70 ونەرپازى بار قۇرمانعازى وركەسترى قاتىسادى، ونىڭ سىرتىندا سيمفونيا وركەسترى دە كەلمەك. ايتۋلى ونەر يەلەرى كەشىمىزدىڭ مەرەيىن اسىرماققا كونتسەرتىمىزگە كەلگەلى وتىر. اللا قالاسا، 19 ناۋرىزدا اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا كورەرمەندەردى كۇتىپ الامىز.
ريزا:
-ءسۇيىنباي اتامىز: «مەنىڭ باعام حالقىمنىڭ ەزۋىندە»، - دەگەن ەكەن. ەندەشە، كورەرمەن حالىق تارازىعا سالىپ كەشىمىزدىڭ باعاسىن بەرەر.
- بەۋ، القوڭىر ءانى ەكەنسىڭ دالامنىڭ،
سەن - رۋحسىڭ بىزگە قالعان كونەدەن.
ەلگە جەتكەن بۇلبۇلىڭداي دالاڭنىڭ
جان-جىگەرىن تاۋەلسىزدىك جەبەگەن، - دەپ، ەلگە دەگەن ىستىق ماحابباتپەن شىعارماشىلىق كەشتەرىڭىزدى وتكىزگەلى جاتىر ەكەنسىزدەر...
قۇرمانبەك الىمعازىۇلى:
-كونتسەرتىمىزدىڭ ماقساتى - تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلدىعىن جىرلاۋ. قاراپ وتىرساق، بيىل ساحنادا جۇرگەنىمىزگە دە، شاڭىراق قۇرعانىمىزعا دا 20 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ەندى وسى ءۇش جيىرمانىڭ باسىن قوسىپ، حالىققا ەسەپ بەرمەك نيەتتەمىز. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، حالىق مەنى سەمبەك جۇماعاليەۆ پەن سەكەن تۇرىسبەكوۆكە ۇقساتىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى شاتاستىرىپ جاتادى. جۋىردا ءبىر ءتىلشى ماقپال مەن سەنبەكتەن سۇحبات الىپ، جۋرنالعا ماقپال ەكەۋمىزدىڭ سۋرەتىمىزدى جاريالاپ جىبەرىپتى. سوندىقتان كوپشىلىك ۇشەۋمىزدىڭ ۇقساستىعىمىزبەن قوسا، ايىرماشىلىعىمىزدى دا جاقسىلاپ كورىپ السىن دەگەن ويمەن كەشىمىزگە سەنبەك پەن سەكەندى دە شاقىرىپ وتىرمىن. 60-70 ونەرپازى بار قۇرمانعازى وركەسترى قاتىسادى، ونىڭ سىرتىندا سيمفونيا وركەسترى دە كەلمەك. ايتۋلى ونەر يەلەرى كەشىمىزدىڭ مەرەيىن اسىرماققا كونتسەرتىمىزگە كەلگەلى وتىر. اللا قالاسا، 19 ناۋرىزدا اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا كورەرمەندەردى كۇتىپ الامىز.
ريزا:
-ءسۇيىنباي اتامىز: «مەنىڭ باعام حالقىمنىڭ ەزۋىندە»، - دەگەن ەكەن. ەندەشە، كورەرمەن حالىق تارازىعا سالىپ كەشىمىزدىڭ باعاسىن بەرەر.
- كوپتەن بەرى كورىنبەي كەتتىڭىزدەر. وسىنىڭ سەبەبىن بىلۋگە بولا ما؟
قۇرمانبەك:
-كورىنگەن سوڭ، دۇرىستاپ كورىنۋ كەرەك. جىلتىڭداپ ساحنادان تۇسپەي قويساڭ، حالىق تا زەرىگەدى. سوندىقتان ءبىز ءار ۋاقىتتا جاڭا قىرىمىزدان كورىنۋگە تىرىسامىز. ويىمىزدى ابدەن ءپىسىرىپ، قاي ءان داۋىسىمىزعا كەلەدى، قاي ءان باعىمىزدى اشادى دەپ ۇدايى ىزدەنىستە جۇرەمىز. الايدا شاقىرعان جەردەن قالمايمىز، شاقىرماعان جەرگە بارمايمىز.
- ريزا حانىم، ونەر جولى ايەل بالاسى ءۇشiن قيىندىقتارعا تولى دەپ جاتادى. ءبىر وتباسىنا ءبىر ءانشى جەتەدى دەپ، ونەردەن ءبىرجولا كەتۋ ويىڭىزدا بولمادى ما؟
- ارينە، ءبىر كەزدەرى ونداي دا وي بولعان. بىراق انا سۇتىمەن دارىعان قاسيەت بولعاننان كەيىن، ونەردەن جىراقتاسام، جان-دۇنيەم قۇلازىپ، قينالاتىنىمدى سەزدىم.
ال قازىر ونەردەن كەتە المايتىنىما ابدەن كوزىم جەتتى. ايتەۋىر قۇرەكەڭ وزىنە ەكى ءان جازسا، ماعان ءۇش ءان جازۋعا تىرىسادى. كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى دارىندى مەكتەپتە قىزىمىز قوبىز بويىنشا، ال ۇلىمىز قىلقوبىز بويىنشا ءدارىس الادى. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى بايقاۋلاردا 6-7 رەت لاۋرەات اتانىپ، باس جۇلدەگە يە بولدى. ياعني وتباسىمىزبەن ونەردىڭ قازانىندا قايناپ جاتىرمىز. ءتىپتى ءبىزدى وتباسىلىق انسامبل دەسەڭىز دە، قاتەلەسپەيسىز.
- مىنا ساۋالىما ءانشى رەتىندە ەمەس، وتباسىن ۇيىتىپ وتىرعان انا رەتىندە جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزشى: بۇگىن قوسىلىپ، ەرتەڭ تۇسىنىسپەي، شىرقى بۇزىلاتىن جاستارعا نە جەتىسپەيدى دەپ ويلايسىز؟
- شىنايى ماحاببات جەتىسپەيدى. شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتى سەزىنە بىلمەگەن جاندار قالاي عانا ورتاداعى سەزىمدى ۇزەدى.
ول - ۇلبىرەگەن جىبەك، ول ءبىر - ورتاداعى كوپىر. ول - ءجۇرەگىڭ مەن جۇرەگىڭ، بىلەگىڭ مەن بىلەگىڭ، تىلەگىڭ مەن تىلەگىڭ قوسىلعان ۇندەستىك. ال ونى ءبىر ساتكى بولماشى سەبەپتەر ءۇشىن ءۇزىپ جىبەرەتىن جۇپتاردى مەن ءبىر-ءبىرىن شىن سۇيگەن ادامدار دەپ ايتا المايمىن.
- ءداستۇرلى اندەردى ەسترادامەن ورىندايتىنداردىڭ قاتارى كوبەيدى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟
قۇرمانبەك:
-بۇل - تالانتسىز سازگەرلەر مەن ورەسىز انشىلەردىڭ ءىس-ارەكەتى شىعار. ياعني قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ەستراداعا سالىپ وزگەرتىپ، باسقا ماتىنمەن، اۋەنمەن ايتىپ ءجۇر. مۇنداي بەيبەرەكەتسىزدىككە جول بەرمەگەن ءجون. كونەدەن جالعاسىپ، ءوز بوياۋىن وشىرمەي، بۇگىنگە جەتكەن اسىل قازىنامىزدى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك.
- بىراق كەيبىر انشىلەر حالىق اندەرىن ەستراداعا سالىپ ايتۋدىڭ سەبەبىن «جاستاردىڭ قۇلاعىنا جەتكىزۋ ماقساتىن كوزدەۋ» دەپ تۇسىندىرەدى...
قۇرمانبەك:
-مەن مۇنى ءان ونەرىنە قيانات دەپ ەسەپتەيمىن. حالىق اندەرىن اتا-بابالارىمىز، كەشەگى قانشاما انشىلەرىمىز سول قالپىندا بىزگە جەتكىزدى. ەندى ونى كەلەسى ۇرپاققا ءوز قالپىندا جەتكىزۋ - بۇگىنگىنىڭ پارىزى. ونى وزگەرتۋگە دە، بۇزۋعا دا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق.
ريزا:
-كەيبىرەۋلەر قازاق اندەرىن بۇزىپ ايتقاندا قارنىم اشىپ، جۇرەگىم اۋىراتىنىن جاسىرا المايمىن. قانشاما قيىن زامان وتسە دە، وزگەرمەي جەتكەن تۋىندىلاردى بۇگىنگى جاقسى زاماندا، جاقسى تۇرمىستا نەگە بۇزۋىمىز كەرەك؟
اشىعىن ايتقاندا، كەيبىرەۋلەر «ارتىق قىلام دەپ، تىرتىق قىلىپ جاتىر». تابيعاتپەن بىتە قايناعان قازاق حالقى سونداي شىنايىلىق تۇنعان ساف ونەردى ىزدەيدى. سوندىقتان مۇنداي اندەردى كەيىنگى ۇرپاق ءوز قالپىندا ساناسىنا ءسىڭىرۋى كەرەك. ونى بۇزباي جەتكىزۋگە بىزدەر قاقىلىمىز ءھام بورىشتىمىز.
- ال بىزدەگى شوۋ-بيزنەستىڭ اياقالىسىنا بەرەتىن باعالارىڭىز قانداي؟ ىلگەرىلەۋشىلىك بايقالا ما؟
قۇرمانبەك:
- بىزدەگى شوۋ-بيزنەس ءوز بيىگىنە ءالى شىعا قويعان جوق. باعىتىن دا دۇرىس تاڭدادى دەپ ويلامايمىن. ال ونىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن، جاقسى سازگەر، جاقسى مۋزىكانت، جاقسى ءانشى كەرەك. ارينە، بىزدە تالانتتىلار جوق ەمەس، بار. بىراق ولاردا بىرلىك جوق. قازىر قارا باسىنىڭ قامىن ويلايتىن ادامدار كوپ. بىرلىك بار جەرگە بەرەكە دە ۇيالايتىنىن ۇمىتتىق. ەگەر اركىم ءوز بەتىمەن كەتسە، وسىلاي شاشىراپ جۇرگەنىمىز - جۇرگەن. ال مۇندايدان تىڭ دۇنيەنى كۇتە المايمىن.
ريزا:
-كوپكە توپىراق شاشقىم كەلمەيدى. وزىندىك جولىن قالىپتاستىرعان ءستيلدى ونەرپازدار بار عوي. بىراق جاستارعا قوياتىن تالابىم - اندەرىنىڭ ءسوزى مەن اۋەنىن ءبىر-بىرىمەن قابىستىرا بىلسە ەكەن. جەڭىل اندەرگە بوي ۇرا بەرمەي، دياپازونى كەڭ قازاقتىڭ حالىق اندەرىن كوبىرەك ايتسا دەيمىن. كەيدە ءوزى سازگەر، ءوزى ءانشى بولىپ جۇرگەندەر «كەشىكتىڭ عوي»، «جاڭبىر جاۋىپ تۇر، كۇن قاراڭعى بولدى، كەلمەدىڭ عوي»، - دەپ «شىرقايدى». ولاي بولماس ءۇشىن، تالانتتى اقىندارىمىزعا ۇسىنىس جاساۋ كەرەك. «اعا، وسىنداي ءبىر ءانىم بار ەدى، وعان ءسوز ارناماس پا ەكەنسىز؟ قانداي مىنەزدە بولعانى دۇرىس»، - دەگەندەي كەڭەسە ءبىلۋ كەرەك.
- سوڭعى جىلدارى جۇرتتىڭ دەنى دىنگە بەت بۇرىپ جاتىر. اسىرەسە بەس ۋاقىت نامازىن قازا قىلمايتىن جاستار كوبەيدى. جالپى، يسلامعا كوزقاراستارىڭىز قالاي؟
قۇرمانبەك:
-جاستار اتا سالتىمىزعا بەت بۇرا باستادى. جۇما كۇنى مەشىتكە بارعان سايىن، ۇلكەندەردەن گورى، جاستاردىڭ لەگى باسىم ەكەنىن بايقايمىن. كوكەيىنە سەنىم قوندىرىپ، جۇرەگىنە يمان ۇيالاتقان ۇرپاعىمىزعا قاراپ سۇيىنەم.
ريزا:
- ءدىن - قۇدىرەتتى جول. ءجۇز پايىز شاريعات جولىمەن جۇرمەسەم دە، دىنگە بەيىم ەكەنىم راس. بىردە ءانىمىزدى ارلەۋشى ورالحان سادۋاقاس دەگەن جىگىتتىڭ وسى تاقىرىپتا وي بولىسكەنى بار. ول كىسىنىڭ ۇعىمىنشا، مۋزىكاعا جان ءبىتىرۋ، ءان سالۋ حارام ەكەن. بىراق مەن ونەردى حارام دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى وزگە كاسىپكە يكەمىم جوق. داۋىسىم كەلسىن، كەلمەسىن، ءتىلىم شىققاننان ءان سالعاننىڭ بىرەۋى - مەنمىن. دەمەك، اللا تاعالا ماعان نان تاۋىپ جەسىن دەپ ونەردى دارىتتى. ال ونى ارى قاراي دامىتۋ - مەنىڭ مىندەتىم.
- سىزدەر قانشا دەگەنمەن سىرتتا تۋىپ، سىرتتا وستىڭىزدەر. اتامەكەنگە العاش كەلگەننەن بەرى مۇنداعى تىرلىككە كوندىككەن بولارسىزدار؟
ريزا:
-تارىداي شاشىلعان قازاق الەمنىڭ 43 مەملەكەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قۇرەكەڭ دە، مەن دە - شەتتەگى قازاقتىڭ ۇرپاعىمىز. 1993 جىلى قىتايدىڭ 30 ادامدىق دەلەگاتسياسىمەن كونتسەرت بەرۋگە قازاقستانعا كەلدىك.سوندا بازار ارالاۋ ءۇشىن ءجون سۇرايىن دەسەم، قازاققا قازاق يەگىن كوتەرىپ، ورىسشا جاۋاپ قاتادى. مەن بۇعان تاڭعالدىم ءارى جانىم اۋىردى. ول كەزدە قۇرەكەڭ تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا وقيتىن. سول كەزدە قۇرەكەڭ قازاقستاندا قالۋعا ۇسىنىس جاساعاندا، كەلە المايتىنىمدى ايتتىم. سەبەبى، تىلگە قارنىم اشتى. ەگەر مەن ءوز ەلىمە، ءوز جەرىمە كەلىپ تۇرىپ، قازاق تىلىندە ءجون سۇراي الماسام، مۇنداي وتاننان نە ءۇمىت، نە قايىر دەپ تۇڭىلگەنمىن. بىراق كەيىن رايىمنان قايتتىم. قازاقستانعا 2001 جىلى جەلتوقساننىڭ 16-سىندا كوشىپ كەلدىك. اتاجۇرتقا ورالعانىمىزعا بيىل 10 جىل بولدى.
- قىتايعا ءجيى بارىپ تۇراسىزدار ما؟
قۇرمانبەك:
-ءجيى بارامىز دەپ ايتا المايمىز. ءار نارسەنىڭ ءوز رەتى بولادى. ول جاقپەن قاتىسىمىز جوق. ءبىز - قىتايدان ءبىرجولاتا قول ءۇزىپ، ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتىعىن العان ادامدارمىز. ويىمىز - قازاقتىڭ ءان ونەرىنە ۇلەس قوسۋ.
ريزا:
-قىتاي - ساياساتى كەمەلىنە كەلگەن الپاۋىت ەل. ول جاقتا بويىندا دارىنى جوق ادام ونەرگە كىرە المايدى. ال، كەرىسىنشە، تيتتەي تالانتتىڭ ۇشقىنىن بايقاتقان جان ۇلكەن قولداۋ تابادى. قىتاي - بۇلاق كورسە، كوزىن اشاتىن مەملەكەت. ءبىرىنشى - قۇداي، ەكىنشى قىتاي ەلى ءبىزدى ەركەلەتتى، تايراڭداتتى. پەكين كونسەرۆاتورياسىندا وقىدىم. ءبىلىم جەتىلدىرىپ، ءۇرىمجىدە كونسەرۆاتوريا تامامدادىم. قىتاي ۇكىمەتى قۇرەكەڭدى تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا اقشاسىن تولەپ تۇرىپ وقىتتى. مەن 12 جاسىمنان ونەر الەمىنە قانات قاقتىم. ءوز داۋىسىمىزبەن ءان ايتتىق، ءبىز ول جەردەن فونوگرامما دەگەندى بىلمەي كەتتىك. ال فونوگراممانىڭ نە ەكەنىن كورگەندە: «و، توبا، مىناداي دا نارسە بولادى ەكەن، قالايشا ول قىتايدا بولماعان؟» - دەپ جاعامىزدى ۇستاعانبىز. ول جاقتا وركەستر سۇيەمەلدەۋىمەن ءان ايتتىق، مىنا ءاندى ەمەس، انا ءاندى ايتقىم كەلەدى، مىنا كيىمدى ەمەس، باسقا كيىمدى كيگىم كەلەدى دەپ ەركەلەدىك. ويتكەنى ول جاقتا ۇكىمەت ءبىر ءارتىس ءۇشىن بار جاعدايدى ازىرلەپ بەرەدى. ازىرگە دەيىن ول جاقتا سونداي ءۇردىس جوعالعان جوق. سونىڭ ارقاسىندا ءبىلىم الدىق، ونەرىمىزدى ۇشتادىق. ال ەلگە كەلگەندە، ءبىراز قينالعانىمىز راس. كيىم تىكتىرۋ، ءان جازدىرۋ سەكىلدى جۇمىستاردىڭ ماشاقاتى كوپ. بىراق توزدىك، كوندىك، ەشكىمگە الاقان جايمادىق. قازىر تاۋبە دەيىك، اياعىمىزدان قايتا تۇردىق.
- ەكەۋىڭىزدە قحر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ەكەنسىزدەر، بۇل جاققا كەلگەن 10 جىل ىشىندە قانداي دا ءبىر ماراپات العان كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
ريزا:
-قاشاندا تالانتقا شىنايى باعاسىن بەرىپ، وسىرەتىن دە، وشىرەتىن دە حالىق قوي. دەسەك تە، ونەر ادامىنا اتاق-ابىروي دەگەنىڭىز ارتىقتىق ەتپەيدى. قۇرمانبەك ەكەۋمىزدىڭ ەڭبەگىمىز جوعارىدان باعالانىپ جاتسا، وعان تەك قۋانار ەدىك.
قۇرمانبەك:
- كەيدە اتاق-دارەجەسى بار دەپ، كەيبىر ءارتىستەردى الدىعا سالىپ جاتادى. سول جاعىنان كەرەك بولماسا، حالىقتىڭ بەرگەن باعاسىنان ارتىق باعا جوق دەپ ويلايمىن. وسى ورايدا «ەلىم-جەرىم دەپ كەلگەن قانداستارىمىز شىعارماشىلىق كەش وتكىزگەلى جاتىر ەكەن»، - دەپ، اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتىپ جاتقان بارشا ازاماتتارعا العىسىم شەكسىز.
اڭگىمەلەسكەن -
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 10 (93) 16 ناۋرىز 2011 جىل
